Langer werken voor minder pensioen? Ondoenbaar, onlogisch en onnodig

Transcriptie

1 Langer werken voor minder pensioen? Ondoenbaar, onlogisch en onnodig

2 Inhoud Wat is de regering Michel-De Wever van plan met onze pensioenen?... 7 Werken tot Afbouw wettelijke pensioenen...13 Invoering puntensysteem...16 Langer werken is ondoenbaar, onlogisch en onnodig...19 Ondoenbaar...21 Onlogisch Onnodig Het pensioenplan van de PVDA Onze visie Een sociaal pensioenbeleid is nodig Vijf krachtlijnen voor een sociaal pensioenbeleid Hoe gaan we dat betalen? oktober 2014 Prijs: 2,5 euro Uitgave van de PVDA, M. Lemonierlaan 171, 1000 Brussel pvda@pvda.be V.u.: Marie-Rose Eligius, M. Lemonnierlaan 171, 1000 Brussel. 2

3 Zuurstof De verschillende regeringen willen de crisis afwentelen op de jongeren, de gezinnen, de werknemers en al wie het moeilijk heeft in de samenleving. Het VBO en VOKA spreken woorden van lof: Eindelijk een regering die extra zuurstof geeft aan bedrijven en mensen. Maar waar is de zuurstof voor de jongeren die snakken naar een vaste job? Waar is de zuurstof voor de gezondheidszorg? Waar is de zuurstof voor de cultuursector? Waar is de zuurstof voor het klimaat? Neen, deze regering geeft geen extra zuurstof aan de samenleving. Zij knijpt haar de keel dicht. Laten we bij de feiten blijven. Wie krijgt extra zuurstof van de rechtse regeringen? Er komt géén vermogensbelasting, ondanks de enorme toename van het aantal multimiljonairs. De notionele interesten blijven bestaan, ondanks het minimumtarief dat de winstgevende multinationals nu al betalen. En de grote bedrijven krijgen er nog eens een blanco cheque van 3,5 miljard euro bovenop. Het is niet door de zuurstof uit de samenleving te pompen dat je een economie opbouwt. Na zes jaar zwaar besparingsbeleid staan we met de Europese Unie op de rand van een derde recessie. De regering Michel - De Wever loopt vrolijk mee met de liberale fanfare richting de afgrond, door nu 8 miljard te besparen, en nog eens een paar miljard met de Vlaamse, Waalse en Brusselse regeringen. Het lijkt wel een religie. Een geloofsleer die nergens voor economisch herstel heeft gezorgd, en dat ook niet bij toverslag zal doen in ons land. Wij verdedigen een andere visie. Een positieve visie. Een visie op investeringen: in het onderwijs, in de crèches, in de uitbouw van de openbare diensten. Een visie op ecologische vernieuwing, met een openbaar energiebedrijf. Een visie op democratische vernieuwing, met een vermogenskadaster en fiscale rechtvaardigheid. Een visie op sociale vernieuwing, met een sterke sociale zekerheid. Die visie kan je lezen in ons Cactusplan op de website In deze brochure presenteert Kim De Witte onze visie op de pensioenen. De regering Michel - De Wever wil ons laten werken tot 67. Dat terwijl één op drie zestigers kampt met ernstige gezondheidsproblemen. Het recht op rust na een leven van intense arbeid is een grondrecht. Kim toont aan dat dat recht ook perfect betaalbaar is, als we de welvaart anders verdelen. Zuurstof voor de hersenen dus. Geëngageerde groeten, Peter Mertens Voorzitter PVDA 3

4 Men kan een samenleving beoordelen aan de manier waarop ze met haar ouderen omgaat. Claude Lévi-Strauss cultureel antropoloog 4

5 In februari 2014 bracht de minister van Pensioenen, Alexander De Croo (Open VLD), een studiebezoek aan Zweden. Na zijn bezoek was hij vol lof over het Zweedse pensioenbeleid: België heeft nood aan een ingrijpende pensioenhervorming en Zweden is een voorbeeld voor ons, zo sprak De Croo 1. Maar waarvoor staat het Zweedse pensioenbeleid? Zweden koppelde de pensioenleeftijd aan de levensverwachting. Wanneer de gemiddelde levensverwachting stijgt, dan stijgt automatisch de pensioenleeftijd. Zweden verlaagde tegelijkertijd de wettelijke pensioenen en plafonneerde de uitgaven voor die pensioenen in percentage van de lonen (16 procent). Als de lonen dalen, bijvoorbeeld door een economische crisis, dan dalen meteen ook de wettelijke pensioenen. Dat gebeurde een eerste keer in Niet alleen de inhoud, maar ook de aanpak van de Zweedse hervorming inspireerde de minister. De hervorming in Zweden werd voorbereid in het geheim, ver van de camera s. Geen pottenkijkers, geen inspraak, geen democratisch debat. De nieuwe hervorming in België toont veel gelijkenissen. Het pensioendebat werd over de verkiezingen getild. Geen enkele partij verdedigde de verhoging van de pensioenleeftijd naar 67 jaar, vóór de verkiezingen van 25 mei Geen enkele partij verdedigde de afschaffing van de pensioenbonus. Nochtans zijn dat de eerste maatregelen die de nieuwe regering wil doorvoeren. Langer werken is ondoenbaar, onlogisch en onnodig. Het is ondoenbaar omdat we niet allemaal langer leven en zeker niet in goede gezondheid. Eén op drie zestigers kampt met ernstige gezondheidsproblemen. Hen verplichten om langer te werken is geen optie. Deze hervorming is onlogisch. België telt nog steeds werklozen. Bompa werkt zich kapot, terwijl kleinzoon hopeloos zoekt naar een job. Deze hervorming is tot slot onnodig. Volgens de Studiecommissie voor de Vergrijzing zullen wij in 2060 evenveel betalen voor onze pensioenen als Oostenrijk en Frankrijk nu al betalen. Is dat onhaalbaar? Natuurlijk niet. Het is een kwestie van keuzes in het sociaal en fiscaal beleid. In dit boekje bespreken we de pensioenplannen van de nieuwe regering. We gaan dieper in op het ondoenbaar, onlogisch en onnodig karakter van deze hervorming. We tonen aan dat een sociaal pensioenbeleid nodig en mogelijk is. Kim De Witte Pensioenspecialist van de PVDA 1 G. TEGENBOS, De Croo wil politiek pact over pensioenen, De Standaard, 20 februari

6 Werken tot mijn 67? Vergeet het! 6

7 Wat is de regering Michel-De Wever van plan met onze pensioenen? Werken tot 67 De nieuwe regering wil iedereen langer laten werken. Dat doet ze in de eerste plaats door de pensioenleeftijd op te trekken naar 67 jaar tegen Nadien wil de regering de pensioenleeftijd nog verder laten stijgen, samen met de gemiddelde levensverwachting, naar Zweeds voorbeeld 2. Toen bekend werd dat de regering ons wil doen werken tot 67 jaar, was er heel wat opschudding. De vorige en de nieuwe minister van Pensioenen probeerden de gemoederen te bedaren door te verwijzen naar het recht op vervroegd pensioen 3. Maar ook dat recht wordt afgebouwd. De regering wil de leeftijd waarop men vervroegd met pensioen kan gaan, optrekken naar 63 jaar vanaf In de toekomst zou ook die leeftijd nog verder kunnen opschuiven, samen met de gemiddelde levensverwachting 4. Niet alleen de leeftijd, maar ook het aantal gewerkte jaren om vervroegd met pensioen te mogen gaan wordt opgetrokken. Vroeger moest men 35 jaar gewerkt hebben. Nu wordt dat 42 jaar. Maar liefst 7 jaar erbij. Deze voorwaarde zorgt ervoor dat het vervroegd pensioen in de feiten niet 2 Zie punt van het regeerakkoord ( Moment van opening van het recht op pensioen ). 3 X., Alleen uitzonderingen zullen tot 67 moeten werken, Het Nieuwsblad, 13 oktober Idem voetnoot 2. 7

8 toegankelijk zal zijn voor velen. Drie op vier vrouwen en één op vier mannen komt niet aan 42 gewerkte jaren 5. Zes op tien vrouwen en één op tien mannen komt ook niet aan 38 gewerkte jaren. Wie 38 jaar op zijn of haar teller heeft staan, zal nog vier jaar extra moeten werken om aan 42 jaar te geraken. Het vervroegd pensioen vanaf 63 jaar is voor hen niet mogelijk. Zij zullen moeten werken tot 67 jaar. Naast de wettelijke en de vervroegde pensioenleeftijd, wil de regering Michel - De Wever ook de brugpensioenleeftijd omhoog trekken (het zogenoemde stelsel van werkloosheid met bedrijfstoeslag). Het brugpensioen is momenteel toegankelijk vanaf 60 jaar. Voorwaarde is wel dat de werkgever akkoord gaat (verschil met vervroegd pensioen) en dat men 35 jaar gewerkt heeft. Voor zware beroepen (bouw en ploegenarbeid) en lange loopbanen (40 jaar) is de brugpensioenleeftijd nu 56 jaar. De regering Di Rupo besliste al om deze leeftijd geleidelijk aan omhoog te trekken tot, respectievelijk, 58 en 60 jaar. De regering Michel - De Wever doet daar nog een schepje bovenop. Zij wil de gewone brugpensioenleeftijd optrekken tot 62 jaar (vanaf 2015). Voor zware beroepen wil ze de leeftijd optrekken naar 60 jaar vanaf Ook de brugpensioenleeftijd voor ondernemingen in moeilijkheden en in herstructurering zou stijgen naar 60 jaar. Tot slot wil de regering ook de leeftijd voor het recht op overlevingspensioen (voor weduwen en weduwnaars) optrekken naar 55 jaar. Dat is vijf jaar meer dan de huidige leeftijd van 50 jaar. De tabellen 1 en 2 geven een samenvattend overzicht van de verschillende maatregelen. 8 5 Zie J. BERGHMAN, H. PEETERS en A. MUTSAERTS, De pensioenbescherming in België: overzicht en uitdagingen, in P. D HOINE en B. PATTYN (eds.), Over de grenzen en generaties heen XXI Lessen voor de eenentwintigste eeuw, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2012, 111.

9 Tabel 1 Evolutie van de leeftijd voor het recht op rustpensioen, vervroegd pensioen en overlevingspensioen Vóór Di Rupo Hervorming Di Rupo Hervorming Michel TOTAAL Rustpensioen 65 jaar 65 jaar 67 jaar + 2 jaar Vervroegd pensioen 60 jaar, na 35 gewerkte jaren 62 jaar, na 40 gewerkte jaren 63 jaar, na 42 gewerkte jaren + 3 jaar en + 7 gewerkte jaren Overlevingspensioen 45 jaar 50 jaar 55 jaar + 10 jaar 9

10 Tabel 2 Evolutie van de leeftijd voor het recht op brugpensioen Vóór Di Rupo Hervorming Di Rupo Hervorming Michel TOTAAL Algemeen stelsel 60 jaar, na 35 gewerkte jaren 60 jaar, na 40 gewerkte jaren 62 jaar, na 40 gewerkte jaren + 2 jaar en + 5 gewerkte jaren Lange loopbanen 58 jaar, na 37 (mannen) of 33 (vrouwen) gewerkte jaren 60 jaar, na 40 gewerkte jaren 60 jaar, na 40 gewerkte jaren + 2 jaar en + 3 tot 7 gewerkte jaren Zware beroepen 56 jaar, na 33 gewerkte jaren 58 jaar, na 35 gewerkte jaren 60 jaar, na 40 gewerkte jaren + 4 jaar en + 7 gewerkte jaren Ondernemingen in moeilijkheden en herstructurering 50 jaar 55 jaar 60 jaar + 10 jaar 10

11 Drie op vier vrouwen en één op vier mannen komt niet aan 42 gewerkte jaren. Zes op tien vrouwen en één op tien mannen komt ook niet aan 38 gewerkte jaren. Zij zullen moeten werken tot aan de leeftijd van 67 jaar. Samengevat: iedereen zal minstens twee jaar langer moeten werken. Werknemers met een minder groot aantal gewerkte jaren in de regel vrouwen, omdat zij vaker werken in het huishouden zullen tot zeven jaar langer moeten werken. Werknemers die slachtoffer worden van een bedrijfssluiting, zullen tot tien jaar langer moeten werken (of beter: naar werk moeten zoeken, omdat er vaak geen werk is voor ouderen). 11

12 Pensioenbonus: 83 euro per maand Gezinspensioen: 281 euro per maand Ambtenarenpensioen: 298 euro per maand 12 Hendrik Braet

13 Afbouw wettelijke pensioenen De regering Michel - De Wever wil ons niet alleen langer doen werken, zij wil ook rechtstreeks besparen op de pensioenen. Het regeerakkoord spreekt van de afschaffing van de pensioenbonus, de afschaffing van het gezinspensioen, de verlaging van het ambtenarenpensioen en de verdere afbouw van de gelijkgestelde periodes. Pensioenbonus afgeschaft Tijdens het Generatiepact in 2005 werd de zogenaamde pensioenbonus ingevoerd. Deze bonus verhoogde het wettelijk pensioen met 179,4 euro per maand (bruto) voor iedereen die actief bleef tot de leeftijd van 65 jaar. De maatregel diende om de bittere pil met betrekking tot de afbouw van het brugpensioen te verzachten. De regering Di Rupo verlaagde de pensioenbonus al met 96,2 euro per maand 6. Iedereen die actief blijft tot 65 jaar krijgt nu nog een bonus van 83,2 euro per maand (bruto). De regering Michel - De Wever wil de pensioenbonus volledig afschaffen vanaf 1 januari Gezinspensioen afgeschaft Het regeerakkoord stelt verder dat de regering Michel - De Wever zal onderzoeken op welke manier een modernisering van de gezinsdimensie in het pensioensysteem kan worden doorgevoerd. Dat is een vaag en onduidelijk engagement. Het regeerakkoord stelt daarnaast dat het gezinspensioen, zoals dat nu bestaat, wordt afgeschaft. Dat is een concrete en duidelijke maatregel. De afschaffing van het gezinspensioen kan verregaande gevolgen hebben voor koppels waarbij één van de partners geen of onvoldoende pensioenrechten heeft opgebouwd. De volledige afschaffing zou voor een gepensioneerd koppel van werknemers een vermindering betekenen van minimum 281 en maximum 536 euro per maand (brutobedragen). Voor zelfstandigen zou het een vermindering betekenen van minimum 265 en maximum 305,5 euro per maand (brutobedragen) 7. ambtenarenpensioen verlaagd De regering Michel - De Wever neemt ook de ambtenarenpensioenen zwaar onder vuur. Dat gebeurt door middel van vier concrete maatregelen: 1. de afschaffing van de diplomabonificaties (dit zijn de studiejaren die men kan inbren- 6 Zie STUDIEDIENST PVDA, De regering halveert de pensioenbonus vanaf 1 januari 2014, 20 december 2013 ( 7 Zie STUDIEDIENST PVDA, Allemaal twee tot vijf jaar langer werken voor 83,2 tot 298,4 euro minder pensioen, 15 oktober 2014 ( 13

14 gen voor de opbouw van het pensioen), 2. de verlenging van de loopbanen (alle zogenaamde tantièmes worden opgetrokken naar 60), 3. het niet meer laten meetellen van de contractuele tewerkstelling voor de berekening van het ambtenarenpensioen (veel ambtenaren beginnen als contractueel en worden pas later vast benoemd; hun pensioen tijdens de periode van contractuele tewerkstelling zou enkel nog meetellen als werknemer in de privé) en 4. een nieuwe berekening van het pensioen voor ambtenaren op basis van alle loopbaanjaren (in plaats van de laatste loopbaanjaren). Een ambtenaar met een gemiddeld pensioen dreigt door deze maatregelen al gauw 298,4 euro pensioen per maand te verliezen (netto) 8. De regering Michel - De Wever wil tot slot ook sleutelen aan de gelijkgestelde periodes voor de berekening van het pensioen. De regering Di Rupo verminderde de pensioenopbouw al voor de periodes van brugpensioen, tijdskrediet en werkloosheid (derde periode). Voor iemand met een gemiddeld inkomen, die geen baan meer vindt na 55 jaar, betekent dit een vermindering van het wettelijk pensioen met 125 euro per maand (bruto) 9. De regering Michel - De Wever wil nu nog een stap verder gaan, door de pensioenopbouw volledig af te schaffen tijdens de periodes van loopbaanonderbreking en tijdskrediet zonder specifieke motivering. Voor elk jaar dat men beroep doet op deze systemen zal men 24,6 euro aan pensioen per maand verliezen 10. Tabel 3 geeft een overzicht van de belangrijkste maatregelen Idem voetnoot 7. 9 Zie STUDIEDIENST PVDA, Gaan de pensioenen niet verminderen?, 18 december 2011 ( 10 Idem voetnoot 7.

15 Tabel 3 Afbouw van de wettelijke pensioenen Vóór Di Rupo Hervorming Di Rupo Hervorming Michel TOTAAL Pensioenbonus 179,4 euro per maand voor wie werkt tot 65 jaar 83,2 euro per maand voor wie werkt tot 65 jaar Volledige afschaffing pensioenbonus 179,4 euro minder pensioen per maand (bruto) Gelijkgestelde periodes Gelijkstelling op basis van het laatste loon Afbouw gelijkstelling bij brugpensioen, tijdskrediet en werkloosheid Afschaffing gelijkstelling bij loopbaanonderbreking en nietgemotiveerd tijdskrediet tot 125 euro minder pensioen per maand (bruto) Ambtenarenpensioen Berekening pensioen op de wedde van de laatste vijf jaar Berekening pensioen op de wedde van de laatste 10 jaar Berekening op gemiddelde wedde, afschaffing diplomabonificatie, verlenging loopbanen al snel 298,4 euro minder pensioen per maand (netto) 15

16 Samengevat kunnen we stellen dat de wettelijke pensioenen voor iedereen zullen dalen. De nieuwe minister van Pensioenen, Daniel Bacquelaine (MR), zegt dat deze pensioenhervorming de regering Michel - De Wever honderden miljoenen euro s zal opbrengen 11. Daarnaast wil de regering de laagste pensioenen, onder de armoedegrens, lichtjes laten stijgen. Dat kadert netjes in de liberale visie, waarbij de wettelijke pensioenen uitsluitend focussen op de bescherming tegen de ergste armoede en de aanvullende pensioenen moeten zorgen voor het extra. Invoering puntensysteem De regering Michel - De Wever neemt geen genoegen met bovenstaande maatregelen. Zij wil een structurele aanpassing van ons pensioenstelsel, via de invoering van een puntensysteem 12. In plaats van pensioenrechten op te bouwen in euro s, zouden we pensioenrechten opbouwen in punten. Het puntensysteem moet toelaten om het financieel evenwicht te bewaren. Tijdens ons actieve leven zouden we punten opbouwen. Dat gebeurt op jaarbasis: op het einde van elk jaar wordt vastgesteld hoeveel punten we tijdens dat jaar verworven hebben. Deze punten komen op een individuele rekening te staan. Zij worden omgezet in euro s wanneer we ons pensioen opnemen. Het aantal euro s dat een pensioenpunt waard is, wordt elk jaar opnieuw bepaald. Daarbij wordt rekening gehouden met de evolutie van de lonen en de sociale bijdragen. In tijden van economische crisis kan de waarde van een pensioenpunt dalen. Het perverse effect van zo n puntensysteem is dat het toelaat om de kosten van een economische crisis rechtstreeks door te schuiven naar de ouderen die met pensioen gaan. Daarnaast laat het toe om de gelijkgestelde periodes makkelijker anders te waarderen. Een periode van gemotiveerd tijdskrediet, werkloosheid of ziekte zou minder punten kunnen opleveren. Volgens de regering moet er immers een groter onderscheid komen tussen mensen die hun loopbaan verlengen door effectieve arbeidsprestaties en M. BUXANT, Travailler jusqu à 67 ans, c est une chance pour ceux qui ont une basse pension, Interview de Daniel Bacquelaine, L Echo 25 oktober Zie punt van het regeerakkoord ( Lange termijn: automatische aanpassingsmechanismen ).

17 mensen die hun loopbaan verlengen via gelijkgestelde periodes. Het puntensysteem moet volgens de Commissie Pensioenhervorming tot slot toelaten om bij vervroegde opname van het pensioen een malus toe te passen. Dat betekent niet alleen dat men geen pensioenrechten meer opbouwt bij vervroegde pensionering zoals dat nu het geval is maar dat men ook reeds opgebouwde pensioenrechten zou verliezen. De bekende antropoloog Lévi-Strauss zei dat men het culturele niveau van een samenleving kan afmeten aan de wijze waarop zij met haar ouderen omgaat. De invoering van het puntensysteem naar Zweeds voorbeeld zou het culturele niveau van onze samenleving sterk verlagen. Het puntensysteem betekent dat men de risico s van de financiering van de pensioenen doorschuift naar de ouderen. Dat is immoreel. Het is bovendien ondoenbaar, onlogisch en niet nodig. 17

18 We leven langer, omdat we korter werken. Kim De Witte pensioenspecialist PVDA 18

19 Langer werken is ondoenbaar, onlogisch en onnodig Langer werken is ondoenbaar, onlogisch en onnodig. Het is ondoenbaar omdat we niet allemaal langer leven, en zeker niet in goede gezondheid. Eén op drie zestigers kampt met ernstige gezondheidsproblemen. Hen verplichten om langer te werken is geen optie. Deze hervorming is tot slot onnodig. Volgens de Studiecommissie voor de Vergrijzing zullen wij in 2060 evenveel betalen voor onze pensioenen als Oostenrijk en Frankrijk nu al betalen. Is dat onhaalbaar? Natuurlijk niet. Het is een kwestie van keuzes in het sociaal en fiscaal beleid. Deze hervorming is onlogisch. België telt nog steeds werklozen. Bompa werkt zich kapot, terwijl kleinzoon hopeloos zoekt naar een job. 19

20 We leven niet allemaal langer Ik leef 6 tot 7,5 jaar korter en 18 tot 25 jaar minder lang in goede gezondheid. 20

21 Ondoenbaar We horen dag in dag uit dat we langer moeten werken omdat we langer leven. Maar we leven niet zo veel langer dan vroeger. Een 65-jarige man had in 1841 de vroegste cijfers waar we voor België over beschikken een levensverwachting van gemiddeld elf jaar 13. Een 65-jarige man in België heeft vandaag een levensverwachting van gemiddeld achttien jaar 14. Dat is slechts zeven jaar meer. Een 85-jarige man had in 1841 een levensverwachting van gemiddeld 3,9 jaar. Vandaag is dat 5,3 jaar. Dat is slechts 1,4 jaar meer, over een periode van 175 jaar. Het idee dat we almaar langer leven is dus niet juist. Wel juist is dat meer mensen de kans krijgen om oud te worden. Met andere woorden: het ouder worden is gedemocratiseerd. We worden gemiddeld ouder, omdat er minder mensen vroeg sterven. Vroeger maakte enkel de heersende klasse kans om oud te worden. De Egyptische farao Ramses II werd 91 jaar. De gewone man werd gemiddeld 40 jaar. Kindersterfte, ziekte en overbelasting van het lichaam door zware arbeid maakten een einde aan menig bestaan. Momenteel kunnen meer mensen oud worden. In de eerste plaats omdat we gezonder leven en minder lang werken. De levensverwachting wordt dus vaak verkeerd begrepen. Het gaat niet over de leeftijd die elk individu kan bereiken. Het gaat over de gemiddelde levensduur van de bevolking. Dat gemiddelde is gestegen maar zal nooit 100 jaar worden. We zijn geprogrammeerd om in optimale omstandigheden ongeveer dagen te functioneren 15. Dat is 82 jaar. De gemiddelde levensverwachting is gestegen. Maar dat gemiddelde verbergt nog steeds grote ongelijkheden. Wie een diploma aan de muur heeft hangen, leeft 6 tot 7,5 jaar langer dan iemand zonder diploma 16. Waar deze verschillen vroeger daalden, nemen ze sinds kort terug toe 17. Dat 13 I. DEVOS, De evolutie van de levensverwachting in België, 18e-20e eeuw, Chaire Quetelet 2005, FEDERAAL PLANBUREAU en ALGEMENE DIRECTIE STATISTIEK, Bevolkingsvooruitzichten , mei 2013, Volgens demograaf P. DEBOOSERE in J. CORTHOUTS en E. VANBRUSSEL, Angst om vergrijzing is onterecht, DM 1 juni Zie H. VAN OYEN, P. DEBOOSERE, V. LORANT, R. CHARAFEDDINE (eds.), Sociale ongelijkheden in gezondheid in België, Gent, Academia Press, 2011, WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOLKSGEZONDHEID (WIV), het CENTRE D ETUDES SOCIOÉCONOMIQUES DE LA SANTÉ (SESA) van de Université Catholique de Louvain (UCL) en het STEUNPUNT DEMOGRAFIE van de VUB, Tackling Health Inequalities in Belgium, Studie uitgevoerd voor rekening van de Programmatorische Federale Overheidsdienst Federaal Wetenschapsbeleid, 2010, 47p. 21

22 heeft te maken met het feit dat de levensverwachting voor bepaalde groepen niet stijgt of zelfs achteruit gaat 18. Een voorbeeld uit Duitsland: de precaire werknemers zagen hun levensverwachting dalen van 77,5 jaar in 2001 tot 75,5 in De levensverwachting zegt tot slot nog niets over de kwaliteit van de geleefde jaren. Als de stijgende levensduur in de eerste plaats neerkomt op het in leven houden van zieke mensen, dan is dat natuurlijk een heel ander verhaal dan stijgende levensduur in goede gezondheid. De gezonde levensverwachting in België is gemiddeld 65 jaar 20. Maar ook dat gemiddelde verbergt grote ongelijkheden. Drie op vier mensen tussen 55 en 65 jaar hebben één of meerdere aandoeningen die een invloed hebben op hun dagelijkse leven 21. Eén op drie zestigers heeft ernstige gezondheidsproblemen. Langer werken is voor hen geen optie. De Human Resources dienstverlener Securex onderzoekt jaarlijks het ziekteverzuim op het werk. Het aantal zieken dat langer dan één jaar afwezig blijft, stijgt spectaculair: het verdubbelde tussen 2001 en Niet toevallig verdubbelde in diezelfde periode ook het aantal vijftigplussers op de arbeidsmarkt. Vijftigplussers zijn gemiddeld meer dan Zo werd er voor vrouwen zonder diploma in België geen enkele stijging vastgesteld tussen 1991 en 2001 (zie H. VAN OYEN, P. DEBOOSERE, V. LORANT en R. CHARAFEDDINE (eds.), Sociale ongelijkheden in gezondheid in België, Gent, Academia Press, 2011, 22). De besluiten van dit onderzoek sluiten aan bij resultaten van onderzoeken in het buitenland. De levensverwachting van een Franse arbeidster van 35 jaar ligt 8 jaar lager dan die van een hoog kaderlid (E. CAMBOIS, C. LABORDE en J.-M. ROBIEN, La double peine des ouvriers Plus d années d incapacité au sein d une vie plus courte, Population et sociétés 2008, n 441). In Estland bedraagt het verschil in levensverwachting tussen een man met het laagste opleidingsniveau en een man met een universiteitsdiploma zelfs 13 jaar (L. VOGEL, Travail et santé : pourquoi certains sont plus égaux que d autres, HesaMag 3, 2011). 19 B. ODENT, C est un scandale! Allemagne: le modèle qui réduit l espérance de vie, L Humanité, 13 december H. VAN OYEN, P. DEBOOSERE, V. LORANT en R. CHARAFEDDINE (eds.), Sociale ongelijkheden in gezondheid in België, Gent, Academia Press, 2011, GENEESKUNDE VOOR HET VOLK, Langer werken: en wat met onze gezondheid?, Studie op basis van patiënten uit Vlaanderen, Brussel en Wallonië, 2011.

23 dubbel zo vaak afwezig als hun collega s van onder de dertig, aldus Securex. De link is volgens Securex dan ook vlug gelegd: het stijgend aantal zieken is de keerzijde van werknemers langer laten werken 22. Uit recent onderzoek blijkt ook de immense ongelijkheid van het leven in goede gezondheid. Wie een diploma hoger onderwijs aan de muur heeft hangen, leeft 18 tot 25 jaar langer in goede gezondheid dan iemand zonder diploma 23. Het aantal jaren dat laaggeschoolden gezond kunnen doorbrengen, kalft bovendien af. Waar een 25-jarige vrouw zonder diploma in 1997 gemiddeld tot haar 58e gezond bleef, is dat nu slechts tot haar 49e 24. Het recht op brugpensioen en het recht op vervroegd pensioen zorgt ervoor dat ook mensen die minder lang leven en minder lang in goede gezondheid verkeren, recht hebben op wat rust na een leven van intense arbeid. Met andere woorden: het brugpensioen en het vervroegd pensioen afbouwen is het recht op pensioen afbreken voor een grote groep mensen ongelijkheid leven in goede gezondheid 0 levensverwachting mannen levensverwachting vrouwen gezonde levensverwachting mannen gezonde levensverwachting vrouwen geen diploma diploma lager onderwijs diploma lager secundair onderwijs diploma hoger secundair onderwijs diploma hoger en universitair onderwijs Bron: Bossuyt et al. (2004). Socio-economic inequalities in health expectancy in Belgium huidige wettelijke pensioenleeftijd (65 jaar) 22 SECUREX, Recordaantal werknemers langer dan een jaar afwezig. Vergrijzing is belangrijkste oorzaak van stijging van langdurige afwezigheden, Persbericht 11 maart H. VAN OYEN, P. DEBOOSERE, V. LORANT, R. CHARAFEDDINE (eds.), Sociale ongelijkheden in gezondheid in België, Gent, Academia Press, 2011, en 34-36; N. BOSSUYT, S. GADEYNE, P. DEBOOSERE en H. VAN OYEN, Socioeconomic inequalities in health expectancy in Belgium, Public Health 2004, 118(1), Aldus het onderzoek van Dokters van de Wereld, in samenwerking met het RIZIV en de mutualiteiten (zie hierover S. VANDEKERCKHOVE, Met hoger diploma blijf je 25 jaar langer gezond, De Morgen 28 maart 2014). 23

24 werklozen! Waarom langer werken?

25 Onlogisch Langer werken is niet alleen ondoenbaar, het is ook onlogisch. Volgens de laatste cijfers van de RVA telt ons land momenteel werklozen 25. En dat voor 4,5 miljoen werkenden 26. Dat is een groot overschot aan werkkrachten. Wat gaat er gebeuren wanneer we nu allemaal nog langer gaan werken? Volgens de nieuwe minister van Pensioenen zou de plicht tot langer werken leiden tot minder jeugdwerkloosheid 27. Dat klinkt op zich al zeer onlogisch. Het blijkt ook niet uit de praktijk. Het Steunpunt Werk en Sociale Economie aan de KU Leuven berekende dat het optrekken van de pensioenleeftijd met twee jaar een negatief effect zal hebben op het aantal banen dat vrijkomt op korte termijn 28. Ook op lange termijn zijn de gevolgen voor de jeugdwerkloosheid negatief. Dat blijkt onder meer uit het Zweedse voorbeeld. De jeugdwerkloosheid in Zweden is na de inwerkingtreding van de pensioenhervorming sterk gestegen: van 10 procent in 2000 tot 24 procent in Deze stijging ligt een stuk hoger dan het Europese gemiddelde. jeugdwerkloosheid in zweden 30% 28% 26% 24% 22% 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Bron: Eurostat 25 RVA, cijfer van augustus 2014, zie 26 STATBEL, cijfer van het tweede kwartaal van 2014, zie 27 M. BUXANT, Travailler jusqu à 67 ans, c est une chance pour ceux qui ont une basse pension, Interview de Daniel Bacquelaine, L Echo 25 oktober B. NEEFS, W. HERREMANS en L. SELS, Vergrijzing in de sectoren. Waar is de nood aan vervanging het hoogst?, WSE-report, 2013, 29p. 29 EUROSTAT, Werkloosheid in Europa,

26 In bepaalde landen zijn meer ouderen en meer jongeren aan het werk. Maar dat is niet omdat de plicht tot langer werken als bij toverslag zou leiden tot meer werk voor jongeren 30. Dat is wel omdat die landen investeren in het recht op werk, via een recht op arbeidsduurvermindering (zoals een 6-uren dag met loonbehoud), ontslagbescherming en het recht op aangepast werk voor ouderen. De plicht tot langer werken is niet logisch vanuit de sociale visie op de werkelijkheid. Maar er is wel een logica vanuit de liberale visie. Volgens het Planbureau zullen er gepensioneerden bijkomen tegen 2019 en tegen De verhouding tussen het aantal werkenden en het aantal niet-werkenden blijft niettemin ongeveer gelijk, omdat de toename van het aantal gepensioneerden wordt gecompenseerd door een afname van het aantal werklozen en het aantal kinderen. België telt voor elke werkende welgeteld 1,38 niet-werkenden (gepensioneerden, kinderen, arbeidsongeschikten, werklozen en vrijwillig niet-werkenden). Deze verhouding zou stijgen naar 1,45 in Dat is een stijging met vijf procent. Deze stijging kan perfect worden opgevangen door de verhoging van de productiviteit van arbeid. Die productiviteit zal stijgen volgens het Planbureau met 1,5 procent per jaar. Tegen 2030 is dat een stijging met 25 procent. Meer gepensioneerden vormt dus geen groot probleem. Maar minder werklozen vormt wel een probleem voor bedrijven die uit zijn op maximale winst. Bij minder werkloosheid zouden de lonen kunnen stijgen. Het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) formuleert dat als volgt: Op relatief korte termijn zullen spanningen op de arbeidsmarkt ontstaan ten gevolge van een dalende instroom van jongeren, met als gevolg inflatoire loontendensen en wage drift 31. In mensentaal: als er minder werklozen zijn, zullen de werkgevers meer rekening moeten houden met de eisen van de werknemers op gebied van lonen, veiligheid op het werk, werkdruk, werkzekerheid door een duidelijk statuut of contract. Dat wil het VBO natuurlijk vermijden. 30 Ph. DEFEYT, Retarder (encore) l âge de départ (effectif) à la retraite?, IDD, augustus 2014, 17p. 31 VERBOND BELGISCHE ONDERNEMINGEN (VBO), Het masterplan eindeloopbaan, Over Werk Tijdschrift van het Steunpunt WAV, 2004, afl. 3, p