Algemeen beeld van het MKB in de. marktsector in 2013 en Update juni. drs. K.L. Bangma drs. D. Snel

Transcriptie

1 Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 Update juni drs. K.L. Bangma drs. D. Snel Zoetermeer, juni 2013

2 Rapportnummer : A Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap ( Panteia BV Panteia BV Bredewater 26 P.o. box CA Zoetermeer 2701 AA Zoetermeer The Netherlands Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia/EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia/EIM. Panteia/EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia/EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia/EIM. Panteia/EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Sterke daling afzet en werkgelegenheid MKB Nadat de afzet van het Nederlandse MKB in 2012 al met 2,25% is afgenomen, neemt de afzet in 2013 verder af. Met een afzetdaling in 2013 van 2,0% is de afname aanzienlijk ongunstiger dan voor het grootbedrijf het geval is. Dankzij de sterke exportoriëntatie van het grootbedrijf blijft de afzetdaling in het grootschalige Nederlandse bedrijfsleven beperkt tot 0,75%. Het MKB heeft vooral veel last van de achterblijvende binnenlandse bestedingen. Een bezuinigende overheid, een terughoudende consument en een dalende bouwproductie treffen het MKB sterk. Tevens is er sprake van een sterke druk op de tarieven die ondernemers in rekening kunnen brengen. Dit zet de winst van het MKB onder druk. De krimp van het MKB vertaalt zich in 2013 in een afname van de werkgelegenheid met ruim 55 duizend personen. Noodzaak tot kostenbesparingen en een weinig hoopvol afzetperspectief noopt het MKB kritisch te kijken naar haar personeelsomvang. In 2014 kan het MKB een beperkte afzetgroei realiseren van 1,25%. Het MKB kan mogelijk profiteren van het voorzichtig aantrekken van de Europese conjunctuur. Bovendien kan de woningmarkt vanaf 2014 zich voorzichtig herstellen. Dit kan eraan bijdragen dat er een eind komt aan een verdere teruggang van de binnenlandse bestedingen. Het lichte herstel van de afzetgroei in het MKB in 2014 zal onvoldoende zijn om een einde te maken aan de krimp van werkgelegenheid. Verwacht wordt een verdere krimp van het aantal banen in het MKB van 15 duizend. 3

4 1 Algemeen beeld van de marktsector in 2013 en 2014 MKB blijft achter bij grootbedrijf In 2013 zal de afzet van het MKB in de Nederlandse marktsector als gevolg van de economische crisis afnemen. De investeringen lopen terug en de overheid bezuinigt. Bovendien is de consument zeer terughoudend. De stagnerende woningmarkt is hier voor een belangrijk deel debet aan. De stagnerende woningmarkt leidt tot een lagere bouwproductie en een sterke vermindering van verhuisbewegingen. De lagere woningprijzen hebben een negatieve invloed op vermogens van consumenten. Dit maakt dat consumenten terughoudend zijn in hun uitgaven. Deze terughoudendheid wordt versterkt door de huidige economische onzekerheid, een toename van kans op verlies van de eigen baan en een dalende koopkracht. Het MKB is sterk op de binnenlandse markt georiënteerd. Een terughoudende consument heeft hiermee relatief veel invloed op het MKB. De btw-verhoging van 19% naar 21% heeft een drukkend effect op de consumptieve bestedingen. Vooral aan woninginrichting en doe-het-zelfartikelen wordt belangrijk minder uitgegeven. Ook kledinguitgaven staan onder druk. Daarnaast worden speciaalzaken geconfronteerd met fors lagere consumentenbestedingen. Uit prijs- en budgetoverwegingen wordt vaker uitgeweken naar de supermarkt. Door verdere koopkrachtdaling zullen de consumentenbestedingen in 2013 onder druk blijven staan. De afzet van de detailhandel, autosector, horeca en persoonlijke diensten blijven hierdoor achter. Daarnaast zal er geen herstel in de bouw te zien zijn. Per saldo zal de afzet van het MKB in 2013 afnemen met 2%. Hiermee blijft het MKB achter bij het grootbedrijf, dat door een sterkere exportoriëntatie met een lichte afzetdaling van 0,75% zal worden geconfronteerd. In 2014 zal er een licht herstel te zien zijn voor het MKB in de marktsector. Het aantrekken van de Europese economie, onder aanvoering van Duitsland, is hiervoor een belangrijke reden. De afzet zal met 1,25% toenemen. Het grootbedrijf zal, door een grotere internationale oriëntatie, sterker groeien. 4

5 Figuur 1 Economische ontwikkeling van het MKB en het grootbedrijf in de totale marktsector* , mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % 2,50 1,50 1,25 1,00 0, , ,50-2,25 - MKB grootbedrijf bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. Het grootbedrijf bestaat uit bedrijven met 250 werkenden of meer. Bescheiden plus van de buitenlandse afzet in 2013 Hoewel de groei van de buitenlandse handel in 2013 aanzienlijk lager is dan gebruikelijk, kan verwacht worden dat de buitenlandse afzet van het MKB in 2013 wel op een plus uitkomt. Er wordt uitgegaan van een groei van de buitenlandse afzet van het Nederlandse MKB van 0,75%. Herstel van de buitenlandse afzetgroei wordt in de tweede helft van 2013 verwacht. Het herstel zal zich in 2014 verder voortzetten, waardoor de buitenlandse afzet met 3% zal groeien. Deze plus is mede een gevolg van de groei in Duitsland. Duitsland is voor het Nederlandse bedrijfsleven een belangrijke afzetmarkt. Duitsland kan door haar sterke industriële oriëntatie goed profiteren van de groei in Azië. Het Nederlandse bedrijfsleven kan indirect hiervan profiteren door haar sterke verwevenheid met de Duitse economie. De tegenvallende groei als gevolg van sterke overheidsbezuinigingen in veel EU-landen, heeft een sterk drukkend effect op de buitenlandse afzetontwikkeling van het Nederlandse MKB. 5

6 Figuur 2 Binnenlandse en buitenlandse afzetontwikkeling van het MKB in de totale marktsector* in 2013 en 2014, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % afzet - 1,25 waarvan: buitenlandse afzet 0,75 3,00 binnenlandse afzet -3,00 0,75-4,0-3,0-2,0-1,0 0,0 1,0 2,0 3,0 4, * De marktsector bestaat uit het bedrijfsleven, zonder overheid, maar ook zonder de delfstoffenwinning, de verhuur en exploitatie van onroerend goed en de zorgsector. Het MKB bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. Door de combinatie van een sterke daling van de binnenlandse afzet en slechts een geringe stijging van de buitenlandse afzet, zijn er maar weinig sectoren die zich aan de economische krimp kunnen onttrekken. De groothandel kan in 2013 een nulgroei laten zien. De voedingsmiddelenindustrie kan in 2013 nog net in de plus komen. Dit geldt ook voor de chemische industrie, die kan profiteren van het verwachte aantrekken van de buitenlandse handel. De metaalindustrie zal flink krimpen als gevolg van een afname van de investeringen. De industrie als geheel zal in 2013 een krimp laten zien. De transportsector zal in 2013 eveneens krimpen. De overslag in de Rotterdamse haven vertoont een min. Ook de malaise in de bouw doet de ontwikkeling in de transportsector geen goed. 6

7 Tabel 1 Niveau en volumeontwikkeling van de afzet in , naar grootteklasse niveau (x mld. euro) mutaties t.o.v. voorafgaand jaar in % MKB 504-2,25-1,25 - kleinbedrijf (<50) 306-2,50-2,25 1,25 waarvan < ,25-2,25 1,00 - middenbedrijf (50-249) 197-1,75-1,75 1,75 grootbedrijf ( 250) ,75 totale marktsector* 924 1,75 bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. Het grootbedrijf bestaat uit bedrijven met 250 werkenden of meer. Figuur 3 Afzetontwikkeling van het MKB in de marktsector* in 2013 en 2014 naar sectoren, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % industrie bouw groothandel detailhandel autosector horeca transport communicatie financiële diensten zakelijke diensten persoonlijke dienstverlening overige marktsectoren -11,00-6,00-3, ,75-2,50 2,25 0,00 2,75 0,25 1,00 0,75 1,25 0,25 0,75 1,25 totale marktsector - 1,25-14,0-12,0-10,0-8,0-6,0-4,0-2,0 0,0 2,0 4, bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. Crisis in de bouw houdt aan De eurocrisis en de daaruit volgende recessie hebben grote gevolgen voor de bouwsector. Het aantal bouwvergunningen is afgenomen en ook orderportefeuilles zijn minimaal gevuld. Met een onder druk staande economie zal de bouwproductie, na een flinke daling met 8,5% in 2012, in 2013 opnieuw met een forse pro- 7

8 ductiedaling worden geconfronteerd (6%). Vooral de nieuwbouw, zowel woningbouw als kantorenbouw, ondervindt de gevolgen van de economische recessie. De kantorenmarkt kampt met een forse leegstand. De woningmarkt heeft last van een laag consumentenvertrouwen en sterk aangetrokken financieringsnormen van banken. De investeringen in wegen- en waterbouw liggen op een relatief hoog peil. Een verdere groei valt niet te verwachten. Onder druk van overheidsbezuinigingen is een verdere temporisering van investeringen in de GWW-sector het meest waarschijnlijke scenario voor de komende jaren. Ook de lage economische groei vermindert de noodzaak voor de overheid om extra te investeren in infrastructuur. De financiële problemen bij woningbouwbedrijven zet ook de renovatiemarkt onder druk. Bovendien heef de invoering van de verhuurderheffing voor woningbouwverenigingen een belangrijk negatief effect op de investeringsbereidheid van woningbouwverenigingen. De tijdelijke btw-verlaging op renovatie, herstel en tuinonderhoud van woningen - een maatregel uit het woonakkoord - zal tot extra bouwactiviteiten leiden. Met een licht herstellende economie zal de bouw in 2014 stabiliseren. Ook de afzet van de zakelijke dienstverlening staat sterk onder druk. Alle deelsectoren ondervinden de gevolgen van de economische crisis. Bedrijven zijn uiterst kritisch op de inkoop van zakelijke diensten. De uitzendsector zal minder personeel uitlenen als gevolg van de stagnerende Nederlandse economie. Architecten- en ingenieursbureaus zijn sterk afhankelijk van de ontwikkelingen in de bouwsector en de investeringsbereidheid van overheid en bedrijfsleven. Veel bedrijven blijven hun behoefte aan zakelijke diensten, ook bij het aantrekken van de economie, kritisch tegen het licht houden. In 2014 zal deze sector kunnen profiteren van het herstel in andere sectoren, maar de groei zal beperkt blijven. De uitzendbureaus zullen als eerste profiteren van het aantrekken van de economie. Consumentenbestedingen nemen af in 2013 De consumptieve bestedingen zullen in 2013 afnemen. De vaste lasten nemen toe (hogere uitgaven aan energie en hogere zorgpremies). Daarnaast hebben de verhoging van accijnzen en BTW de bestedingen van consumenten sterk beperkt. Gecorrigeerd voor de vaste lasten is er sprake van een afname van de consumentenbestedingen. Onzekerheid over de nabije economische situatie speelt een belangrijke rol bij de terughoudende opstelling van consumenten. De koopkracht staat onder druk en de werkgelegenheid neemt af. Dit maakt dat de consument voorzichtig is met het doen van luxe of duurzame bestedingen. Ook de afgenomen vermogens, door onder andere gedaalde huizenprijzen, maken dat de consumentenbestedingen weinig uitbundig zullen zijn. Mede door de op handen zijnde overheidsbezuinigingen zijn consumenten meer geneigd te sparen. Onrust rond de waardevastheid van pensioenen - inmiddels hebben verschillende pensioenfondsen in 2013 gekort op de pensioenen - kan consumenten aanzetten om extra te gaan sparen. Vooral bestedingen aan woninginrichting en doe-het-zelf staan onder druk. Dit hangt nauw samen met het lage aantal verhuisbewegingen. Vooral sectoren zoals de autosector, de detailhandel, de horeca en de persoonlijke diensten zullen te maken krijgen met een terughoudende opstelling van de consument. In de horeca staan niet alleen consumentenbestedingen onder druk, maar ook zakelijke uitgaven als gevolg van de economische crisis. In 2014 zullen de consumentenbestedingen naar verwachting niet verder afnemen, waardoor de genoemde sectoren weer een lichte afzettoename zullen realiseren. 8

9 2 Winstdaling Winstdaling in 2013 Alle sectoren worden geconfronteerd met winstdalingen. Dit is een direct gevolg van de afzetdalingen in veel sectoren. De winstdalingen zullen bedrijven ertoe nopen om sterk te gaan letten op beheersing van hun kosten. Zo wordt het personeelsbestand kritisch onder de loep genomen. Dit heeft tot gevolg dat in menig geval het personeelsbestand ingekrompen wordt. Bovendien staan de tarieven en prijzen die ondernemers in rekening kunnen brengen sterk onder druk. Ook de stijging van grondstofprijzen maakt dat de winstgevendheid negatief wordt beïnvloed. Ook wordt de btw-verhoging niet in alle gevallen (volledig) doorberekend. Voor het MKB in de marktsector zal de winst in 2013 met gemiddeld 9% afnemen. Door een lichte afzetverbetering zal de winstpositie in 2014 niet verder verslechteren, met een winsttoename van 1,75%. Figuur 4 Nominale winstontwikkeling in het MKB in de totale marktsector* in 2013 en 2014 naar sectoren, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % industrie bouw groothandel detailhandel autosector horeca transport communicatie financiële diensten zakelijke diensten persoonlijke dienstverlening overige marktsectoren -71,75-11, ,75-10,25-14,25-2,50-23,50-23,50-16,25-7,75-3,50-10,00-10,00 6,50 3,50 8,00 1,50 6,25 2,50 2,50 totale marktsector -9,00 1, bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. 9

10 3 Werkgelegenheid Snelle afname werkgelegenheid in 2013 Sinds 2012 daalt de werkgelegenheid in het MKB. Deze is in 2012 afgenomen met 0,5%. Onzekerheid over de toekomst en dalende winstmarges zullen bedrijven ertoe brengen om te besparen op personeelskosten. De verwachting dat de markt langduriger weinig groei zal laten zien, maakt dat bedrijven minder hun best zullen doen in het vasthouden van personeel. Sinds eind 2012 is sprake van een versnelling van het verlies van werkgelegenheid. Met een verdere daling van de afzet in 2013 zal de werkgelegenheid in 2013 in het Nederlandse MKB met 1,25% afnemen. Door een voorzichtig economisch herstel in de tweede helft van 2013 en 2014, kan de krimp van het personeelsbestand beperkt blijven tot een kwart procent in Figuur 5 Werkgelegenheidsontwikkeling van het MKB en het grootbedrijf in de totale marktsector* , mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % 0,75 0,25 0, , MKB Grootbedrijf bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. Het grootbedrijf bestaat uit bedrijven met 250 werkenden of meer. 10

11 Tabel 2 Werkgelegenheidsontwikkeling (aantal personen, arbeidsvolume) van het MKB en grootbedrijf in de totale marktsector* in , mutaties ten opzichte van voorgaand jaar in % omvang 2012 (x 1.000) MKB - aantal personen 4.150,4 - - arbeidsvolume 3.417,3-0,75 - grootbedrijf - aantal personen 1.811,5 - arbeidsvolume 1.354,3 - totale marktsector - aantal personen 5.961,9 - - arbeidsvolume 4.771,5 - - bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. Het grootbedrijf bestaat uit bedrijven met 250 werkenden of meer. Tabel 3 Werkgelegenheidsontwikkeling (aantal personen) van het MKB en grootbedrijf in de totale marktsector* in niveau (x 1.000) mutaties t.o.v. voorafgaand jaar in personen x MKB 4.150,4 19,5-24,5-56,1-14,4 grootbedrijf 1.811,5 8,6-6,7-23,0-4,5 bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. Het grootbedrijf bestaat uit bedrijven met 250 werkenden of meer. In 2012 is de werkgelegenheid met bijna 25 duizend personen in het MKB op een breed front afgenomen. In 2013 zal de werkgelegenheid naar verwachting met bijna 60 duizend personen afnemen. In alle sectoren staat de werkgelegenheid onder druk. Zo is de bouw bezig met een aanpassingsproces in de richting van een structureel lager bouwproductieniveau. Hierbij past een vermindering van het personeelsbestand. Ook in de financiële dienstverlening zal door reorganisaties een groot aantal banen verdwijnen. In 2014 zal de werkgelegenheid slechts beperkt verder afnemen. 11

12 Figuur 6 Werkgelegenheidsontwikkeling (personen) in het MKB in de marktsector* in 2013 en 2014 naar sectoren, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % industrie bouw groothandel detailhandel autosector horeca transport communicatie financiële diensten zakelijke diensten persoonlijke dienstverlening overige marktsectoren -2,50-1, , , ,25 0,25 0,00 0,00 0,25 totale marktsector -4,0-3,0-2,0-1,0 0,0 1,0 2, bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. Groei van het aantal zelfstandigen Het aantal zelfstandigen is in de afgelopen jaren voortdurend toegenomen. De jaren 2013 en 2014 zullen hier geen uitzondering op zijn. In 2013 zullen relatief veel personen als zelfstandige beginnen, omdat er voor hen geen perspectieven als werknemer zijn. Zij worden geconfronteerd met ontslag of zijn betrokken bij een reorganisatie. Deze mensen zullen zoeken naar mogelijkheden om toch aan het werk te blijven, bijvoorbeeld als ondernemer. In 2013 zullen ook in toenemende mate zelfstandigen stoppen door gebrek aan omzet. Bedrijven bezuinigen op inkoop van diensten. Ook op de inhuur van zelfstandigen wordt bespaard. In 2013 zal per saldo de in- en uitstroom van zelfstandigen met 0,5% toenemen. Groei komt in de afgelopen jaren vooral voor rekening van de groep zelfstandigen zonder personeel (zzp), die primair zijn arbeid aanbiedt en werkt met weinig kapitaal. Dit is een groep werkenden die veelal ruime ervaring heeft als werknemer, maar vervolgens als zelfstandige aan het werk is gegaan. Een stimulerend overheidsbeleid, met onder andere belangrijke fiscale voordelen, bevordert de groei van het aantal zzp'ers. Ook de toegenomen maatschappelijke waardering voor het ondernemerschap is een belangrijke stimulans. Het risico van het starten wordt door veel beginnende ondernemers beperkt door in deeltijd te starten of door een partner met een stabiel inkomen. Ook in 2014 zal het aantal zelfstandigen iets toenemen. Een iets beter afzetperspectief zal hieraan bijdragen. 12

13 Figuur 7 Ontwikkeling werkgelegenheid naar werknemers en zelfstandigen (personen) in het MKB in de marktsector* in 2013 en 2014, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % aantal werkenden werknemers -1,75 - zelfstandigen -2,0-1,5-1,0-0,5 0,0 0,5 1, bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. In een aantal sectoren neemt het aantal zelfstandigen af. Dit geldt, in 2013, voor onder andere de autosector, de detailhandel en de horeca. Dit zijn sectoren die worden gekenmerkt door verzadigde markten. Kostenbeheersing en schaalvergroting staan in deze sectoren centraal, waardoor er voor kleinere bedrijven en voor zelfstandigen minder plaats is. Zo wordt de autosector steeds meer gedomineerd door grote dealerbedrijven. De huidige conjunctuur versterkt deze trend naar schaalvergroting, waarbij de zelfstandigen en kleine bedrijven in een versneld tempo de markt verlaten. 13

14 Figuur 8 Ontwikkeling van het aantal zelfstandigen in het MKB in de marktsector* in 2013 en 2014 naar sectoren, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % industrie bouw groothandel detailhandel autosector horeca transport communicatie financiële diensten zakelijke diensten persoonlijke dienstverlening overige marktsectoren -3,00-0, ,00 2,50 0,25 1,00 0,00 0,25 1,50 totale marktsector -4,0-3,0-2,0-1,0 0,0 1,0 2,0 3, bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. 14

15 Samenvattende tabel Tabel 4 Ontwikkeling afzet, werkgelegenheid en winst van het MKB in de marktsector*, niveau (mld. euro) volumemutatie in % afzet industrie 125,2 2,25 bouw 57,8-6,00 groothandel 55,6 0,00 2,75 detailhandel 17,6-3,00 autosector 13,7-11,00 horeca 14,8-0,25 transport en communicatie 58,9-1,75 1,00 financiële en zakelijke diensten 103,9 1,00 persoonlijke diensten 21,5 0,25 overige marktsectoren 34,2 0,75 1,25 totaal marktsector 503,2-1,25 werkgelegenheid (aantal personen) niveau (1.000 personen) industrie 505,0-2,50 bouw 391,4-1,75 - groothandel 427,6 0,25 detailhandel 454,8 autosector 119,9-0,75 - horeca 288,3 transport en communicatie 403,6 - - financiële en zakelijke diensten 1.026,1-1,75 0,00 persoonlijke diensten 316,9 - overige marktsectoren 216,9-2,25 totaal marktsector 4.150,4 winst (nominaal) niveau (mld. euro) industrie 6,8-11,00 6,50 bouw 4,5-2 groothandel 15,3-0,75 3,50 detailhandel 1,5-10,25-14,25 autosector 1,0-71,75 8,00 horeca 2,3-2,50 1,50 transport en communicatie 3,7-23,50-10,25 financiële en zakelijke diensten 10,3-5,00 4,25 persoonlijke diensten 2,2-3,50 2,50 overige marktsectoren 0,3-10,00-10,00 totaal marktsector 47,8-9,00 1,75 delfstoffenwinning, de verhuur en exploitatie van onroerend goed en de zorgsector. Het MKB bestaat uit bedrijven tot 250 werkenden. Bron: Prognose kerngegevens MKB, juni