3. Tips voor toegankelijk schriftelijk taalgebruik. 5. Tips voor toegankelijk mondeling taalgebruik

Transcriptie

1 Taalscan 1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik 3. Tips voor toegankelijk schriftelijk taalgebruik 4. Screening mondeling taalgebruik 5. Tips voor toegankelijk mondeling taalgebruik Instrument ontwikkeld door: Hilde de Vos (Huis van het Nederlands Antwerpen) Jes Leysen (Instituut voor Onderwijs en Informatiewetenschappen Universiteit Antwerpen) et medewerking van Sandy Reinenbergh (Huis van het Nederlands Antwerpen) Initiatiefnemer en uitvoerder: Huis van het Nederlands Antwerpen

2 Klare taal rendeert Taalscan maart

3 Inhoud Handleiding 4 Instrument 1: Checklisten taalgebruik 8 Instrument 2: Screening schriftelijk taalgebruik 23 Instrument 3: Tips voor toegankelijk schriftelijk taalgebruik 29 Instrument 4: Screening mondeling taalgebruik 51 Instrument 5: Tips voor toegankelijk mondeling taalgebruik 55 Inspiratiebronnen 75 Bijlagen 76 Klare taal rendeert Taalscan maart

4 Handleiding 1. Inleiding Bij Klare taal rendeert, een stappenplan taalbeleid voor bedrijven en organisaties, horen concrete instrumenten: een Taalomgevingsanalyse en een Taalscan. et de Taalomgevingsanalyse inventariseert en analyseert het management op drie niveaus (directie, directe leidinggevende en werknemers) welke taalbeleidsacties het bedrijf of de organisatie al nam en hoe iedereen deze acties evalueert. e analyse resulteert in een rapport dat suggesties en prioriteiten voor de toekomst voorstelt. e Taalscan inventariseert het taalgebruik van werknemers op het werk. e instrumenten Screening schriftelijk taalgebruik en Screening mondeling taalgebruik analyseren of het schriftelijk en/of het mondeling taalgebruik toegankelijk is voor laagtaalvaardige werknemers. Bij deze instrumenten krijgt de uitvoerder van de Taalscan verbetertips om het taalgebruik op het werk toegankelijker te maken voor laagtaalvaardige werknemers. 2. oel voor de werkgever e werkgever wil taal als struikelblok op het werk detecteren en taal toegankelijker maken in het bedrijf of de organisatie en in de werkcontext van werknemers. 3. oelen van de Taalscan Het doel van de Taalscan is drieledig: het taalgebruik inventariseren, analyseren en talige verbeteracties voorstellen. 1. e Checklisten inventariseren het taalgebruik in de werkcontext van de werknemer. e werkgever krijgt een overzicht van het taalgebruik waarmee een werknemer op het werk wordt geconfronteerd. e checklisten brengen zowel schriftelijk als mondeling taalgebruik in kaart: welke teksten moet een werknemer lezen en schrijven, welke boodschappen en instructies moet hij begrijpen en geven, welke gesprekken moet hij voeren. 2. e Taalscan analyseert het taalgebruik. Na het inventariseren van het taalgebruik kunt u met de instrumenten Screening schriftelijk taalgebruik en Screening mondeling taalgebruik analyseren of schriftelijke teksten en het mondeling taalgebruik van Nederlandssprekende werknemers toegankelijk zijn voor laagtaalvaardige werknemers. 3. e Taalscan geeft daarna verbeteradviezen om het schriftelijk en mondeling taalgebruik aan te passen en te stimuleren. e werkgever kan op basis van de analyse zelf verbeteringen aanbrengen. Klare taal rendeert Taalscan maart

5 Uiteraard kunnen ook niet talige-elementen de communicatie tussen werknemers verstoren: fysieke omstandigheden: lawaai, weersomstandigheden, verplaatsingen of verre locaties een slechte organisatie van het werk: slechte afspraken, de manier waarop werknemers communiceren attitudes van sommige collega s Voor een werkgever is het belangrijk om ook deze elementen te kennen en er een oplossing voor te zoeken. e Taalscan heeft hierin enkel een signaalfunctie en geeft geen adviezen voor het verbeteren van niet-talige struikelblokken. 4. Inhoud en structuur Een bedrijf of organisatie kan de Taalscan inzetten volgens volgend schema: Taalscan Inventariseren Analyseren Verbeteren 1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik 4. Screening mondeling taalgebruik 3. Tips toegankelijk schriftelijk taalgebruik 5. Tips toegankelijk mondeling taalgebruik it is volgens de auteurs het meest logische schema: van inventariseren naar analyseren en verbeteren. aar in principe kunt u afhankelijk van de noden van het bedrijf of de organisatie zelf kiezen welk instrument u het beste gebruikt. Instrument 1: Checklisten taalgebruik Het eerste deel van de Taalscan zijn de Checklisten taalgebruik. Het resultaat is een inventaris van het taalgebruik per functie of job. e uitvoerder van de Taalscan duidt in de checklist de frequentie van het taalgebruik aan: dagelijks, wekelijks, maandelijks, zelden of nooit. o detecteert hij met welke teksten de werknemer vooral wordt geconfronteerd. Hij duidt bovendien aan of de werknemer deze tekst zelfstandig of met hulp moet verwerken. Beide elementen geven het management daarna de kans om sommige teksten prioritair aan te passen. Bij het mondeling taalgebruik duidt de uitvoerder ook de gesprekspartner aan. o kunnen indien nodig een aantal prioritaire acties gepland worden voor gesprekspartners die meermaals worden aangestipt. e werkgever hoeft niet alle checklisten van de Taalscan te overlopen. Hij kiest zelf welke checklisten hij inzet en welke niet. Voorbeelden: de werkgever scant enkel de schriftelijke teksten van één functie hij scant zowel het schriftelijk en mondeling taalgebruik hij inventariseert uitsluitend het mondeling taalgebruik van alle functies Instrument 2: Screening schriftelijk taalgebruik met verbetertips (instrument 3) et het instrument Screening schriftelijk taalgebruik screent u de talige toegankelijkheid van teksten en examens voor laagtaalvaardige werknemers en kandidaat-werknemers. aarna krijgt u tips om de talige werkcontext toegankelijker te maken. Klare taal rendeert Taalscan maart

6 Instrument 4: Screening mondeling taalgebruik met verbetertips (instrument 5) Het instrument Screening mondeling taalgebruik laat u stilstaan bij de toegankelijkheid van het mondeling taalgebruik van Nederlandssprekenden in het bedrijf of de organisatie. Het doel is: reflecteren over het mondeling taalgebruik van Nederlandssprekende werknemers. Na de screening krijgt u tips om het taalgebruik van de Nederlandssprekenden toegankelijker te maken voor laagtaalvaardige collega s. U krijgt bovendien tips over hoe zij ook het taalgebruik van laagtaalvaardigen kunnen stimuleren. Een geheel of 5 delen oals boven aangegeven kunt u de verschillende delen van de Taalscan los van elkaar gebruiken. U hoeft de voorgestelde volgorde niet te volgen. Bent u vooral geïnteresseerd in de tips, dan gaat u onmiddellijk naar het deel met de tips. Hebt u pas na het lezen van de tips interesse in het inventariseren van taalgebruik van een bepaalde functie, dan gaat u naar de Checklisten taalgebruik. Stelt u dan pas vast dat er geregeld complexe schriftelijke teksten worden gebruikt, dan kunt u het instrument Screening schriftelijk taalgebruik inzetten. ilt u vooral één van uw Nederlandssprekende werknemers ondersteunen in het formuleren van toegankelijke instructies, dan overloopt u met hem de tips van het mondeling taalgebruik. e Screeningsinstrumenten en de tips geven al bepaalde inzichten zonder dat u de checklisten hebt ingevuld. U reflecteert dan over het taalgebruik zonder de inventaris van het taalgebruik. Op deze manier bestaat de Taalscan uit 5 instrumenten, die u inzet in functie van uw vraag, interesse en behoefte op de werkvloer, namelijk: 1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik 3. Screening mondeling taalgebruik 4. Tips voor toegankelijk schriftelijk taalgebruik 5. Tips voor toegankelijk mondeling taalgebruik 5. Uitvoering U kunt dit instrument op papier invullen of digitaal verwerken. anneer u het formulier invult, krijgt u een verwijzing naar de pagina met verbeteradviezen. anneer u het instrument digitaal invult, dan kunt u doorklikken en krijgt u per onderdeel het overzicht van tips en verbeteradviezen. Een aantal talige knelpunten zult u wellicht bij elke functie detecteren. Bijvoorbeeld: een complex geschreven veiligheidsreglement dat aan de muur is bevestigd, ploegbazen die hun instructies in het dialect geven. Hiervoor kunt u misschien met één actie op alle werplekken talige verbeteringen invoeren. U kunt dit reglement visualiseren en in eenvoudig Nederlands herschrijven of u kunt tijdens een werkoverleg met de ploegbazen het taalgebruik bespreken. Andere talige knelpunten worden misschien slechts op één werkplek of bij één functie gesignaleerd. Bijvoorbeeld: een complex geschreven tekst over de bediening van een welbepaalde machine of een ingewikkeld rooster dat slechts op één dienst of door één persoon wordt gebruikt. Klare taal rendeert Taalscan maart

7 U kunt op basis van de frequentie, gesprekspartners die meermaals zijn aangestipt en de meest aangeduide talige elementen zelf een prioriteitenlijst opstellen met talige verbeteracties. it instrument kan door werkgevers worden gebruikt. Het management duidt intern één of meerdere medewerkers aan die het beste deze Taalscan kunnen afnemen. Volgende personeelsleden kunnen hiervoor in aanmerking komen: direct leidinggevenden, ploegbazen, medewerkers van het personeelsmanagement, vormingsverantwoordelijken of medewerkers, de werkgroep diversiteit of taalbeleid, de coördinator taalbeleid, e Taalscan wordt het beste uitgevoerd door iemand die een bepaalde functie goed kent. Een anderstalige met weinig kennis van het Nederlands zal de specifieke woordenschat in dit document niet begrijpen. U laat de Taalscan het beste uitvoeren door iemand met voldoende taalvaardigheid. it instrument kan ook door intermediairen worden gebruikt die als procesbegeleider, projectontwikkelaar of coach met een bedrijf samenwerken. In beide gevallen plant de werkgever bij voorbaat waar en wanneer de verbeteradviezen worden besproken en wie een mandaat krijgt om verbeteradviezen in de praktijk om te zetten. Hij bespreekt eveneens wanneer en hoe de Taalscan wordt uitgevoerd en wat de timing hiervoor is. Het Huis van het Nederlands Antwerpen kan de uitvoerder hierin adviseren en ondersteunen. Klare taal rendeert Taalscan maart

8 Instrument 1 Checklisten taalgebruik Taalscan Inventariseren Analyseren Verbeteren 1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik 4. Screening mondeling taalgebruik 3. Tips toegankelijk schriftelijk taalgebruik 5. Tips toegankelijk mondeling taalgebruik Hieronder vindt u de structuur van de Checklisten taalgebruik. U kunt zelf opteren om het geheel te overlopen of slechts een onderdeel. Neem de gewenste vragenlijst door en stip per functie aan wat van toepassing is: 1. elke teksten moeten werknemers in deze functie lezen en schrijven? 2. elke gesprekken moeten werknemers in deze functie voeren? 3. ijn er op deze werkplek niet-talige elementen die de communicatie kunnen verstoren? Klare taal rendeert Taalscan maart

9 Checklist Taalscan Functie Schriftelijke vaardigheden Bedrijf/organisatie/afdeling:... Functie die u scant:..... Uitvoerder:.. atum uitvoering: elke teksten moeten werknemers in deze functie lezen en schrijven? - Neem eerst even rustig de tijd om de volledige Checklist te bekijken. at vergemakkelijkt het invullen daarna. - Bekijk de lijst met mogelijke teksten die werknemers moeten lezen en schrijven. uid aan wat iemand in deze functie zeker moet kunnen. uid de frequentie aan waarmee een werknemer met deze teksten wordt geconfronteerd: dagelijks, wekelijks, maandelijks, zelden, nooit. Indien dit slechts 1 keer is, bijvoorbeeld bij een arbeidsreglement, duid dan zelden aan. - et ook een kruisje (X) bij zelfstandig of met hulp. it duidt aan of de werknemer een tekst alleen moet verwerken of hij hulp moet/kan inroepen van een andere medewerker. Vul de lijst aan met teksten die niet in de lijst vermeld zijn. - et bij schrijven ook een kruisje (X) aan wie de tekst is gericht. e gaan ervan uit dat een tekst aan een onbekende of een leidinggevende die zonder hulp moet worden opgesteld, een moeilijkere opdracht is en in correcter Nederlands moet gebeuren. Teksten die met hulp gemaakt worden en gericht zijn aan bekenden of onmiddellijke collega s kunnen vaak wat informeler opgesteld worden en vormen gemakkelijkere opdrachten. Indien vakken in het raster niet relevant zijn, werden ze grijs gemaakt. - Vermeld een 2-tal voorbeelden van de verschillende teksten in de linkerkolom. Voorbeeld: SCHRIFTELIJK TAALGEBRUIK FREQUENTIE HULP GERICHT AAN Teksten LEEN Teksten SCHRIJVEN: de teksten die werknemers eventueel moeten schrijven, staan cursief gedrukt. Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks elfstandig et hulp Onbekende Bekende Lezen: werkplanningen, takenlijsten, dienstroosters - Een weekschema op het takenbord - Takenlijst per dag Schrijven: ziektemelding, vakantieplanning - Compensatiedagen aanvragen - vakantieplanning X X X X X X Klare taal rendeert Taalscan maart

10 SCHRIFTELIJK TAALGEBRUIK FREQUENTIE HULP GERICHT AAN Teksten LEEN Teksten SCHRIJVEN: de teksten die werknemers eventueel moeten schrijven, staan cursief gedrukt. Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks elfstandig et hulp Onbekende Bekende 1. Instructies en procedures Lezen: werkinstructies en werkprocedures N Schrijven: werkinstructies en werkprocedures N Lezen: veiligheidsinstructies, voorschriften, procedures, noodplannen Schrijven: veiligheidsinstructies, voorschriften, procedures Lezen: symbolen, pictogrammen, labels N Lezen: gebruiksaanwijzingen van producten N Lezen: bedieningsinstructies van machines N N 2. Standaardformulieren, schema s, roosters, lijsten, tabellen Lezen: werkplanningen, takenlijsten, dienstroosters Schrijven: werkplanningen opstellen, takenlijsten, dienstroosters invullen N N N N Klare taal rendeert Taalscan maart

11 Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks elfstandig et hulp Onbekende Bekende Lezen: facturen N Schrijven: facturen opstellen en invullen N Lezen: bestelorders, aankoopbonnen, onkostennota s Schrijven: bestelorders, aankoopbonnen onkostennota s invullen Lezen: telefoonbericht N Schrijven: telefoonbericht opstellen N Lezen: inventaris, voorraadlijst N Schrijven: inventaris opmaken, voorraadlijst aanvullen Lezen: ziektemelding, vakantieplanning, N Schrijven: ziektemelding, vakantieplanning N Lezen: databasesystemen N Schrijven: databasesystemen N N N N Klare taal rendeert Taalscan maart

12 Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks elfstandig et hulp Onbekende Bekende N 3. Berichten: korte en lange berichten Lezen: mails, telefoonbericht, fax N Schrijven: mails, telefoonbericht, fax N Lezen: aantekeningen, memo s N Schrijven: aantekeningen maken, memo s opstellen Lezen: nota s aan een bord (prikbord, whiteboard) Schrijven: nota s op een bord schrijven (prikbord, whiteboard) Lezen: logboek, dagrapport N Schrijven: logboek, dagrapport invullen N Lezen: afspraken in een agenda N Schrijven: afspraken in een agenda noteren N Lezen: brieven N N N N Klare taal rendeert Taalscan maart

13 Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks elfstandig et hulp Onbekende Bekende Schrijven: brieven schrijven N Lezen: dienst- en bedrijfsmededelingen N Schrijven: dienst- en bedrijfsmededelingen opstellen N 4. Uitgebreide teksten Lezen: arbeidscontract, arbeidsreglement, onthaalbrochure Lezen: artikels, nieuwsbrieven N Schrijven: artikels, nieuwsbrieven schrijven N Lezen: verslagen van vergaderingen N Schrijven: verslagen van vergaderingen schrijven, samenvattingen maken Lezen: rapporten, cursussen, instructieboeken, Schrijven: rapporten, cursussen, opstellen N Lezen: presentaties N N N N N Klare taal rendeert Taalscan maart

14 Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks elfstandig et hulp Onbekende Bekende Schrijven: presentaties opstellen N N 5. Teksten van communicatiesystemen Lezen: websites N Lezen: navigatiesystemen N Lezen: sms N Schrijven: sms opstellen N N 6. Andere teksten N U kunt de toegankelijkheid van de teksten die laagtaalvaardige werknemers in deze functie moeten lezen met het instrument Screening schriftelijk taalgebruik analyseren. aarna kunt u (indien nodig) met de tips het schriftelijk taalgebruik toegankelijker maken voor laagtaalvaardige werknemers. Op pagina 29 vindt u verbeteradviezen om het schriftelijk taalgebruik en de schriftelijke context op het werk aan te passen. U vindt bij de Taalscan geen verbeteradviezen over hoe laag taalvaardige werknemers hun schrijfvaardigheid kunnen verbeteren. U hebt hiermee wel een inventaris van teksten die werknemers in deze functie moeten schrijven. U kunt dit overzicht aan een taaldocent of taalcoach Nederlands op de werkvloer geven. Hij kan deze inventaris verder uitdiepen, per werknemer analyseren wat de moeilijkheden zijn, wat de werkvloer en de werkgever verwacht. e taalcoach kan zo schrijfopdrachten op maat maken die directe relevantie hebben voor de werknemer in deze functie. Klare taal rendeert Taalscan maart

15 Checklist Taalscan Functie mondelinge vaardigheden Bedrijf/organisatie/afdeling:... Functie die u scant:..... Uitvoerder:.. atum uitvoering: elke gesprekken moeten werknemers in deze functie voeren? - Neem eerst even rustig de tijd om de volledige Checklist te bekijken. at vergemakkelijkt het invullen daarna. - Bekijk de lijst met mogelijke gesprekken die werknemers in deze functie moeten begrijpen en voeren. uid aan wat iemand in deze functie zeker moeten kunnen. uid de frequentie aan: nooit, zelden, maandelijks, wekelijks of dagelijks. Indien dit slechts 1 keer is, bijvoorbeeld bij een introductiegesprek, duid dan zelden aan. - et een kruisje (X) bij de gesprekspartners waarmee de werknemer communiceert. e gaan ervan uit dat een gesprek met een onbekende of een leidinggevende misschien een moeilijkere opdracht is en in correcter Nederlands moet gebeuren. Gesprekken met bekenden of onmiddellijke collega s kunnen vaak wat informeler zijn en vormen gemakkelijkere opdrachten. Schrijf er eventueel bij wie de andere zijn. - Vul de lijst aan met teksten die niet in de lijst vermeld zijn. - Vermeld een 2-tal voorbeelden van gesprekken in de linkerkolom. Voorbeeld: ONELING TAALGEBRUIK FREQUENTIE GESPREKSPARTNER Gesprekken voeren Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks Leiding Collega s Klanten Anderen bestellingen begrijpen: - broodjeszaak: bestellingen - telefonische bestellingen een werkbespreking voeren: - over nieuwe machines - een teamoverleg X X X X X Verkoper Klare taal rendeert Taalscan maart

16 ONELING TAALGEBRUIK FREQUENTIE GESPREKSPARTNER Gesprekken voeren Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks Leiding Collega s Klanten Anderen 1. Korte boodschappen begrijpen en geven bestellingen begrijpen N bestellingen doorgeven N korte vragen begrijpen (Bijvoorbeeld: aan een balie, van patiënten, ) op korte vragen reageren N werkinstructies begrijpen N werkinstructies geven N veiligheidsinstructies begrijpen N veiligheidsinstructies geven N vakterminologie begrijpen: technische handelingen vakterminologie gebruiken: technische handelingen vakterminologie begrijpen: gereedschappen, producten, materialen, machines, N N N N Klare taal rendeert Taalscan maart

17 Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks Leiding Collega s Klanten Anderen vakterminologie gebruiken: gereedschappen, producten, materialen, machines, N 2. Interne gesprekken voeren informatie begrijpen N informatie, hulp, advies vragen N informatie, advies geven N een gesprek voeren over een taak, een werkplanning bespreken een telefoongesprek voeren N iemand telefonisch correct doorverwijzen fouten en problemen melden N een afspraak maken N iemand waarschuwen N kritiek geven N N N N Klare taal rendeert Taalscan maart

18 Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks Leiding Collega s Klanten Anderen gepast reageren op kritiek N een babbeltje slaan N vakantie of verlof vragen N N 3. Externe gesprekken voeren informatie begrijpen N informatie, hulp, advies vragen N informatie, advies geven N een gesprek voeren over een taak, een werkplanning bespreken een telefoongesprek voeren N iemand telefonisch correct doorverwijzen fouten en problemen melden N een afspraak maken N N N Klare taal rendeert Taalscan maart

19 Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks Leiding Collega s Klanten Anderen iemand waarschuwen N kritiek geven N gepast reageren op kritiek N een babbeltje slaan N N 4. Aan werkoverleg deelnemen een werkplanning bespreken N verslag geven over een taak N een werkbespreking voeren N aan vergaderingen deelnemen N een vergadering voorzitten N N Klare taal rendeert Taalscan maart

20 Nooit elden aandelijks ekelijks agelijks Leiding Collega s Klanten Anderen 5. Opleiding en vorming volgen een cursus volgen N toolboxmeetings volgen N N 6. Gesprekken voeren via communicatiesystemen intercom of walkietalkie N webcam N N U kunt de toegankelijkheid van het taalgebruik van Nederlandssprekende collega s en leidinggevenden van de laagtaalvaardige werknemers analyseren met het instrument Screening mondeling taalgebruik. Op pagina 51 vindt u verbeteradviezen om hun mondeling taalgebruik en om de mondelinge context op het werk talig toegankelijker te maken voor laagtaalvaardige werknemers. U vindt in de Taalscan geen verbeteradviezen over hoe laagtaalvaardige werknemers hun luisteren spreekvaardigheid Nederlands kunnen verbeteren. U hebt hiermee wel een inventaris van gesprekken die werknemers moeten begrijpen en geven. U kunt dit overzicht aan een taaldocent of taalcoach Nederlands op de werkvloer geven. Hij kan deze inventaris verder uitdiepen en analyseren waarmee een werknemer precies moeilijkheden ondervindt, wat de verwachtingen van de werkvloer en de werkgever zijn, wat precies de tekorten zijn van de laagtaalvaardige werknemer. Hij kan tijdens een cursus Nederlands met behulp van deze scan ook meer luister- en spreekoefeningen op maat van de cursist en de werkplek maken. Op pagina 73 vindt u wel adviezen voor het management om Nederlands op de werkvloer te organiseren. Klare taal rendeert Taalscan maart

21 Checklist Taalscan - Functie niet-talige elementen Bedrijf/organisatie/afdeling:... Functie die u scant:..... Uitvoerder:.. atum uitvoering: ijn er voor deze functie niet-talige elementen die de communicatie verstoren? - Bekijk de lijst met mogelijke niet-talige elementen die de communicatie verstoren. - uid aan in welke mate deze elementen de communicatie hinderen: 1 niet 2 een beetje 3 hinderlijk 4 zeer hinderlijk - Vul de lijst eventueel aan. NIET-TALIGE ELEENTEN Fysieke elementen Lawaai op de werkplek Slechte akoestiek in sommige ruimtes Beschermende kledij (oordoppen, ) Slechte weersomstandigheden einig bewegingsruimte op de werkplek (bv. een container) Constructies die het gehoor of het zicht verhinderen 2. Organisatorische elementen Een slechte organisatie van het werk (Bijvoorbeeld: slechte afspraken, ) Een hoog werkritme, stress Veel wisselende collega s Veel verplaatsingen uitvoeren 3. Socio-emotionele elementen erknemers hebben conflicten met elkaar of met klanten erknemers hebben onduidelijke verwachtingen tegenover elkaar of tegenover klanten erknemers of leidinggevenden zijn niet gemotiveerd erknemers hebben onvoldoende communicatiestrategieën om goed te praten met elkaar (verschillende manieren waarop men boodschappen geeft en ermee omgaat) erknemers of leidinggevenden hebben een slechte houding tegenover elkaar of tegenover klanten: racisme, ongenoegen wegens herhaaldelijke misverstanden, erknemers hebben weinig contact op het werk erknemers kiezen voor een andere contacttaal erknemers willen niet samenwerken met elkaar of met klanten Bij deze niet-talige elementen vindt u geen verbeteradviezen. Signaleer aan de werkgever welke niet-talige elementen de communicatie geregeld verstoren op deze werkplek. Klare taal rendeert Taalscan maart

22 Klare taal rendeert Taalscan maart

23 Instrument 2 Screening schriftelijk taalgebruik Taalscan Inventariseren Analyseren Verbeteren 1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik 4. Screening mondeling taalgebruik 3. Tips toegankelijk schriftelijk taalgebruik 5. Tips toegankelijk mondeling taalgebruik et de instrumenten Screening schriftelijk taalgebruik en Screening mondeling taalgebruik kunt u het Nederlands taalgebruik analyseren. e tips geven u informatie om het Nederlands toegankelijker te maken voor laagtaalvaardige werknemers. Het instrument Screening schriftelijk taalgebruik screent of teksten en examens in het bedrijf of de organisatie toegankelijk zijn voor laagtaalvaardigen. Handleiding 1. oel voor de werkgever e werkgever wil taal als struikelblok wegnemen door talige verbeteringen aan te brengen in het schriftelijk taalgebruik waarmee werknemers op het werk worden geconfronteerd en in de schriftelijke examens van kandidaat-werknemers. Het schriftelijk taalgebruik omvat een ruime waaier aan teksten: instructieteksten, handleidingen, schema s en roosters, sollicitatieformulieren en vacatures, standaardformulieren, schriftelijke procedures, berichten (brieven, mails, mededelingen, ), artikels en verslagen, presentaties, cursussen, 2. oel van het instrument Het instrument Screening schriftelijk taalgebruik is een hulpmiddel om de taal in schriftelijke teksten of examens en beoordelingen te screenen. Na de screening kunt u met de tips het schriftelijk taalgebruik toegankelijker maken voor laagtaalvaardige werknemers. Laagtaalvaardige werknemers kunnen zowel anderstaligen zijn die het Nederlands onvoldoende onder de knie hebben om in een bepaalde beroepscontext effectief te functioneren, als Nederlandssprekenden die vanwege hun laaggeletterdheid ook moeilijkheden ondervinden in bepaalde beroepscontexten. Sommige beroepscontexten eisen meer schriftelijke vaardigheden van de werknemers, andere meer mondelinge vaardigheden, nog andere meer taalvaardigheid in het algemeen. Omdat de gewenste taalvaardigheden voor elke beroepscontext verschillen, wordt in dit instrument niet vertrokken vanuit een bepaald niveau Nederlands. Klare taal rendeert Taalscan maart

24 Voor beide groepen is het zinvol om het taalgebruik in het bedrijf toegankelijker te maken. it instrument richt zich op het screenen van teksten die al ontwikkeld zijn. Het is natuurlijk beter om bij de ontwikkeling van teksten rekening te houden met kwaliteitscriteria op het gebied van taal. e verbeteradviezen kunnen daarom ook als checklist tijdens het opstellen van examens of teksten gebruikt worden. 3. Inhoud Het instrument bestaat uit 4 luiken: Luik 1 is een voorwaardelijke vraag over beroepshandelingen. Luik 2 gaat over de vraagvorm van examens die u het beste kiest voor laagtaalvaardige werknemers. anneer u enkel een tekst screent, is dit luik niet van toepassing (nvt). Luik 3 gaat over de relatie tussen het taalniveau dat nodig is om een bepaalde functie uit te oefenen en het taalniveau van het schriftelijk taalgebruik. Luik 4 gaat over de tekst: vormgeving en taalgebruik van het examen of de tekst. Het eerste deel is een invulformulier. U vult de vragen in: ja, soms, neen of niet van toepassing (nvt). Bij elke vraag vindt u de voortgang van de screening. In deel 2 krijgt u verbeteradviezen. eze adviezen kunt u ook als checklist bij de opstelling van examens of teksten gebruiken. 4. Referentiekader Iedereen denkt vanuit zijn eigen referentiekader wanneer hij vragen opstelt voor een examen of wanneer hij een tekst opstelt. at kan bij het construeren van examens een valkuil zijn. Leg daarom het opgestelde examen voor aan een objectieve en neutrale persoon. Het is niet belangrijk dat deze persoon het juiste antwoord kent. Hij moet wel begrijpen wat er gevraagd wordt en wat er van hem verwacht wordt. Klare taal rendeert Taalscan maart

25 Screening schriftelijk taalgebruik 1 Bedrijf/organisatie/afdeling:. Examen of tekst voor:..... Examen of tekst gescreend door:.. Functie:.. eel 1: invulformulier Ja Soms Neen Nvt 2 1. Kunnen de beroepshandelingen beter in de praktijk getoetst of uitgevoerd worden? o ja of soms, ga naar situatie 1 op p. 30. o neen of nvt, ga verder met de volgende vraag. Indien deels toetsbaar in de praktijk, ga naar punt e gekozen vraagvorm 2.1 Is de gekozen vraagvorm van het examen het meest geschikt voor de doelgroep (open vragen of meerkeuzevragen)? eer informatie over de vraagstelling vindt u op p. 31. o ja, ga verder met de volgende vraag. o neen of soms, ga naar situatie 2 op p. 31. Voor teksten: niet van toepassing. 2.2 ijn de vragen opgesteld volgens de criteria van meerkeuzevragen? eer informatie over de vraagstelling vindt u op p. 33. o ja, ga verder met de volgende vraag. o neen of soms, ga naar situatie 2 op p. 33. Voor teksten: niet van toepassing. 3. Het taalniveau Nederlands 3.1 Kunt u het taalniveau Nederlands inschatten? Probeer een juiste inschatting te maken van het niveau Nederlands van het examen of de tekst en van het niveau Nederlands dat u verwacht van de lezer. it is weliswaar geen makkelijke opgave. U kunt hiervoor de beschrijving van de taalniveaus van het Common European Framework, het bijgevoegde beschrijvingsschema voor zelfbeoordeling en de cando formuleringen van ALTE gebruiken. eer informatie over het niveau Nederlands vindt u op p. 36. ie ook bijlage 2, 3 en 4. Indien u het niveau Nederlands niet kunt bepalen, ga dan verder naar Is het niveau van de gevraagde lees- en/of schrijfvaardigheid hoger dan het taalniveau van de lezer? Indien ja of soms, ga naar situatie 3 op p. 36 (taalniveau). Indien neen, ga verder met de volgende vraag. 1 Het invulformulier is voor een groot deel overgenomen uit volgende bron: Screeningsinstrument schriftelijke toetsen voor beroepsopleidingen en beroepsscholen, ontwikkeld door de ondriaan onderwijsgroep in en Haag ism het ROC Utrecht en het Instituut voor Taalonderzoek en Taalonderwijs Anderstaligen (ITTA) Amsterdam; 2 Nvt: niet van toepassing Klare taal rendeert Taalscan maart

26 4. Tekst en vormgeving van de tekst of het examen Ja Soms Neen Nvt 4.1 Introductie (Voor teksten niet van toepassing.) Is er een introductie bij het examen? Kan de deelnemer begrijpen wat er van hem verwacht wordt? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 37. o ja, ga verder met de volgende vraag Is de introductie bij het examen duidelijk? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 37. o ja, ga verder met de volgende vraag. 4.2 Visualisering Ja Soms Neen Nvt Is de lay-out van de tekst of het examen duidelijk? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 38. o ja, ga verder met de volgende vraag Is de lay-out functioneel? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 38. o ja, ga verder met de volgende vraag ijn er foto s en tekeningen bij de tekst? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 38. o ja, ga verder met de volgende vraag ijn de foto s en tekeningen duidelijk? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 38. o ja, ga verder met de volgende vraag ijn de foto s en tekeningen functioneel? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 38. o ja, ga verder met de volgende vraag. 4.3 Vragen (Voor teksten niet van toepassing.) Ja Soms Neen Nvt ijn de vragen in het examen ondubbelzinnig? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 40. o ja, ga verder met de volgende vraag orden er in een vraag meerdere opdrachten tegelijk gegeven? o ja of soms, ga naar situatie 4 op p. 40. o neen, ga verder met de volgende vraag. Klare taal rendeert Taalscan maart

27 4.3.3 orden er (dubbele) ontkenningen gebruikt? o ja, ga naar situatie 4 op p. 40. o neen of soms, ga verder met de volgende vraag Is alle (omringende) tekst bij de vragen nodig? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 41. o ja, ga verder met de volgende vraag Staan bij elkaar horende vragen, illustraties en antwoorden op dezelfde pagina? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 41. o ja, ga verder met de volgende vraag. 4.4 innen en teksten Ja Soms Neen Nvt Is de context voor alle deelnemers bekend? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 42. o ja, ga verder met de volgende vraag Past de instructietaal van het examen of de tekst bij de taalvaardigheid van de lezer? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 42. o ja, ga verder met de volgende vraag orden er lange teksten gebruikt? o ja of soms, ga naar situatie 4 op p 43. o neen, ga verder met de volgende vraag orden er lange zinnen gebruikt? o ja of soms, ga naar situatie 4 op p. 44. o neen, ga verder met de volgende vraag orden er complexe zinnen gebruikt? o ja of soms, ga naar situatie 4 op p. 44. o neen, ga verder met de volgende vraag. 4.5 oorden Ja Soms Neen Nvt ijn de vaktermen of vaktaalwoorden nodig? o neen of soms, ga naar situatie 4 op p. 46. o ja, ga verder met de volgende vraag orden er moeilijke woorden gebruikt die in het examen of de tekst niet relevant zijn? o ja of soms, ga naar situatie 4 op p. 46. o neen, ga verder met de volgende vraag. Klare taal rendeert Taalscan maart

28 4.5.3 orden er typische Nederlandse uitdrukkingen of beeldspraak gebruikt? o ja of soms, ga naar situatie 4 op p. 47. o neen, ga verder met de volgende vraag Staan er afkortingen in? o ja of soms, ga naar situatie 4 op p 48. o neen, ga verder met de volgende vraag Staan er stijlfouten of spelfouten in? o ja, ga naar situatie 4 op p. 48. o neen, ga naar situatie 5 op p. 48: Het schriftelijk taalgebruik voldoet aan alle criteria! Klare taal rendeert Taalscan maart

29 Instrument 3: Tips en adviezen voor toegankelijk schriftelijk taalgebruik Taalscan Inventariseren Analyseren Verbeteren 1. Checklisten taalgebruik 2. Screening schriftelijk taalgebruik 4. Screening mondeling taalgebruik 3. Tips toegankelijk schriftelijk taalgebruik 5. Tips toegankelijk mondeling taalgebruik In dit deel vindt u verbeteradviezen om het schriftelijk taalgebruik toegankelijker te maken en te verbeteren. Eerst krijgt u tips om de taalcontext te vereenvoudigen en aan te passen voor laagtaalvaardige werknemers. aarna krijgt u nog enkele adviezen over het creëren van een taalrijke context. U vindt hier uitsluitend tips om zelf het taalgebruik in uw werkcontext aan te passen, dit wil zeggen talige acties die de werkgever en de Nederlandssprekende werknemers nemen om het taalgebruik in het bedrijf of de organisatie te verbeteren. U vindt hier geen tips om het taalgebruik van de laagtaalvaardige of anderstalige werknemer te verbeteren. Om dit doel te realiseren, organiseert de werkgever het beste een cursus Nederlands op de werkvloer. e taalcoach of de taaldocent van de cursus kan de inventaris van de Taalscan en de analyse mee gebruiken als basis om het geschreven taalgebruik van de anderstalige werknemer te verbeteren. Hij heeft met dit overzicht een lijst van het taalgebruik waarmee de anderstalige op het werk wordt geconfronteerd. Klare taal rendeert Taalscan maart

30 eel 1: e taalcontext vereenvoudigen en aanpassen Hieronder vindt u bij situatie of het schriftelijk taalgebruik voldoet aan de gescreende criteria. Indien het niet voldoet, krijgt u per situatie een aantal adviezen. Hiermee kunt u het schriftelijk taalgebruik aanpassen voor laagtaalvaardige lezers. Situatie 1: Het schriftelijk taalgebruik voldoet niet op onderdeel 1, beroepshandelingen. Enkele voorbeelden van beroepshandelingen zijn: een apparaat bedienen, een rit met de auto/vrachtwagen maken, EHBO - vaardigheden tonen, een buis vervangen, een motor smeren, elektrische leidingen vervangen, een straat vegen, Een schriftelijke tekst doet altijd een beroep op de leesvaardigheid en een examen dikwijls ook op de schrijfvaardigheid van een kandidaat. anneer u in een examen beroepshandelingen wilt screenen waarbij taal geen rol speelt of waarbij alleen mondelinge taalvaardigheid van belang is, dan kunt u de screening beter in de praktijk of in een praktijksimulatie uitvoeren. Een schriftelijk examen bevoordeelt de meer taalvaardige deelnemers en dat zijn niet noodzakelijk de meest geschikte kandidaten voor een bepaalde functie. Het is belangrijk om vooraf goed na te denken over wat u precies wilt meten. anneer u wilt meten of iemand een vaardigheid heeft van een bepaalde beroepshandeling, dan meet u dat het beste in een praktijksituatie. e kandidaat heeft dan de kans te tonen wat hij kan. Hij kan hierbij eventueel ook mondeling een toelichting geven. U hebt dan zowel een zicht op zijn proces als op het uiteindelijke resultaat. anneer een laagtaalvaardige kandidaat schriftelijk moet beschrijven hoe hij een beroepshandeling uitvoert (bijvoorbeeld: een brief schrijven, een muur metselen) en wat zijn vaardigheden zijn, dan is de kans groot dat u niet zijn beroepshandelingen meet maar iets anders. Talige elementen kunnen verhinderen dat een laagtaalvaardige kandidaat de vragen juist beantwoordt. anneer u vraag 1 in het Screeningsinstrument met JA beantwoordt, dan is het niet zinvol om verder te screenen. Het is dan beter om na te denken over een andere toetsvorm. anneer u (om één of andere reden) verplicht bent om schriftelijke examens af te nemen, ga dan wel naar deel 2-3 en 4 en pas het examen in die mate aan dat minder taalvaardige kandidaten niet benadeeld worden. U kunt ook overwegen of u een tekst die louter gaat over beroepshandelingen niet beter demonstreert of mondeling toelicht in een praktijksituatie. o kan een laagtaalvaardige de inhoud veel vlugger begrijpen. Hij krijgt dan de kans om woord en beeld te koppelen. Ga terug naar het invulformulier. Klare taal rendeert Taalscan maart

31 Situatie 2: Het schriftelijk taalgebruik voldoet niet op onderdeel 2, gekozen vraagstelling. 1. Stel een toetsmatrijs en/of een scorewijzer op. Een handig hulpmiddel bij de samenstelling van een examen is een toetsmatrijs: dat is een overzichtstabel waarin u aangeeft hoe u vragen verdeelt over verschillende thema s of vaardigheden. Een toetsmatrijs maakt het mogelijk om voor dezelfde selectie verschillende examens te construeren die inhoudelijk vergelijkbaar zijn. Een toetsmatrijs kan dan als een blauwdruk voor het opstellen van een examen dienen. Voorbeeld: vakman rollend materieel (exemplarisch) Onderwerpen Kennisvragen Inzichtsvragen Vaardigheden Attitudes Techniek 5 vragen 5 vragen 10 vragen --- Verkeer 10 vragen etgeving 2 vragen Praktijk vragen 10 vragen 10 vragen Samenwerking vragen 5 vragen In de tabel bepaalt u zelf hoeveel vragen u wilt stellen over kennis, inzicht, vaardigheden, bij welk onderwerp. Of u bepaalt de percentages en de verhoudingen tussen kennisvragen, inzichtelijke vragen, Hoewel een toetsmatrijs vele voordelen biedt, wordt ze helaas nog niet vaak gebruikt. at meer gebruikt wordt, is een scorewijzer. In principe heeft de persoon die het examen aflegt het recht te weten hoe de punten over de vragen verdeeld zijn. Geef daarom bij elk onderdeel of bij elke vraag van het examen aan hoeveel punten iemand kan verdienen. anneer u open vragen stelt (bijvoorbeeld:. een briefje schrijven), bedenk dan goed op voorhand hoeveel punten te verdienen zijn en welke inhoudelijke en vormvereisten u stelt. it expliciteert u ook het beste in de versie van het examen voor de toetsafnemer. Bijlage 1 toont u een scorewijzer. 2. Kies de juiste vraagvorm: gesloten en open vragen Bij de constructie van een schriftelijk examen kiest de maker tussen open vragen en gesloten vragen of meerkeuzevragen. Open vragen (waarbij er een samenhangende tekst, definitie, moet geproduceerd worden) vergen meer van de schrijfvaardigheid van een deelnemer. eerkeuzevragen of gesloten vragen stellen hogere eisen aan de leesvaardigheid van de deelnemer. Hij moet vaak het onderscheid vinden tussen erg verwante antwoordalternatieven. Bij het zoeken naar voldoende alternatieve antwoorden zijn de makers van een examen immers geneigd om hun toevlucht te nemen tot alternatieven die een kandidaat echt goed moet lezen om nuanceverschillen te herkennen en vervolgens af te leiden wat fout is. Het is daarom belangrijk om professionele en goed doordachte vragen op te stellen. elke vraagvorm het meest geschikt is, hangt af van uw doelgroep en doel. Voor laagtaalvaardige kandidaten kiest u o.i. het beste voor gesloten vragen of meerkeuzevragen EN past u de vragen en de alternatieven (antwoorden) aan het taalniveau van de kandidaten aan. Klare taal rendeert Taalscan maart

32 Hieronder staat een overzicht van de belangrijkste voordelen en nadelen van meerkeuzevragen en open vragen. Voordelen meerkeuzevragen: - Het verbeteren kost weinig tijd. - Het beoordelen is objectief, er zijn geen verschillen tussen de beoordelaars. - e schrijfvaardigheid is niet belangrijk. - U kunt op korte tijd relatief veel vragen stellen en laten beantwoorden. - Het opstellen van een scorewijzer is eenvoudig. - U kunt een gokbestraffing voorzien: bv. een goed antwoord = 1pt / weet niet = 0pt / een fout antwoord = - 0,25pt. (it is bijvoorbeeld gangbaar in de huidige PLATOV examens voor Frans en Engels, dit zijn niveaubepalingen in de Centra voor Volwassenenonderwijs.) Nadelen meerkeuzevragen: - Er wordt een groter beroep gedaan op de leesvaardigheid van kandidaten omdat de nuances tussen de antwoordalternatieven soms erg klein zijn. Voor laagtaalvaardigen kan dit extra problemen opleveren. - Naarmate het aantal antwoordalternatieven kleiner wordt, is de kans groter dat kandidaten het juiste antwoord kiezen, zelfs wanneer ze gokken. - Het construeren van vragen is moeilijk en tijdrovend. Voordelen van open vragen: - Kandidaten worden in het formuleren van een antwoord niet beperkt. - Open vragen bieden vaak meer kwalitatieve informatie over de taalvaardigheid (meerbepaald de schrijfvaardigheid) van kandidaten. - e beoordelaar kan aan de antwoorden zien in welke mate iemand iets kent, bepaalde inzichten heeft, bepaalde vaardigheden onder de knie heeft, en waar zich problemen voordoen. Nadelen van open vragen: - Het is niet altijd gemakkelijk open vragen zo te formuleren dat iedereen duidelijk weet wat verwacht wordt. Kandidaten die de vraag niet helemaal juist begrijpen, beantwoorden de vragen soms vanuit hun eigen interpretatie. ij worden dan afgestraft met een fout antwoord. Bij meerkeuzevragen zijn geen interpretaties mogelijk omdat er altijd een aantal antwoorden bij vermeld zijn. - Er wordt een groter beroep gedaan op de schrijfvaardigheid van kandidaten. Voor anderstaligen kan dit veel problemen opleveren omdat schrijfvaardigheid de vaardigheid is waaraan in een les Nederlands aan anderstaligen het minst wordt gewerkt, zeker bij de lagere niveaus. Ook laagtaalvaardige Vlamingen hebben schrijven dikwijls het minst nodig. - e beoordeling is moeilijker, minder objectief, er kan interpretatie tussen verschillende beoordelaars mogelijk zijn. org daarom voor een zo eenduidig en expliciet mogelijke scorewijzer. - Het corrigeren is tijdrovend. Het formuleren van meerkeuzevragen is geen sinecure. aarom vindt u hieronder informatie over het formuleren van goede vragen en over het formuleren van goede antwoordalternatieven. Omdat de auteurs er in dit instrument van uitgaan dat u voor laagtaalvaardige werknemers het beste kiest voor gesloten vragen of meerkeuzevragen, vindt u hier verder geen tips over het formuleren van open vragen. eer informatie hierover vindt u op volgende websites: (klik op toetsenbank / klik op toetstip met o.a. info over validiteit, toetsefficiëntie.) en ( informatiepunt evaluatie ). Ga terug naar het invulformulier. Klare taal rendeert Taalscan maart

33 3. Formuleer de stam bij meerkeuzevragen. e meerkeuzevraag bestaat uit een STA (de vraag of een deel van een zin die de kandidaat vervolledigt) en uit ANTOORALTERNATIEVEN (de verschillende antwoordmogelijkheden). e stam is een heldere vraag of een probleemstelling. Tips: - Formuleer de stam bij voorkeur positief. Hoeveel millimeter is één micrometer? A. 0,1 mm B. 0,01 mm C. 0,001 mm. 0,0001 mm E. weet niet (it alternatief is zeker van belang als u een gokbestraffing invoert.) - Formuleert u een vraag toch negatief, accentueer dan de negatie. at is GEEN aanwijzend meetgereedschap? A. een binnenschroefmaat B. een blokwinkelhaak C. een meetklok met standaard. een schuifmaat E. weet niet - Formuleer de vragen als directe vragen. Geef zo weinig mogelijk tekst. e kandidaat moet onmiddellijk weten wat van hem verwacht wordt. Op welke datum begint de zomer? A. op 1 juni B. op 21 juni C. op 1 juli. op 21 juli E. weet niet Variatie: Een brandblusser in een auto is maximum A. 4 jaar oud B. 5 jaar oud C. 6 jaar oud. weet niet Variatie: Ik gebruik een om de muur te bezetten. A. pleisterspaan B. spaarbord C. truweel. weet niet Klare taal rendeert Taalscan maart

34 4. Formuleer de antwoordalternatieven bij meerkeuzevragen. e alternatieven bestaan uit het goede antwoord en de afleiders (de andere antwoordalternatieven). Het goede antwoord Vaak is het moeilijk om bij meerkeuzevragen plausibele alternatieven te bedenken. aarom begint u het beste met het formuleren van het goede antwoord. org voor één goed antwoord. Tips: - Formuleer eerst het goede antwoord. - org ervoor dat het goede antwoord volledig is. - org ervoor dat het goede antwoord niet opvalt in lengte (langer en gedetailleerder dan de andere alternatieven), of in enig ander opzicht (bv. een ander soort zinsconstructie). e afleiders org voor genoeg relevante alternatieven. Voeg zeker weet niet (of Ik weet het niet of geen idee ) toe als u met een gokbestraffing werkt. Tips: - e afleiders zijn helder geformuleerd, de onderlinge verschillen zijn duidelijk. Niet: at is de duurtijd van proces X? A. minder dan 10 minuten B. ongeveer 10 minuten C. 10 minuten. iets meer dan 10 minuten E. ruim 10 minuten el: A. minder dan 10 minuten B. 10 minuten C. meer dan 10 minuten - Rangschik de alternatieven in een logische volgorde: opklimmende getalgrootte, alfabetische volgorde. Hierdoor vermijdt u dat u ongewenst toch een systeem in de antwoordmogelijkheden steekt. - aak de alternatieven allemaal ongeveer even lang (max. 10 woorden). - Alle afleiders hebben hetzelfde uitgangspunt, dezelfde grammaticale structuur als het goede antwoord. - Antwoordalternatieven zoals geen van bovengenoemde, alle bovengenoemde zijn niet wenselijk. - e verschillen tussen de alternatieven zijn best niet te groot. - org ervoor dat de formulering niet in een bepaalde richting wijst. e woorden altijd en nooit wijzen bijna altijd op afleiders. Er zijn immers voor heel veel dingen uitzonderingen. Absolute woorden geven daarom vaak aan dat ze niet het goede antwoord zijn. - Hou het aantal gegevens per zin klein. - Vermijd in de alternatieven herhaling van zaken die u ook één maal in de stam kunt zetten. - Als de alternatieven uit hele zinnen bestaan, beginnen ze met een hoofdletter en eindigen ze met een punt. - Als de stam doorloopt in de alternatieven, beginnen de alternatieven met een kleine letter en eindigen ze met een punt. - Bij een opsomming beginnen de alternatieven met een kleine letter en eindigen ze zonder punt. Klare taal rendeert Taalscan maart

35 5. Taalgebruik bij het formuleren van stam en alternatieven ie voor taalgebruik vooral bij situatie 4, vanaf p Controlelijst meerkeuzevragen Algemeen: - Lees en beantwoord de vraag zonder naar de sleutel te kijken. - Als uw antwoord fout is, ligt dat aan de vraag. Controleer hiervoor of: er wel een goed antwoord is, er misschien meerdere goede antwoorden zijn, de vraag onduidelijkheden bevat, de alternatieven onduidelijkheden bevatten. - Voer dezelfde controle ook uit als uw antwoord goed is. - Is de vraag belangrijk genoeg om te stellen? (Is het een hoofdzaak, past de vraag in de toetsmatrijs?) - eet de vraag ook wat de beoordelaar wil meten? (is het doel duidelijk?) e stam: - Bevat de stam een duidelijke vraag of opdracht? - Bevat de stam voldoende informatie om de vraag te kunnen beantwoorden? - Bevat de stam geen overbodige informatie? - Is de stam precies, beknopt, grammaticaal juist geformuleerd? - Bevat de stam geen dubbele ontkenning? - Als de stam toch een ontkenning bevat, is dat dan duidelijk zichtbaar gemaakt? e alternatieven: - Hebben alle afleiders enige plausibiliteit? ijn ze geloofwaardig? - ordt in het goede antwoord niet een term uit de stam herhaald? - Staan er geen woorden als altijd, nooit in? - Ontstaan er geen dubbele ontkenning tussen de stam en één of meerdere alternatieven? - Sluiten de alternatieven grammaticaal en inhoudelijk goed aan op de stam? - Bevatten de alternatieven geen herhaling uit de stam of van elkaar? - ijn de alternatieven logisch gerangschikt? - ijn de alternatieven voldoende van elkaar te onderscheiden? Ga terug naar het invulformulier. Klare taal rendeert Taalscan maart

36 Situatie 3: Het schriftelijk taalgebruik voldoet niet op onderdeel 3, taalniveau Nederlands. Het gaat bij de vragen 3.1 en 3.2 niet om de afzonderlijke vragen of opdrachten maar om het globale oordeel over het niveau van het examen. Er mag geen verschil zijn tussen het taalniveau dat een kandidaat moet hebben om een functie uit te voeren en het taalniveau dat hij moet hebben om een (wervings)examen af te leggen. Een examen mag in talig opzicht niet onnodig moeilijk zijn of moeilijker zijn dan het taalgebruik dat iemand nodig heeft bij het uitvoeren van een job. Er kan eveneens een verschil zijn tussen het taalniveau van een tekst en het reële taalniveau van een lezer. Een handleiding van een bedieningsmachine is doorgaans opgesteld in complex taalgebruik, terwijl de bediening ervan misschien zeer eenvoudig is. et behulp van het CEFR 3, het bijgevoegde beschrijvingsschema voor zelfbeoordeling en de can-do formuleringen van ALTE 4 kunt u het niveau Nederlands van een functie proberen in te schatten. e uitgangspunten hiervoor zijn de competenties die in een functie of een beroepssituatie vereist zijn. it geeft slechts een inschatting van wat iemand per niveau Nederlands moet kunnen in taal voor de vaardigheden: begrijpen (luisteren en lezen), spreken en schrijven. Hieraan kunt u het vereiste niveau Nederlands koppelen. e beschreven niveaus zijn A1, A2, B1, B2, C1 en C2. Bijlage 2 toont u welke modules Nederlands als tweede taal (NT2) hiermee overeenkomen. Nadat het niveau Nederlands is ingeschat, kunt u het taalvaardigheidsniveau van een examen of van een tekst aanpassen, nl. woordgebruik, complexiteit van zinnen, lengte van teksten, Voorbeelden: - Een schriftelijk examen wordt onnodig moeilijk wanneer het teksten bevat die langer zijn dan de teksten die in de beroepscontext gebruikt worden. - Een schriftelijk examen wordt onnodig moeilijk wanneer het teksten bevat die een complexere zinsbouw of woordenschat hebben dan de teksten die in de beroepscontext gebruikt worden. - Een schriftelijk examen of een tekst wordt onnodig moeilijk wanneer de deelnemer bepaalde situaties gedetailleerd moet beschrijven die hij in de beroepssituatie wel moet herkennen maar niet schriftelijk hoeft te benoemen. - Een schriftelijk examen wordt onnodig moeilijk wanneer een deelnemer een mogelijke aanpak van een probleem in een functie nooit schriftelijk moet noteren maar tijdens het examen wel. Let wel! Het bepalen van een instapniveau is een moeilijke en ook een tijdrovende opdracht. e bijgevoegde beschrijving is slechts een handvat om het globale taalniveau in te schatten. Een taalkundige kan u hierin wellicht veel beter op weg zetten. Bijvoorbeeld wanneer een bedrijf of een organisatie een cursus Nederlands op de werkvloer organiseert, dan kan de taaldocent of taalcoach u hierin beter ondersteunen. Ook de beoordeling van sommige aspecten van het taalgebruik van de deelnemer mag niet onnodig zwaar zijn. Voorbeeld: - Een kandidaat moet in een beroepssituatie nauwelijks schrijven. Het vereiste schrijfvaardigheidsniveau kan op basis van de vereiste beroepscompetenties geschat zijn op B 1 of RG 2 (ie bijlage CEFR). e beoordelingscriteria bij het examen moeten dan bvb ook aantonen dat spelling en grammatica niet belangrijk zijn bij de beoordeling. Ga terug naar het invulformulier. 3 CEFR: Common European Framework of Reference for Languages - CEF (of het Gemeenschappelijk Europees Referentiekader van moderne vreemde talen) 4 ALTE (Association of Language Testers in Europe) Klare taal rendeert Taalscan maart