Inleiding Drama met kinderen Elk bouwdeel heeft zijn eigen map met lessen, in totaal zijn er dus 4 mappen. Vier Modules Inleiding

Transcriptie

1 Voor u ligt Drama aangenaam, een methode die is uitgewerkt tot een leerlijn voor groep 1 t/m 8 van het primair onderwijs, uitgegeven door Schoolsupport in samenwerking met Kunst Centraal, steunpunt kunsteducatie voor de provincie Utrecht Drama met kinderen Het woord drama komt van oorsprong uit het Grieks en betekent handeling. Drama is doen alsof. Verbeelden van gevoelens, situaties, personages, ideeën door te doen alsof in een gespeelde werkelijkheid. Een leerkracht die drama geeft, kan leerlingen een extra mogelijkheid bieden om zich te ontwikkelen tot creatieve, zelfbewuste en sociale persoonlijkheden. Gereedschappen daarvoor zijn lichaam, stem, uitdrukkingsvaardigheid, de verbeelding (fantasie, voorstellingsvermogen). In de dramalessen ontdekken leerlingen hun (directe) leefwereld en experimenten ze met rollen en gebeurtenissen binnen een theatrale werkelijkheid. Ze spelen behalve herkenbare situaties uit de dagelijkse realiteit ook onrealistische situaties uit bijvoorbeeld sprookjes of zelfverzonnen verhalen. In beide gevallen is het spel doen alsof, waardoor kinderen onderscheid leren maken tussen theatrale (verbeelding) en dagelijkse werkelijkheid. Tegelijkertijd krijgen ze door de verschillende spelsituaties inzicht en respect voor anderen en leren zij hun eigen en andermans leefwereld op speelse wijze kennen. Bij drama is je eigen lichaam je instrument. Leerlingen verkennen in de dramalessen manieren om met hun lijf (fysiek, non-verbaal) en stemgebruik (verbaal) een rol te spelen. Ze onderzoeken, maken keuzes, laten hun spel aan anderen zien en reflecteren op hun spel en dat van een ander. Doordat leerlingen binnen drama de expressieve mogelijkheden van hun eigen lichaam en spel ontdekken, zullen zij zich ook beter weten te manifesteren in hun dagelijkse functioneren. Drama gaat per definitie altijd over taal (verbaal en non-verbaal). Verbale en non-verbale expressie zijn basisvaardigheden die kinderen in een dramales ontwikkelen. Het verschil met een taalles of andere vaklessen is dat bij drama het leerproces op een creatieve, speelse en actieve manier verloopt. De methode Drama aangenaam is ontwikkeld voor groep 1 t/m 8 van het primair onderwijs (kleuters t/m 6de leerjaar in het Vlaamse onderwijs). De methode streeft ernaar om samen met de school het vak drama een plaats te geven in het onderwijs. Drama aangenaam bestaat uit 112 volledige lessen, verdeeld over 4 modules, die samenhang en een logische opbouw vertonen. Daarnaast vindt u in module 4 in het hoofdstuk Presentatie voorbeeldlessen en lessuggesties om te komen tot presentaties. De methode is ontstaan vanuit de praktijk van de dramaconsulent. De lessen zijn uitgevoerd op verschillende scholen. Elk bouwdeel heeft zijn eigen map met lessen, in totaal zijn er dus 4 mappen. Onder bouwdeel verstaan wij de volgende vierdeling: Groep 1/2 (map met 28 lessen en lessen en suggesties voor presenteren) Groep 3/4 (map met 28 lessen en lessen en suggesties voor presenteren) Groep 5/6 (map met 28 lessen en lessen en suggesties voor presenteren) Groep 7/8 (map met 28 lessen en lessen en suggesties voor presenteren) 5 Vier Modules De methode gaat uit van werkvormen. Voor elke werkvorm zijn lessen beschreven met een duidelijke opbouw voor groep 1 t/m 8. De lessen sluiten aan bij de verbeeldingswereld van de leerlingen. Zoals het bij een goede dramales hoort, zijn de leerlingen tijdens de lessen het grootste deel zelf actief bezig met het vak drama.

2 Het gehele pakket Drama Aangenaam bestaat uit de volgende modules: - Module 1: Basiswerkvormen drama non-verbale spelen groep 1 t/m 8 (32 lessen) - Module 2: Spelen met rollen groep 1 t/m 8 (32 lessen) - Module 3: Taalspelen groep 1 t/m 8 (32 lessen) - Module 4: Improviseren en Presenteren groep 1 t/m 8 (Improviseren: 4 lessen Presenteren: lessen en suggesties) De lessen De lessen zijn duidelijk beschreven qua inhoud en organisatie. Voorafgaand aan de lessen van elke nieuwe werkvorm staat een stukje theorie over deze werkvorm. Alle lessen bestaan uit een inleiding, een kern en een afsluiting. Het is belangrijk dat u voor elke les aan de volgende punten aandacht besteedt: - De ruimte Drama vraagt meestal om voldoende ruimte. Daarom is een leeg klaslokaal (tafels aan de kant, stoelen in een ruime kring) of een speellokaal wenselijk. Wanneer er weinig ruimte nodig is, dan staat dat in de les aangegeven. - De sfeer Duidelijke regels en structuur zorgen voor een veilige sfeer. Een veilige sfeer is noodzakelijk om je vrij te durven uiten. - Beoordeling Het gaat om de ervaring. Bij drama gaat het nooit om een beoordeling, om wat goed is en wat fout. Aanwijzingen van de leerkracht of medeleerlingen kunnen de speltechniek van een leerling echter wel verbeteren, en meer speltechniek helpt de leerling zich beter uit te drukken.van een ander aandacht krijgen geeft energie, terwijl gebrek aan aandacht energie wegneemt. Een goede oefening om dit te ervaren is het spelen van een goed en van een slecht publiek. Benodigdheden Boven elke les staat beschreven wat u nodig hebt. Regelmatig wordt er tijdens de les muziek gebruikt. Daarbij kan het best gebruikgemaakt worden van klassieke of filmmuziek. Bij muziek gaat het om de sfeer. Het is handig als de school de muziekfragmenten verzamelt en in een systeem vastlegt. Hetzelfde geldt voor het gebruik van andere materialen. Er is geprobeerd om zo veel mogelijk uit te gaan van voor de hand liggende materialen. In een paar lessen zijn lappen nodig. Lappen kunnen bij andere dramalessen en presentaties ook zeer ondersteunend zijn. Voor iedere bouwgroep kan een dramakoffer gemaakt worden met daarin de benodigde materialen. Voor elke dramakoffer kan een leerkracht verantwoordelijk zijn voor de inhoud en het bijhouden ervan. 6 Nederlandse kerndoelen en Vlaamse eindtermen De methode is erop gericht om leerkrachten inzicht te geven in het vak drama en materiaal te bieden voor goede dramalessen. De lessen uit Drama Aangenaam vormen voor zowel de Nederlandse kerndoelen als de Vlaamse eindtermen een volledig onderwijsaanbod voor drama (spel en beweging). De Nederlandse overheid heeft kerndoelen voor het basisonderwijs opgesteld. Drama valt binnen de kunstzinnige oriëntatie. De Nederlandse kerndoelen zijn beknopt omschreven zodat scholen de ruimte krijgen om eigen keuzes te maken. 54 De leerlingen leren beelden taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. 55 leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren.

3 Drama valt in Vlaanderen binnen de muzische vorming. In Vlaanderen zijn eindtermen beschreven. Dit zijn minimum doelen die de Vlaamse onderwijsoverheid noodzakelijk en bereikbaar acht voor leerlingen aan het eind van de basisschool. De leerlingen kunnen: 3.1 genieten van een gevarieerd aanbod van voor hen bestemde culturele activiteiten 3.2 spelvormen waarnemen en inzien dat de juiste verhouding tussen woord en beweging de expressie kan vergroten 3.3 geconcentreerd luisteren naar een gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling, schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven 3.4 spelvormen in een sociale en maatschappelijke context hanteren. 3.5 ervaringen, gevoelens, ideeën en fantasieën uiten in spel 3.6 een aan de speelsituatie aangepaste en aangename spreektechniek ontwikkelen (articulatie, adembeheersing, tempo, toonhoogte) en verschillende verbale en non-verbale spelvormen improviseren 3.7 genieten van, praten over en kritisch staan over het eigen spel en dat van anderen, de keuze van spelvormen, onderwerpen en de beleving In de methode staat boven elke les het doel beschreven. De doelstelling is altijd terug te voeren naar een van de kerndoelen of eindtermen. Drama aangenaam - Een dramaleerlijn Module 1: basisvaardigheden Module 2: spelen met rollen Module 3: taalspelen Module 4: improviseren en presenteren dramaspelletjes - zintuigen groep 1/2, les 1.1, uitbeelden groep 3/4, les 1.3, concentratie groep 5/6, les 1.5, samenwerken groep 7/8, les 1.7, vertrouwen tableaus - bewegen en stilstaan groep 1/2, les 2.1, tableaus in tweetallen groep 3/4, les 2.3, tableaus maken van een situatie groep 5/6, les 2.5, verhaal omzetten in tableaus groep 7/8, les 2.7, 2.8 vertelpantomime - vanuit een prentenboek groep 1/2, les 3.1, één rol groep 3/4, les 3.3, gedicht en begeleiding vanuit een rol groep 5/6, les 3.5, uitspelen van probleemsituaties groep 7/8, les 3.7, 3.8 pantomimisch spel - vrij bewegen groep 1/2, les 4.1, 4.2 (bewegingsspelen) - spelen met denkbeeldige voorwerpen groep 3/4, les 4.3, spelen met denkbeeldige krachten groep 5/6, les 4.5, staccato bewegen groep 7/8, les 4.7, dagelijkse handelingen rolopbouw - vanuit een houding en beweging groep 1/8, les 1.1 t/m 1.8 rolopbouw - vanuit wie (de rollen), wat (de inhoud), waar (de plaats) groep 1/8, les 2.1 t/m 2.8 rolopbouw - vanuit attributen, kleding, lappen, hoofddeksels, kranten, foto s, interview groep 1/8, les 3.1 t/m 3.8 rollenspel - gesloten rollenspel, open rollenspel, de leraar in rol, forum groep 1/8, les 4.1 t/m 4.8 taalspelen - vanuit taal en bewegingsspel, fantasie- en associatiespelen groep 1/8, les 1.1 t/m 1.8 taalspelen - stem groep 1/8, les 2.1 t/m 2. taalspelen - vertellen groep 1/8, les 3.1 t/m kring maken - vertelronde - taaltekenen - verhalen schrijven - vertellen - vertelkast taalspelen - poppenspel groep 1/8, les 4.1 t/m 4.8 improviseren - vanuit rol, aanbelspel, spelen in tweetallen groep 1/2, les 1.1, vanuit emotie, associëren groep 3/4, les 1.3, emotie, telefoneren groep 5/6, les 1.5, accepteren, blokkeren, statussen groep 7/8, les improviseren - vanuit wie: visualiseren, spelen in tweetallen, rol groep 1/2, les vanuit wie en waar: telefoongesprek, tactiele stimulering groep 3/4, les 2.3, vanuit waar en wie : visualiseren, tableaus groep 5/6, les 2.5, vanuit wie en wat: rol, inspringspel, spelen in tweetallen groep 7/8, les 2.7, 2.8 presenteren - vertelpantomime onderbouw, middenbouw - dramatiseren onderbouw, middenbouw, bovenbouw - pantomimisch spel onderbouw, middenbouw, bovenbouw - spelen van een rol middenbouw, bovenbouw - personifiëren middenbouw, bovenbouw - improviseren middenbouw, bovenbouw 7

4 Karakter van drama in de verschillende bouwgroepen Kleuter- en onderbouw Alle leerlingen spelen voortdurend mee. Dit schept een hoge mate van veiligheid en de leerlingen hoeven bovendien niet op elkaar te wachten. Er is steeds een gemeenschappelijke spelsituatie, waarbinnen iedere leerling in eerste instantie individueel optreedt. De belangrijkste spelvorm is geleid spel. De leerlingen spelen in op wat de leerkracht aangeeft. Maar geleid spel geeft ook ruimte aan de leerkracht om aan te sluiten bij het spontane spel van de leerlingen. Hij zorgt voor een gemeenschappelijke spelsituatie en heeft bovendien de taak om te zorgen voor de dramatische spanning en de spelstructuur. De leerkracht is verantwoordelijk voor het creëren en bewaken van een veilige sfeer. De meespelende leerkracht heeft in deze fase de meeste kans op de gewenste effecten. Middenbouw Er wordt voortgebouwd op het spelen in de onderbouw. De leerlingen kunnen soms al in groepjes samenspelen. In het begin wordt er bij het spel nog niet gesproken. De leerkracht zorgt zelf steeds minder voor de benodigde dramatische spanning. Hij wordt meer een instructeur. Het is belangrijk om u als leerkracht te richten op de interactie tussen leerlingen, zonder dat competitie een struikelblok wordt. Bovenbouw De techniek van het spelen wordt een belangrijk onderdeel. Gerichte speloefeningen met het accent op spelvaardigheden verdienen belangstelling. De inhoud krijgt meer aandacht omdat leerlingen in staat zijn diverse spelmogelijkheden te hanteren. Leerlingen leren in spel conflicten op te lossen, verantwoordelijkheid te delen, leiding te geven en te volgen. Het presenteren van spel voor publiek neemt een grotere plek in. De leerkracht krijgt meer de rol van spelstimulator. Hij zorgt voor uitdagende spelopdrachten, die aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen. De spelleider begeleidt nu meer het spelproces dan dat hij stuurt. Als we in deze map spreken over kleuterbouw, dan bedoelen we groep 1/2 (in België kleuters). Als we onderbouw noemen, bedoelen we groep 3/4 (in België 1ste-2de leerjaar). Met middenbouw duiden we groep 5/6 (3de-4de leerjaar) aan, en met de bovenbouw wordt groep 7/8 (5de-6de leerjaar) bedoeld. Culturele competenties In de dramalessen heb je rekening te houden met de onderlinge verschillen (cognitie, sociaal emotioneel, motorisch, gedrag). Zowel vakdidactische doelen (spelvaardigheden) als algemene pedagogische doelen (hoe gaan leerlingen met elkaar om) staan in de les centraal. Deze worden uitgewerkt aan de hand van drie culturele competenties: creatief vermogen, presenteren en sociale competenties 8

5 Creatief vermogen Leerlingen ontwikkelen bij drama hun creatief vermogen, theatrale verbeelding en vormgeving staan daarbij centraal. Verbeelding bij drama betekent dat leerlingen zich kunnen inleven in een ander persoon, locatie of gebeurtenis. Hiervoor is fantasie nodig. Maar het is ook de taak van de leerkracht om de verbeelding van leerlingen te prikkelen. De leerkracht gaat uit van: de leefwereld van de kinderen, hun taalniveau, sociaal- emotioneel vermogen, algemene kennis. Op die manier werkt de leerkracht vanuit de persoonlijke context van de leerlingen en kan hij eventueel ondersteunende middelen inzetten om de belevingswereld van de leerlingen te vergroten. Bij drama onderzoeken leerlingen hoe ze met hun lichaam en gezichtsexpressie en het gebruik van de ruimte een spelsituatie duidelijk kunnen maken. Houding, mimiek en stemgebruik spelen dus een grote rol. Bij presentaties kunnen kostuum, decor en rekwisieten helpen de vormgeving duidelijker te maken. Maar het is belangrijk om kinderen eerst te stimuleren om alleen met hun non-verbale en later verbale expressie een bepaalde rol, locatie, gebeurtenis helder neer te zetten. Dat daagt ze uit om veel meer na te denken over hun expressiemogelijkheden en resulteert over het algemeen tot duidelijker spel dan wanneer zij te snel attributen inzetten. Presenteren Kinderen leren bij drama hoe ze duidelijk een rol, situatie of gebeurtenis kunnen laten zien aan een publiek. Dat publiek bestaat in eerste instantie uit hun klasgenoten. Later kunnen dit leerlingen uit ander klassen zijn en/ of ouders. Bij presenteren gaat het enerzijds over je eigen spel tonen aan een ander, maar ook over het (leren) kijken naar het spel van anderen. Kinderen leren hun mening te verwoorden over het spel van anderen, maar ook om te gaan met feedback op hun eigen spel, hierdoor verwerven ze inzicht in hun eigen spel en dan van anderen. Samen naar een theatervoorstelling gaan behoort ook tot de mogelijkheden, waarbij kinderen leerlingen naar het spel van professionele acteurs. Sociale competenties Leerlingen in het primair onderwijs staan in de bloei van hun algemene ontwikkeling. Hoewel het bij drama draait om het ontwikkelen van spelvaardigheden en inzicht in theatraliteit, gaat dit direct samen met de ontwikkeling van samenwerken, inlevingsvermogen, wederzijds respect, creativiteit en zelfvertrouwen. Leerlingen leren toneelspelen en gelijkertijd sociale vaardigheden. Sociaal emotionele vaardigheden zijn enerzijds een voorwaarde voor het doen van drama, anderzijds worden deze juist ontwikkeld door in de klas regelmatig met drama te werken. Bijvoorbeeld: o Zelfvertrouwen is nodig om een rol te spelen en je spel aan publiek te presenteren. Door regelmatig met drama bezig te zijn, bouw je vanzelf een groter zelfvertrouwen op en leer je steeds beter jezelf presenteren. o Aandacht kunnen richten op zichzelf. In eerste plaats is het nodig dat leerlingen de aandacht op zichzelf kunnen richten, concentreren op wat zij aan het doen zijn, hun eigen verbeelding gebruiken, zichzelf kunnen uitdrukken. o Samenwerken is nodig om samen een scene te kunnen spelen. De samenwerking wordt versterkt door met drama bezig te zijn. o Jezelf in eerste instantie non-verbaal en later ook verbaal te kunnen uiten is nodig voor het spel. Door vaak drama te doen, ontwikkelen leerlingen automatisch taalvaardigheid, spelenderwijs worden zij creatief in het toepassen van taal. De ervaringen die leerlingen opdoen tijdens drama, zijn vaak terug te zien in spreekbeurten en andere talige opdrachten die zij buiten de theaterlessen uitvoeren. Leerlingen leren zich te presenteren aan anderen. o Inleven in situaties en personen is nodig om deze goed te kunnen spelen. Door veel aan drama te doen, bouw je vanzelf empathie op voor de wereld om je heen. Door herkenbare situaties uit de dagelijkse werkelijkheid na te spelen en deze te beschouwen, krijgen kinderen inzicht in communicatieve vaardigheden en gedrag 9

6 Nabespreking Bij het presenteren van spel kunt u de kijkers voorafgaand aan de presentatie kijkopdrachten meegeven die u na afloop bespreekt. Het gaat dan om informatieve vragen: wie - wat - waar - Wie zijn de spelers? Welke rol? - Waar speelt het verhaal zich af? Hoe zie je dat in het spel? - Wat is er aan de hand? Waardoor wordt dat in het spel duidelijk? - Waaraan is te zien dat (vragen over rol, plaats, situatie). Na het spel kunt u ook onderstaande vragen stellen, waarbij leerlingen tips geven of een mening: - Wanneer werd er goed samengespeeld? - Welke momenten in het spel waren het sterkst? Waardoor? Welke tips heb je om het spel te versterken ten aanzien van: contact spelers, non-verbaal of verbaal spel, spelen van een rol, emotie, uitspelen van handelingen, alle spelers tot hun recht laten komen, duidelijk maken van een conflict, onderlinge relatie, begin van het spel en einde van het spel, verstaanbaarheid, spanningsopbouw voor een duidelijk begin en voor een duidelijk einde, tempo? Laat vragen van de opdracht afhangen. Wissel vragen af. Zorg voor een korte, krachtige, positieve nabespreking. Belangrijke afspraken bij drama Omdat drama een discipline is met veel vrijheid is het juist nodig om met de leerlingen goede afspraken te maken. 1. Een basisregel is dat de leerlingen in eerste instantie leren om de aandacht bij zichzelf te houden. Kunnen zij dit goed, dan is een volgende stap mogelijk, namelijk naar samenspel. 2. Het is belangrijk dat je de ander niet stoort in zijn spel. Daarom is het goed de leerlingen te leren om elkaar tijdens het spel niet aan te raken als het in het spel geen functie heeft. Een goede oefening daarvoor is om de leerlingen door elkaar te laten lopen met de opdracht dat iedereen de aandacht bij zichzelf houdt en niemand tijdens het lopen een ander aanraakt. 3. Een derde basisregel is respect voor elkaars spel. Respect komt van het Latijnse woord respicere, wat zien betekent. Kijken en luisteren naar wat een ander tijdens spel laat zien, in te brengen heeft. Spelen voor publiek betekent kwetsbaar mogen zijn. Als je speelt, laat je altijd iets van jezelf zien. Van een ander aandacht krijgen geeft energie, terwijl gebrek aan aandacht energie wegneemt. Een goede oefening om dit te ervaren is het spelen van een goed en van een slecht publiek. 10 Bronnen en inspiratie Voor het schrijven van deze methode hebben we inspiratie geput uit boeken en ander materiaal. Zie hiervoor de bronvermelding. Waar in dit pakket hij staat, wordt vanzelfsprekend ook zij bedoeld.

7 Woord van de auteur Destijds werd Drama aangenaam ontwikkeld vanuit de behoefte aan een dramamethode. Drie jaar lang is het hele team van de Gabrie Mehenschool in Amersfoort bijgeschoold in de verschillende werkvormen. Aan de hand van de bijeenkomsten werd de methode geschreven en is deze op de school ingevoerd. Daarnaast wordt deze methode ook gebruikt tijdens de opleiding tot Vakspecialist Drama, voorheen bij Kunst Centraal nu bij Art&Sofie. In de vijftien jaar dat deze opleiding bestaat, is Drama Aangenaam op een groot aantal scholen ingevoerd. Dank gaat dan ook uit naar de meer dan 150 Vakspecialisten Drama die intensief gebruikmaken van het materiaal en hun enthousiasme met mij deelden. Wij wensen u en uw leerlingen heel veel plezier met Drama Aangenaam. Pauli Fleer Auteur, docent drama bij Art&Sofie ( en de Universitaire Pabo van Amsterdam 11