1 De objectieve of witte focus

Transcriptie

1 Het gedachtegoed van de zes denkhoeden van De Bono en de zes logische niveaus van leren van Bateson en Dilts inspireert ons al vele jaren. Lenneke heeft jarenlang de methode De Bono ingezet in haar praktijk als coach, trainer en facilitator. Gitta heeft jarenlang de methode Bateson en Dilts ingezet in haar praktijk als coach, trainer en supervisor. Doordat zij tien jaar geleden nauw zijn gaan samenwerken, zagen zij de betekenis en reikwijdte van beide methoden en de meerwaarde van de combinatie. En zo is Multifocus ontstaan met zijn zes focussen, met elk zijn eigen referentiekader aan waarden, kwaliteiten, overtuigingen en vaardigheden. Wij beschrijven deze focussen in dit hoofdstuk kort en vrij algemeen. Wat ze betekenen voor de professional, het team of de organisatie, werken we verder uit in de hoofdstukken 2, 3 en 4. 1 De objectieve of witte focus In deze focus staan de feiten en cijfers op de voorgrond. Er is aandacht voor het verzamelen van informatie, delen van kennis, het verrichten van onderzoek en het veriiëren van gegevens. Het weten staat centraal. Mensen zijn vaardig in het onbevooroordeeld luisteren en in het onderscheiden van feiten van meningen. Zij zijn respectvol, open, nauwkeurig en zakelijk. De overtuiging is meten is weten en de belangrijkste waarden zijn onahankelijkheid en transparantie. 2 De subjectieve of rode focus In deze focus staan gevoelens en intuïtie op de voorgrond. Er is aandacht voor het creëren van harmonie en draagvlak, het uiten van gevoelens en de interactie. Het beleven staat centraal. Mensen zijn vaardig in het onderkennen van gevoelens, het scheppen van sfeer en het inleven in de ander. Zij zijn sensitief, behulpzaam, intuïtief en openhartig. Een belangrijke overtuiging 24

2 Het gedachtegoed van Multifocus is op je intuïtie kun je vertrouwen. De belangrijkste waarden zijn verbondenheid en harmonie. 3 De kritische of zwarte focus In deze focus staan de risico s en bedreigingen op de voorgrond. Er is aandacht voor het inschatten van risico s, evalueren wat fout is gegaan, het bewaken van de grenzen en het behouden van de zaak. Het negatief oordelen staat centraal. Daarbij gaat het nadrukkelijk om constructief negatief denken en oordelen. Mensen zijn vaardig in het geven van kritische feedback, het stellen van grenzen, het beargumenteren van hun mening. Zij zijn kritisch, standvastig en behoedzaam. Een belangrijke overtuiging is een gewaarschuwd mens telt voor twee. De belangrijkste waarden zijn stabiliteit en zekerheid. 4 De positieve of gele focus In deze focus staan de kansen en mogelijkheden op de voorgrond. Er is aandacht voor het verkennen van de markt, het ondernemen van initiatieven en het vieren van behaalde successen. Het positief oordelen staat centraal. Mensen zijn vaardig in het nemen van besluiten, het geven van positieve feedback en het behalen van concrete resultaten. Zij zijn optimistisch, ondernemend en energiek. Een belangrijke overtuiging is stilstand is achteruitgang. Belangrijkste waarden zijn mobiliteit en vooruitgang. 5 De creatieve of groene focus In deze focus staan vernieuwingen en ideeën op de voorgrond. Er is aandacht voor het genereren van ideeën, het vernieuwen van producten of diensten, het ontwikkelen van een visie. Het creëren staat centraal. Mensen zijn vaardig in het lexibel inspelen op veranderingen, oplossingen bedenken en omgaan met verschillen. Zij zijn vindingrijk, avontuurlijk en speels. Een belangrijke overtuiging is elke vernieuwing is een verbetering. De belangrijkste waarden zijn originaliteit en diversiteit 25

3 6 De analytische of blauwe focus In deze focus staan structuur en samenhang op de voorgrond. Er is aandacht voor het analyseren van problemen, het zoeken naar oorzaken en gevolgen, het inzichtelijk maken van kwesties. Het verklaren staat centraal. Mensen zijn vaardig in het formuleren van heldere doelen, het aanbrengen van samenhang, het structureren en relecteren. Zij zijn leergierig, bedachtzaam en planmatig. Een belangrijke overtuiging is alles is voor rede vatbaar. De belangrijkste waarden zijn redelijkheid en eenheid. Ieder mens is uniek Ieder mens is uniek en beschikt over een geheel eigen kleurenproiel, een unieke zienswijze. Bij de meeste mensen staan twee of drie zienswijzen op de voorgrond. De andere zienswijzen staan wat meer op de achtergrond. Jouw unieke kleurenproiel kan in de loop der jaren wel veranderen. Ieder mens beschikt in principe over het vermogen om alle zienswijzen in te zetten en te benutten. Dat zal niet van nature gaan, maar dat is een kwestie van bewust kiezen voor het wisselen van perspectief, van zienswijze. Dat mag je ook vragen van professionals. Maar wij zijn geen supermensen en dat is ook niet waar we naar streven. Wel streven we naar professionals met zelinzicht en die met respect omgaan met mensen met een andere zienswijze. Multifocussen is goud waard Als je open kunt staan voor het perspectief van de ander of als je van perspectief kunt wisselen, dan versta je de kunst van multifocussen. Niet alleen in relatie met jezelf, maar ook in relatie met een ander of in een groep. Mensen die dat kunnen, zijn tolerant, wijs en integer. Ze kunnen onbevooroordeeld luisteren, open staan voor uiteenlopende opvattingen en verschillen overbruggen. Zij doen dit vanuit de overtuiging dat iedereen van gelijke waarde is en dat het geheel meer is dan de som der delen. Belangrijke waarden zijn wijsheid, gelijkwaardigheid en integriteit. Als je de kunst van multifocussen meester bent, dan is dat GOUD waard! Het Multifocus-model grafisch weergegeven In iguur 3 geven wij het Multifocus-model graisch weer in de vorm van een cirkel. Met de metafoor van de cirkel geven wij aan dat alle focussen in principe gelijkwaardig zijn en met elkaar een compleet beeld vormen van de werkelijkheid. Het model Multifocus is op te vatten als een integrale zienswijzer. 26

4 Het gedachtegoed van Multifocus Figuur 3 Het Multifocus-model Linkerhersenhelft Multifocus Rechterhersenhelft Denken Rationeel Objectief Positief Doen Associatief Analytisch Creatief Kritisch Omgeving Subjectief Focus Waarneming Gedrag Vaardigheden Overtuigingen Rol en kwaliteiten Waarden In de linkerkant plaatsen wij de witte, blauwe en zwarte focus. De linkerkant symboliseert daarmee de linkerhersenhelft en die is vooral goed in het logische, rationele, functionele, kritische, intellectuele en analytische denken. In de rechterkant plaatsen wij de gele, groene en rode focus. De rechterkant symboliseert daarmee de rechterhersenhelft en die is vooral goed in het narratieve, creatieve, positieve, beeldende, intuïtieve en emotionele denken. Het is natuurlijk kunstmatig om te spreken over linker- en rechterhersenhelft. Zij zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en werken nauw samen. Beide helften spelen een rol in bijna alles wat wij denken en doen. Door deze twee hersenhelften samen te laten werken ontstaat krachtig denken en handelen. Mensen hebben de neiging om één van de twee hersenhelften te laten prevaleren. 27

5 Een samenhangend geheel De focussen lijken in eerste instantie zes onahankelijke zienswijzen, maar ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zij vormen met elkaar zes belangrijke, gelijkwaardige delen van één geheel: het meervoudig kijken. Vandaar de naam Multifocus. De focussen kunnen tegengesteld zijn aan elkaar, maar kunnen elkaar ook aanvullen. Focussen zijn gelijkwaardig De zes focussen zijn gelijkwaardig aan elkaar. Er is geen betere of slechtere focus, elke focus is gelijkwaardig aan de andere focus. Elke invalshoek is van belang bij het samenstellen van een meervoudig beeld van de werkelijkheid. Ieder mens of iedere organisatie beschikt in principe over alle zienswijzen, maar heeft de neiging om er twee of drie op de voorgrond te plaatsen en de overige op de achtergrond. Mensen hebben de neiging om de zwarte focus te bestempelen als minderwaardig, als niet constructief. Dat is een pertinente misvatting. De zwarte focus is even waardig als de andere focussen en onmisbaar voor de efectiviteit van handelen van professionals, teams en organisaties. Wij verruilen de term negatief voor kritisch omdat het begrip negatief te veel doet denken aan destructief. Het begrip kritisch gebruiken wij in de zin van het zien van negatieve aspecten (van iets) en van kritisch oordelen. Hetzelfde geldt voor het subjectieve denken. In onze westerse maatschappij met de nadruk op het rationele denken zijn mensen geneigd om gevoelens en intuïtie niet de plek te geven die ze verdienen. Gelukkig zien wij daarin de laatste tijd een kentering en is er steeds meer aandacht voor de belevingswereld van mensen en de impact daarvan op de efectiviteit van organisaties en professionals. Focussen zijn tegengesteld Elke focus heeft een tegenpool, een focus waarvan de kenmerken, het gedrag en de vaardigheden tegengesteld zijn. In de praktijk blijkt dat tegengestelde focussen elkaar niet hoeven uit te sluiten. Een persoon of organisatie kan beide focussen in zijn proiel hebben. Zo staat de objectieve focus (feiten en cijfers centraal) lijnrecht tegenover de subjectieve focus (gevoelens en intuïtie centraal). De creatieve focus (ideeën centraal) staat lijnrecht tegenover de analytische focus (logica centraal). 28

6 Het gedachtegoed van Multifocus De positieve focus (voordelen en kansen centraal) staat lijnrecht tegenover de kritische focus (nadelen en risico s centraal). In iguur 4 laten we de tegenstellingen zien: Figuur 4 De zes brillen Wit richt zich op feiten en cijfers. Rood richt zich op gevoelens en emoties. Wit vindt onahankelijkheid belangrijk. Witte bril Rode bril Rood vindt verbondenheid belangrijk. Wit richt zich op het weten. Rood richt zich op het beleven. Zwart richt zich op risico s en bedreigingen. Geel richt zich op kansen/mogelijkheden. Zwart vindt stabiliteit en veiligheid belangrijk. Zwarte bril Gele bril Geel vindt mobiliteit/ uitdaging belangrijk. Zwart richt zich op de kritische meningsvorming. Geel richt zich op positieve meningsvorming. Blauw richt zich op structuur en samenhang. Groen richt zich op vernieuwing en fantasie. Blauw vindt redelijkheid en eenheid belangrijk. Blauwe bril Groene bril Groen vindt creativiteit en diversiteit belangrijk. Blauw richt zich op het begrijpen. Groen richt zich op het inspireren. Focussen zijn aanvullend Alle focussen vullen elkaar aan, ook de tegengestelde. Ze zijn dus complementair. Geen enkele focus sluit de andere uit. Er zijn ook overeenkomsten. De focussen in de linkerhelft van de cirkel (objectief, analytisch en kritisch) hebben overeenkomsten en zijn meer rationeel en gericht op het denken. De focussen in de rechterhelft van de cirkel (positief, creatief en subjectief) hebben overeenkomsten en zijn meer emotioneel en associatief en gericht op het doen. Multifocussen is goud waard De gouden ring om de cirkel staat symbool voor de kunst van multifocussen. 29

7 Twee interventies Dat je Multifocus op vele manieren kunt gebruiken bij de begeleiding van professionals, teams en organisaties om veranderingen in gang te zetten, laten we in de volgende drie hoofdstukken zien. Daarin onderscheiden we globaal twee typen interventies: A de focus verdiepen (congruentie) B de focus verbreden (meervoudigheid) A De focus verdiepen, met als insteek de zes niveaus van ontwikkeling Verdiepen betekent dat je als begeleider dieper inzoomt op de verschillende niveaus van ontwikkeling binnen een bepaalde focus, met het doel de waarden, kwaliteiten, overtuigingen, vaardigheden en het gedrag van klanten (individuen, teams en organisaties) meer met elkaar in overeenstemming te brengen. Dan is er sprake van congruent gedrag. Als een bedrijf bijvoorbeeld de waarde transparantie, een van de (witte) waarden van de objectieve focus, hoog in het vaandel heeft staan, dan beschikken management en medewerkers ook over de bijbehorende kwaliteiten, zoals onbevooroordeeld en open zijn, en gedragen zij zich hiernaar. Zo verstrekken zij objectieve informatie en beschikken zij over (witte) vaardigheden zoals onbevooroordeeld luisteren en feiten van meningen onderscheiden. B De focus verbreden, met als insteek de zes invalshoeken van waarnemen Verbreden betekent dat je als begeleider de klant helpt om zijn focus niet meer als dwingend te zien en hem uitdaagt om zijn werkelijkheid ook vanuit andere focussen te bekijken. Het gaat dan om het meervoudig zien. Meervoudig focussen oftewel multifocussen biedt meer handelingsperspectieven en oplossingsmogelijkheden voor de dilemma s waarmee de professional geconfronteerd wordt. Vaak blijft hij opereren binnen zijn eigen focus en daar vindt hij niet altijd een oplossing voor het probleem of de vraagstelling. Door vanuit een andere focus naar de situatie te kijken kan hij de situatie anders gaan interpreteren en waarderen en ziet hij wellicht nieuwe mogelijkheden. Bijvoorbeeld: een medewerker van een postorderbedrijf bekijkt de invoering van tijdelijke arbeidscontracten louter als een bedreiging, maar kan zij ook van kleur verschieten, er vanuit een andere focus naar kijken? Welke perspectieven ziet zij dan? In de hoofdstukken 2, 3 en 4 werken wij het gedachtegoed achter Multifocus verder uit op persoonlijk, team- en organisatieniveau. 30