Aanbesteding Exploitatie en beheer Kennisinfrastructuur detailhandel

Transcriptie

1 Aanbesteding Exploitatie en beheer Kennisinfrastructuur detailhandel Inleiding Stichting Detailhandelseconomie en Maatschappij (StiDEM) 1 is op zoek naar een partij of samenwerkingsverband van organisaties die de kennisportal in eigen beheer wil continueren en uitbouwen tot een volwaardig en toekomstbestendige kennisinfrastructuur over de detailhandel in Nederland. Met de lancering van de portal in het najaar van 2014 is de voormalige basisinformatie van het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD) getransformeerd tot een moderne website met een eigen look-and-feel. Het HBD kent een lange historie wat betreft het verzorgen van deze basisgegevens. Het HBD heeft standaarden ontwikkeld over de sector detailhandel en de afzonderlijke branches die algemeen geaccepteerd werden en die door belanghebbenden bij beleidsbeslissingen werden gebruikt. Met de portal zorgt StiDEM ervoor dat de cijfers beschikbaar blijven en voor een breed publiek gratis toegankelijk zijn. Actuele en betrouwbare gegevens over de detailhandel zijn voor de betrokken partijen van belang. Veranderingen in onze huidige maatschappij gaan dermate snel dat de discussie over acties en beleid moet gaan en niet over de cijfers die worden gebruikt voor de onderbouwing. Daarmee kan veel tijd verloren gaan die beter benut kan worden. Bovendien zou het verdwijnen van een standaard op dit terrein ertoe leiden dat bij de onderbouwing van plannen iedereen weer eigen cijfers gaat gebruiken uit allerlei bronnen. Branche-, sector- koepel- en werknemersorganisaties houden voor hun beleidsvorming behoefte aan informatie die op een verantwoorde wijze wordt verzameld, wordt bewerkt en aan de bedrijfstak ter beschikking wordt gesteld. Stakeholders (waaronder overheid, onderwijs(-instellingen), kenniscentra, adviseurs en overige bedrijfsleven zoals banken en accountants) hebben behoefte aan objectieve, betrouwbare en gestandaardiseerde informatie voor hun beleidsvorming en individuele detaillisten houden behoefte aan deze informatie voor hun bedrijfsbeslissingen en bedrijfsvoering en om zich te kunnen benchmarken. De kennisinfrastructuur werd tot nu toe gefinancierd met gelden vanuit de sector zelf. Tot en met 2015 via het voormalige HBD en in 2016 heeft de Stichting Detailhandelsfonds financiële middelen ter beschikking gesteld. Maar deze financieringsbronnen drogen op en het bestuur van StiDEM, die eigenaar is van de website, staat dan ook voor de uitdaging om een duurzaam verdienmodel te ontwikkelen om de basisinformatie ook voor de toekomst te behouden. 1 Het bestuur van StiDEM is als volgt samengesteld: voorzitter Roy Thurik, (EUR), penningmeester Marcel Evers, (INretail), Jochem Atema, (FNV), Ari Doeser (zelfstandig adviseur), Nico Meijer (FNV), Eus Peters (RND). Het secretariaat wordt gevoerd door Renate de Vree (Detailhandel Nederland). 1

2 Om de kennisportal voor de langere termijn financieel rendabel te maken zijn uitbreidingen en aanpassingen noodzakelijk. Een inventarisatie onder diverse stakeholders leert ons dat het gebruik van detailhandel.info relatief laag is, terwijl de kennisbehoefte bij diverse partijen groot lijkt te zijn. Er moet dus goed gekeken worden naar de informatiewensen en -behoeften in de markt en hoe deze kunnen worden ingevuld. Door de kennisinfrastructuur uit de publiekrechtelijke sfeer te halen ontstaan nieuwe verdienmogelijkheden. Niet alle beschikbare informatie hoeft meer gratis en voor iedereen toegankelijk aangeboden te worden. Er kan nagedacht worden over abonnementsvormen en maatwerkopdrachten. De omstandigheden voor een vernieuwde aanpak lijken gunstig. Er is steun bij een diversiteit aan belanghebbenden en de overheid voelt de urgentie. De detailhandel is immers een grote en belangrijke sector voor de Nederlandse economie. Op het moment dat het mis gaat in de detailhandel, speelt dat door in de hele maatschappij (veiligheid, leefbaarheid, infrastructuur, werkgelegenheid etc.). Daarbij, op het gebied van dataverzameling verandert veel. In de huidige tijd van digitalisering, waardoor veel meer data wordt verzameld dan in het verleden, is het combineren van gegevens mogelijk goedkoper dan voorheen. Dit biedt mogelijkheden om nieuwe informatie makkelijker beschikbaar te maken. StiDEM is dan ook op zoek naar een publiek-private samenwerking voor het behoud van de kennisinfrastructuur. Hierdoor blijft de kracht van de huidige basisinformatie, te weten objectiviteit, betrouwbaarheid en onafhankelijkheid behouden. Maar ontstaan wel mogelijkheden voor een commerciële exploitatie. Wat biedt de huidige portal? De kennisportal biedt informatie over de sector detailhandel als geheel, maar ook over ca. 45 onderliggende branches. De basisinformatie biedt definities en afbakeningen van de detailhandel, onderliggende branches en andere gehanteerde begrippen zodat voor een ieder duidelijk is waar de cijfers betrekking op hebben. Een goed voorbeeld vormt de publicatie Omzetkengetallen Deze notitie bevat omzetkengetallen ten behoeve van ruimtelijk-economisch onderzoek. Deze notitie beoogt het voorkomen van het rekenen met cijfers uit verschillende bronnen en het bevorderen van het gebruik van één type kengetal. Dit is essentieel waar het gaat om onderzoek naar berekening marktruimte bij geplande nieuwe meters in de detailhandel. Zowel voor de sector zelf als voor de onderliggende branches bestaat de basisinformatie uit: omzet(-ontwikkelingen), bestedingen en marktaandelen, werkgelegenheid, exploitatiebeeld, aantal winkels en wvo, samenwerking en ketens, branche-omschrijvingen etc. Daarnaast informeert de portal over de diverse verkoopkanalen (winkels, webwinkels, warenhuizen en ambulante handel), gegevens over de consument (demografie, consumentenvertrouwen, besparingen, online bestedingen en de ontwikkeling daarvan) en om de detailhandelsgegevens in perspectief te plaatsen worden enkele basisgegevens over de economie bijgehouden: kerngegevens, ontwikkeling van de economie, huizenmarkt, koopkracht en werkgelegenheid. 2

3 StiDEM is eigenaar van de kennisportal en heeft in de afgelopen jaren onderzoeksbureau Panteia de opdracht gegeven voor de ontwikkeling, beheer en actualisatie van de kennisportal Detailhandel.info. Ten behoeve van de basisinformatie ontwikkelt Panteia de volgende activiteiten: Dataverzameling bij externe leveranciers, zowel gratis of tegen onkostenvergoeding (o.a. CBS, INretail, Thuiswinkel.org etc.) als tegen betaling (Locatus en AC Nielsen). Deze data hebben verschillende formats, definities, aggregatieniveaus, systemen etc. Datacleaning en transformatie: controleren van de data op vervuiling, missing values, datafouten en andere gebreken; Dataverrijking, door data onder een definitie te brengen, door het ramen van data voor recente jaren etc. En datacontrole op inhoud en plausibiliteit; Dataopslag van de toegeleverde data en van alle geproduceerde en gepubliceerde data. Hier worden ook databeveiligingssystemen bij ingezet; Data-access en data-distributie: het ontsluiten van de data voor verschillende gebruikers via de kennisportal en dit voorzien van toelichtingen en verklarende teksten. De kennisportal wordt gedurende het jaar geactualiseerd. De beschikbaarheid van actuele brongegevens is bepalend voor het moment waarop en de frequentie waarmee de kennisportal wordt geactualiseerd. Zo worden bijvoorbeeld gegevens met betrekking tot de omzetontwikkelingen en bestedingscijfers en marktaandelen op kwartaalbasis bijgewerkt. Winkelaantallen en informatie over winkelvloeroppervlakten en keteninformatie worden eenmaal per jaar geactualiseerd. Bij de productie van de basisinformatie wordt gebruikgemaakt van een aantal bronnen die sectorbreed informatie aanleveren. De belangrijkste op dit moment zijn: CBS, Eurostat (voor exploitatiecijfers en kengetallen, omzetontwikkeling, aantal ondernemingen, consumptieve besteding e.d.) GfK en AC Nielsen (voor consumptieve bestedingen en marktaandelen in de food en non-food) Locatus (voor gegevens over aantallen winkels en wvo s) Met deze bronnen zijn afspraken gemaakt over de jaarlijkse vergoeding voor het gebruik van de data op De aansturing van de basisinformatie detailhandel wordt verzorgd door het bestuur van StiDEM. Voor de aansluiting met de praktijk en de inhoudelijke afstemming is door StiDEM een begeleidingscommissie geformeerd bestaande uit vertegenwoordigers van diverse brancheorganisaties (Detailhandel Nederland, INretail, NSO, UNETO-VNI en Vakcentrum). Deze adviseert aan het bestuur van StiDEM. 3

4 De kennisportal trekt jaarlijks zo n bezoekers. In het eerste half jaar van 2016 (1 januari 2016 tot en met 1 juli 2016) hebben ruim unieke bezoekers de portal bezocht. Detailhandel.info wordt met name gebruikt door (startende) ondernemers, (kleinere) brancheorganisaties, RND, Detailhandel Nederland, studenten en onderwijsinstellingen. De beoogde doelgroep van StiDEM is breder. Naast ondernemers en beleidsmakers bij werknemers- en werkgeversorganisaties is de portal ook bedoeld voor beleidsmakers bij de overheid (ministeries, provincies en gemeenten), banken en accountants, vastgoedpartijen, advies- en onderzoeksbureaus en onderwijs(-instellingen). Doel van de aanbesteding Het streven van StiDEM is om een duurzame (consistente, herkenbare en gefinancierde) kennisinfrastructuur op te bouwen en uit te dragen die door de belanghebbenden wordt erkend, ondersteund en gefinancierd. Het maatschappelijk belang van actuele, betrouwbare, eenduidige en openbaar beschikbare informatie over de detailhandel is groot. Met het platform is een belangrijke eerste stap in de goede richting gezet. Om ook in de toekomst actuele en betrouwbare cijfers beschikbaar te kunnen stellen is StiDEM op zoek naar een partij of samenwerkingsverband van organisaties die de kennisportal in eigen beheer wil continueren en uitbouwen tot een toekomstbestendige, volwaardige kennisinfrastructuur over de detailhandel in Nederland. Aanpak van de aanbesteding Ter voorbereiding op de ontwikkeling van een verdienmodel heeft het bestuur van StiDEM Henk Gianotten (Adviesbureau Garma) de opdracht gegeven om te inventariseren welke kennisbehoeften en wensen er liggen bij de diverse partijen in en rondom de detailhandel. En om na te gaan in hoeverre de kennisinfrastructuur detailhandel door hen gefinancierd kan worden (Kennisinfrastructuur Detailhandel. Een inventarisatie van vraag en aanbod! Garma bv (mei 2016)). Huidige kennisinfrastructuur te aanbodgericht De inventarisatie van Henk Gianotten laat ons zien dat de huidige website niet (voldoende) voorziet in de informatiebehoeften van de beoogde doelgroepen. Dat vraagt om een uitbreiding van de site. Gegevens over de vraagzijde (consumptieve bestedingen, aankoopgedrag, offline versus online bestedingen) en een uitgebreid exploitatiebeeld (met productiviteitscijfers, marges, personeelskosten en andere kostenstructuren) ontbreken of zijn in zeer beperkte mate (geaggregeerd) aanwezig. Daarbij worden de gegevens momenteel alleen op landelijk niveau aangeboden, een nadere uitwerking naar lokaal en provinciaal niveau ten behoeve van lokale beleidsmakers ontbreekt. 4

5 De kennisinfrastructuur voor de detailhandel zou idealiter bestaan uit 3 hoofdblokken: 1. Vraagzijde a. Omzetontwikkelingen retailers (detailhandel totaal/brancheniveau en regionaal/lokaal) b. Consumptieve bestedingen (detailhandel totaal/brancheniveau en regionaal/lokaal) c. Koopstromen, bezoekersaantallen (vooral regionaal/lokaal), kanaalgebruik online/offline, conversie d. Arbeidsmarkt 2. Aanbodzijde a. Aantal winkelmeters b. Vloerproductiviteit c. Leegstand 3. Exploitatiebeeld In de huidige vorm zijn het vooral bestaande kwantitatieve, macro-economische data die de inhoud van de kennisinfrastructuur vormen, met behulp van bestaande bronnen (CBS, Locatus etc.). Dit zou moeten worden aangevuld met gegevens van de kant van de eindgebruikers: de ondernemer in zijn branche/op locatie of de consument. In dat geval wordt de meso- en macro-informatie opgebouwd met de micro-informatie als fundament. Dat maakt het ook mogelijk om gegevens op verschillende niveaus te ontsluiten, zoals regionaal en lokaal. Het bestuur van StiDEM beseft dat het waarschijnlijk niet mogelijk is om in een keer in alle behoeften te voorzien, en dat er voor een stapsgewijze aanpak wordt gekozen. Ruimte voor nieuwe verdienmodellen De basisinformatie detailhandel is jarenlang gefinancierd met HBD-gelden, dat wil zeggen gelden betaald door alle ondernemers in de Nederlandse detailhandel. Dat bracht als belangrijke randvoorwaarde met zich mee dat álle data gratis en vrij toegankelijk moest zijn. Wanneer de kennisinfrastructuur wordt weggehaald uit de publiekrechtelijke sfeer ontstaan mogelijkheden voor nieuwe verdienmodellen. Naast gratis openbaar toegankelijke informatie op een hoog aggregatieniveau, ontstaat ruimte om via een afgeschermde omgeving betalende klanten te bedienen met gedetailleerdere informatie. Hierbij kan gedacht worden aan abonnementen, een eenmalige fee per afname of maatwerkoplossingen. In deze richting zal een oplossing gevonden moeten worden. Publiek-private samenwerking StiDEM zoekt voor de verdere ontwikkeling van de kennisinfrastructuur een publiek-private samenwerking. De kracht van de huidige kennisportal is haar objectiviteit, onafhankelijkheid en betrouwbaarheid. Door de positie van StiDEM en haar samenstelling (paritair) kan deze kracht behouden blijven. Echter om de kennisinfrastructuur ook de toekomst te behouden 5

6 zal een commercieel verdienmodel ontwikkeld moeten worden, daarvoor is de samenwerking nodig met een private partij of partijen. Aanhaken bij bestaande leveranciers Zoals eerder gesteld zou de kennisinfrastructuur idealiter uit drie onderdelen bestaan (vraagzijde, aanbodzijde en exploitatiebeeld). In de praktijk zijn deze drie disciplines niet eenvoudig onder te brengen bij slechts een partij en lijkt samenwerking tussen verschillende partijen meer voor de hand te liggen. Enkele semi-publieke partijen hebben aangegeven open te staan voor het idee om een deel van de kennisinfrastructuur te verzorgen, zoals CBS en KvK. Ook zou wellicht kunnen worden aangesloten op de onderzoekstraditie van een of enkele grotere brancheorganisaties. Ook buiten de detailhandel, zoals in de horeca of in het toerisme, worstelt men met soortgelijke vraagstukken en is men op zoek naar een passend verdienmodel. Wat duidelijk is dat in alle mogelijke vormen er een partij zal moeten zijn die vanuit een onafhankelijke positie als een soort clearing house kan fungeren om de kennis vanuit diverse partijen bijeen te brengen, te ontsluiten en naar buiten te brengen. Financiering Om een goed verdienmodel te kunnen ontwikkelen en te exploiteren zullen hoe dan ook investeringskosten gemaakt moeten worden. Het risico, maar ook de opbrengsten, op langere termijn moeten liggen bij de uitwerkende partij(en). Het is de rol van StiDEM om, in samenspraak met ondermeer Stichting Detailhandelsfonds (SDF), het ministerie van Economische Zaken en de Retailagenda te zorgen voor een ontwikkelingssubsidie en eventuele verdere aanvullende subsidiemogelijkheden op weg naar het uiteindelijke verdienmodel. Echter, voor de verdere toekomst zal het verdienmodel zich moeten bewijzen. Begeleiding De begeleiding van het proces ligt in handen van het bestuur van StiDEM aangevuld met enkele personen uit het Impulsteam van de Retailagenda. Immers vanuit de Retailagenda lopen ook verschillende initiatieven om de kennisparagraaf verder te ontwikkelen. Het is van groot belang dat er ook vanuit die hoek voldoende draagvlak is voor de verdere ontwikkeling van de kennisportal. De begeleiding omvat de verschillende fasen van de ontwikkeling van het verdienmodel zodat ook de belangen van de stakeholders en financiers worden meegenomen. Met de begeleidingsgroep zal periodiek worden overlegd over de voortgang van het proces. Procedure StiDEM nodigt partijen of samenwerkingsverbanden van partijen uit om, indien zij interesse hebben voor de exploitatie van de kennisinfrastructuur, hun belangstelling kenbaar te 6

7 maken met behulp van een beknopte notitie van maximaal 3 pagina s waarin de volgende punten aan de orde komen: Beknopt voorstel voor de aanpak van het beheer en de exploitatie van de kennisinfrastructuur detailhandel. Beschrijven welk deel van de informatie gratis en openbaar beschikbaar blijft voor de sector en welk deel van de informatie afgeschermd wordt en alleen tegen betaling beschikbaar komt. Met welke partijen eventueel de samenwerking wordt gezocht. Een beschrijving van de belangrijkste kennis en expertise van de partij of partijen waaruit de geschiktheid voor dit project blijkt. Partijen worden gevraagd om uiterlijk maandag 17 oktober voor uur hun notitie in te dienen. Vervolgens zal het bestuur van StiDEM bekijken welke partijen we gaan uitnodigen om ook daadwerkelijk een volledig voorstel uit te werken. De notitie waarin u uw belangstelling kenbaar maakt kunt u per sturen naar Renate de Vree (renate.devree@detailhandel.info). Voor vragen omtrent deze aanvraag kunt u telefonisch contact opnemen met Renate ( ) Bijlage Indien gewenst kunnen wij u het rapport Kennisinfrastructuur Detailhandel. Een inventarisatie van vraag en aanbod! dat Henk Gianotten in opdracht van StiDEM heeft geschreven toesturen. 7