ISBN :

Transcriptie

1 MKB regionaal bekeken 2014

2 ISBN : Rapportnummer : A Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap ( Panteia BV Panteia BV Bredewater 26 P.o. box CA Zoetermeer 2701 AA Zoetermeer The Netherlands drs. W.D.M. van der Valk Zoetermeer, december 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave MKB regionaal bekeken Context en achtergrond van dit onderzoek Aandeel van de provincies in de totale afzet Het belang van de sectoren in de provinciale economieën Het belang van het MKB in de provinciale economieën Ontwikkeling van de afzet van de MKB-sectoren Werkgelegenheid 13 3

4

5 MKB regionaal bekeken Context en achtergrond van dit onderzoek In januari 2013 verscheen bij Panteia het door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap gefinancierde onderzoeksrapport MKB regionaal bekeken. In dat rapport werd ingegaan op hoe het het MKB in de diverse regio s is vergaan in de periode Destijds was de economie nog in mineur. Inmiddels is duidelijk dat er weer sprake is van een, weliswaar broos, herstel. Terugkijkend op de afgelopen jaren valt te constateren dat, in termen van afzet, 2009 het zwakste jaar in de periode van economische malaise was (zie figuur 1). In deze studie maken we dan ook de vergelijking van 2009 met de prognose voor De basis daarbij vormt het particuliere bedrijfsleven inclusief de verhuur en exploitatie van onroerend goed. Het is te doen gebruikelijk om deze sector niet tot het particuliere bedrijfsleven te rekenen, evenals delfstoffenwinning, de zorg en de overheid. In dit onderzoek is hiervan afgeweken omdat ook de verhuur door woningbouwverenigingen naast die door echte bedrijven- op steeds commerciëler voet gebeurt. Nog belangrijker echter is, dat de onroerendgoedsector stevig onder de recessie te lijden heeft gehad en in een studie waarin de ontwikkeling van de economie centraal staat, daarom niet mag ontbreken. Figuur 1 Afzet in de geselecteerde sectoren ( x 1 miljoen) Afzet Bron: Panteia, 2014 Behalve dat de afzet in 2009 een dieptepunt bereikte, toont figuur 1 ook de dubbele dip : de terugval in 2012 na de toename van de afzet in 2010 en 2011 en het bescheiden herstel in 2013 en

6 1.2 Aandeel van de provincies in de totale afzet 2014 Zuid-Holland, Noord-Holland en Noord-Brabant zijn in 2014 samen goed voor bijna 60% van de afzet in de beschouwde sectoren. Zuid-Holland alleen neemt al bijna een kwart voor zijn rekening. Flevoland, Drenthe, Groningen en Friesland dragen elk voor 3% of minder aan de totale afzet bij (zie figuur 2). Figuur 2 Procentueel aandeel van de provincies in de afzet in de beschouwde sectoren

7 1.3 Het belang van de sectoren in de provinciale economieën Figuur 3 toont per provincie de qua afzet grootste sectoren in het jaar Met uitzondering van de provincie Groningen, spelen de zakelijke dienstverlening en de bouw de belangrijkste rol. Figuur 3 Qua afzet grootste sectoren per provincie 7

8 1.4 Het belang van het MKB in de provinciale economieën Aandeel van het MKB in de afzet per provincie Nationaal gezien heeft het MKB een aandeel van 66,7% in de totale afzet van de in beschouwing genomen sectoren. Per provincie doen zich op dit punt grote verschillen voor. Zo bedraagt het MKB-aandeel in de afzet in Flevoland 86% en in Zeeland slechts 48% (zie figuur 4). Als mogelijke belangrijke verklaring voor deze verschillen dringt zich de mate waarin sectoren in de provincies vertegenwoordigd zijn op. De volgende paragrafen gaan hier nader op in. Figuur 4 Procentueel aandeel van het MKB in de afzet per provincie 8

9 1.4.2 Omvang van de MKB -sectoren in de provinciale economieën De onderste rij van tabel 1 toont de rangorde van de bijdrage van de provincies in de nationale omzet, voor zover het de MKB-sectoren betreft (in figuur 2 kwam dit gegeven ook tot uitdrukking, maar dan in de procentuele bijdrage van de provincies aan de nationale afzet). In de kolommen staat per sector en per provincie de omvang in miljoenen euro s van de (geraamde) afzet van de MKB-bedrijven vermeld. Tabel 1 Omvang van de MKB-sectoren in de provinciale economieën ( in miljoenen euro s) Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht N-H Z-H Zeeland N-Brabant Limburg Flevoland Totaal landbouw voedings- en genotmiddelenindustrie metaalindustrie chemische, rubber-, kunststofindustrie overige industrie nutsbedrijven bouw autosector groothandel detailhandel horeca transportsector communicatie financiele dienstverlening verhuur en exploitatie van onroerend goed zakelijke dienstverlening overige dienstverlening Totaal Rangorde (1 = hoogste, 12 = laagste) t/m 4 hoogste afzet 9 t/m 12 hoogste afzet 5 t/m 8 hoogste afzet 13 t/m 17 hoogste afzet Bron: Panteia, Over- en ondervertegenwoordiging van sectoren in de provincies De provincies onderscheiden zich van elkaar met een zekere onder- en oververtegenwoordiging van bepaalde sectoren. In Friesland, Flevoland, Drenthe en Zeeland is er een oververtegenwoordiging van landbouwbedrijven. Nutsbedrijven zijn oververtegenwoordigd in Groningen, Zeeland en Drenthe. Noord-Holland scoort hoog op financiële dienstverlening, Utrecht op overige dienstverlening en Limburg, Zuid- Holland en Overijssel op chemische rubber- en kunststofindustrie. In Tabel 2 is per regio aangegeven welke sectoren onder- en oververtegenwoordigd zijn en welke sectoren (ongeveer) nar evenredigheid voorkomen. Deze vertegenwoordiging is vastgesteld met behulp van de Balassa-index. De vertegenwoordiging van sectoren in de provincies is vastgesteld op basis van de Balassaindex: Omvang sector A in prov. Y / Omvang totale economie in prov. Y Omvang sector A in Nederland / Omvang totale economie Nederland Een Balassa-index die groter is dan de waarde 1, duidt op oververtegenwoordiging van de sector. Waardes onder de 1 geven juist aan dat de sector relatief is ondervertegenwoordigd. 9

10 Tabel 2 Balassa-index van de MKB-sectoren in de provinciale economieën Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht Noord Holland Zuid Holland Zeeland Noord Brabant Limburg Flevoland landbouw 1,0 1,9 1,7 1,2 1,2 0,4 0,4 0,9 1,7 1,2 1,4 1,7 voedings- en genotmiddelenindustrie 0,9 1,6 0,7 0,8 1,4 0,7 0,5 1,2 0,7 1,3 0,8 1,7 metaalindustrie 1,1 1,2 1,0 1,1 1,2 0,7 0,4 1,1 1,3 1,3 1,2 0,8 chemische, rubber-, kunststofindustrie 1,7 0,8 0,8 1,3 1,0 0,5 0,4 1,4 1,0 1,0 1,5 0,8 overige industrie 1,4 1,5 1,3 1,2 1,4 1,0 0,5 0,8 1,0 1,3 1,2 0,6 nutsbedrijven 3,1 0,6 1,8 0,9 0,5 0,4 0,6 1,2 2,0 0,9 1,4 1,7 bouw 0,9 1,1 1,1 1,3 1,1 1,3 0,8 0,9 1,1 1,1 0,8 0,7 autosector 0,9 1,0 1,3 1,1 1,1 1,1 1,0 0,9 0,9 1,0 1,0 1,0 groothandel 0,5 0,6 0,8 0,9 0,8 1,2 1,3 1,0 0,7 1,0 0,8 1,3 detailhandel 1,0 1,0 1,1 1,0 0,9 0,9 1,2 0,9 1,0 0,9 1,1 1,1 horeca 0,8 0,9 1,2 1,0 1,0 1,0 1,3 0,8 1,6 0,9 1,2 0,8 transportsector 1,0 1,0 0,8 0,6 0,8 0,8 1,0 1,3 1,7 0,9 1,1 0,7 communicatie 0,9 0,8 0,5 0,8 0,7 1,3 1,7 1,0 0,4 0,7 0,7 0,9 financiele dienstverlening 1,0 1,0 1,0 0,8 0,7 1,1 1,8 0,8 0,9 0,7 0,8 0,5 verhuur en exploitatie van onroerend goed 0,9 1,0 1,1 0,9 1,1 1,1 1,1 0,9 0,9 1,0 1,0 0,9 zakelijke dienstverlening 0,8 0,7 0,8 0,9 1,0 1,3 1,4 0,9 0,7 0,9 0,8 1,1 overige dienstverlening 0,7 0,9 1,1 1,0 1,0 1,5 1,1 0,9 0,8 0,9 0,9 0,9 sterkst oververtegenwoordigde sector duidelijk oververtegenwoordigde sector globaal naar evenredigheid vertegenwoordiogde sector duidelijk ondervertegenwoordigde sector sterkst ondervertegenwoordigde sector In figuur 5 worden nog eens de meest oververtegenwoordigde sectoren per provincie getoond. 10

11 Figuur 5 Meest oververtegenwoordigde MKB-sectoren per provincie 11

12 1.5 Ontwikkeling van de afzet van de MKB-sectoren Groei van de afzet MKB -sectoren versus procentueel aandeel van de export in de afzet van 2014 Uit figuur 6 blijkt, dat de in de onderste helft van de figuur opgenomen provincies in de periode 2009 de laagste afzetgroei hebben vertoond. Het betreft, in oplopende volgorde van groei: Overijssel, Gelderland, Groningen, Drenthe, Friesland, Noord- Brabant, en Utrecht. De vijf qua afzetgroei best scorende provincies zijn, eveneens in oplopende volgorde van groei: Zeeland, Noord-Holland, Flevoland, Limburg en Zuid- Holland. Algemeen wordt gesteld dat export (een van) de motor(en) van economische groei is. Het patroon van de rechterhelft van figuur 6 lijkt deze uitspraak te ondersteunen. De linkerhelft doet echter juist aan deze visie twijfelen. Zo scoort Noord-Holland het laagst op het aandeel export, maar komt het qua groei van de totale afzet op de vierde plaats. In de figuren 7 en 8 dient zich echter de oplossing voor de schijnbare tegenstelling binnen figuur 6 aan. Figuur 6 Groei van de afzet MKB-sectoren versus het exportaandeel van de in de afzet van 2014 % groei afzet Procentueel aandeel van de afzet buitenland in de totale afzet; MKB, ,8 23,3 25,0 26,2 26,8 27,7 27,9 28,2 28,3 28,6 28,9 36,5 Z-Holland 33,0 Limburg 31,7 30,3 N-Holland Flevoland 29,7 Zeeland 27,7 27,0 Utrecht 26,8 N-Brabant 26,2 Drenthe Friesland 23,8 Groningen 22,7 Overijssel Gelderland In de figuren 7 en 8 wordt de relatie gelegd tussen de procentuele groei van de afzet in de periode , versus de procentuele groei van de buitenlandse afzet (figuur 5), respectievelijk de procentuele groei van de binnenlandse afzet. Beide figuren vertonen een aannemelijk beeld, waarbij zowel een hogere groei van de binnenlandse afzet, respectievelijk een hogere groei van de buitenlandse afzet, een positieve correlatie met de groei van de totale afzet vertoont. Met andere woorden, een relatief lage groei van de export wordt in veel gevallen gecompenseerd door een hogere groei van de binnenlandse afzet. Figuur 7 Procentuele groei van de totale afzet van de MKB-sectoren per provincie, versus de procentuele groei van de buitenlandse afzet (= export) % groei afzet Procentuele groei afzet buitenland ,5 Z-Holland 33,0 31,7 Limburg 30,3 N-Holland Flevoland 29,7 Zeeland 27,7 27,0 Utrecht 26,8 N-Brabant 26,2 Drenthe Friesland 23,8 22,7 Groningen Gelderland Overijssel 12

13 Figuur 8 Procentuele groei van de totale afzet van de MKB-sectoren per provincie, versus de procentuele groei van de buitenlandse afzet (= export) % groei afzet Procentuele groei afzet binnenland ,5 33,0 31,7 30,3 29,7 27,7 27,0 26,8 26,2 23,8 22,7 Groningen Gelderland N-Brabant Friesland Overijssel Flevoland Drenthe Utrecht Zeeland N-Holland Z-Holland Limburg 1.6 Werkgelegenheid Figuur 9 geeft inzicht in de hoeveelheid arbeid die ingezet wordt om de in de vorige paragraven gekwantificeerde afzet te realiseren. Het zal niet verbazen dat, per provincie gezien, de hoeveelheid arbeid sterk gecorreleerd is met de omvang van de afzet. 13

14 Figuur 9 Werkgelegenheid 2014 in de provincies, uitgedrukt in volledige arbeidsjaren 14

15 De resultaten van het Programma MKB en Ondernemerschap worden in twee reeksen gepubliceerd, te weten: Research Reports en Publieksrapportages. De meest recente rapporten staan (downloadable) op: Recente Publieksrapportages A Een innovatieve blik op de toekomst - Verwachtingen van het innovatieve mkb A Succesvolle studentbedrijven. Met "kennis" en "kunde" naar "kassa" A Innovatie in het MKB A MKB-ondernemers en arbeidsbeperkten A Stemming onder ondernemers in het MKB A Kennisstromen in het MKB. Inzicht op basis van een MKBkennis-input/outputmodel A Bedrijfsfinanciering, zo kan het ook - Update 2014 A MKB: Een belangrijke speler in internationale waardeketens A Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2014 en 2015 A De financiële positie van het MKB in 2014 en 2015 A Beelden van bedrijfscriminaliteit. Empirisch onderzoek op basis van 37 cases A Entrepreneurship in the Netherlands, The top sectors A Omvang en prestaties van het MKB in de topsectoren A Monitor Inkomens Ondernemers Editie 2013 A Financieringsproblemen in de binnenvaart A Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen van zzp'ers, Resultaten zzp-panel meting II 2013 A Innovatie in de agrarische sector. De verschillende innovatievormen in beeld A Bedrijfsoverdrachten in een periode van recessie en vergrijzing A Ondernemendheid in de culturele sector A Topsectoren in beeld Beleving van het ondernemingsklimaat - meting voorjaar A Monitor vrouwelijk en etnisch ondernemerschap 2013 A Inkomens Zelfstandigen 2013 A Samenwerken bij vernieuwing in de topsectoren A Lokale lasten voor bedrijven A De effecten van de topsectoren op de bredere economie A Wat drijft MKB ondernemers A Gebruikersinnovatie in het MKB A Topsectoren in beeld. Ontwikkeling van de innovativiteit van de topsectoren in najaar 2012-voorjaar 2013 A MKB Rating: Smaakt naar meer, onderzoek naar bekendheid en gebruik van ratings door MKB-bedrijven A Vertrouwen in eigen bedrijf keldert: ondernemersvertrouwen door de jaren heen A Aankomende en opkomende challengers in de topsectoren 15

16 A Samenwerkingskenmerken van challengers in de topsectoren A Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 A Ondernemen in de horecasector 2013 A Ondernemen in de groothandelsector 2013 A Ondernemen in de overige dienstverlening 2013 A Ondernemen in de bouwsector 2013 A Ondernemen in de transportsector 2013 A Ondernemen in de autosector 2013 A Bijdrage van buitenlandse werknemers aan innovatie in het MKB A Ondernemen in de zakelijke dienstverlening 2013 A Ondernemen in de metaalelektro 2013 A Ondernemen in de voedings- en genotmiddelenindustrie 2013 A Ondernemen in de detailhandel 2013 A De grijze ondernemer. Internationale vergelijking van de grijze ondernemer A Nulmeting studentbedrijven A Toekomst van de maakindustrie. Knowledge based capital! A Opleiding en scholing van zzp ers Resultaten zzp-panel meting I van 2013 A Internationale benchmark ondernemerschap Tabellenboek A Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update oktober 2013 A Technologische en sociale innovatie in een concurrerende markt A Innovatie en internationalisering in het MKB A Innovatie in het MKB, ontwikkelingen in de periode A Fulfilment van online verkoop A De overheid als klant van het MKB A Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 A De innovativiteit van het MKB in 2013 A Monitor buitenlandse investeringen MKB A Sectorale veranderingen in de Nederlandse economie A Geen vertrouwen ondernemers in het economische beleid - Najaar 2013 A Verschillen tussen uitzendondernemingen A Economische effecten verlaging van de administratieve lasten voor het bedrijfsleven A Exportindex MKB. Ontwikkelingen A Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update augustus 2013 A Bedrijfsfinanciering: zó kan het ook! A Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid A Inkomens Zelfstandigen 2012 A Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 Update juni A De rol van sociale media bij innovatie door zzp ers 16