Adri Nipshagen (Bioclear), Niels van Ras (Stichting Bosatex)

Transcriptie

1 Betreft Samenvatting resultaten nader onderzoek en modelsimulatie VOCl verontreiniging voor het fasegebied 3 van de bodemverontreiniging Acacialaan 7-9 te Doorn Auteurs Adri Nipshagen (Bioclear), Niels van Ras (Stichting Bosatex) Referentie Datum 27 juni Inleiding In deze samenvatting worden de resultaten van het nader bodemonderzoek ter plaatse van fasegebied 3 (ter hoogte van Huis Doorn) van de verontreiniging met vluchtige gechloreerde verbindingen (VOCl) gepresenteerd. Tevens wordt ingegaan op de resultaten van een modelsimulatie, om het gedrag van de grondwaterverontreiniging in de toekomst inzichtelijk te maken. Fasegebied 3 betreft het gebied van de grondwaterverontreiniging vanaf de Dorpsstraat tot voorbij de Achterweg, die is ontstaan vanuit het brongebied wat zich bevindt ter hoogte van de Acacialaan 7-9 te Doorn. De omvang van de verontreiniging met VOCl in het grondwater is volledig in beeld gebracht. Ook is de kwaliteit van het grondwater uit particuliere grondwaterbronnen in het onderzoeksgebied vastgesteld. Met behulp van een computerrekenmodel is de verspreiding van de grondwaterverontreiniging vanaf de vermoedelijke start (medio jaren 70) tot 2015 nagebootst en vergeleken met de resultaten van het afperkende bodemonderzoek (de analyses op de grondwatermonsters uit de geplaatste peilbuizen). Met hetzelfde model is daarna een voorspelling gedaan van de verspreiding van de verontreiniging in de komende 100 jaar en is bepaald of hier risico s door ontstaan. Voor deze samenvatting is gebruik gemaakt van de volgende rapporten: 1 Nader onderzoek Acacialaan 7-9 te Doorn, fasegebied 3 (ter hoogte van Huis Doorn), Bioclear, definitief rapport kenmerk /10777, d.d. 26 april Optimalisatie grondwatermodel Acacialaan e.o. te Doorn, Bioclear, definitief rapport kenmerk /10774, d.d. 26 april Tevens is in deze samenvatting ingegaan op vragen zoals deze gesteld zijn op de informatie avond van 20 juni 2016 in het gemeentehuis te Doorn. 1

2 2. Nader bodemonderzoek fasegebied 3 Uitgevoerde werkzaamheden Op en rondom de locatie Acacialaan 7-9 te Doorn is een grond- en grondwaterverontreiniging met vluchtige organochloorverbindingen (VOCl) aanwezig als gevolg van de activiteiten van de stomerij ter plekke. Het betreft met name de stof tetrachlooretheen, afgekort PER. In 1988 is de locatie voor het eerst onderzocht op bodemverontreiniging. In 1998 en 1999 is vervolgonderzoek uitgevoerd. In is de verontreiniging in opdracht van Stichting Bosatex in kaart gebracht, ongeveer tot aan de Dorpsstraat en het gemeentehuis. Omdat het grondwater uit een aantal peilbuizen ter hoogte van de Dorpsstraat niet sterk verontreinigd was, werd geconcludeerd dat de grondwaterverontreiniging voldoende in beeld was. Bij Huis Doorn is een diepe grondwateronttrekking (bron) aanwezig op circa 25 m-mv. Het water uit deze bron wordt gebruikt om het water in de slotgracht op peil te houden. Uit voorzorg is deze bron in oktober 2014 ook bemonsterd. In het bronwater blijkt PER aanwezig te zijn met concentraties tot µg/l. Ook op een aantal plaatsen in de slotgracht rond Huis Doorn is PER aangetroffen. Naar aanleiding daarvan is nader bodemonderzoek uitgevoerd in fasegebied 3. Dit gebied wordt gedefinieerd als het gebied stroomafwaarts van de Dorpsstraat, in een lijn van het gemeentehuis via Huis Doorn tot ongeveer de Achterweg. Als onderdeel van dit onderzoek is een inventarisatie uitgevoerd naar particulier gebruik van grondwaterbronnen in dit gebied, en de kwaliteit van het uit die grondwaterbronnen opgepompte grondwater vastgesteld. Het nader bodemonderzoek in fasegebied 3 heeft plaatsgevonden in de periode van april 2015 tot april In diverse fasen zijn daarbij peilbuizen geplaatst op diverse dieptes in het grondwater. Daarna zijn grondwatermonsters uit de peilbuizen genomen en in het laboratorium geanalyseerd, om zo de omvang van de verontreiniging te bepalen. Ook zijn particuliere grondwaterbronnen bemonsterd om de concentratie aan PER in het bronwater te bepalen. Tot slot zijn watermonsters genomen uit de slotgracht en omringende watergangen om de mogelijke risico s ter plaatse vast te stellen. Parallel aan de uitvoering van het onderzoek in fasegebied 3 is de sanering van de bronzone (fasegebieden 1 en 2) van start gegaan. Insteek hierbij is om de nalevering vanuit deze bronzone naar het grondwater zo snel mogelijk stop te zetten (de kraan dicht te draaien). Relatie verontreiniging fasegebied 3 met brongebied stomerij Acacialaan Op basis van het historisch onderzoek kunnen, naast de stomerij van Acacialaan 7-9, zeven andere locaties hebben bijgedragen aan de verontreiniging in het fasegebied 3. Er zijn op basis van de huidige verontreinigingssituatie echter geen concrete aanwijzingen voor een bijdrage vanuit andere bronzones. Nadere bestudering van eventuele bodemonderzoeken die op de zeven locaties zijn uitgevoerd moet uitwijzen of deze bronnen daadwerkelijk bij hebben gedragen aan de huidige verontreiniging. Vooralsnog wordt uitgegaan van de Acacialaan 7-9 als bron voor de verontreiniging in fasegebied 3. 2

3 Conclusies omvang verontreiniging In onderstaande figuur 1 is een dwarsdoorsnede van de PER verontreiniging weergegeven vanaf de Dorpsstraat tot voorbij de Achterweg. In de tekening is het gebied aangegeven met concentraties boven de interventiewaarde (sterke verontreiniging; rood) en boven de streefwaarde (lichte verontreiniging; groen). In de figuur is zichtbaar dat de verontreiniging steeds dieper voorkomt naarmate de afstand vanaf de Dorpsstraat groter wordt. Het bodemvolume in fasegebied 3 dat boven de interventiewaarde verontreinigd is met PER, bedraagt naar schatting 1,46 miljoen m 3. Figuur 1. Dwarsdoorsnede PER verontreiniging vanaf Dorpsstraat tot voorbij Achterweg Conclusies kwaliteit grondwaterbronnen In totaal zijn drieëntwintig grondwaterbronnen in het gebied rond Huis Doorn in kaart gebracht en bemonsterd. In acht van deze grondwaterbronnen is op enig moment een verontreiniging met VOCl aangetroffen. In de onttrekkingsbron voor het op peil houden van de slotgracht zijn de hoogste concentraties aangetroffen. In de overige grondwaterbronnen ter hoogte van de Achterweg of stroomafwaarts daarvan liggen de concentraties beneden de interventiewaarde; overwegend is sprake van ten hoogste een overschrijding van de streefwaarde. Alle betrokkenen zijn door Bosatex individueel over de resultaten van de analyses op grondwatermonsters uit hun bron(nen) geïnformeerd. 3

4 3. Modelsimulatie VOCl verontreiniging IJking van het model In eerste instantie is met behulp van een computerrekenmodel de berekende verontreinigingssituatie vanuit de beginsituatie, medio jaren 70, zo goed in overeenstemming gebracht met de huidige verontreinigingssituatie. Als verontreinigingsbron is daarbij het perceel Acacialaan 7-9 ingevoerd, met een constante bronsterkte vanaf het ontstaan van de verontreiniging omdat er puur product aanwezig is op en in de directe omgeving van het bronperceel. In figuur 2 is de voorspelde interventiewaardecontour van PER weergegeven in 2015 in het grondwaterpakket tot 25 meter beneden maaiveld (m-mv). De roze contour (verduidelijkt met de pijlen) betreft de interventiewaardecontour van PER op basis van de meest recente meetgegevens uit het veld. Figuur 2. Omvang interventiewaardecontour PER prognose model (gekleurde gebied) versus veldgegevens (roze contour) in het grondwaterpakket tot 25 meter beneden maaiveld. Er is een goede overeenkomst tussen de werkelijk gemeten en de met het computermodel berekende concentraties in het grondwater tot 25 meter diepte. De berekende lengte van de pluim komt goed overeen met de gemeten lengte. De verontreiniging moet tijdens de beginjaren van de stomerij (medio jaren 70) zijn begonnen om de huidige omvang van de pluim te kunnen bereiken. Tot wanneer bodemverontreiniging is opgetreden kan met het model niet worden vastgesteld. Voor het grondwater direct onder de kleilaag op 25 m-mv voorspelt het model in 2015 wat hogere concentraties dan wat daar op dit moment werkelijk is gemeten. 4

5 Het is erg complex, zo niet onmogelijk om een model 100% sluitend te krijgen met de uitkomsten van bodemonderzoek. Het model dat nu is gemaakt is zo goed als mogelijk geijkt op het recente nader bodemonderzoek. In overleg met de klankbordgroep fase 3 waaraan onder andere het bevoegd gezag en externe deskundigen deelnemen, is geconcludeerd dat de overeenkomst tussen werkelijkheid en model op dit moment voldoende nauwkeurig is om de verontreinigingssituatie naar de toekomst (100 jaar vooruit, tot 2115) te voorspellen. Een vergelijking van de massabalans uit het model en de vrachtberekeningen op basis van het uitgevoerde bodemonderzoek zou deze conclusie verder versterken. Deze actie wordt nog uitgevoerd. Toekomstvoorspelling Uit de voorspelling van het pluimgedrag in de komende 100 jaar, na sanering van het brongebied bij de Acacialaan, blijkt dat de verontreiniging na 2050 aan de oppervlakte kan komen in een gebied rond de Langbroekerwetering. Ook blijkt dat de onttrekking voor het op peil houden van de slotgracht van Huis Doorn de verspreiding van de verontreiniging vermindert, omdat een deel van de verontreiniging door deze onttrekking wordt afgevangen. Wanneer deze onttrekking in de plannen voor het herstel van het monumentaal park rondom Huis Doorn blijft bestaan, moet bekeken worden of en op welke wijze deze onttrekking een onderdeel van de oplossing voor fasegebied 3 kan worden. Beide aspecten zijn een aandachtspunt voor de toekomst (zie hoofdstuk 4). 4. Huidige en toekomstige risico s Uitgaande van een sanering van het brongebied bij de Acacialaan is gekeken welke risico s de resterende verontreiniging nu en in de toekomst met zich meebrengt. Daarbij is gebruik gemaakt van het RIVM rapport Functiespecifieke risicogrenswaarden voor grondwaterkwaliteit. Verkenning en methodiekontwikkeling (RIVM rapport /2013). In dit rapport staan voorstellen voor toe te passen risicogrenswaarden voor grondwater wat voor verschillende doeleinden gebruikt wordt. Opgemerkt wordt dat deze risicogrenswaarden formeel nog geen onderdeel uitmaken van de van kracht zijnde wet- en regelgeving. Humane risico s Momenteel en in de toekomst is geen sprake (meer) van humane risico s als gevolg van uitdamping. Voor het brongebied rondom Acacialaan 7-9 omdat hier gesaneerd wordt tot een doelstelling waarbij uitdamping is weggenomen, voor het pluimgebied omdat de verontreiniging hier te diep zit om uitdampingsrisico s te kunnen veroorzaken. De publieke drinkwaterwinningen in Doorn en Cothen worden niet bedreigd. Deze waterwingebieden worden nu en in de toekomst niet door de verontreiniging bereikt. 5

6 De risicogrenswaarden worden overschreden indien grondwater binnen de pluim uit het eerste en tweede watervoerend pakket wordt opgepompt voor menselijke consumptie. Momenteel betreft dit alleen de grondwaterbron voor het op peil houden van de slotgracht van Huis Doorn die uit het tweede watervoerende pakket pompt. Omdat dit water niet bestemd is voor consumptie, zijn er geen actuele risico s. Het huidige gebruik van de bekende grondwaterbronnen in het fase 3 gebied leidt niet tot humane risico s. Deze bronnen liggen niet binnen het gebied met hoge concentraties (met uitzondering van de eerder genoemde onttrekkingsbron bij Huis Doorn). Het water uit deze grondwaterbronnen wordt ook niet gebruikt voor menselijke consumptie. Het grondwater dieper dan 25 m-mv (het tweede watervoerend pakket) is aangewezen als strategische grondwatervoorraad. In het tweede watervoerende pakket worden verhoogde concentraties gemeten en berekend. Het model voorspelt hier hogere concentraties dan met onderzoek is vastgesteld. De daadwerkelijk gemeten concentraties zijn realistischer om te gebruiken voor een risicobeoordeling dan de hogere berekende concentraties. Op grond van de gemeten concentraties zijn er geen redenen om nu al actief in te grijpen in het tweede watervoerend pakket. Er zijn op dit moment geen feitelijke risico s en de situatie zal als gevolg van de bronsanering op termijn verbeteren. Ecologische risico s Ter hoogte van het punt waar het water uit de grondwaterbron de gracht in wordt gepompt, is sprake van een ecologisch risico. Op grotere afstand van het inlaatpunt is geen sprake van ecologische risico s. Verder is momenteel nergens sprake van ecologische risico s omdat het grondwater dieper staat dan 1 m-mv en de bovenste meters van het grondwater geen verontreiniging bevatten. Voedselveiligheidsrisico s Er is geen sprake van voedselveiligheidsrisico s ten aanzien van gewasconsumptie. Wel kan sprake zijn van risico s voor de voedselveiligheid indien binnen het verontreinigde gebied grondwater wordt opgepompt voor irrigatie en veedrenking. Dienaangaande zou een gebruiksbeperking moeten worden opgenomen, tenzij uit metingen blijkt dat het grondwater uit grondwaterbronnen die hiervoor gebruikt worden de norm niet overschrijden. Tot op heden is nergens een normoverschrijding aangetoond in particuliere grondwaterbronnen die voor deze doeleinden worden gebruikt. Risico s ten aanzien van het kwelgebied rond de Langbroekerwetering De voorspelling geeft aan dat de verontreiniging na 2050 tot in elk geval 2115 opkwelt, waarbij de grenswaarde van 3 µg/l voor PER wordt overschreden. Hier zijn toekomstige humane, ecologische en voedselveiligheidsrisico s niet uit te sluiten. 6

7 5. Aanbevelingen Naar aanleiding van de rapportages en recente ontwikkelingen en contacten zijn de volgende aanbevelingen gedaan: 1. Screenen van de aanwezige bodemonderzoeks-/evaluatierapporten betreffende zeven locaties binnen het gebied die bij hebben kunnen dragen aan de VOCl verontreiniging. 2. Instellen van een gebruiksbeperking binnen de verontreinigingscontour ten aanzien van het oppompen van grondwater. Bestaande grondwaterbronnen waar de gemeten concentraties onder de risicogrenswaarden liggen en blijven, kunnen wel gebruikt worden. 3. De kwaliteit van het grondwater uit die bestaande grondwaterbronnen dient dan periodiek bepaald te worden. Hiervoor dient een monitoringsplan opgesteld te worden. 4. Beter in beeld brengen/monitoren van de verontreiniging in het tweede watervoerende pakket. 5. Herijken van het computerrekenmodel na uitvoeren en afronden van de bronsanering aan de Acacialaan (fase 1 en 2). Uit de herijking (volgens de huidige planning over ongeveer 2 jaar) zal blijken of in de toekomst daadwerkelijk sprake kan zijn van actuele risico s. 6. In overleg met het Rijksvastgoedbedrijf (eigenaar Huis Doorn en opdrachtgever herstel monumentaal park) de functie van de onttrekkingsbron bij Huis Doorn in de toekomst bespreken, en vaststellen of en op welke wijze deze onttrekking onderdeel uit kan maken van de oplossing voor fasegebied 3. Indien de onttrekking blijft bestaan, zal het water voor het op peil houden van de slotgracht eerst gezuiverd moeten worden voordat het in de slotgracht wordt gepompt. 7. Wanneer de huidige onttrekking ten behoeve van het op peil houden van de slotgracht bij Huis Doorn zou worden stopgezet, dient in het herijkte model het effect hiervan op het verspreidingsgedrag van de verontreiniging en de daaruit afgeleide conclusies en aanbevelingen te worden vastgesteld. 7