Lesbrief De Tovenaarsleerling

Transcriptie

1 De Tovenaarsleerling Het orgel wordt wel de keizer van alle instrumenten genoemd. Maar je kunt er niet zo makkelijk bij komen. Daarom is dit instrument bij vele kinderen onbekend. Frank Groothof heeft een voorstelling gemaakt die kinderen in contact brengt met dit fascinerende instrument. O, dus we gaan iets improviseren? Ja. Nou, begin dan maar. Nee, jij moet beginnen. Wat moet ik dan spelen? Sla maar een toon aan. Ja, maar welke toon dan? Weet ik veel, je lievelingstoon. Maar ze zijn me allemaal even lief. Nou, dan sla je ze toch allemaal aan En zo, met veel kabaal, begint: DE TOVENAARSLEERLING Het lijkt wel of het feest is op het kasteel, de honden blaffen, de stalknechten schreeuwen en rennen heen en weer. De kasteelheer gaat op jacht! Hij zet zijn voet in de stijgbeugel Hé, maar wat is dat nou voor rare toon.die is vals in het akkoord! O, ik zie het al, de kasteelheer kan niet op zijn paard komen, het is hem in zijn rug geschoten! Hij denkt: Lieve help, ik word toch niet oud? Maar als hij over de eerste schrik heen is en om zich heen begint te kijken, ziet hij dat het kasteel, dat ooit prachtig moet zijn geweest, ook oud is geworden. Hij ziet opeens de grote kieren in de muren en merkt dat het overal vreselijk tocht, dat de wandtapijten rafelig en vaal zijn geworden, dat er houtworm in de gebeeldhouwde tafelpoten zit. De kasteelheer krijgt het opeens koud van de tocht en begint te piekeren over de toekomst. De kieren moeten gerepareerd worden en er moeten nieuwe gordijnen worden besteld. Hij moet warme sokken kopen en voorraden inslaan. En daar is natuurlijk geld voor nodig. Hij denkt anders nooit aan geld, van dat soort zaken weet hij eigenlijk niets af. Het past niet bij iemand van edele komaf om zich met geldzaken te bemoeien, zegt hij altijd. Maar ja, zijn geldkoffers zijn leeg.. Ik zit verdorie klem. Waar haal ik in hemelsnaam goud vandaan? Ik heb nooit gewerkt en ik ben ook niet van plan om er nu nog aan te beginnen. Ik moet iets anders bedenken, en snel ook. Maar wat? Wacht eens, die toverheks, die aan de andere kant van de berg woont! Iemand moet naar die tovenaar toe. Hans moet dat maar doen! Hans, zoon, ik wil je spreken. Het wordt hoog tijd dat je de wereld in trekt om je fortuin te zoeken. Aan de andere kant van de berg woont een toverheks in het woeste woud. Jij gaat naar die tovenaar toe om de kunst van het goud maken te leren.. Verteller, acteur Organiste Tekstbewerking Geïnspireerd op het verhaal van Regie Techniek Productie Frank Groothof Kirstin Gramlich Frank Groothof i.s.m. Bridget Ashburn Lord Dunsaney René Groothof Thy Groothof Muziektheater Frank Groothof

2 Verhaal Het stuk De Tovenaarsleerling stelt de vraag wat echt van waarde is in het leven. Kleine Hans werd door zijn zelfzuchtige vader nooit naar school gestuurd. Zowel zijn vader als hijzelf willen snel aan goud en rijkdom komen. Het lijkt hen gemakkelijk en een heerlijk vooruitzicht om binnenkort alles te kunnen kopen wat ze maar willen. Maar de kunst leren om goud te maken heeft een hoge prijs. De toverheks vraagt Hans om zijn schaduw. Hij moet zijn echte ziel inruilen voor een nepschaduw. Hans kent de prijs van zijn schaduw niet en staat hem nogal gemakkelijk af, met als gevolg dat hij niet meer herkend wordt door zijn vrienden. Ze vinden hem griezelig. Het goud maken valt ook niet mee omdat hij niets kan opschrijven wat de heks hem vertelt en hij het dus allemaal moet onthouden. Al snel geeft hij het op. Uiteindelijk ziet Hans in dat hij zonder zijn schaduw verloren is en gaat hij met de heks het gevecht aan, wat hij uiteindelijk wint. Het spannende verhaal wordt ondersteund en verdiept door de gekozen orgelmuziek en improvisaties van de organiste. Deze lesbrief is bedoeld voor een voorbereidende les waarin twee aspecten behandeld kunnen worden. 1. het orgel 2. hoe beïnvloedt muziek een verhaal Benodigdheden - een blokfluit - een fietspomp - eventueel een opname van Peter en de Wolf van Sergej Prokofjev (een link naar een opname op YouTube zit in deze lesbrief)

3 Het orgel Stap 1 Laat de kinderen eerst zonder toelichting de volgende afbeelding zien 1. Wat zien we op de afbeelding? - Antwoorden kunnen zijn: een orgel, versieringen/beelden Dit is het orgel van de Lebuïnuskerk, waar jullie ook naar toe gaan. 2. Als je nu weet wat een orgel is, begrijp je dan al wat meer van wat je ziet? Wat zien we nou precies op de foto: of waaruit bestaat dat orgel op de foto? Antwoord zou uiteindelijk pijpen of fluiten moeten zijn. Laat de kinderen zien dat er zowel grote als ook kleine pijpen te zien zijn. Er mag een gesprek ontstaan of sommige kinderen mogelijk eens een orgel hebben gezien, waar dat was en hoe dat eruit zag. 3. Laat de kinderen een gok doen hoe veel orgelpijpen het orgel van de Lebuïnuskerk heeft: - meer dan honderd? - tussen 1000 en 1500? - bijna 3000? Antwoord: Het orgel van de Lebuïnuskerk heeft 2826 pijpen. Sommigen zijn al meer dan 400 jaar oud.

4 Je kunt ze op de foto niet tellen. Want er zijn niet alleen pijpen die je aan de buitenkant ziet. Er staan er ook nog veel aan de binnenkant. Op de volgende twee foto s (van andere orgels) kun je dat zien. Stap 2 Haal de blokfluit tevoorschijn. Houd hem eerst rechtop. Vragen: 1. Kijk nog eens naar de orgelpijpen. Zie je overeenkomsten met deze blokfluit? Welke zijn dat? 2. Wat zijn de verschillen? Antwoorden: De opsnee bij de blokfluit (het grote gat direct onder het gaatje waarin je blaast) werkt precies als bij een orgelpijp. De orgelpijpen hebben geen gaten zoals de blokfluit. De orgelpijpen staan vergeleken met de blokfluit op hun kop.

5 Stap 3 Haal de blokfluit uit elkaar. Blaas eerst alleen in het bovenstuk. Vraag: hoe klinkt dat? Hoog of laag? Zet de blokfluit weer in elkaar. Vraag: hoe klinkt dat? Hoger of lager als het eerste? Doe dit meerdere keren zodat de kinderen het verschil tussen hoog en laag duidelijk begrijpen. Conclusie uit deze stap moet zijn dat korte fluiten hoger klinken dan lange fluiten. Bij het orgel werkt het precies zo: de kleine pijpen maken hoge tonen; de grote pijpen maken lage tonen Stap 4 Pak de fietspomp en houd de fluit met zijn mondstuk aan de fietspomp. Laat de kinderen lucht in de fluit blazen. Er ontstaat een korte toon. Bij een orgel heb je de motor, een soort reuzenfietspomp die onophoudelijk wind in de pijpen kan blazen zodat er een lange toon kan ontstaan. Je kunt dat een beetje nadoen als je een kind zo lang als het kan gelijkmatig in de fluit laat blazen. Diep adem halen en blazen maar! Er mogen een paar kinderen proberen. Wie maakt de langste toon? Stap 5 De organist blaast niet in de orgelpijpen. Hij speelt op de toetsen net als bij een piano. Maar dan wel met zijn beide handen en voeten tegelijk. Dat zijn drie verschillende dingen tegelijk. Op onderstaande foto kun je zien dat er verschillende klavieren zijn en pedalen voor de voeten. Opdracht: Verzin met elkaar drie verschillende dingen die jullie met beide handen en voeten tegelijk moeten doen (per voorbeeld klappen op de been met een hand, aaien op het hoofd met de andere hand, met een voet twee keer stampen, met de andere 3 keer). Het mag best een beetje ingewikkeld zijn en je kunt het stapsgewijs opbouwen. Eerst het taakje van een hand, dan het taakje van de andere hand, dan de handen met elkaar enzovoorts... Dan zijn jullie al begonnen om orgel te leren spelen!

6 Samenvattend kun je eventueel na dit hoofdstuk een aflevering van Klokhuis laten zien waar het orgel wordt uitgelegd: Stap 6 Haal het onderwerp van de klankkleuren uit de film terug. Met volgende vragen: 1. Waarom zien sommige orgelpijpen verschillend uit? 2. Waarvan zijn orgelpijpen gemaakt? 3. Herinner je hoe een orgelpijp eruit zag? Antwoorden: De pijpen zien verschillend uit omdat ze verschillend moeten klinken. Er zijn pijpen van metaal en pijpen van hout. In de film kwamen vier verschillende types pijpen voor. Probeer ze allemaal weer terug in herinnering te halen. Al deze verschillende soorten klanken noemen we registers. Het zijn klankkleuren. De organist kan verschillende registers samen trekken waardoor de klank van het orgel steeds verandert. Je kunt een vergelijking maken met de toonbank van de ijscoman. De ijscoman kan hoorntjes met een of twee smaken maken, maar ook hele bakken ijs met wel tien verschillende smaken.

7 De organist kan de klank ook uit meerdere registers samenstellen. Hij trekt daarvoor aan de registerknoppen. Die zetten een schuif open, waardoor er lucht in de pijpen komt. Alles bij elkaar kan de organist van de Lebuïnuskerk 45 kleuren bij elkaar mengen. Maar hij heeft alle kleuren ook apart nodig om muziek verschillend te kunnen laten klinken, per voorbeeld vrolijk, spannend, verdrietig etc. Hier kun je een brug maken naar het tweede aspect:

8 2. Hoe werkt muziek op een verhaal in Stap 1 Vraag aan de kinderen wie er graag naar muziek luistert. Vervolgens kun je het gesprek sturen met volgende vragen: Hoe voel je je als je je liefste muziek luistert? Is er ook muziek waarbij je je anders voelt als je die hoort? Conclusie moet zijn dat muziek verschillende gevoelens kan oproepen. Stap 2 Muziek wordt niet alleen in liedjes gebruikt. Waar hoort nog meer muziek bij? Mogelijke antwoorden: film, musical, ballet, dans, theater, feest... Vervolg vragen: Wat kan muziek bij een film doen? Kun je je aan muziek bij een film herinneren? Hoe was dat? Conclusie van deze stap is dat muziek een verhaal van bijvoorbeeld een film kan versterken. Stap 3 Laat de kinderen het begin van Peter en de Wolf horen. Bij dit stuk van Sergej Prokofjev worden aan het begin alle melodieën die bij de verschillende personages horen voorgesteld. Via bijgevoegde link kun je bij een geschikte YouTube-opname komen. Ga met de kinderen in gesprek: Hoe klonk de melodie van Peter, de vogel, de kat, de eend, de grootvader, de wolf, de jagers? Hoe was de melodie van Peter, hoog of laag? Hoe was de melodie van de grootvader, hoog of laag? Je kunt zo over de verschillende personen praten. Belangrijk is dat de kinderen verschillende eigenschappen van de melodieën horen en daaraan verschillende gevoelens, bijvoorbeeld vrolijk, streng, spannend of griezelig kunnen verbinden. Peter is een vrolijke jongen, grootvader een beetje een knorrepot. Bij elke persoon en melodie zijn passende instrumenten gekozen, een beetje zoals de organist zijn registers kiest. Als er nog tijd is kan de groep nog naar een deel van het hele stuk luisteren. Zo kunnen ze de functie van de muziek in het verhaal ervaren.