VERBRUIKSANALYSE SECTOR MACHINE-INDUSTRIE

Transcriptie

1 VERBRUIKSANALYSE SECTOR MACHINE-INDUSTRIE M. Overboom, A.W.N. van Dril ECN-Beleidsstudies Petten NEEDIS Postbus ZG Petten telefoon: telefax : NDS november 1996

2 Verantwoording In opdracht van de Stichting NEEDIS wordt door ECN-Beleidsstudies het Nationaal Energie en Efficiency Data Informatie Systeem ontwikkeld. In de Stichting NEEDIS zijn het Ministerie van Economische Zaken, Sep en Gasunie vertegenwoordigd. Het doel van NEEDIS is om een algemeen erkend en in beginsel openbaar databestand samen te stellen en actueel te houden. In dit databestand wordt informatie opgenomen over het energieverbruik en de energie-efficiency in Nederland. Daarbij wordt onderscheid gemaakt naar energiedrager, verbruikerscategorie, energiefunctie en type installatie. Voorts worden andere grootheden bijgehouden die het energieverbruik mede verklaren. Om de diverse gebruiksmogelijkheden van de NEEDIS-structuur en -databank aan te geven laat de Stichting NEEDIS verbruiksanalyses verrichten. In 1996 is door ECN-Beleidsstudies de sectorstudie machine-industrie uitgevoerd. Aan de hand van deze studie is de voorliggende analyse gemaakt. De bewerkingen en resultaten van deze analyse zijn evenwel geen onderdeel van het NEEDIS-databestand. Studies van diverse andere sectoren en gegevens uit het databestand zijn verkrijgbaar bij de beheerder van NEEDIS. 2

3 INHOUD 1. INLEIDING 5 2. VERBRUIKSSALDO 7 3. ENERGIEFUNCTIES 11 REFERENTIES 15 3

4 November 1996 Verbruiksanalyse sector machine-industrie 4

5 1. INLEIDING Deze analyse dient als voorbeeld voor het gebruik van NEEDIS, het Nationale Energie- en Efficiency Data Informatie Systeem en betreft de sector machine-industrie (SBI 35.5). De studie is gebaseerd op de sectorstudie van de machine-industrie [1] en uitgevoerd met een door ECN-Beleidsstudies ontwikkeld rekenmodel. In deze analyse wordt gekeken in hoeverre ontwikkelingen in energieverbruik verklaard kunnen worden met behulp van de sectorstudie en ervaringen uit de praktijk. Tevens wordt gekeken naar de bruikbaarheid van indicatoren voor het volgen van energiefuncties. De studie is uitgevoerd door de ECN-Beleidsstudies. De data waarmee gewerkt wordt zijn gehaald uit het NEEDIS databestand en de sectorrapportage [1] van de machine-industrie. In hoofdstuk 2 wordt een analyse op sectorniveau uitgevoerd. Hoofdstuk 3 geeft een nadere analyse op functieniveau. Tot slot wordt een evaluatie gegeven in hoofdstuk 4. 5

6 November 1996 Verbruiksanalyse sector machine-industrie 6

7 2. ANALYSE OP SECTORNIVEAU Het grootste gedeelte van het energieverbruikssaldo betreft aardgas (62%). Hiervan wordt 60% ingezet voor ruimteverwarming [2]. Elektriciteit wordt het meest gebruikt voor comprimeren (22%), kracht (20%) en licht (18%) [2]. Overige energieverbruikende activiteiten zijn onder andere assembleren en communicatie. In figuur 1 wordt de produktiewaarde, en het energieverbruik weergegeven van de machine-industrie met index 1988 = 1. De produktiewaarde is gecorrigeerd voor de inflatie (1985 = 100), het aardgasverbruik voor ruimteverwarming is gecorrigeerd met de graaddagenmethode. Index 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0, Produktiewaarde prijzen 1985 Elektriciteitsverbruik Aardgasverbruik Werkzame personen Totaal energieverbruikssaldo Totaal beslag op primaire energiedragers Figuur 1: Verloop van produktiewaarde, totaal energieverbruikssaldo, elektriciteitverbruikssaldo en aardgasverbruikssaldo en totale beslag op primaire energiedragers Het is eenvoudig te zien dat de ontwikkeling in het energieverbruik van de machine-industrie de trend van de ontwikkeling in de produktiewaarde volgt. Wat echter nog meer van belang is, is het feit dat het elektriciteitsverbruikssaldo duidelijk sneller stijgt aardgasverbruik. In het TNO-rapport [3] wordt al aangegeven dat het elektriciteitsverbruik zou toenemen in de metaalverwerkende industrie vanwege nieuwe toepassingen in de metaalbewerking. Een produktie-onderdeel dat in de machine-industrie gezien kan worden als één van de belangrijke energiegebruikende onderdelen. Het grootste gedeelte van het energieverbruikssaldo in de machine-industrie betreft aardgas. Het aandeel varieert zo rond de 62% in de zichtjaren. Het aandeel elektriciteitsverbruik is gestegen van 30% naar zo n 34%. Het aandeel van overige energiedragers is over deze vijf jaren gedaald van 7% naar 4%. In figuur 2 is de verdeling van de percentages voor de verschillende energiedragers weergegeven naar energieverbruikssaldo en naar beslag op primaire energiedragers. Voor de omrekening van naar beslag op primaire energiedragers is de methode gevolgd zoals gebruikt bij de Meerjarenafspraken tussen overheid en industrie. Voor elektriciteit is de omrekeningsfactor 2,5 en voor aardgas is deze 7

8 November 1996 Verbruiksanalyse sector machine-industrie 1. Voor de overige energiedragers wordt de factor bepaald aan de hand van de werkelijke verwerkingsroute. Hier is de factor 1 aangehouden 1. [%] 100 aandeel in beslag op primaire energiedragers aandeel in energieverbruikssaldo Elektriciteit Aardgas Overige energiedragers Figuur 2: Percentages van het beslag op de verschillende energiedragers Als we kijken naar het beslag op primaire energiedragers krijgen we enigszins een ander beeld van het aandeel in het energieverbruik voor de verschillende energiedragers. Elektriciteit is nu de belangrijkste energiedrager ( 51% in 1988 tot 56% in 1992). Het aandeel van gas is hier 42%. Nu is in de machine-industrie het elektriciteitsverbruik voor het grootste gedeelte procesgebonden (minimaal 75% [2]). Echter in het produktieproces wordt niet direct gelet op het energieverbruik. De kosten van het energieverbruik bedragen nog altijd maar zo n 1-3% van de totale verbruikswaarde. In de produktie is men eerder bezorgd over een tekort aan capaciteit dan over een erg hoog energieverbruik. Aardgasverbruik is voor het grootste gedeelte gekoppeld aan ruimteverwarming. Het grootste gedeelte betreft dus persoonsgebonden verbruik. Men zal hierop bezuinigen indien mogelijk. Nog steeds blijkt echter uit de praktijk dat men weinig informatie heeft over de mogelijkheden van bezuinigen bij niet proces gebonden energieverbruik. Verbeteringen op het gebied van gasverbruik zijn dus nog steeds te verwachten. 1 In het rapport Energy efficiency and structural change in the Netherlands, van de vakgroep Natuurwetenschap en Samenleving van de Universiteit Utrecht (1994) worden nog de volgende conversiefactoren gegeven: Factor Energiedrager 1,097 Kool en koolprodukten 1,116 Olie en olieprodukten 0,619 Stoom Waarschijnlijk is de conversiefactor 1 voor overige energiedragers aan de lage kant. 8

9 Analyse op sectorniveau In figuur 3 enkele kengetallen (geïndexeerd) weergegeven van de machine-industrie. Het energieverbruik betreft het energieverbruikssaldo. Het aardgasverbruik is wederom gecorrigeerd voor de graaddagen en de produktiewaarde is gecorrigeerd voor de inflatie. Index 1,1 1,05 1 0,95 0, Energieverbruik per werknemer Energie-intensiteit (en/pw) Energieverbruik per werknemer (prim) Energie-intensiteit primair (prim/pw) Arbeidsproduktiviteit Figuur 3: Enkele verhoudingsgetallen van de machine-industrie Er is een geleidelijk verbetering van het energieverbruik per werknemer en de energie-intensiteit als we kijken naar het energieverbruikssaldo. Echter wordt het energieverbruik uitgedrukt in beslag op primaire energiedragers dan verdwijnt deze verbetering zo goed als geheel wat veroorzaakt wordt door de stijging in het elektriciteitsverbruik. De arbeidsproduktiviteit varieert licht maar blijft over de gehele periode gezien redelijk constant. Eind jaren tachtig zijn veel bedrijven gaan reorganiseren. Arbeidskosten zijn zoveel mogelijk variabel gemaakt (uitzendkrachten en loondienst). 9

10 November 1996 Verbruiksanalyse sector machine-industrie 10

11 3. ANALYSE OP FUNCTIENIVEAU De hoeveelheid inkoop van metaal is in de sectorstudie aangewezen als mogelijk indicator voor het volgen van het energiegebruik van de energiefunctie metaalbewerken (mechanisch, thermisch). Tabel 1: Hoeveelheid ingekocht metaal en halffabrikaat machine-industrie Jaar Metaal Halffabrikaat [ton] [mln gld] De waarden voor 1991 en 1992 zijn berekend vanuit de kosten voor metaalinkoop en de prijzen voor die jaren. Bron: Produktiestatistieken industrie, CBS. In figuur 4 worden de waarden voor deze indicatoren geïndexeerd weergegeven samen met het aardgasverbruik en het elektriciteitsverbruik. Index 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0, Elektriciteitsverbruik Metaalverbruik Aardgasverbruik Waarde ingekocht halffabrikaat Figuur 4: Energiefuncties indicatoren voor de machine-industrie Het verloop van de indicator ingekocht metaal voor de energiefuncties vormen/bewerken metaal en procesverwarmen vertoont geen gelijkenis met de andere ontwikkelingen. Zoals reeds vermeld wordt dit onderdeel steeds meer uitbesteed, waarbij deze functie verdwijnt naar de metaalproduktenindustrie. Een sector waar deze twee energiefuncties een belangrijke rol spelen en derhalve het energieverbruik beïnvloeden is de subsector van fabrieken van tandwielen, lagers en andere drijfwerkelementen. Om te controleren of voor deze sector de metaalinkoop een indicatie geeft van het energieverbruik van bovengenoemde energiefuncties worden de waarden van de metaalinkoop vergeleken met het energieverbruik. Aangezien het energieverbruik voor deze functies niet afzonderlijk 11

12 November 1996 Verbruiksanalyse sector machine-industrie geregistreerd is wordt als benadering het totale energieverbruik gehanteerd. In tabel 2 staan de waarden gegeven van de metaalinkoop voor de fabrieken van tandwielen, lagers en andere drijfwerkelementen. Tabel 2: Hoeveelheid ingekocht metaal voor fabrieken van tandwielen, lagers en andere drijfwerkelementen Jaar Ingekocht metaal Waarde [ton] [mln gld] , , , , ,6 1 De waarden voor 1991 en 1992 zijn berekend vanuit de kosten voor metaalinkoop en de prijzen voor die jaren. Bron: Produktiestatistieken industrie, CBS. In deze sector zou een duidelijkere relatie kunnen bestaan tussen de ontwikkelingen in het energieverbruik en de metaalinkoop. In figuur 5 worden de waarden van de verschillende reeksen voor deze subsector grafisch weergegeven. Index 1,3 1,2 1,1 1 0,9 0,8 0,7 0, Produktiewaarde (gedefl.) Verbruikssaldo aardgas (grd corr) Verbruikssaldo elektriciteit Ingekocht metaal Figuur 5: Verloop van de produktiewaarde, metaalinkoop en energieverbruik voor de tandwielenindustrie In de grafiek is te zien dat de richting van de ontwikkeling van de metaalinkoop overeenkomt met die van de ontwikkeling van de produktiewaarde en het elektriciteitsverbruik. Ten aanzien van de ontwikkeling in het aardgasverbruik is geen relatie te leggen met de hoeveelheid ingekocht metaal. De sterke daling van de hoeveelheid ingekocht metaal in 1991 kan ten dele samenhangen met de gewijzigde enquêtering van CBS. 12

13 4. EVALUATIE Uit de analyse op sectorniveau blijkt duidelijk de structurele toename van het elektriciteitsverbruik in de machine-industrie. Er zijn geen trends betreffende energiebesparing te vinden. Eventuele verbanden tussen energieverbruik en produktiegrootheden zijn herkenbaar. Aan de hand van de laatste analyse kan niet rechtstreeks de conclusie worden getrokken dat de ontwikkeling in het elektriciteitsverbruik van de energiefunctie vormen/bewerken metaal (mechanisch) beschreven kan worden door de ontwikkeling in de metaalinkoop. Hetzelfde geldt voor het aardgasverbruik van de functie procesverwarmen. Mede vanwege het diffuse karakter van de sector heeft analyse op basis van algemene grootheden als produktiewaarde en werknemers de voorkeur. 13

14 November 1996 Verbruiksanalyse sector machine-industrie 14

15 REFERENTIES [1] M.A. Overboom: Sectorstudie machine-industrie. NEEDIS, Petten, [2] E 3 T consult b.v., Novem: Energieverbruik en besparingsmogelijkheden naar technologieën in de verwerkende industrie. Woubrugge, [3] A.G. Melman, H. Boot, G. Gerritse: Energiebesparingspotentiëlen TNO, april