MAGAZINE. Geef leerling de eerste jaren meer structuur. Neuropsycholoog Jelle Jolles: Magazine voor voortgezet onderwijs November 2016 / jaargang 11 2

Transcriptie

1 Neuropsycholoog Jelle Jolles: Geef leerling de eerste jaren meer structuur MAGAZINE 10 jaar VO-raad: een tussenbalans / Wat docenten zeggen over het lerarentekort / etwinning kweekt begrip / Ook loskomen van de methode? Ervaringen uit de praktijk / Flexrooster geeft lucht Magazine voor voortgezet onderwijs November 2016 / jaargang 11 2

2 Schrijf u nu in! Nascholingsagenda Het onderwijs is altijd in beweging. Om te zorgen dat u en uw medewerkers voorop blijven, organiseren wij weer inspirerende nascholing. Al onze dagen hebben een theoretische onderbouwing en een praktische insteek zodat de opgedane kennis de volgende dag direct is toe te passen. Ons volledige aanbod bekijkt u op 88% raadt aan! Congres Donderdag 24 november DIFFERENTIEER EN ACTIVEER Aan de slag met gedifferentieerd lesgeven 100% raadt aan! Driedaagse cursus Start woensdag 7 december VERTROUWENSPERSOON IN HET VOORTGEZET ONDERWIJS Cursus voor vertrouwenspersonen met beperkte ervaring 83% raadt aan! Congres Dinsdag 13 december ROUW OP JE DAK Omgaan met verlies bij jongeren 100% raadt aan! Driedaagse cursus Start maandag 9 januari MEDIATION VOOR SCHOOLLEIDERS Conflicthantering in het onderwijs Vernieuwd programma Congres Donderdag 12 januari ALLEEN DE HOOFDZAKEN Onderwijswetgeving in de praktijk Nieuw congres Congres Donderdag 12 januari EFFECTIEF COMMUNICEREN MET PUBERS Een positieve relatie met uw leerlingen als basis voor schoolsucces Nieuw congres Congres Dinsdag 17 januari IN DE HANDEN VAN EEN LOVERBOY Preventie, signalering en adequaat handelen binnen het onderwijs Vernieuwd programma Congres Dinsdag 14 februari DOCENTEN EN INTEGRITEIT Juridische kaders en communicatie bij grensoverschrijdend gedrag van docenten Medilex Onderwijs - Congressen en cursussen voor het onderwijs T. (030) E. info@medilexonderwijs.nl

3 IN DIT NUMMER 6 Jelle Jolles over het tienerbrein In zijn nieuwe boek doet neuropsycholoog Jelle Jolles in heldere taal uit de doeken hoe het zit met tieners in het voortgezet onderwijs: Het rendement kan groter. 24 Graag voor de klas Een oplossing voor het lerarentekort? Misschien moeten we daarvoor kijken naar wat docenten ten diepste motiveert om voor het vak te kiezen jaar VO raad Bij het tienjarig bestaan maakt VO-magazine de balans op. We nemen u mee door tien jaar VO-raad tegen de achtergrond van tien jaar ontwikkeling in het vo. 36 Niet meer bekaf Leerlingen en docenten van het Laurens Lyceum in Rotterdam zijn enthousiast over het flexrooster, dat de hectiek uit de schooldag haalt. Het enthousiasme is terug op school. En verder 4 Kort / agenda 5 1 Minuutje 18 etwinning kweekt begrip 22 VO in beeld 30 Methode-onafhankelijk werken in de praktijk 34 Fotoverslag: VO2020 werkt! 41 Wie werkt waar / Colofon PAUL ROSENMÖLLER / VOORZITTER Tien jaar VO-raad Een jubileum wordt vaak benut om te vieren en terug te kijken. Vieren doen we het tienjarig bestaan van de VO-raad op onze ALV, die voor het eerst 24 uur zal duren en waar ik hoop vele leden te ontmoeten. Terugkijken gebeurt ook, in deze editie. Het is mooi en waardevol om aandacht aan de geschiedenis van onze jonge organisatie te geven. Zoals het ook goed is die geschiedenis vast te leggen. We mogen de mensen van het eerste uur dankbaar zijn dat ze het vertrouwen van het hele onderwijsveld hebben weten te winnen, dat ze over hun eigen schaduw heen zijn gesprongen en dat er nu een tienjarige volwassene staat die leunt op twee benen, namelijk bestuurders als vertegenwoordigers van onze leden (de rechtspersonen) en schoolleiders die een cruciale leidinggevende rol spelen op hun eigen school. Het lopen op die twee benen vergaat ons steeds beter. Ik heb zelf maar drie van die tien jaar meegemaakt, maar het goed doorgronden van die geschiedenis is van groot belang om op een vertrouwenwekkende manier mede richting te kunnen geven aan de toekomst van onze organisatie en daarmee aan het onderwijs op onze scholen. Wij doen aan belangenbehartiging en sectorontwikkeling met als doel zo goed mogelijk onderwijs voor onze leerlingen. Voor de komende tien jaar betekent dat volgens mij dat we de kracht van ons systeem moeten koesteren. Ik denk dan aan de diversiteit en variëteit aan scholen, de autonomie en ruimte voor professionals waar met relatief bescheiden middelen goede prestaties worden verricht. Maar ik denk ook dat meer ondernemerschap, lef en lerend vermogen nodig is om tot verdere verbetering te komen. Om te komen tot doorlopende leerlijnen, gelijke kansen voor leerlingen met gelijke mogelijkheden, meer flexibiliteit in de organisatie zodat het talent van de leerling beter tot zijn recht kan komen en waarbij het leraarschap de status krijgt die het verdient. Hoewel we een vereniging van scholen in het voortgezet onderwijs zijn zal de komende tien jaar de verbinding met de leraar en zijn beroepsgroep belangrijker worden. Zoals we vanuit het vo ook steeds meer naar de keten als geheel moeten kijken om de leerling zo soepel mogelijk van de toekomstige kindcentra via het basis- en voortgezet onderwijs naar het vervolgonderwijs kunnen begeleiden. Een mooie uitdaging voor de volgende tien jaar. VO-magazine 2 / November

4 KORT Verplicht lerarenregister Een meerderheid van de Tweede Kamer heeft ingestemd met het wetsvoorstel Beroep leraar en leraren register. Dit stelt de invoering van een verplicht lerarenregister voor, waarin iedere bevoegde leraar zich moet registreren. Als ook de Eerste Kamer met de wet instemt, is er vanaf 1 augustus 2017 een beroepsregister waarin alle bevoegde leraren in het po, vo en mbo opgenomen moeten worden. Fusietoets aangepast De fusietoets wordt op een aantal punten anders ingericht. Dit schrijven de bewindspersonen van OCW in een brief aan de Tweede Kamer. De VO-raad ziet potentie in de aanpassingen, maar is van mening dat deze stappen nog onvoldoende zijn om scholen en schoolbesturen in krimpgebieden te helpen. Bovendien wordt in de brief aangekondigd dat ieder bestuur zich in de toekomst moet verantwoorden over de menselijke maat. Leraar van het Jaar 2016 Joke de Jong, lerares drama op Het Schoter in Haarlem, is uitgeroepen tot Leraar van het Jaar 2016 in het vo. Als winnaar zal De Jong een jaar lang haar beroepsgroep vertegenwoordigen. In die functie treedt ze op in de media, houdt ze presentaties op scholen en schuift ze aan bij de minister van onderwijs en de VO-raad. Alle winnaars worden daarnaast lid van de Lerarenkamer. Via deze denktank geven de Leraren van het Jaar advies aan het ministerie van OCW, de Onderwijsraad en de Onderwijsinspectie. Nieuwe website VO-raad De website van de VO-raad is vernieuwd. Een van de belangrijkste wijzigingen is de integratie van een aantal (project)websites van de VO-raad. Daarnaast worden standpunten, belangenbehartigingsactiviteiten en praktijkinformatie nu beter en in samenhang ontsloten via themapagina s en is er meer ruimte voor beeld en video. Tenslotte is de site geschikt gemaakt voor mobiel gebruik. We horen graag wat u van de veranderingen vindt! Mail uw feedback naar redactie@vo-raad.nl Onderwijsatlas Voion heeft de Onderwijsatlas vo gepubliceerd, die aan de hand van grafieken en kengetallen een samen hangend beeld laat zien van recente en toekomstige ontwikkelingen rond zes arbeids marktthema s: het aantal leerlingen en wat dit betekent voor de werkgelegenheid, de samenstelling van het personeelsbestand, arbeidsvoorwaarden en hrmbeleid, routes naar het leraarschap, verzuim en sociale zekerheid en werktevredenheid. Op landkaarten ziet u in één oogopslag de regionale verschillen. AGENDA 31 OKT 04 NOV Bijeenkomst over wetsvoorstel Meer Ruimte voor Nieuwe Scholen Wie Schoolleiders, bestuurders en docenten Waar Langsingerland / Meppel 03 NOV Conferentie Een positief schoolklimaat Wie Vertrouwenspersonen Waar Amersfoort 02 NOV NRO-congres over onderwijs en onderzoek Wie Schoolleiders, bestuurders en docenten Waar Amersfoort 09 NOV Dé Onderwijsdagen Wie Bestuurders, ict-managers en docenten Waar Rotterdam 4 VO-magazine 2 / November 2016

5 1 MINUUTJE Onderwijsorganisaties kunnen meer doen om het geluk van hun leerlingen te bevorderen. Vanuit die gedachte organiseert de Erasmus Universiteit Rotterdam op 13 en 14 december 2016 de masterclass Onderwijs en Geluk voor leidinggevenden en professionals in het onderwijs. Geluksdoctorandus Akshaya de Groot is programmaleider. Waarom een workshop over onderwijs en geluk? Dit is de 21e eeuw. Dit onderwerp wordt steeds belang rijker. Geluk gaat niet over poezelige dingetjes, maar over hoe jij het leven ondergaat, over je welbevinden. Dat welbevinden heeft grote maatschappelijke invloed. Meer welbevinden betekent minder ziektekosten, meer belastinginkomsten, maar ook creatievere mensen in een wereld vol nieuwe uitdagingen. Dat is onder meer onderzocht door de OESO. In het onderwijs zijn de voelhorens nog onvoldoende ingesteld op dat welbevinden. Wat is de rol van het onderwijs hierin? Het onderwijs is er om kinderen voor te bereiden op een geslaagd leven. Dat vloeit niet alleen voort uit het hebben van een opleiding en werk. Het curriculum van scholen is bovenmatig gefocust op kennis, met een stukje sociale omgang en haast niks over omgaan met jezelf. Kunnen onze leerlingen voor zichzelf bepalen welke dingen de moeite waard zijn? Beschikken ze over de mentale veerkracht om tegenslag te overkomen? Zulke vragen worden nog te weinig gesteld. We zien dat in het voortgezet onderwijs het welbevinden van leerlingen van klas naar klas afneemt. Terwijl juist het feit of je gelukkig bent in de periode dat je naar school gaat, een grote factor is in je toekomstige geluk. Wat kunnen scholen dan doen? Scholen kunnen leerlingen innerlijke vaardigheden aanleren waarmee zij hun eigen welbevinden kunnen sturen. Je kunt leren omgaan met gepieker, beter te reageren op tegenslagen en minder te worden meegesleept door negatieve emoties. Zoiets vergt wel oefening en analyse. De basis is: geef er les in. En maak er liefst een vak van. Of je dat nu gelukskunde noemt, of psychologie. Hoe meer gezag je vragen als wat is voor mij nou echt belangrijk in het leven? in het hele onder wijs geeft, hoe groter het effect. Iemand moet grotere stappen kunnen aan sturen en overzien welke stapjes elke docent voor zich kan zetten. Daarom is de rol van de schoolleiding zo belangrijk. Meer informatie over workshop en inschrijving: geluk/ 15 NOV Jubileumevent VO-content Wie Schoolleiders, bestuurders en docenten Waar Apeldoorn 29 NOV Start intervisietraject Lerend leider schap voor schoolleiders (VO-academie) Wie Schoolleiders Waar Werkhoven 23 NOV Feestelijke ledenbijeenkomst incl. ALV Wie Leden VO-raad Waar Vianen Kijk voor meer informatie op VO-magazine 2 / November

6 INTERVIEW NEUROPSYCHOLOOG JELLE JOLLES: GEEF LEERLING DE EERSTE JAREN MEER STRUCTUUR 6 VO-magazine 2 / November 2016

7 Hersenwetenschapper Jelle Jolles, die leiding geeft aan het Centrum Brein & Leren van de Vrije Universiteit, heeft een fascinatie voor het brein van jongeren. Eind november verschijnt zijn nieuwste boek, Het tienerbrein. Daarin doet hij in heldere taal uit de doeken hoe het zit met tieners in het voortgezet onderwijs. Het rendement kan groter. Tekst: Hanneke van der Linden / Fotografie: Josje Deekens Scholen zijn druk bezig hun onderwijs te vernieuwen: competentiegericht onderwijs, meer differentiatie, vak overstijgend onderwijs, gepersonaliseerd leren. Nieuwe inzichten in de ontwikkeling van adolescenten spelen daarbij een rol. Zijn scholen op de goede weg? U stelt dat meer gepersonaliseerd leren een uitkomst zou zijn. Wat er op scholen in het vo aan onderwijsvernieuwing wordt gedaan, is bijzonder waardevol. Het is duidelijk dat er na de grote onderwijshervormingen van een jaar of twintig geleden veel nieuwe vormen zijn onderzocht en worden geïmplementeerd die op de een of andere manier wel sporen met dat wat we nu weten over de ontwikkeling van tieners. Op veel plaatsen is te zien dat er meer dan in het verleden rekening wordt gehouden met de soms grote verschillen tussen leerlingen. Alle vormen van onderwijs die u noemt, hebben hun waarde voor het verbeteren van het rendement van het onderwijs en dragen bij aan de ontwikkeling van leerlingen. Of dit type onderwijs successen garandeert: nee, maar dat zit vooral in het woord garantie. Als het moeilijk is om gepersonaliseerd onderwijs vorm te geven, moet de organisatie anders Mede dankzij mijn vakgebied weten we nu dat er grote verschillen tussen leerlingen zijn; in gepersonaliseerd onderwijs wordt dat erkend. Maar gepersonaliseerd is vaak een abstracte kreet die nog moet worden ingevuld. Er wordt ook wel gezegd dat gepersonaliseerd leren met dertig leerlingen in een klas helemaal niet mogelijk is. Als je dat zegt, ben je verkeerd bezig. Als het moeilijk is om gepersonaliseerd onderwijs vorm te geven, moet de organisatie anders. We moeten de voorwaarden veranderen. Voor mij betekent gepersonaliseerd leren dat de leraar meer dan in het verleden open staat voor wat de leerling op dat moment kan en doet, en dat er op school- en klassenniveau meer rekening wordt gehouden met verschillen tussen leerlingen. Verschillen in wat ze op dat moment kunnen en doen. En dat is niet meer dan een zwakke afspiegeling van wat ze in potentie kunnen. Inzetten op tweedestrooms onderwijs zou wat mij betreft een uitkomst zijn, omdat iedere leerling meer persoonsgerichte ontplooiing kan doormaken binnen de kaders die de school te bieden heeft. Wat bedoelt u met tweedestrooms onderwijs? Als de eerste stroom het cognitieve deel is, met leren, leerdoelen halen, cijfers krijgen, enzovoort, dan is de tweede stroom het trainen van de non-cognitieve functies zoals plannen, prioriteren, ontwikkeling van zelfinzicht en regulatie van het eigen gedrag. Het gaat ook om vaardigheden die ervoor zorgen dat de leerling meer overwogen kan kiezen, een beter zelfinzicht heeft en de consequenties van zijn gedrag beter kan inschatten. Goede leraren weten dat je leerlingen aanvullende support moet geven. De leraar is gigantisch belangrijk. Die moet alle steun, tijd en mogelijkheden krijgen om de leerling verder te brengen. Het rendement van onderwijs kan groter worden als de leerling meer inspiratie en enthousiasme opdoet, als er iets overkomt van leren is leuk, leren is cool, leren is fun. Er moet grote waarde gehecht worden aan de verhalen vertellende leraar. Die is de motor van de talentontwikkeling van de leerling. Kinderen presteren beter als ze begrijpen waaróm ze leren wat ze leren. Wat is dan precies de taak van de leraar? De leraar is de centrale figuur. Zijn positie wordt veel te laag gewaardeerd in onze samenleving en we moeten dan ook alles doen om die positie te herwaarderen. De leraar moet heel veel rollen kunnen spelen. Vanzelfsprekend is hij een autoriteit en dat moet hij ook zijn en blijven. Daarnaast is hij ook dirigent, uithuilschouder en rechter. Conciërge en vraagbaak. De leraar hoeft geen pedagoog VO-magazine 2 / November

8 INTERVIEW of coach te zijn, maar ik vind wel dat het inherent is aan zijn functie dat hij ook een rol speelt in de persoonlijke groei van de leerling. De verhalen vertellende leraar is de motor van talentontwikkeling Jonge leraren die vanuit zichzelf bevlogen bezig zijn hun leerlingen te inspireren, lopen vaak stuk. Daarom pleit ik voor gestructureerde lessen en cursussen waarin leerlingen kennis krijgen over zichzelf en daar ook wat mee doen. Zelf hebben wij daarvoor cursussen Leer het brein kennen ontwikkeld. Kinderen vinden dat hartstikke leuk. Ze leren over de grote impact van de peer group, over nieuwsgierigheid, over intenties, over de executieve functies, over zelfcontrole en zelfregulatie. Die kunnen het leergedrag en de studiemotivatie sterk verbeteren. In het onderwijs blijven de schoolse doelen centraal staan. Maar via inzet op de persoonlijke groei van leerlingen kan veel meer bereikt worden. Als de school geld, faciliteiten en waardering beschikbaar stelt voor een leraar die dit op zich neemt, kan zij ook eisen aan die leraar stellen. Ik ben ervóór dat leraren meer macht krijgen en nemen, maar vind dat scholen ook eisen mogen stellen. Er moet sprake kunnen zijn van een win-winsituatie. U heeft het in uw boek over de stoplichten van de ontplooiing op groen zetten en houden. Is dat een vervolg op de gedachte dat leerlingen allereerst tot persoonlijke ontplooiing moeten komen? Het gedachtegoed uit de jaren zeventig is mooi, maar te idealistisch: er zijn doelen neergelegd bij tieners die daarvoor te jong zijn en die daar helemaal niet aan toe zijn. Veel jongeren van twaalf, dertien, veertien jaar kunnen nog niet goed zelf plannen en kiezen. Hun zelfinzicht is nog gering, terwijl hun aandacht ligt bij zaken die niets met het onderwijs te maken hebben. Jonge adolescenten moeten gericht gestimuleerd worden en hebben er baat bij om eerst veel meer en bredere cognitieve en niet-cognitieve vaardigheden te verwerven. Persoonlijke ontplooiing kan best een paar jaar opschuiven, want de adolescentie loopt tot ver na het twintigste jaar door. Er moet een langere periode van intensieve begeleiding en sturing van leerlingen zijn dan we hebben gedacht. Wat betekent dat voor het voortgezet onderwijs? Leerlingen in de eerste jaren van het vo vragen om meer structuur dan ze tot nu toe krijgen. Het is bijvoorbeeld gebleken dat negen van de tien leerlingen niet of niet goed overwogen een vakkenpakket kunnen kiezen. Zij hebben meer sturing en feedback van school en ouders nodig. Dat kan directieve, maar ook indirecte sturing zijn: routes wijzen, suggererend leren. In de hoofdstukken over denken in mijn boek Het tienerbrein noem ik een heel aantal voorbeelden. Ik zeg er de adolescent is dol op redeneren en debatteren. Tieners ontdekken de lol van argumenteren. Daar kan veel meer gebruik van worden gemaakt. Met de stoplichten van de ontplooiing op groen zetten bedoel ik dat het onderwijs rekening moet houden met wat ik de persoonlijke biografie van de leerling noem. Nieuwsgierigheid, de attitude jegens leren en de interesse in kennis en hoe zit dat, hoe werkt dat? hangen af van de mate waarin de leefomgeving dit stimuleert. De leefomgeving kan in dit opzicht rijk, normaal of schraal zijn. In een minder rijke leeromgeving staan leerlingen als het ware voor een oranje of rood stoplicht. Deze leerlingen kunnen wel degelijk een IQ hebben dat normaal tot behoorlijk bovengemiddeld is, maar ze presteren minder goed dan bij hun potentie past. Door ze via tweedestrooms onderwijs te leren waarom ze achterlopen, welke functies en vaardigheden ze nog missen en waar dat zich in uit, zet je de stoplichten van de ontplooiing op groen. U lijkt voorstander van spelend en ervaringsgericht leren. Hoe ziet u dat in het voortgezet onderwijs voor u? Dat is wel zo, maar ik gebruik bijna nooit deze formulering omdat het te veel doet denken aan peuters en kleuters. Ik vind wel dat kinderen én tieners én volwassenen speels moeten blijven in hun denken en doen, dat ze meerdere routes moeten willen nemen, dat ze vooral nieuwsgierig en ondernemend moeten willen zijn en blijven. Daarmee sta je als mens open voor nieuwigheid en voor kansen en mogelijkheden. Dat is ook de kern van mijn boek over het tienerbrein: kansen en mogelijkheden. Dus ja, in die zin is het belangrijk om speels te blijven en vooral ook veel ervaringen op te doen. Leraren moeten leerlingen vooral aansporen om veel routes te proberen: ook routes die niet de goede zijn, die niet handig of verstandig zijn. Daar leer je van. Er zijn doelen neergelegd bij tieners die daar helemaal niet aan toe zijn Maar daarnaast vind ik het van groot belang dat er ook en vooral veel kennis wordt opgedaan. Kennis en ervaringen, dat is wat er plenty voorhanden is in het vo. Ik wil niet terug naar de jaren vijftig, maar ik vind wel dat het belang van kennis wordt onderschat. Neuropsychologisch gezien is het zeker belangrijk dat jongeren leren overleggen, verwoorden en aan elkaar uitleggen. Maar het is ook essentieel dat ze voldoende vocabulaire hebben, veel moeilijke woorden kennen, veel procedures kennen, veel voorbeelden kennen van hoe iets in het verleden is 8 VO-magazine 2 / November 2016

9 Ik wil niet terug naar de jaren vijftig, maar ik vind wel dat het belang van kennis wordt onderschat gegaan, maar ook voorbeelden van hoe het elders in de wereld gaat. Dus: het vo moet vooral doorgaan met verschaffen van kennis en ervaringen en moet dat zelfs uitbreiden. Wel is het extreem belangrijk om de leerling beter uit te leggen waar hij voor leert en wat de relevantie is. Moeten we ook meer rekening houden met verschillen tussen het adolescentenbrein van jongens en van meisjes? Ja, al heeft dat vooral ook betrekking op sociale vooroordelen die aangepakt kunnen worden. Er is een biologisch programma voor jongens en voor meisjes, maar het sociale en culturele programma maakt dat af. Dat is een hoopvolle filosofie, want mijns inziens zijn er enorm veel mogelijkheden om meisjes al op de basisschool te motiveren voor de klassieke jongensonderwerpen en vice versa. Meisjes zouden veel meer gestimuleerd moeten worden om ondernemend te zijn, uitdagingen en zelfs risico s nemen, buiten hun comfortzone te gaan. En jongens moeten meer begeleid worden om zich te ontwikkelen op gebied van zelfinzicht, zelfregulatie, gedrags planning en in het gebruik van taal om bedoelingen te verwoorden. Het is doodzonde dat er nu een sfeer is van laat die jongens toch rennen en ravotten, het zijn jongens. Natuurlijk moet je ze in sommige opzichten vrij laten, maar je moet ze ook de kans geven om zich te ontplooien en zich daarin te ontwikkelen. Daarbij is inspiratie en sturing nodig. Die sturing zijn we een beetje vergeten in het onderwijs. Neuropsychologisch is het belangrijk om die terug te brengen. Jelle Jolles is klinisch neuropsycholoog, hersenwetenschapper en specialist op het gebied van het cognitief functioneren van kinderen, tieners, volwassenen en ouderen. Jolles is hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam en leidt het Centrum Brein & Leren. CV JELLE JOLLES 1949 Geboren in Den Haag 1968 Eindexamen Gymnasium Haganum, Den Haag 1975 Afgestudeerd in de neurochemie, Universiteit Utrecht 1976 Afgestudeerd in de neuropsychologie, Universiteit Utrecht 1980 Gepromoveerd op gedragsactieve neuropeptiden en hun invloed op de hersenen, Universiteit Utrecht Klinisch psycholoog (heden GZ-psycholoog BIG en klinisch neuropsycholoog) Hoogleraar Neuropsychologie & Biologische Psychologie, Universiteit van Maastricht Directeur Instituut Hersenen & Gedrag, Maastricht Voorzitter landelijke commissie Hersenen & Leren, NWO/OCW Directeur Centrum Hersenen en Leren, Maastricht - Amsterdam 2009 Hoogleraar Hersenen, Gedrag en Educatie aan de Vrije Universiteit Amsterdam Wetenschappelijk directeur LEARN!, onderzoeksinstituut op het gebied van educatie Landelijk coördinator van het koepelprogramma LEREN 2013-heden Universiteitshoogleraar Neuropsychologie, Vrije Universiteit Amsterdam Jelle Jolles heeft twee kinderen van 34 en 31 jaar. VO-magazine 2 / November

10 10 JAAR VO-RAAD 10 JAAR VOORTGEZET ONDERWIJS 10 JAAR VO-RAAD 10 VO-magazine 2 / November 2016

11 HOE HET ALLEMAAL BEGON De VO-raad is ver gekomen als je bedenkt dat het kort na het jaar 2000 nog maar zeer de vraag was of het ooit zou lukken om te komen tot één belangenbehartiger van het voortgezet onderwijs, één stem in Den Haag, één vereniging van scholen. Eerdere pogingen waren stuk voor stuk gestrand. In die tijd kende het voortgezet onderwijs nog nauwelijks professionele bestuurders. Een groep die al wel goed georganiseerd was, waren de schoolleiders. Het is dan ook bij hen dat de geschiedenis van de VO raad begint. Al sinds de jaren tachtig waren schoolleiders van alle gezindten aangesloten bij één vereniging, de VVO. In 2002 geven de leden van deze vereniging hun nieuwe bestuur de opdracht één sectororganisatie te vormen. In de daaropvolgende periode weet de VVO haar positie te versterken, wat uitmondt in een innovatie akkoord met het ministerie in februari Bij die gelegenheid spreekt minister Van der Hoeven uit dat zij zich over nieuwe beleidsvoornemens op onderwijs gebied voortaan vooral met de VVO zal verstaan (die inmiddels is omgedoopt tot Schoolmanagers_VO). Intussen zijn eind november 2003 de cao-onderhandelingen tussen besturenorganisaties en vakbonden voor de tweede maal stukgelopen. VVO-voorzitter Pieter Hettema besluit een telefoontje te plegen naar Henk Laan en René Albers, bestuurders van de Stichting Carmelcollege, een van de grootste vo-besturen. Zijn stelling is dat de cao te belangrijk is om over te laten aan de verdeelde besturenorganisaties. Laan en Albers onderschrijven dit en komen naar een vergadering van het schoolleidersnetwerk NUVO in Almere, waar de mogelijkheden voor de vorming van een werkgeversorganisatie voor het hele vo worden verkend. In vervolg hierop worden begin februari 2004 schoolbestuurders en schoolleiders van alle gezindten uit heel Nederland uitgenodigd om naar Amersfoort te komen. Daar heerst dezelfde overtuiging: als er één moment is om een doorbraak te forceren, is het nu. Om een lang verhaal kort te maken: in Amersfoort wordt de kiem gelegd voor het Werkgeversverbond VO: een voorloperclub met beperkt mandaat (belangenbehartiging van besturen in hun werkgeversrol), die al na anderhalf jaar wordt omgevormd tot de VO-raad. Bij de start van de VO-raad gaat ook Schoolmanagers_VO (voorheen VVO) in de nieuwe raad op. De oprichting van de VO-raad in 2006 kwam aan het slot van een tijdperk van grote, landelijke onderwijs vernieuwingen. In de jaren die volgden, was vooral de sector zelf aan zet. De VO-raad nam daarin meer en meer het voortouw. We nemen u mee door tien jaar VO-raad tegen de achtergrond van tien jaar ontwikkeling in het voortgezet onderwijs. Tekst: Suzanne Visser / Illustratie: Robert Vulkers / Fotografie: Josje Deekens (Paul van Meenen, Sjoerd Slagter) en Peter Boer (Carel van den Heuvel) Met de invoering van de tweede fase in havo/vwo komt er eind jaren negentig een einde aan een reeks hervormingsoperaties die het voortgezet onderwijs in veel opzichten hebben veranderd. De invoering van de basisvorming, de samenvoeging van vbo en mavo tot vmbo, de omstreden introductie van het studiehuis en vier profielen in de boven bouw havo/vwo: het zijn allemaal landelijke vernieuwingen die met onrust gepaard zijn gegaan. In de politiek en de samenleving overheerst het gevoel dat het genoeg is geweest. Jacq Tichelaar [voormalig AOb-voorzitter en PvdA-politicus, red.] zei hardop in de Kamer: Innovatie bij wet is mislukt, memoreert Sietske Waslander, die onder de noemer Politiek, pers en praktijk twee publicaties uitbracht over de context van onderwijsinnovatie in die jaren. De koerswijziging komt niet onverwacht. De overheid is al enige tijd bezig met een terugtrekkende beweging. Scholen krijgen financiering in de vorm van een lumpsum, onderwijshuisvesting wordt doorgedecentraliseerd naar de gemeenten en inhoudelijk is er meer ruimte door de globalisering van de kerndoelen in de onderbouw. Als de commissie-dijsselbloem in 2008 concludeert dat de overheid zich te veel heeft bemoeid VO-magazine 2 / November

12 KANSEN VOOR KINDEREN Kamerlid Paul van Meenen was schoolleider en bestuurder en vanaf de eerste dag lid van de VO-raad. Hij maakte de overstap naar de politiek om meer direct invloed te kunnen uitoefenen op het onderwijsbeleid. Vanuit die positie ziet hij dat de VO-raad zich als aanjager van sectorontwikkeling heeft ontwikkeld: De VO-raad heeft wat mij betreft geen ander doel dan ervoor te zorgen dat docenten de beste kansen voor kinderen kunnen creëren. Als het in het begin érgens niet over ging, dan was het dat. In de eerste missie/visie kwam het woord leerling niet voor! De raad zat heel erg in de werkgeversrol. Een gemiste kans, vond ik: dan héb je zo n grote club, dan kun je veel meer een vuist maken tegen beleid waar je het niet mee eens bent en dan beweeg je alleen maar mee! Gelukkig zie ik dat nu veel meer gebeuren. Wel vind ik dat de raad nog meer dan nu het gesprek over onder wijs kan aangaan. Ik vind dat het enerverender kan. Ik zou nog veel meer ledenraadpleging willen zien. Hoe de VO-raad nu in debatten optreedt, is hoe ik het graag zie. En nu nog die volledig onafhankelijke rol van de overheid. met de didactiek en te weinig met de invulling van de onderwijsdoelen en het toezicht op de resultaten, is de toon definitief gezet. De bal ligt bij de sector. Innovatieproject Daar is de jonge VO-raad zich aan het warmlopen. Met onderwijsontwikkeling van onderop is de raad al enigszins bekend: in de erfenis van Schoolmanagers_VO (zie kader Hoe het allemaal begon ) is de Expeditie durven, delen, doen meegekomen, een project dat onderdeel wordt van het vijf jaar durende Innovatieproject-VO. In latere jaren komen daar nog ontwikkel- en onderzoeksprojecten in het kader van de SLOA-regeling bij. 10 jaar VO-raad heeft echt een beweging op gang gebracht. Het gaat over de inhoud, dat is winst. Ik zie dat een aantal schoolbesturen echt sturen op kwaliteit van het onderwijs, dat is ook winst. Zes, zeven jaar geleden ging het alleen over gebouwen en personeelsbeleid. Voormalig WVO-voorzitter Carel van den Heuvel Deze projecten brengen iets belangrijks teweeg. De grootste winst zit volgens sommigen niet eens zozeer in de uitkomsten al hadden die volgens onderzoeksleider Waslander beslist een bredere verspreiding verdiend als wel in een veranderde mindset. De onderwijs vernieuwing die na Dijsselbloem de facto tot stilstand was gekomen, komt weer op gang, blikt D66-Kamerlid en voormalig schoolbestuurder Paul van Meenen terug. Scholen en docenten gaan zelf onderwijs ontwikkelen. Dat is nieuw, zeker op grote schaal. Ook het feit dat vaker de combinatie met onderzoek in de school wordt gemaakt, is een stap voorwaarts. Onderwijstijd Politiek en samenleving stellen zich na Dijsselbloem enkele jaren terughoudend op. Wel is er maatschappelijk een zeker gevoel van urgentie. Dit is de tijd van het Innovatieplatform ( , red.) onder leiding van Herman Wijffels, zegt Waslander. Het gevoel is: met het oog op de toekomst móeten we iets met het onderwijs. Financieel wordt dat echter niet verzilverd. Onder kabinet Rutte- I ( ) worden forse bezuinigingen op onderwijs doorgevoerd zonder dat bijbehorende beloften (zoals vereenvoudigde bekostiging) worden waargemaakt. Pas in de begroting van het kabinet Rutte-II wordt het onderwijs ontzien. 12 VO-magazine 2 / November 2016

13 10 JAAR VO-RAAD GEKLEURD Sommige confessionele besturen trekken met een beroep op de pluri for miteit uit de statuten een duidelijke lijn als het gaat om wat de VO-raad aan onderwijsontwikkeling kan en moet doen. Bert Vogel, bestuurder van het Calvijncollege Goes en actief lid van de VO-raad: Zaken die met de structuur te maken hebben, doen we als leden van de VO-raad met zijn allen, inhoudelijke onder werpen doen we zelf. Dus: CAO-discussie? VO-raad. Huisvesting? VO-raad. Maar de relatie werkgeverwerknemer zoals vastgelegd in een professioneel statuut? Die kan sterk inhoudelijk gekleurd zijn. En leermateriaal? Dat maken wij voor onze reformatorische scholen soms helemaal zelf. Op dit soort onderwerpen moet de raad laveren. En onderwerpen als seksuele diversiteit en burgerschap, daar moet de VO-raad zeker vandaan blijven, daar is hij niet van. Wij hebben het vanaf het begin ontzettend belangrijk gevonden dat de VO-raad uitgaat van pluriformiteit en geen enkele activiteit ontwikkelt die daarmee strijdig is. Ons gaat het om het feit dat je vanuit de rijkdom van de schakering in het Nederlands onderwijs aan de gang kunt, dat je vanuit denominatieve of pedagogische richtingen de vrijheid hebt om je onder wijs doelstellingen een eigen invulling te geven. Wij vinden het dan ook belangrijk dat de pluriformiteit in de statuten staat: zodra dat eruit gaat, zijn wij geen lid meer. Want dan wordt de VO raad een koepel organisatie waar alles onder één dak zit en dat betekent dat je als richting je gezicht kwijt bent. Voor het overige blijft het vanuit de overheid tamelijk stil. Wel blijven een paar hardnekkige issues doorzeuren. Het duurt bijvoorbeeld tot 2012 bij het aantreden van staatssecretaris Dekker voordat de discussie over onderwijstijd wordt beslecht met een voorstel waar scholen mee kunnen leven. Daarnaast zijn er specifieke onderwerpen waarop Den Haag toch de regie pakt, zoals rekenen en taal, waarvoor gedetailleerde referentieniveaus en landelijke toetsen van kracht worden. Ook is het staatsecretaris Dekker die (weliswaar op basis van een sectorakkoord) eind 2014 een platform onder leiding van Paul Schnabel opdracht geeft voorstellen te doen voor een toekomstgericht curriculum. Vertrouwen Een thema dat als een rode draad door alle jaren heenloopt, is het herstel van het maatschappelijke vertrouwen in het onderwijs. Sjoerd Slagter benoemt het bij zijn aantreden als voorzitter in 2006 als een van zijn grote opdrachten voor de komende jaren. Met name het imago van bestuurders en schoolleiders heeft door schandalen forse deuken opgelopen. In antwoord hierop zet de VO-raad in 2008 twee belangrijke stappen naar zelfregulering. Ten eerste wordt een governancecode opgesteld. Aanvankelijk nog tamelijk vrijblijvend, wint deze Code Goed Onderwijsbestuur na een herziening in aan kracht. Zo krijgen zes elementen uit de code een plaats in de lidmaatschapseisen van de VO-raad; een commissie houdt daar toezicht op. Leden kunnen tegenwoordig met vragen terecht bij een speciaal governanceloket. De tweede stap is de ontwikkeling van Vensters voor Verantwoording (later Vensters VO / scholenopdekaart. nl), die eveneens zijn oorsprong vindt in de vertrouwensbreuk met de samenleving. Die breuk gaat verder dan het functioneren van bestuur en management: ook bij de kwaliteit van het onderwijs worden vraagtekens gezet. Vensters is het antwoord van de VO-raad op de door scholen fel bekritiseerde ranglijsten van Elsevier en Trouw. Voor voorzitter Slagter is het een principekwestie: een volwassen sector geeft in een dialoog met stakeholders zelf inzicht in de resultaten en laat dat niet aan maatschappelijke en politieke krachten over. Bovendien beschikt de VO-raad over de positie en het draagvlak om dit in beweging te zetten. Voormalig WVO-voorziter Carel van den Heuvel vindt dat goed gezien: Je hebt voor zoiets een initiatiefnemer nodig met een lange adem, met visie en gezag. Een individuele partij brengt dit moeilijker van de grond. De VO-raad kan het. Het plan voor Vensters stuit aanvankelijk op kritiek in de eigen gelederen, maar krijgt vaart als het steun krijgt van grote besturen die zelf al aan soortgelijke initiatieven werken. Zij zijn zo grootmoedig geweest om over hun eigen schaduw heen te stappen naar een VO-magazine 2 / November

14 10 JAAR VO-RAAD DOORBREEK HET SYSTEEM Oud-WVO-voorzitter Carel van den Heuvel pleit voor vooruitstrevend arbeidsvoorwaardenbeleid: Of de VO-raad op het punt van arbeidsvoorwaarden voldoende lef heeft... Als je het bekijkt vanuit een rustige vertegenwoordiging van besturen, denk ik dat ze het goed hebben gedaan. Als je het bekijkt vanuit het doel de sector progressief te maken, hebben ze niet veel bereikt. Maar ik heb daar alle begrip voor. Ik heb zelf (vanuit de WVO, voorloper van de VO-raad, red.) met de AOb gesprekken gevoerd over de cao. Ik weet nog dat ik het voorstel had om volgend jaar te gaan praten over de vraag of niet een lessentaak, maar ook een weektaak of een jaartaak uitgangspunt voor de cao zou kunnen zijn. Ik kreeg het niet eens in de preambule, zo bedreigend werd het gevonden! Intussen vind ik dat wij in het onderwijs nog steeds bijna middeleeuwse arbeidsvoorwaarden hebben. Zo n lessentaak, gepeuter met bapo en schoolvakanties, gemillimeter met uren: dat leidt tot het behoud van traditioneel georganiseerde scholen. Als er een probleem is, vragen scholen om geld, maar het gaat niet om geld. Je moet het systeem doorbreken. Als leraren veel flexibeler met elkaar de hele klus pakken, zullen zij veel minder werkdruk ervaren. In alle sectoren buiten het onder wijs gaat het over meer doen voor minder, maar zo denkt geen school. In een ander soort schoolorganisatie kan het werken veel prettiger worden. Verder d nken over Onderwijsbestuur In tijden van toenemende complexiteit wilt u een onderwijsinstelling zijn waar leerlingen, docenten en medewerkers zich inzetten vanuit een collectieve ambitie. Uw rol hierin is veelomvattend, complex en veeleisend. Hoe komt u als bestuurder tot onderwijsinnovatie en strategische keuzes, met beperkte vrijheid, tijd en budget? Welke ambitie past bij uw organisatie? In de leergang Excelleren in Onderwijsbestuur ontwikkelt u een overkoepelende visie op het complexe en dynamische werkveld. U ontdekt hoe u vanuit eigen identiteit, omgevingsbewust en integer kunt handelen. Essentieel voor het nemen van nodige en succesvolle besluiten. Met de leergang Excelleren in Onderwijsbestuur: vormt u een gefundeerde, toekomstbestendige visie voor goed onderwijs en bestuur en hanteert u deze als een duidelijk kompas om complexe besluiten te nemen; weet u de regie te voeren in uw organisatie en omgeving om een collectieve ambitie te realiseren; vergroot u uw persoonlijk en verbindend leiderschap. Onmisbaar voor goed bestuur, zeker in het onderwijs. Kijk op Door u te laten kijken door een verscheidenheid aan academische brillen leert u verder te denken. Dat doen we met masterprogramma s en leergangen in bedrijfskunde, general management, HRM, talentontwikkeling, marketing en maatwerk. AOG School of Management is verbonden aan de 14 VO-magazine 2 / November 2016

15 GOLF VAN PROFESSIONALISERING Sjoerd Slagter was de eerste voorzitter van de VO-raad. Gedurende die eerste jaren staat hij voor de lastige opdracht om de boel bij elkaar te brengen en te houden. Hij voert in die tijd veel een-op-eengesprekken: Ik heb veel geïnvesteerd om de relaties met alle gezindten goed te houden. En toen het vertrouwen er eenmaal was, zijn het allemaal heel trouwe leden gebleken. Gedurende zijn jaren als voorzitter heeft hij professionalisering altijd een belangrijk thema gevonden: Nederland was een vreemde uitzondering ten opzichte van de landen om ons heen in de zin dat we geen standaard voor schoolleiderschap hebben. Alleen in Nederland kan iedereen zomaar bestuurder of schoolleider worden. Vandaar de VO-academie. Daar was bij de bestuurders onder de leden aanvankelijk enorme weerstand tegen. Maar die academie is er toch gekomen en het doet me veel deugd om te zien dat het echt heeft geleid tot een golf van professionalisering in de school. gemeenschappelijk systeem, zegt Slagter achteraf. Het wordt een succes. Binnen enkele jaren doen zo goed als alle besturen mee, zeker wanneer duidelijk wordt dat in Vensters verzamelde data ook waarde hebben als management informatie. Al snel volgt een spin-off in het primair onderwijs, gevolgd door toepassingen voor schoolkeuze. Onder Pauls leiding zijn we nog resultaatgerichter gaan opereren. Door te zeggen: we hebben een paar prioriteiten, de rest doen we niet, hebben we een aantal onderwerpen geweldig voor het voetlicht kunnen brengen. VO-raad bestuurslid Romain Rijk Professionalisering Er is nog een terrein waarop de VO-raad in de loop der jaren meer en meer het voortouw neemt: professionali sering van bestuur en management. De aandacht voor schoolleiderschap als beroep is een doorgaande ontwikkeling in het voortgezet onderwijs, zegt hoogleraar Waslander. Wat ik de laatste tien jaar denk te zien maar dat baseer ik op mijn eigen waarneming, niet op onderzoek is dat veel schoolleiders en besturen echt werk hebben gemaakt van profes sionalisering. Werken in teams, denken in professionele leergemeenschappen: dat is echt anders dan tien jaar geleden. De VO-academie, in 2012 op initiatief van de VO-raad opgericht, speelt daar naar het oordeel van velen een stimulerende rol in. Onder auspiciën van de academie wordt een Beroepsstandaard Schoolleiders VO ontwikkeld, bestaande uit een beroepsprofiel, bekwaamheidseisen en professionele normen. Het vormt de basis voor het in april 2016 geopende Schoolleidersregister, waar schoolleiders door zich te registreren hun vak bekwaamheid zichtbaar kunnen maken. Daarnaast groeit binnen de beroepsgroep de interesse voor financieel leiderschap, strategisch hrm, internationalisering, bestuurskracht, intervisie, leernetwerken: bestuurders en schoolleiders nemen zelfbewust hun professionalisering ter hand. Interessant is dat zich onder docenten een vergelijkbare ontwikkeling voltrekt. Ook bij hen is een hernieuwd zelfbewustzijn zichtbaar en groeit de behoefte aan eigenaarschap. Van den Heuvel: Ik zie steeds meer zelfbewuste docenten die op een verjaardag durven vertellen dat ze leraar zijn. Leraren met lef fantastisch! Die company pride moeten we terughalen. Uitspraken van VO-raad-voorzitter Paul Rosenmöller geven aan dat VO-magazine 2 / November

16 10 JAAR VO-RAAD PUBLICATIE 10 JAAR VO-RAAD Ter gelegenheid van 10 jaar VO-raad verkenden we aan de hand van vijf thema s ontstaan, wording en toekomst van de vereniging van scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland. Hoe is de VO-raad geworden wie hij is? Hoe doet de raad het op zijn twee hoofdtaken: belangenbehartiging en sectorontwikkeling? Hoe is de ontwikkeling van de raad te zien tegen de achtergrond van tien jaar ontwikkeling van het voortgezet onderwijs? En met welke opdrachten gaat de raad zijn tweede decennium in? De informatie hiervoor kwam onder meer uit gesprekken met mensen zonder wie de raad niet geworden zou zijn wie hij is. Deze vijf thema s zijn samengebracht in de publicatie Tien jaar VO-raad een terugblik. Op de drempel van volwassenheid. Het hier gepubliceerde artikel is een van de vijf thema s uit deze publicatie. Wilt u het hele verhaal van de VO-raad lezen? Download dan de pdf op Wat er nodig is om te zorgen dat het onderwijs echt verder kan? De combinatie van minder rigide onderwijstijd, betere bekostiging en een curriculumherziening. Hein van Asseldonk, vice-voorzitter VO-raad ook de VO-raad deze ontwikkeling toejuicht, vanuit het besef dat docenten een sleutelrol vervullen bij het werken aan toekomstgericht onderwijs. Eigen koers Terugkijkend op tien jaar VO-raad valt op dat de raad zich steeds zelfbewuster positioneert als vertegen woordiger van de scholen. De jonge VO-raad opereerde nog vooral reactief, zeggen gesprekspartners uit overheid, samenleving en media in een (niet-gepubliceerd) positioneringsonderzoek. Niet zonder succes overigens: het lukt de raad in 2008 bijvoorbeeld om haalbare afspraken te maken over de invoering van de functiemix. Daarin hebben we goed geopereerd, we hebben ons trouw aan de gemaakte afspraken gehouden en ook constructief onderhandeld toen bleek dat de bekostiging achterbleef, met als resultaat dat we nu weer een betaalbaar vervolg hebben, stelt vice-voorzitter Hein van Asseldonk, die destijds bestuurslid was. In de loop der jaren komt de raad vaker met eigen oplossingen. Als voorbeeld noemt Van Asseldonk het initiatief voor een toelatingscode 4 vmbo 4 havo, waar de raad in 2012 mee komt in de wetenschap dat de door de politiek gewenste drempelloze overgang niet zal werken. Een ander voorbeeld is VO-content: een eigen, online bron van open, flexibel lesmateriaal als breekijzer om uitgevers te stimuleren vaart te maken met het digitaliseren en flexibiliseren van leermateriaal. De laatste tijd valt op dat de raad ook de onderwerpen zelf kiest. Bestuurslid Romain Rijk: Onder Pauls leiding zijn we nog resultaatgerichter gaan opereren. Door te zeggen: we hebben een paar prioriteiten, de rest doen we niet, hebben we een aantal onderwerpen geweldig voor het voetlicht kunnen brengen. Maatwerk bijvoorbeeld, recht doen aan verschillen. En dit jaar nog ontwikkeltijd voor leraren. De discussies zijn nog gaande, maar de winst is dat de onderwerpen op de agenda staan. 16 VO-magazine 2 / November 2016

17 ACTIE HAÏTI Feliciteer de VO-raad en geef voor Haïti PARTNERS BEDANKT! Onder het motto we willen als jarige niet alleen iets krijgen maar ook geven zamelt de VO-raad tijdens het jubileumjaar geld in voor rampbestendige schoolgebouwen in Haïti. Samen met onze leden, medewerkers én relaties willen we hiervoor minimaal euro bijeen brengen. Onderstaande partners van de VO-raad reageerden enthousiast op ons verzoek voor een bijdrage voor de Haïti-actie. Hartelijk dank daarvoor! U kunt nog steeds een bijdrage leveren aan de bouw van rampbestendige scholen in Haïti: Hermien Jacobs PROJECTMANAGER VOOR OVERHEID, ONDERWIJS EN JEUGD VO-magazine 2 / November

18 E-TWINNING Internationale samenwerking via etwinning JE ZIET HET BEGRIP GROEIEN Jouw klas, die samen met leerlingen van scholen uit verschillende Europese landen aan een project werkt over een actueel onderwerp: dat levert niet alleen nieuwe kennis en ervaring op, maar zorgt ook voor meer onderling begrip. Docenten van het Carolus Clusius College in Zwolle en het St. Michaël College in Zaandam vertellen over hun winnende projecten. Tekst: Marijke Nijboer Migrants and refugees : zo heet het winnende project dat docenten Amanda van Dijk en Bart Tip van Orfeo, het internationale gymnasium van het Carolus Clusius College, hebben opgezet. We wilden een actueel thema pakken, zegt Van Dijk. Dit is een onderwerp waar leerlingen de komende jaren, op wat voor manier dan ook, nog mee te maken krijgen. Zij en haar collega vonden via etwinning (zie kader) partnerscholen in Frankrijk, Noorwegen en Duitsland. Het is een heel handige gemeenschap waarbinnen je kunt internationaliseren De verschillende partnerscholen hoefden niet gelijktijdig online te zijn; iedereen kon in z n eigen tijd aan het project werken. De scholen betrokken verschillende vakken bij het project. Op het Orfeo werd gekozen voor Engels, kunst en aardrijkskunde. Alle bij het project betrokken leerlingen lazen bij het vak Engels hetzelfde boek: The other side of truth van Beverley Naidoo. Dit verhaal gaat over Nigeriaanse politieke vluchtelingen. Stapsgewijs kreeg het project vorm. De leerlingen maakten filmpjes en bekeken elkaars producten op hun gemeenschappelijke notitiebord in de etwinningomgeving. Van Dijk en Tip verdeelden de klas in tweeën: de ene helft ging aan de slag met migranten, de andere met vluchtelingen. Leerlingen trokken als verslaggevers hun omgeving in en gebruikten Skype om vluchtelingen en mensen van hulporganisaties te interviewen. Van Dijk, die kunst doceert, liet leerlingen in haar lessen een monument maken voor vluchtelingen. Veilig internetten Ook het St. Michaëlcollege in Zaandam bedacht een winnend project. Onder de titel Better e-safe than sorry onderzochten leerlingen hoe je veilig kunt omgaan met digitale media en het internet. Bij dit project haakten scholen uit Frankrijk, Denemarken, Bulgarije, Engeland en Spanje aan. Dennis Jurhill, docent Engels op het St. Michaëlcollege: We kwamen op dit onderwerp omdat we merkten dat het enorm speelt onder jongeren. 18 VO-magazine 2 / November 2016

19 PRIJSWINNAARS Op 5 oktober werden de jaarlijkse etwinningprijzen uitgereikt. Vakoverstijgend werken, innovatieve samenwerking en wereldburgerschap zijn belangrijke criteria voor de jury. Het Carolus Clusius College in Zwolle won met hun actuele project Migrants and refugees, dat leerlingen bewust wil maken van de vluchtelingen problematiek in Europa. De andere winnaar in de categorie voortgezet onderwijs was het St Michaëlcollege in Zaandam met het digiwijsheidproject Better esafe than sorry. Om mezelf te verdiepen in deze materie, ben ik naar een workshop geweest, waar onder meer de politie Zaanland en GGD Zaanstad benadrukten dat leerlingen hier echt meer bewust van moeten worden gemaakt. In Zaandam werkten de leerlingen aan het project tijdens de lessen ICT, Engels en mentoraat. Ze kozen zelf voor onderwerpen waar ze meer over wilden weten, bijvoorbeeld cyberpesten, sociale media of plagiaat. Ze hebben ook zelf een onderzoeksvraag bedacht. Iemand formuleerde bijvoorbeeld de onderzoeksvraag: hoe zorg ik ervoor dat mijn online identiteit beveiligd is? Samen met de leerlingen uit andere landen gaven ze hun onderzoeken vorm. Internationale werkgroepen communiceerden via Google Drive, Skype en het platform van etwinning. Er kwamen online enquêtes en interviews van elkaar, docenten, familie en vrienden. Op de gezamenlijke pagina binnen etwinning konden de leerlingen elkaars producten en gefilmde presentaties bekijken. De samenwerking tussen de docenten verliep wisselend, zegt Jurhill. Je weet tevoren nooit hoeveel moeite je buitenlandse collega s erin willen steken. Wij merkten dat onze collega s uit Frankrijk, Denemarken en Spanje net zo gemotiveerd waren als wij. Het partnerschap met Bulgarije en Engeland liet een beetje te wensen over. Maar dat is op zich niet heel erg, aangezien zij uiteindelijk op hun eigen manier vorm hebben gegeven aan dit project. Marktplaats Amanda van Dijk noemt etwinning een marktplaats voor docenten. Er zijn binnen de EU zoveel landen op aangesloten en er maken zoveel docenten gebruik van, dat het heel gemakkelijk is om contact te leggen. Je kunt aansluiten bij een bestaand project of zelf een projectvoorstel indienen. Als je je projectvoorstel in het systeem plaatst, krijg je binnen vijf tot tien minuten een paar reacties. Een dag verder zijn dat er een heleboel. Het is een heel snel medium. Zelf gebruikt zij etwinning al jaren. Voor het zoeken naar partners bij allerlei soorten uitwisselingen, bijvoorbeeld. Je kunt etwinning ook gebruiken om leerlingen elkaar kerstkaarten te laten schrijven. Of om een ruimte aan te maken waarin leerlingen beveiligd met elkaar kunnen chatten of skypen, zonder dat ze adressen uitwisselen. Het is een heel handige gemeenschap waarbinnen je kunt internatio- VO-magazine 2 / November