TIJD HEELT ALLE WONDEN OF TOCH NIET? Gerke Verthriest rouwtherapeute

Transcriptie

1 TIJD HEELT ALLE WONDEN OF TOCH NIET? Gerke Verthriest rouwtherapeute

2 Sterven doe je niet ineens maar af en toe een beetje Toon HERMANS

3 Verlies- en rouwverwerking maken deel uit van ons leven. En toch kan het één van de moeilijkste dingen zijn waar we mee te maken krijgen.

4 Rouwen = het antwoord dat we geven op het verlies van iemand waarvan we houden, iemand die veel voor ons betekent, of van iets waaraan we gehecht zijn of iets dat we belangrijk vinden. = condition humaine : ons hechten doen we allemaal als mens, dus zullen we ook allemaal rouwen

5 We kunnen niet voorkomen dat de vogels van verdriet over ons hoofd heen vliegen, maar we kunnen wel voorkomen dat ze in onze haren hun nesten bouwen. Chinees gezegde

6 -> Antwoord? We kiezen niet wat ons overkomt, wel hoe we ermee omgaan

7 voordracht gaat over rouwen: hoe doen we dat? NIET: Hoe MOETEN we dat doen

8 Rouwen is UNIVERSEEL (iedereen rouwt) Rouwen is UNIEK ( vingerafdruk )

9 M.a.w.: er bestaat geen rouwrecept, handleiding, stappenplan-met-gegarandeerd succes <-> gangbare ideeën over wat normaal rouwen is

10 Ik ervaar helemaal geen rouwproces met duidelijk van elkaar te onderscheiden fasen; wanneer je die maar allemaal braaf doorloopt, heb je je verdriet verwerkt. Integendeel, ik kom terecht in de complete chaos, er zit geen model in, geen systeem, geen structuur. Ide Wolzak

11 rouwmythes : de ideeën kloppen niet met - hoe rouwenden hun rouw beleven - de bevindingen uit wetenschappelijk onderzoek rouwmythe < Silver en Wortman (2002)

12 rouwsluiers : de ideeën versluieren, zijn verwarrend - voor rouwenden (Ben ik wel normaal? Ben ik wel goed bezig?) - en voor degenen die hen willen nabij zijn (Zou het niet beter zijn om? Moet het al niet over zijn?) rouwsluier < van de Bout (1996)

13 Rouwen doen we met ons hele zijn: hart (emoties), handen (handelen, gedrag) en hoofd (denken).

14 Een reis van duizend mijlen begint met één enkele stap. Chinees gezegde 14

15 Tijd heelt alle wonden.

16 <-> De tijd op zich doet niets, de rouwende doet van alles, zoekt een weg, met vallen en opstaan. ROUWEN IS EEN WERKWOORD! Niet passief wachten tot het voorbij is. Wel op een actieve en creatieve manier zoeken om ons aan te passen om te kunnen verder leven met het verlies

17 ! En toch hebben we tijd nodig Onszelf de nodige tijd gunnen Elkaar de nodige tijd geven Dit klinkt logisch Maar is niet gemakkelijk! Niet alle wonden worden geheeld. Soms blijft iemand gebroken.

18 Het gaat wel over.

19 ~ de idee dat er een eindpunt is <-> Rouwen gaat niet over, maar verandert wel Minder heftig, minder overheersend We kunnen de gewone dagdagelijkse dingen doen We kunnen weer genieten van kleine dingen <-> Rouw is nooit af : ingrijpende verliezen dragen we mee, ons leven lang. Telkens weer staan we voor andere uitdagingen.

20 ~ de idee dat je weer de oude wordt, dat je weer kunt functioneren zoals vroeger <-> (ingrijpend) verlies verandert ons: onze levensomstandigheden onze identiteit onze kijk op anderen en op het leven hoe mensen naar ons kijken en met ons omgaan

21 Je moet iets van medicatie vragen aan de dokter.

22 ~ de idee dat (heftig, lang, zichtbaar ) rouwen een ziekte is (medicalisering) <-> Rouwen is normaal en gezond <-> Rouwen heeft te maken met veerkracht: het menselijk vermogen om na het vallen weer op te staan.! Op voorwaarde dat we ons gedragen weten door anderen

23 ! Een ingrijpend verlies raakt ook lichamelijk - Spanningsklachten: onrust, problemen met eten, problemen met slapen, moeilijkheden met ademhalen, overgevoeligheid voor geluid - Pijn: hartpijn, rouwspierpijn, hoofdpijn, buikpijn - Gebrek aan energie: snel moe, korte aanval van energie en dan weer uitgeput gevoel

24 Geef het lichaam wat het nodig heeft - gezond eten, voldoende drinken - voldoende slaap, rust en ontspanning - beweging - aanraking en warmte (van mens, huisdier, zonlicht) - verzorgen, verwennen Om dit te kunnen (blijven) doen, is het goed om te zorgen voor een vast ritme (en je daarbij door anderen te laten helpen)

25 Je moet het verdriet verwerken, anders zal je later je klop krijgen.

26 En niet het snijden doet zo'n pijn, maar het afgesneden zijn. VASALIS

27 Ja, emotionele pijn kan deel uitmaken van rouwen (de rauwe rouw) Kan? - Het moet niet - Het moet niet heftig zijn - Het moet niet in het begin zijn - Het is niet altijd na een tijd over, de pijn kan met opstoten regelmatig terugkeren

28 ! Niet alleen verdriet PIJN: vertaalt zich in een waaier van emoties: alle mogelijke gevoelens die een mens maar kan hebben.! je moet geen verdriet, kwaadheid, of wat dan ook te voelen

29 Hoe ermee omgaan? Wat is verwerken? -> Hoe doen we dat: de ondraaglijke pijn draaglijk maken?

30 Het parelprincipe

31 De pijn doorleven NIET negeren of ervan weglopen erin verdrinken of erdoor overspoeld worden WEL erkennen en er aandacht aan geven, uiten, (de betekenis ervan) begrijpen, doen wat nodig is

32 Erkennen en aandacht aan geven? = er ja tegen zeggen ( Ja, dit voel ik nu ) = respecteren, niet veroordelen, niet minimaliseren = er naast gaan zitten, er een arm omheen leggen

33 Emoties uiten? Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is Uiten is niet hetzelfde als wenen erover praten Uiten: niet hoe meer hoe beter! Uiten is niet genoeg

34 Tranen werken als een lens. Zij leren ons dingen zien, die ons anders zouden ontgaan. Paul CELAN

35 Begrijpen? Emoties hebben een functie: ze vertellen ons iets over onszelf en het zijn ook signalen naar onze omgeving Begrijpen: wat vertellen ze mij? ( ik ben verdrietig omdat ik zo mis, ik ben bang omdat ik niets afweet van de paperassen Om begripvol (vriendelijk en mild) te kunnen zijn voor jezelf

36 Doen wat nodig is? Over de dierbare vertellen Troost vragen Hulp zoeken voor de paperassen DUS enerzijds: Als een liefdevolle moeder zijn

37 Gedachten kunnen ons helpen: - Nodig om onszelf te begrijpen - En om verder te kunnen gaan - Optimisme - Blijven oog hebben voor wat er wel (nog) is - Realisme: dit is goed genoeg i.p.v. het moet perfect zijn - Van perspectief kunnen veranderen - Kunnen relativeren - Humor

38 Negatieve gedachten na een verlies zijn normaal. Ze zeggen ons iets over hoe het met ons is, net zoals onze gevoelens.

39

40 Gedachten kunnen ons ook belemmeren: - negatieve gedachten over onszelf, over hoe we rouwen, over het leven, over de toekomst - verkeerde beoordeling van de reactie van anderen!!! Gedachten kunnen ook schadelijk zijn: PIEKEREN (= altijd in hetzelfde rondje draaien)

41 Met pijnlijke emoties bezig zijn is zwaar, dus: ook : time out nemen Zorgen voor afleiding door iets te doen dat je op andere emoties/gedachten brengt Iets doen dat je een gevoel geeft van tevredenheid en controle Iets doen waar je deugd aan beleeft, waar je kan in opgaan, waar je van kan genieten

42 Positieve gevoelens toelaten - Dankbaarheid voor wat geweest is - Dankbaarheid voor wat er nu is - Hoop (alles verandert, ook de rouw) - Vreugde - Verwondering - Mededogen - Liefde

43 Wanneer je verdrietig bent kijk dan in je hart en je zult zien dat je huilt om wat je vreugde schonk. Kahlil GIBRAN

44 Je moet de overledene loslaten.

45 ~ de idee dat de pijn te maken heeft met het gehecht zijn aan iemand, met graag zien, is waar: rouw is de prijs voor hechting, de achterkant van de liefde. ~ de idee dat er een oplossing is voor de pijn van de rouw, nl. de overledene loslaten. Maar wat wordt daarmee bedoeld? (Nog los van de vraag of er een oplossing is of zou moeten zijn wat de pijnlijke emoties betreft)

46 Loslaten ja want de persoon is niet meer lijfelijk aanwezig - afscheid nemen van het lichaam - afscheid nemen van het fysieke samenleven want het kan niet meer zoals het was: er is een BREUK

47 en neen: verbonden blijven Nabestaanden geven het zelf aan: dat er een band blijft bestaan en dat dit als positief, troostend wordt ervaren. Er is dus ook CONTINUÏTEIT. OPGELET: sommige mensen willen geen band behouden (ook hier geen moeten )

48 Een symbolische band: de aanwezigheid voelen praten met de overledene voorwerpen en plaatsen koesteren herinneren praten over de overledene iets doen met de erfenis blijven missen

49 ! Een blijvende verbinding met de overledene heeft een positieve invloed op het rouwproces op voorwaarde dat - de rouwende niet gepreoccupeerd of erg overstuur is wanneer hij denkt aan de dierbare - die blijvende binding de rouwende er niet van weerhoudt om (ten volle) te leven

50 Dood ben ik pas als jij me bent vergeten. Bram VERMEULEN

51 Het leven gaat door.

52 De aarde is niet uit haar baan gedreven toen uw hartje stil bleef staan, de sterren zijn niet uitgegaan en 't huis is overeind gebleven. Willem Elsschot

53 Het is waar: We worden tegelijkertijd geconfronteerd met twee realiteiten: - de pijnlijke realiteit van de dood/van het verlies - de pijnlijke realiteit van het leven dat verder gaat

54 Rouwen is bewegen tussen twee polen: VERLIES LEVEN GAAT VERDER Duale procesmodel (Stroebe en Schut)

55 Rouwen heeft te maken met Ons bewust worden van het verlies, afscheid nemen en alle emoties die dit meebrengt ervaren Doorgaan met leven en ons aanpassen aan de nieuwe realiteit, intern en extern. Niet alleen emotionele verwerking Niet alleen van binnen

56 Vanaf het eerste moment: beslissingen nemen, problemen oplossen Wat je kwaad kan maken Wat ook je eerste focus kan zijn: gezin, werk, huishouden omdat je geen andere keus hebt omdat je eerst veiligheid en continuïteit nodig hebt (en als je dan later verdrietig bent, begrijpt niemand je nog)

57 Interne aanpassing? - Emotioneel - Existentieel: Wie ben ik zonder jou? (identiteit) Waarom? (begrijpen en betekenis geven) Hoe kan ik nog leven zonder jou? (leven en niet overleven) Externe aanpassing? - Functioneren in het dagdagelijkse leven - Functioneren in de relaties met anderen

58 Rouwen moet je zelf doen.

59 Ja: rouwen is individueel Alleen jij kan de weg gaan, niemand kan het in je plaats doen, niemand kan het overnemen

60

61 Positief zelfbeeld, positieve houding - Geloven in jezelf, vertrouwen in jezelf - Jezelf competent vinden, geloven dat je iets kan ondernemen, dat je invloed kan uitoefenen - Blijven proberen, bouwen op wat je kan - Geloven dat je kan ontwikkelen en groeien uit levenservaringen - Mild zijn voor jezelf, geduldig, vrede nemen met kleine stapjes ~ gewaardeerd worden!

62 EN rouwen is tegelijkertijd sociaal: Niemand leeft op een eiland: rouwen gebeurt in dialoog met andere mensen De reacties van de omgeving hebben invloed op de rouw (bevorderen, belemmeren) Hoe we rouwen wordt gekleurd door cultuur en opvoeding

63 Rouwen heeft invloed op onze relaties: - We krijgen andere rollen, een andere status - We kunnen ons anders gedragen tegenover anderen (we maken het de anderen niet altijd gemakkelijk) - Anderen kunnen zich anders gedragen tegenover ons (anderen maken het ons niet altijd gemakkelijk)

64 Steun: de belangrijkste bron van veerkracht Kan zijn: - Informatie geven - Praktische steun, problemen helpen oplossen - Emotionele steun (troosten) - Ervoor zorgen dat de rouwende het gevoel heeft dat hij erbij blijft horen, waardering uitspreken

65 ( )Wij horen zo vaak: Jullie doen dat zo goed, jullie zijn zo sterk. Maar dat is onzin. Onze vrienden, onze buren en onze familie, die doen het goed. ( ) Door de vleugels van de vriendschap worden wij gedragen ( ) Guillaume Van Der Stichelen in DS )

66 Troost bestaat niet.

67 Troost in de betekenis van: de pijn minder maken of wegnemen, die bestaat niet. En toch - Bij pijnlijke emoties (verdriet, angst, wanhoop ) hebben we een natuurlijke behoefte aan troost. - Als we iemand zien die het emotioneel moeilijk heeft, dan hebben we de natuurlijke neiging om te troosten.

68 BENOIT Johanne, Consolation

69 <-> Troost ervaren bij anderen = de nabijheid van een ander mens ervaren! Soms zegt één gebaar meer dan duizend woorden Wat we niet kunnen oplossen, vraagt aanwezigheid

70 Obstakels? Degene die troost wil krijgen Ik wil de ander niet tot last zijn. Degene die troost wil geven Ik wil het niet erger maken dan het al is. Ik weet niet wat ik moet zeggen. Ik weet niet wat ik moet doen. Troosten vraagt durf en behoedzaamheid.

71 In ieders leven dooft op een zeker moment het innerlijk vuur. Het wordt weer opgepord door de ontmoeting met een ander menselijk wezen. Albert Schweitzer

72 Vrouwen zijn klaagsters. Mannen vluchten.

73 Kollwitz, Het treurende ouderpaar 73

74 Intuïtieve stijl Instrumentele stijl Verliesgericht Praten, expressie van gevoelens Emotionele en sociale steun Herstelgericht Werken, iets fysieks doen (handelen) Mentale actie (denken) affectief ( vrouwelijke stijl ) probleemoplossend ( mannelijke stijl) 74

75 Een mix van mogelijkheden VERLIES LEVEN GAAT VERDER ermee bezig zijn ermee bezig zijn afleiding zoeken afleiding zoeken alleen met anderen ingrijpen, iets doen laten zijn zoals het is alleen met anderen ingrijpen, iets doen laten zijn zoals het is 75

76 Je moet het een plaats geven.

77 Een plaats? En dan kan je verder leven (alsof er niets gebeurd is)? Een bepaalde plek, en dan kan je er omheen lopen? Als een gevoelige plek waar je de persoon niet mag raken?

78 WEL: integreren Het verlies wordt deel van mij en van mijn leven. Het maakt er wezenlijk deel van uit zoals zout in een gerecht. Het zit niet op een bepaald plekje, het hoort bij mij, ik draag het met me mee, mijn leven lang.

79 Je wordt er sterker van.

80

81 Een ingrijpend verlies maakt niet sterk, maar (fysiek) kwetsbaar - Infectiegevoeliger - bestaande ziektes kunnen verergeren - grotere kans om te overlijden (sterven aan een gebroken hart) - vooral in eerste 6 maanden na + - meer bij weduwnaars, meer bij jongeren - na dood van kind meer risico bij moeders

82 Wat niet doodt, maakt ons sterker. Friedrich NIETZSCHE

83 Je wordt er anders door? ~ impact Een ingrijpend verlies raakt ons in de kern van ons bestaan: - we verliezen de controle over ons leven - onze aannames over onszelf, anderen, het leven kloppen niet meer - wijzelf, ons leven heeft alle zin verloren

84 Sommige zeggen: gegroeid, wijzer Ik heb een andere kijk op mezelf, op wat ik belangrijk vind, op het leven, op relaties Ik heb vaardigheden verworven: ik kan me beter inleven in anderen, ik kan met hevige gevoelens omgaan, ik kan tijd nemen voor mezelf Ik heb nieuwe interesses en mogelijkheden ontdekt, mijn leven heeft een andere wending genomen

85 Betekenisgeving - Proberen begrijpen. En kunnen leven met vragen zonder antwoord. - De kijk op onszelf, anderen, het leven bijstellen - zoeken naar zin en betekenis ( benefit finding ) - zoeken naar zin in het leven, naar doelen, naar van betekenis kunnen zijn

86 Liefde ziet zelfs aan de kaalste takken reeds de bloemenpracht van de komende lente. Japans spreekwoord