MEER WERK IN ENSCHEDE

Transcriptie

1 Rapport MEER WERK IN ENSCHEDE Monitor economische ontwikkeling Enschede 2014 September

2 COLOFON Uitgave I&O Research Zuiderval 70 Postbus AN Enschede Rapportnummer 2015/068 Datum September 2015 Opdrachtgever Gemeente Enschede Auteur(s) Jon Severijn Ruud Esselink Bestellingen Exemplaren zijn verkrijgbaar bij de opdrachtgever. Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. Meer werk in Enschede Colofon

3 INHOUDSOPGAVE Samenvatting Indeling en opzet van de monitor Inleiding Leeswijzer Werkgelegenheidsontwikkeling en structuur Ontwikkeling Bruto binnenlands product Totaaloverzicht vestigingen en werkgelegenheid Grootteklasse Sectorstructuur Bedrijvendynamiek Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Totaalbeeld bedrijfslocaties Werkgelegenheid naar type bedrijfslocatie Werkgelegenheid per wijk Inzoom op Kernwinkelapparaat (KWA) Sectorale werkgelegenheidsanalyses Topsectoren Industriële sector naar niveau technologie Kennisintensieve dienstensector Recreatie & toerisme Beroepsbevolking en werkloosheid Beroepsbevolking Niet-werkende werkzoekenden en uitkeringen Meer werk in Enschede Inhoudsopgave

4 Bijlage 1. Begrippenlijst Bijlage 2. Afbakening werkgelegenheidslocaties Bijlage 3. Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector Bijlage 4. Afbakening sector Recreatie & Toerisme Meer werk in Enschede Inhoudsopgave

5 Samenvatting Inleiding Centraal in het programma Economie en Werk van de gemeente Enschede staat het bouwen aan een economisch sterk Enschede, met voldoende en adequate banen voor de Enschedese beroepsbevolking, zowel nu als in de toekomst. Daartoe wordt de groei van het aantal banen bevorderd om de (arbeids-) participatie te vergroten. Om deze doelstellingen te kunnen realiseren, is een goed beeld van de stand van de lokale economie en de ontwikkelingen in de economie gedurende de laatste jaren noodzakelijk. Deze Monitor Economische Ontwikkeling 2014 levert net als voorgaande jaren de onderbouwing voor dit beeld. In de monitor geven werkgelegenheids- en werkloosheidscijfers inzicht in de Enschedese banenmotor. Wederom bovengemiddelde groei aantal vestigingen In deze Monitor is er ruime aandacht voor het aantal en type vestigingen van bedrijven en de ontwikkelingen over de laatste jaren. In het afgelopen jaar is het aantal vestigingen sterk gegroeid, wederom sterker dan in Twente, de G-32 gemeenten en Nederland. Het verschil (3-4 procentpunt) is vergelijkbaar groot met De toename van het aantal vestigingen in Enschede wordt voornamelijk gedragen door ZZP ers. Ondanks de sterkere stijging van het aantal vestigingen in heeft Enschede ten opzichte van landelijk een lager aandeel eenmansbedrijven: landelijk behoort 61 procent van de vestigingen tot deze categorie; in Enschede is dat 57 procent. De groei van het aantal vestigingen zit anders dan de laatste jaren dit jaar (ook) niet alleen bij de ZZP ers. Ook het aantal vestigingen met 2 tot en met 9 werkzame personen is gestegen. Mogelijk dat (deels) ondernemers zijn die na de keuze voor zelfstandig ondernemerschap doorgroeien en de keuze maken voor personeelsgroei. Toename aantal banen Het aantal vestigingen in Enschede bevindt zich al vele jaren in een stijgende lijn. Bij de ontwikkeling van het aantal banen is het beeld anders. De laatste vijf jaren schommelt het aantal banen tussen de en de Er zijn dus steeds meer vestigingen nodig om de werkgelegenheid in Enschede op peil te houden. Na een relatief scherpe daling in 2013 is de werkgelegenheid in Enschede in 2014 weer licht gegroeid. Enschede onderscheidt zich hiermee van het landelijke beeld met dalende werkgelegenheidscijfers. Hoewel de schommelingen in de Enschedese werkgelegenheid verhoudingsgewijs groter dan in Nederland als geheel, is de groei van het aantal banen in de afgelopen 10 jaar sterker ( : Enschede +6 procent, Nederland: +4 procent). Het sectorprofiel van Enschede is de afgelopen tien jaar meer verschoven van producerend naar dienstverlenend. De werkgelegenheid in industrie en bouw neemt al meerdere jaren af en het werkgelegenheidsaandeel van deze sectoren ligt onder het landelijke gemiddelde. Vooral de zakelijke Meer werk in Enschede Samenvatting

6 dienstverlening en informatie & communicatie zijn de afgelopen jaren in banenomvang toegenomen. Deze doorgroei versterkt ook het kennisintensieve profiel van Enschede. Ondanks dat het totale aantal banen in de kennisintensieve diensten bescheiden is gedaald het afgelopen jaar, is de dichtheid van kennisintensieve banen in Enschede hoog. Naast een groei van de werkgelegenheid is het werkloosheidspercentage in Enschede ook gedaald van 10,0 in 2013 naar 9,4 procent in Enschede wijkt hiermee in positieve zin af van de landelijke en regionale ontwikkeling. Wel is het werkloosheidspercentage nog hoger dan gemiddeld in Twente en Nederland. Terugkijkend op 2014 vanuit het perspectief van de doelstellingen is zichtbaar dat Enschede ten opzichte van landelijk en de G-32 gemeenten een bovengemiddelde groei van het aantal vestigingen en aantal banen. De werkloosheid is nog verhoudingsgewijs hoog maar kent wel een relatief positieve ontwikkeling. Kerncijfers ABSOLUUT ONTWIKKELING T.O.V. JAAR ERVOOR PEILJAAR vestigingen ,3% april 2014 Eenmansbedrijven (m.n. ZZP ers) ,9% april 2014 banen ,6% april 2014 banen op bedrijventerrein ,1% april 2014 banen op kantoorlocaties ,1% april 2014 banen op winkellocaties ,2% april 2014 banen topsector Hightech (HTSM) ,8% april 2014 banen topsector Life Sciences & Health ,4% april 2014 banen industrie medium-hightech & hightech ,5% april 2014 banen kennisintensieve diensten ,3% april 2014 beroepsbevolking (15-75 jaar) toegenomen 2014 bruto arbeidsparticipatie 67,9% afgenomen 2014 netto arbeidsparticipatie 61,6% gelijk gebleven 2014 werkloosheidspercentage 9,4% afgenomen 2014 WW-uitkeringen ,7% december 2014 WWB-uitkeringen ,6% december 2014 Meer werk in Enschede Samenvatting

7 De highlights Werkgelegenheid vormt een belangrijke indicator voor het economisch klimaat. Hoe hebben de werkgelegenheid en de arbeidsmarkt in Enschede zich ontwikkeld in 2013? Onderstaand vindt u de belangrijkste uitkomsten op een rij (de highlights ). Alle onderliggende cijfers kunt u vinden in deze monitor. Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur De werkgelegenheid in Enschede is gestegen met 0,6 procent tot banen in Het aantal vestigingen stijgt ook nog steeds en bedraagt in ; de groei wordt vooral gedragen door eenmansbedrijven en vestigingen met 2-9 werkzame personen. De pieken en dalen qua werkgelegenheidsontwikkeling zijn in Enschede groter dan de landelijke ontwikkeling. Door de gunstige werkgelegenheidsontwikkeling in 2014 is de totale procentuele werkgelegenheidsontwikkeling in Enschede ook iets positiever dan landelijk gemiddeld (+6 versus +4 procent). Met name het aantal banen bij vestigingen met 2-9 arbeidsplaatsen is in 2014 ten opzichte van 2013 gestegen. In het afgelopen jaar is er sprake van een relatief sterke stijging van het aantal vestigingen en aantal banen in zakelijke dienstverlening en informatie & communicatie. Met name de gezondheidszorg, onderwijs en bouw hebben te maken met banenverlies. In 2014 zijn er iets meer faillissementen in Enschede dan in 2012 en 2013 (in totaal 113 faillissementen). De meeste Enschedese faillissementen zijn te vinden in de zakelijke dienstverlening, groot- en detailhandel en de bouw. Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Het aantal vestigingen groeit vooral buiten de bedrijvenlocaties (+99% tussen 1996 en 2014), in sterke mate gedragen door de groei van het aantal ZZP ers. De werkgelegenheid is het hardst gestegen op bedrijventerreinen en kantoorlocaties (+38% en +36%). In is de werkgelegenheid op bedrijventerreinen en winkellocaties toegenomen. Het aantal banen op kantoorlocaties is wel afgenomen (-930 banen). Van de kantoorlocaties hebben vooral het Centrum en Kennispark UT een werkgelegenheidsafname. Bij de overige kantoorlocaties is de verandering beperkt. Op de bedrijventerreinen heeft vooral Josink Es banengroei gerealiseerd. Marssteden en Westerval hebben te maken met enige teruggang in het aantal arbeidsplaatsen op deze bedrijventerreinen. Veel winkellocaties hebben te maken met een lichte toename van het aantal banen. Het Kernwinkelapparaat heeft te maken een te maken een lichte afname (-50 banen). Sectorale werkgelegenheidsanalyses HTSM (hightech systemen en materialen), agrofood en creatieve industrie zijn qua werkgelegenheid de sterkst vertegenwoordigde topsectoren in Enschede en zijn ook gegroeid tussen 2009 en Al Meer werk in Enschede Samenvatting

8 heeft de HTSM in wel te maken met een lichte banenkrimp. De creatieve industrie heeft vooral een sterke groei ook van het aantal vestigingen; deze topsector is meer kleinschalig van karakter. Maar gerelateerd aan de totale werkgelegenheid is de werkgelegenheidsdichtheid van topsectoren in Enschede wel minder groot dan onder andere in Hengelo en Almelo (m.n. door sterke vertegenwoordiging HTSM daar). De high-technology industrie in Enschede is nog bescheiden van omvang maar kent wel een doorgroei, waar de andere low- en medium-tech industriële clusters te maken hebben met werkgelegenheidsafnames. Meeste werkgelegenheid industriële sector bestaat wel uit medium-low en low-technology (78%). De kennisintensieve dienstensector is door financiële diensten en overige kennisintensieve diensten in omvang afgenomen. De kennisintensieve zakelijke diensten en de hightech kennisintensieve diensten groeien wel. Vergeleken met referentieregio s en gemeenten herbergt Enschede relatief veel kennisintensieve banen (550 per banen). Omvang recreatie & toerisme sector in Enschede (conform landelijke R&T-standaard) bedraagt zo n banen, een kleine 100 meer dan in Vooral de horeca heeft bijgedragen aan deze groei. Beroepsbevolking en werkloosheid Netto participatiegraad onder de 60 procent, verschil met Nederlands gemiddelde is beperkt (NB: definitie beroepsbevolking veranderd van jaar naar jaar). Hengelo en Zwolle hebben een hogere bruto en netto participatiegraad dan Enschede, Almelo lager. Waar andere drie Overijsselse steden daling hebben, is in Enschede de arbeidsparticipatie in 2014 ongeveer gelijk aan Het opleidingsniveau van de (potentiële) beroepsbevolking in Enschede is conform landelijk beeld. In vergelijking met Twente heeft Enschede een wat kleiner aandeel middelbaar opgeleiden in de beroepsbevolking. Enschede heeft vergeleken met Twente en Nederland een nog hogere werkloosheidspercentage. Echter, het werkloosheidspercentage is in 2014 wel lager dan in 2013, waar deze in Twente en Nederland ongeveer gelijk is gebleven. Het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW er) is in 2014 nog wel toegenomen tot ongeveer De eerste helft van 2015 laat wel een daling zien. NWW ers in Enschede zijn eind 2014 relatief hoger opgeleid, ouder en langer ingeschreven dan een jaar daarvoor. In referentiegemeenten heeft in grote lijnen dezelfde ontwikkeling plaatsgevonden. NWW ers in Enschede zijn relatief vaker laagopgeleid dan in Hengelo en Zwolle, langer ingeschreven dan in Hengelo, maar minder lang dan in Zwolle. De verschillen met Almelo zijn klein. Sinds 2009 is het aantal WW-uitkeringen met 30 procent gestegen. In Almelo, Hengelo en Zwolle liggen de groeipercentages fors hoger. Eind 2014 is het aantal WW-uitkeringen in Enschede 4 procent lager dan het jaar ervoor. Landelijk is er sprake van 1 procent toename. Het aantal WWB-uitkeringen is in 2014 met 3 procent toegenomen, landelijk is het groeipercentage 5 procent. Meer werk in Enschede Samenvatting

9 1 HOOFDSTUK Indeling en opzet van de monitor Meer werk in Enschede Indeling en opzet van de monitor 9

10 1. Indeling en opzet van de monitor 1.1 Inleiding De landelijke economie lijkt zich steeds meer te herstellen. De economische vooruitzichten worden na de afgelopen crisisjaren toenemend positief. Voor beleidsvorming en uitvoering is actueel zicht op het economisch profiel belangrijk waarbij het perspectief verschuift. Stonden de laatste jaren veelal in het teken van in welke mate zijn crisiseffecten (ook) op lokaal niveau zichtbaar? Geleidelijk komt het profiteren van de aantrekkende economie weer in beeld. De nieuwste werkgelegenheidscijfers laten zien dat Enschede in 2014 te maken heeft met een toename van banen. Het werkloosheidspercentage is in 2014 ook lager dan in Nadere inzoom, specificering en benchmarking is te lezen in deze monitor van de Enschedese economische ontwikkeling. 1.2 Leeswijzer De Monitor Economische Ontwikkeling 2014 sluit bij de in 2013 gekozen opzet. Toen is er voor gekozen de hoofdstukken ondernemersklimaat en werklocaties te laten vervallen en in plaats daarvan meer ruimte te bieden aan sectorale analyses van de werkgelegenheidsontwikkeling in Enschede. Ook is in 2013 samen met de gemeente Enschede een nieuwe ruimtelijke afbakening van werkgelegenheidslocaties ontwikkeld. Anders dan in voorgaande jaren is de (ontwikkeling van) het werkloosheidspercentage op basis van CBS-gegevens gepresenteerd. Voor deze publicatie is gebruik gemaakt van diverse databronnen, waaronder de Enschedese Bedrijvencartotheek, LISA-vestigingenregister, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het UWV Werkbedrijf. Op basis van de verzamelde data uit deze verschillende bronnen presenteren we de belangrijkste arbeidsmarktontwikkelingen in Enschede. Tabel 1.1 Peildata diverse gebruikte bronnen. BRON Bedrijvencartotheek I&O Research BIRO/LISA CBS (gegevens beroepsbevolking en werkloosheid) UWV Werkbedrijf (niet-werkende werkzoekenden) PEILDATUM 1 april 1 april jaarcijfers maandcijfers Voor de meeste gepresenteerde kengetallen geldt dat we als vergelijkingsbasis een periode van vijf jaar aanhouden ( ). In een aantal gevallen kijken we langer terug, bijvoorbeeld om enkele kerncijfers voor een langere periode in perspectief te plaatsen. Of kiezen we er - ook - voor om in te zoomen op de recente ontwikkelingen (bijvoorbeeld werkloosheid). Verder zetten we Enschede af tegen Twente, G-32 gemeenten en het landelijke beeld, en de referentiegemeenten Almelo, Hengelo en Zwolle. In hoofdstuk 2 komt de werkgelegenheidsontwikkeling aan bod. De totale ontwikkeling van de werkgelegenheid wordt behandeld, gevolgd door een analyse van de werkgelegenheid naar grootteklasse en naar sectoren. Deze werkgelegenheidscijfers worden elk jaar met terugwerkende kracht aangepast, ook voor eerdere jaren. Het is daarom belangrijk dat steeds de cijfers uit de meest recente publicatie worden gebruikt voor het in kaart brengen van de economische ontwikkelingen. Hoofdstuk 2 wordt afgesloten met een korte paragraaf over het aantal faillissementen in Enschede. Meer werk in Enschede Indeling en opzet van de monitor 10

11 De ruimtelijke spreiding en clustering van vestigingen en werkgelegenheid wordt gepresenteerd in hoofdstuk 3. Hierbij komt allereerst op geaggregeerd niveau de ontwikkeling naar type bedrijfslocaties aan bod, om vervolgens in te zoomen op de kantoorlocaties, bedrijventerreinen en winkellocaties. Ook bevat dit hoofdstuk werkgelegenheidsgegevens per wijk in Enschede. In hoofdstuk 4 is er aandacht voor een aantal sectorale werkgelegenheidsanalyses. Het eerste deel van het hoofdstuk geeft de ontwikkeling van de hightech en kennisintensieve bedrijvigheid in Enschede weer. Hiervoor is een standaard gehanteerd die gebruikt wordt door het statistisch bureau van de Europese Unie (Eurostat). Daarna volgen de topsectoren. Het ministerie van EL&I heeft negen sectoren benoemd die van groot belang zijn voor de Nederlandse concurrentiekracht. LISA heeft i.s.m. IPO de sectoren afgebakend en daarmee is inzichtelijk te maken hoe deze sectoren zich ontwikkelen in Enschede, ook ten opzichte van de referentiegebieden. Het hoofdstuk wordt afgesloten met de sector recreatie & toerisme. Voor deze sectoranalyse is gebruik gemaakt van de landelijke R&T-standaard. Gegevens over de aanbodzijde van de arbeidsmarkt zijn opgenomen in hoofdstuk 5. Naast kerncijfers over de beroepsbevolking en participatie besteedt het hoofdstuk ook aandacht aan de werkloosheidsontwikkeling in Enschede. Voor het werkloosheidspercentage zijn gegevens van het CBS gebruikt, gegevens over het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW-ers) zijn afkomstig van UWV- Werkbedrijf. Meer werk in Enschede Indeling en opzet van de monitor 11

12 2 HOOFDSTUK Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 12

13 Werkgelegenheidsontwikkeling en structuur 1 Highlights De werkgelegenheid in Enschede is gestegen met 0,6 procent tot banen in Het aantal vestigingen stijgt ook nog steeds en bedraagt in ; de groei wordt vooral gedragen door ZZP ers en vestigingen met 2-9 werkzame personen. De pieken en dalen qua werkgelegenheidsontwikkeling zijn in Enschede groter dan de landelijke ontwikkeling. Door de gunstige werkgelegenheidsontwikkeling in 2014 is de totale procentuele werkgelegenheidsontwikkeling in Enschede ook iets positiever dan landelijk gemiddeld (+6 versus +4 procent). Met name het aantal banen bij vestigingen met 2-9 arbeidsplaatsen is in 2014 ten opzichte van 2013 gestegen. In het afgelopen jaar is er sprake van een relatief sterke stijging van het aantal vestigingen en aantal banen in zakelijke dienstverlening en informatie & communicatie. Met name de gezondheidszorg, onderwijs en bouw hebben te maken met banenverlies. In 2014 zijn er iets meer faillissementen in Enschede dan in 2012 en 2013 (in totaal 113 faillissementen). De meeste Enschedese faillissementen zijn te vinden in de zakelijke dienstverlening, groot- en detailhandel en de bouw. 2.1 Ontwikkeling Bruto binnenlands product Bbp per inwoner in Twente lager dan landelijk gemiddeld, maar toename in afgelopen 4 jaar wel groter. Figuur 2.1 Ontwikkeling Bruto binnenlands product (Bbp) per inwoner, Twente en Nederland ( ) Twente Nederland Procentuele toename Bbp per inwoner : Twente: + 1,5% Nederland: +0,6% Nota bene: 2012 en 2013 zijn voorlopige cijfers; cijfers voor Enschede Bron: CBS. 1 Alle gegevens in dit hoofdstuk zijn voor Enschede afkomstig uit de Bedrijvencartotheek I&O Research, de overige werkgelegenheidscijfers hebben als bron BIRO/LISA. Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 13

14 Totaaloverzicht vestigingen en werkgelegenheid Aantal banen met ruim 500 gestegen ten opzichte van En ook nog steeds groei bij het aantal vestigingen. Figuur 2.2 Ontwikkeling aantal banen, Enschede ( ) % aantal banen % jaarlijkse ontw. 10% ,8% 4,2% 3,4% 2,7% 1,4% 1,7% 2,0% 2,6% 2,0% 1,5% 0,8% 0,6% 0,1% -0,3% -1,3% -1,0% -1,9% -1,7% 5% 0% -5% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14-10% Figuur 2.3 Ontwikkeling aantal vestigingen, Enschede ( ) % aantal vestigingen % jaarlijkse ontw. 8% % ,2% 3,3% 2,8% 4,1% 1,7% 5,9% 4,9% 4,4% 4,4% 3,9% 4,8% 4,3% 3,2% 2,8% 4% 2% ,3% 0,5% 0,4% 0,5% 0% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14-2% Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 14

15 Aantal vestigingen groeit relatief sterker dan aantal banen. Figuur 2.4 Absolute ontwikkeling aantal banen en aantal vestigingen in Enschede ( ). banen vestigingen banen vestigingen : : '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 0 Enschede heeft verhoudingsgewijs sterke groei van het aantal vestigingen. Tabel 2.1 Aantal vestigingen in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ). ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND jaar abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw ,5% ,0% ,1% ,3% ,2% ,4% ,4% ,0% ,8% ,6% ,1% ,5% ,8% ,2% ,2% ,1% ,3% ,5% ,9% ,9% Ontwikkeling aantal banen in Enschede in is positiever dan in Twente, G-32 en Nederland als geheel. Tabel 2.2 Aantal banen in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND jaar abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw ,9% ,6% ,7% ,4% ,5% ,4% ,7% ,5% ,8% ,6% ,6% ,7% ,7% ,3% ,1% ,1% ,6% ,6% ,3% ,1% Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 15

16 Pieken en dalen in werkgelegenheidsontwikkeling zijn in Enschede groter dan gemiddeld in Nederland. Figuur 2.5 Jaarlijkse procentuele werkgelegenheidsontwikkeling Enschede en Nederland ( ). 4% 2% 0% -2% Nederland Enschede -4% Zowel het aantal vestigingen als het aantal banen is de afgelopen 10 jaar in Enschede meer gestegen dan gemiddeld in Nederland. Figuur 2.6 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen en aantal vestigingen, Enschede en Nederland (2004=100). 150 vest. - Enschede vest. - NL banen - Enschede banen - NL Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 16

17 Het aantal vestigingen in Enschede groeit sneller dan in Almelo en Hengelo, maar minder snel dan in Zwolle. Figuur 2.7 Geïndexeerde ontwikkeling aantal vestigingen, Enschede vergeleken (2004=100). 175 Zwolle Enschede 150 Hengelo Almelo 125 G Over een periode van 10 jaar gezien, blijft de banenontwikkeling in Enschede achter bij die in Hengelo en Zwolle. Figuur 2.8 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen, Enschede vergeleken (2004=100). 120 Zwolle Enschede Hengelo 110 Almelo G Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 17

18 2.3 Grootteklasse Vooral weer meer vestigingen met één werkzame persoon in Tabel 2.3 Ontwikkeling aantal vestigingen Enschede naar aantal werkzame personen per vestiging ( ) geen werkzame personen werkzame persoon t/m 9 werkzame personen t/m 49 werkzame personen t/m 99 werkzame personen of meer werkzame personen totaal NB: vestigingen zonder werkzame personen zijn onder meer vestigingen die tijdelijk bijvoorbeeld door omstandigheden (zoals brand) geen werkzame personen hebben en vestigingen waarbij werkzame personen elders geregistreerd staan, bijvoorbeeld bij moederbedrijf/hoofdkantoor en geen verder verbijzondering mogelijk is. Banengroei bij kleinschalige bedrijvigheid (vestigingen met 1 en 2-9 werkzame personen). Tabel 2.4 Ontwikkeling aantal banen Enschede naar grootteklasse vestiging ( ) geen werkzame personen werkzame persoon t/m 9 werkzame personen t/m 49 werkzame personen t/m 99 werkzame personen of meer werkzame personen totaal Ondanks de banengroei bij kleinschalige bedrijvigheid heeft Enschede in vergelijking met Nederland nog steeds relatief veel banen in het grootbedrijf. Figuur 2.9 Procentuele verdeling aantal banen, naar grootteklassen, Enschede en Nederland (2014). >=100 39% 47% 50 t/m 99 8% 10% 10 t/m 49 21% 23% 2 t/m 9 0 of 1 8% 10% 16% 18% Enschede Nederland 0% 10% 20% 30% 40% 50% Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 18

19 In profit-sector minder grote bedrijven (1000+) dan in non-profit sector. Tabel 2.5 Top 10 vestigingen met grootste aantal werkzame personen, profit sector (2014). NAAM VESTIGING GROOTTEKLASSE Apollo Vredestein B.V Grolsche Bierbrouwerij Nederland B.V Menzis Zorgverzekeraar Cendris Customer Contact Huuskes KPN Contact locatie Enschede Asito Specialistische Diensten Twente B.V In het Veld Schoonmaak BV TUI ARKE - Houseonly.nl Asito Medical Enschede Tabel 2.6 Top 10 vestigingen met grootste aantal werkzame personen, non-profit sector (2014). NAAM VESTIGING GROOTTEKLASSE Universiteit Twente Gemeente Enschede Stadskantoor Administratie Medisch Spectrum Twente Saxion Hogeschool Enschede Mediant, locatie Helmerzijde Medisch Spectrum Twente loc. Ariensplein Medisch Spectrum Twente loc. Haaksbergerstraat Stichting De Twentse Zorgcentra Zorggroep Manna afd. thuiszorg Stichting De Posten Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 19

20 2.4 Sectorstructuur Het relatieve belang van nijverheid (m.n. industrie) krimpt en dat van de commerciële dienstverlening groeit in zowel Enschede als Nederland. De niet-commerciële dienstverlening blijft in Enschede duidelijk belangrijker dan in Nederland. Figuur 2.10 Procentuele verdeling aantal banen, naar sectorgroep, Enschede en Nederland (2004 en 2014) % 40% 1% 1% % 17% A Landbouw, bosbouw en visserij B-F Nijverheid en energie 33% 31% 3% 3% % 19% G-N Commerciële dienstverlening 42% 46% O-U Niet-commerciële dienstverlening 47% 48% Nota bene: sectorgroepen geclusterd op basis van SBI08-secties (A-U). In Almelo en Hengelo en ook Twente totaal is het belang van de nijverheid (m.n. industrie) duidelijk groter dan in Enschede. Alleen in Zwolle is de niet-commerciële dienstverlening groter dan in Enschede. Figuur 2.11 Procentuele verdeling aantal banen, naar sectorgroep, Enschede vergeleken (2014). Enschede 12% 46% 41% Twente 3% 22% 44% 31% G-32 15% 48% 37% NL 3% 16% 48% 33% Almelo 26% 38% 35% Hengelo 25% 42% 32% Zwolle 13% 43% 44% 0% 25% 50% 75% 100% A Landbouw B-F Nijverheid en energie G-N Commerciële dienstverlening O-U Niet-commerciële dienstverlening Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 20

21 Nergens anders in de referentiegebieden is de procentuele afname van het aantal banen in de nijverheid zo sterk als in Enschede. De toename van het aantal banen in de commerciële dienstverlening is relatief groot. Tabel 2.7 Procentuele ontwikkeling aantal banen naar sectorgroep, Enschede vergeleken ( ). A LANDBOUW B-F NIJVERHEID EN ENERGIE G-N COMMERCIËLE DIENSTVERLENING O-U NIET-COMMERCIËLE DIENSTVERLENING Enschede 12% -25% 16% 9% Twente -28% -14% 16% 11% G-32-25% -15% 7% 10% NL -16% -11% 7% 12% Almelo -35% -8% 15% -5% Hengelo -34% -5% 13% 26% Zwolle -34% -4% 13% 22% Tabel 2.8 Aantal en aandeel vestigingen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland (2014). ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. Landbouw 190 2% % % % Industrie 520 4% % % % Bouwnijverheid 730 6% % % % Detailhandel % % % % Groothandel % % % % Horeca 450 4% % % % Vervoer en opslag 210 2% 680 2% % % Informatie en communicatie 830 7% % % % Financiële instellingen 160 1% 480 1% % % Zakelijke dienstverlening % % % % Openbaar bestuur 40 0% 80 0% 920 0% % Onderwijs 590 5% % % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie 640 5% % % % Overige dienstverlening 710 6% % % % totaal % % % % Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 21

22 Tabel 2.9 Aantal en aandeel banen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland (2014). ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. Landbouw 760 1% % % % Industrie % % % % Bouwnijverheid % % % % Detailhandel % % % % Groothandel % % % % Horeca % % % % Vervoer en opslag % % % % Informatie en communicatie % % % % Financiële instellingen 970 1% % % % Zakelijke dienstverlening % % % % Openbaar bestuur % % % % Onderwijs % % % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie % % % % Overige dienstverlening % % % % totaal % % % % Procentuele groei aantal vestigingen afgelopen 5 jaar in Enschede groter dan in Twente; met name in de dienstverlening zijn de groeipercentages groter; ten opzichte van G-32 is het verschil minder groot. Voor wat betreft de 5-jarige banenontwikkeling onderscheidt Enschede zich positief in de zakelijke en overige dienstverlening. Tabel 2.10 Ontwikkeling aantal vestigingen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ). ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. Landbouw % % % % Industrie 50 11% -60-3% 160 1% 930 2% Bouwnijverheid -60-8% % % % Detailhandel 60 4% 310 6% % % Groothandel 40 3% 220 4% -20 0% 460 0% Horeca 20 5% 110 7% 850 7% % Vervoer en opslag 30 17% 20 3% 450 7% % Informatie en communicatie % % % % Financiële instellingen % % % % Zakelijke dienstverlening % % % % Openbaar bestuur 0 0% 10 15% -90-9% % Onderwijs % % % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie % % % % Overige dienstverlening % % % % totaal % % % % Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 22

23 Tabel 2.11 Ontwikkeling aantal banen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ). ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. Landbouw 70 10% % % % Industrie % % % % Bouwnijverheid % % % % Detailhandel -20 0% 940 3% % % Groothandel % % % % Horeca 130 5% 810 7% % % Vervoer en opslag % % % % Informatie en communicatie % % 790 1% 210 0% Financiële instellingen % % % % Zakelijke dienstverlening % % % 120 0% Openbaar bestuur % % % % Onderwijs % % % % Gezondheids- en welzijnszorg 720 4% % % % Cultuur, sport en recreatie 90 5% % % % Overige dienstverlening 140 7% 110 2% 480 1% % totaal % % % % Ten opzichte van de regionale en landelijke ontwikkeling heeft Enschede in een sterke groei van het aantal vestigingen en aantal banen in informatie & communicatie en zakelijke dienstverlening. Tabel 2.12 Ontwikkeling aantal vestigingen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ). ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. Landbouw 40 26% -20-1% -40-1% % Industrie 0 0% 20 1% -70-1% % Bouwnijverheid -10-1% 30 1% -60 0% 570 0% Detailhandel 20 1% 110 2% 120 0% -70 0% Groothandel 20 2% 90 2% -20 0% 150 0% Horeca 10 2% 40 2% 280 2% 790 2% Vervoer en opslag 10 5% 20 3% 70 1% 180 1% Informatie en communicatie 60 8% 160 9% 560 3% % Financiële instellingen 0 0% -10-2% -50-1% % Zakelijke dienstverlening 200 8% 300 4% % % Openbaar bestuur 0 0% 10 15% -50-5% -70-2% Onderwijs 40 7% 40 3% 660 4% % Gezondheids- en welzijnszorg 60 5% 120 5% % % Cultuur, sport en recreatie 50 8% 40 3% 660 4% % Overige dienstverlening 30 4% 50 2% 440 2% % totaal 530 5% % % % Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 23

24 Tabel 2.13 Ontwikkeling aantal banen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ). ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. Landbouw 10 1% % % % Industrie -30 0% % % % Bouwnijverheid % % % % Detailhandel 100 1% 470 2% % % Groothandel 160 3% 870 3% % % Horeca 130 5% -50 0% 650 1% % Vervoer en opslag -80-4% % 920 1% % Informatie en communicatie % 380 7% % 270 0% Financiële instellingen -60-6% -70-2% % % Zakelijke dienstverlening 710 5% 240 1% % % Openbaar bestuur 160 4% % % % Onderwijs % % % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie 40 2% 100 2% % 600 0% Overige dienstverlening 10 0% -70-1% % % totaal 520 1% % % % Figuur 2.12 Groeiende en krimpende sectoren, aantal banen, Enschede ( ). Informatie en communicatie Ov. zakelijke dienstv. 8% Horeca 5% Openbaar bestuur 4% Groothandel 3% Advisering & onderzoek 3% Cultuur, sport en recreatie 2% Landbouw 1% Detailhandel 1% Overige dienstverlening 0% Industrie 0% Gezondheids- en welzijnszorg -3% Onderwijs -3% Vervoer en opslag -3% Verhuur & handel in OG -4% Financiële instellingen -6% Bouwnijverheid -8% 13% -10% -5% 0% 5% 10% 15% Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 24

25 Figuur 2.13 Groeiende en krimpende sectoren, aantal vestigingen, Enschede ( ). Advisering & onderzoek 10% Informatie en communicatie 8% Cultuur, sport en recreatie 8% Onderwijs 7% Landbouw 6% Gezondheids- en welzijnszorg 6% Vervoer en opslag 5% Verhuur & handel in OG 4% Overige dienstverlening 4% Horeca 2% Groothandel 2% Detailhandel 1% Ov. zakelijke dienstv. 1% Financiële instellingen 0% Openbaar bestuur 0% Industrie 0% Bouwnijverheid -1% -2% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% Vooral in gezondheids- en welzijnszorg zit groot deel van de werkgelegenheid in een beperkt aantal organisaties. In de zakelijke dienstverlening behoort ondanks de doorgroei van het aantal ZZP ers toch ook een groot deel van het aantal banen tot de grootteklasse 100+ werkzame personen. Verder herbergt de Enschedese bouwsector weinig vestigingen met meer dan 50 werkzame personen. Tabel 2.14 Aantal vestigingen Enschede naar sector en grootteklasse (2014). SECTIE/AFDELING TOTAAL Landbouw * Industrie Bouwnijverheid Detailhandel Groothandel Horeca Vervoer en opslag Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening totaal * Bij 30 vestigingen is de grootteklasse onbekend, waardoor randtotaal iets afwijkt. Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 25

26 Tabel 2.15 Aantal banen Enschede naar sector en grootteklasse (2014). SECTIE/AFDELING TOTAAL Landbouw Industrie Bouwnijverheid Detailhandel Groothandel Horeca Vervoer en opslag Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening totaal Bedrijvendynamiek Aantal faillissementen in Enschede in 2014 groter dan in Naast Enschede heeft ook Zwolle meer faillissementen dan vorig jaar. Almelo en Hengelo kennen een lichte afname. Figuur 2.14 Aantal faillissementen, Enschede vergeleken ( ) Enschede Zwolle Hengelo Almelo Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 26

27 Figuur 2.15 Aantal faillissementen in Enschede per kwartaal ( ) kw 1 kw 2 kw 3 kw Bron: Tabel 2.16 Aantal faillissementen in Enschede gegroepeerd naar sector ( ). SECTIE/AFDELING % Industrie % Bouw % Groot- en detailhandel % Vervoer en opslag % Horeca % Zakelijke dienstverlening % Overige dienstverlening % Onbekend % totaal % Bron: Meer werk in Enschede Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 27

28 3 HOOFDSTUK Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 28

29 3. Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Highlights Het aantal vestigingen groeit vooral buiten de bedrijvenlocaties (+99% tussen 1996 en 2014), in sterke mate gedragen door de groei van het aantal ZZP ers. De werkgelegenheid is het hardst gestegen op bedrijventerreinen en kantoorlocaties (+38% en +36%). In is de werkgelegenheid op bedrijventerreinen en winkellocaties toegenomen. Het aantal banen op kantoorlocaties is wel afgenomen (-930 banen). Van de kantoorlocaties hebben vooral het Centrum en Kennispark UT een werkgelegenheidsafname. Bij de overige kantoorlocaties is de verandering beperkt. Op de bedrijventerreinen heeft vooral Josink Es banengroei gerealiseerd. Marssteden en Westerval hebben te maken met enige teruggang in het aantal arbeidsplaatsen op deze bedrijventerreinen. Veel winkellocaties hebben te maken met een lichte toename van het aantal banen. Het Kernwinkelapparaat heeft te maken een te maken een lichte afname (-50 banen). 3.1 Totaalbeeld bedrijfslocaties Het aantal vestigingen op winkellocaties is sinds 1996 vrijwel gelijk gebleven en blijft over de jaren vrij constant. Buiten formele locaties is het aantal vestigingen verdubbeld. Figuur 3.1 Geïndexeerde ontwikkeling aantal vestigingen per type bedrijfslocatie2, Enschede ( ) bedrijventerrein kantoorlocatie winkellocatie overig abs. % % % % % '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 ' Welke bedrijvenlocaties tot de verschillende locatietypen behoren is terug te vinden in bijlage 1. De selectie en afbakening van bedrijvenlocaties is in 2014 in samenspraak met de gemeente Enschede uitgevoerd, en verschilt met de in eerdere jaren gehanteerde afbakeningen (geactualiseerd in aansluiting en afstemming met economisch beleid en ontwikkeling). Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 29

30 De werkgelegenheid buiten formele locaties is nauwelijks gestegen. Sterkste banengroei op bedrijventerreinen. Figuur 3.2 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen per type bedrijfslocatie, Enschede ( ) : abs. % bedrijventerrein kantoorlocatie winkellocatie overig % % % % '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 14 Het aantal vestigingen neemt overal toe, behalve op winkellocaties. Het aantal banen op kantoorlocaties neemt de afgelopen 2 jaar af. Hier staat tegenover dat het aantal banen op winkellocaties voor het eerst sinds 5 jaar weer iets toeneemt. Tabel 3.1 Aantal vestigingen naar locatietype ( ) bedrijventerreinen kantoorlocaties winkellocaties overig totaal Tabel 3.2 Aantal banen naar locatietype ( ) bedrijventerreinen kantoorlocaties winkellocaties overig totaal Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 30

31 Tabel 3.3 Ontwikkeling aantal vestigingen en aantal banen ( en ). vestigingen banen % % % % bedrijventerreinen % 47 4% 494 3% 740 4% kantoorlocaties % 62 4% 722 3% % winkellocaties -50-5% 5 1% % 110 1% overig % 370 5% % 600 2% totaal % 484 4% % 525 1% 3.2 Werkgelegenheid naar type bedrijfslocatie Het aantal vestigingen groeit op vrijwel alle kantoorlocaties, maar het aantal banen groeit het laatste jaar alleen in de Stationsomgeving en op de Zuiderval. Tabel 3.4 Aantal vestigingen en werkzame personen op kantoorlocaties ( ). VESTIGINGEN Centrum Creatieve Campus Kennispark Bedrijvenpark Drienerlo Kennispark B&S-park Kennispark UT* Stationsomgeving Uitvalswegen buiten Binnensingelgebied Zuiderval - Het Eeftink Zuiderval - Kotmanpark Totaal BANEN Centrum Creatieve Campus Kennispark Bedrijvenpark Drienerlo Kennispark B&S-park Kennispark UT* Stationsomgeving Uitvalswegen buiten Binnensingelgebied Zuiderval - Het Eeftink Zuiderval - Kotmanpark Totaal * Inclusief The Gallery (2014: 17 vestigingen en 101 werkzame personen) Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 31

32 Groei van het aantal vestigingen op Euregio bedrijventerrein en op Marssteden. Banengroei vooral op Rigtersbleek/Tubantia en op Josink Es. Tabel 3.5 Aantal vestigingen en werkzame personen op bedrijventerreinen ( ). VESTIGINGEN Bleekweg (Hardick & Seckel) De Plooij De Reulver Euregio Groote Plooij Havengebied Het Sander Josink Es Luchthaven Twente Marssteden Rigtersbleek - Tubantia Roombekerveld Sleutelkamp Transportcentrum Usseler Es Westerval Zuiderval - Hofkwartier totaal BANEN Bleekweg (Hardick & Seckel) De Plooij De Reulver Euregio Groote Plooij Havengebied Het Sander Josink Es Luchthaven Twente Marssteden Rigtersbleek - Tubantia Roombekerveld Sleutelkamp Transportcentrum Usseler Es Westerval Zuiderval - Hofkwartier totaal Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 32

33 In Kernwinkelapparaat is het aantal werkzame personen licht gedaald. Winkelcentra Deppenbroek, Glanerbrug en Miro Center groeien laatste 2 jaar door qua werkgelegenheid. Tabel 3.6 Aantal vestigingen en werkzame personen op winkellocaties ( ). VESTIGINGEN Kernwinkelapparaat (KWA) Boswinkel Budgetcenter Deppenbroek Eschmarke Glanerbrug Helmerhoek Lage Bothofstraat Miro Center Op de Brouwerij Schuttersveld* Stadsveld Stokhorst / 't Ribbelt Stroinkslanden Twekkelerveld Zuid totaal BANEN Kernwinkelapparaat (KWA) Boswinkel Budgetcenter Deppenbroek Eschmarke Glanerbrug Helmerhoek Lage Bothofstraat Miro Center Op de Brouwerij Schuttersveld* Stadsveld Stokhorst / 't Ribbelt Stroinkslanden Twekkelerveld Zuid totaal * Nota bene: daling aantal vestigingen en werkzame personen op Schuttersveld m.n. gevolg van brand. Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 33

34 Sterke groei werkgelegenheid op bedrijventerreinen bij zakelijke dienstverlening. Tabel 3.7 Aantal banen in Enschede naar sector op bedrijventerreinen (2009 en 2014). AANTAL BANEN VERDELING 2014 ONTWIKKELING sectie/afdeling % abs. % ontw. Landbouw % -4-31% Industrie % % Bouwnijverheid % % Groot- en detailhandel % % Horeca % 21 91% Vervoer en opslag % -98-7% Informatie en communicatie % 66 35% Financiële instellingen % % Zakelijke dienstverlening % % Openbaar bestuur % % Onderwijs % -2-1% Gezondheids- en welzijnszorg % 18 4% Cultuur, sport en recreatie % % Overige dienstverlening % 43 13% totaal % 494 3% Op kantoorlocaties zijn de meeste banen in de zorg en in de zakelijke dienstverlening en deze sectoren zijn gegroeid. Een relatief sterke groei is er voor informatie & communicatie. Tabel 3.8 Aantal banen in Enschede naar sector op kantoorlocaties (2009 en 2014). AANTAL BANEN VERDELING 2014 ONTWIKKELING sectie/afdeling % abs. % ontw. Landbouw 5 6 0% 1 20% Industrie % 75 17% Bouwnijverheid % % Groot- en detailhandel % 83 9% Horeca % -59-9% Vervoer en opslag % 34 13% Informatie en communicatie % % Financiële instellingen % % Zakelijke dienstverlening % 466 8% Openbaar bestuur % 313 8% Onderwijs % % Gezondheids- en welzijnszorg % 451 6% Cultuur, sport en recreatie % 97 21% Overige dienstverlening % % totaal % 722 3% Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 34

35 Op winkellocaties is er tussen 2009 en 2014 banengroei in de horeca en stabilisatie in de handel, maar een groot banenverlies in de zakelijke dienstverlening en het openbaar bestuur. Tabel 3.9 Aantal banen in Enschede naar sector op winkellocaties (2009 en 2014). AANTAL BANEN VERDELING 2014 ONTWIKKELING sectie/afdeling % abs. % ontw. Landbouw 0 0 0% 0 - Industrie % % Bouwnijverheid % % Groot- en detailhandel % % Horeca % % Vervoer en opslag 4 4 0% 0 0% Informatie en communicatie % % Financiële instellingen % % Zakelijke dienstverlening % % Openbaar bestuur % % Onderwijs % 47 22% Gezondheids- en welzijnszorg % -3-2% Cultuur, sport en recreatie % % Overige dienstverlening % 22 12% totaal % % 3.3 Werkgelegenheid per wijk Groei van het aantal vestigingen het grootst in wijken met veel bewoners. Het aantal banen is over langere termijn het meest gegroeid in het Industrie- en Havengebied, maar de laatste 5 jaar is er vooral groei in Enschede-Noord en het landelijk gebied. Figuur 3.3 Absolute ontwikkeling aantal vestigingen per wijk ( en ). Enschede-Zuid Glanerbrug eo Enschede-Noord Binnensingelgebied Boswinkel / Stadsveld Hogeland / Velve Twekkelerveld Industrie- en Havengebied Landelijk gebied en kernen Ribbelt / Stokhorst Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 35

36 Figuur 3.4 Absolute ontwikkeling aantal banen per wijk ( en ). Industrie- en Havengebied Enschede-Zuid Binnensingelgebied Enschede-Noord Boswinkel / Stadsveld Glanerbrug eo Landelijk gebied en kernen Hogeland / Velve Twekkelerveld Ribbelt / Stokhorst Meeste vestigingen en banen in Binnensingelgebied, maar aantal banen daalt hier wel sinds Tabel 3.10 Totaal aantal vestigingen per wijk ( ). WIJK Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug eo Landelijk gebied en kernen totaal Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 36

37 Tabel 3.11 Totaal aantal banen per wijk ( ). WIJK Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug eo Landelijk gebied en kernen totaal Tabel 3.12 Verdeling en ontwikkeling aantal banen per wijk ( ). % verdeling ontwikkeling ontwikkeling wijk 2014 abs. % abs. % Binnensingelgebied 32% % % Hogeland / Velve 7% % -6 0% Boswinkel / Stadsveld 6% -24 0% 15 0% Twekkelerveld 3% % 100 4% Enschede-Noord 12% % 298 3% Ribbelt / Stokhorst 1% 12 1% % Enschede-Zuid 8% 296 5% -14 0% Industrie- en Havengebied 19% % % Glanerbrug eo 5% % 153 4% Landelijk gebied en kernen 6% % % totaal 100% % 525 1% Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 37

38 Veel niet-commerciële dienstverlening in Binnensingelgebied en Enschede-Noord. Commerciële dienstverlening groot in Binnensingelgebied en Industrie- en Havengebied en belangrijk voor Hogeland/ Velve. Tabel 3.13 Totaal aantal banen per wijk per sectorgroep in Enschede (2014). wijk A landbouw B-F industrie en energie G-N commerciële dienstverlening O-U niet-commerciële dienstverl. totaal Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug eo Landelijk gebied en kernen totaal Banenverlies in Binnensingelgebied vooral in niet-commerciële dienstverlening. Banengroei in Enschede- Noord in niet-commerciële dienstverlening. In landelijk gebied is er banengroei in de commerciële dienstverlening. Tabel 3.14 Absolute ontwikkeling aantal banen per wijk per sectorgroep in Enschede ( ). wijk A landbouw B-F industrie en energie G-N commerciële dienstverlening O-U niet-commerciële dienstverl. totaal Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug eo Landelijk gebied en kernen totaal Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 38

39 3.4 Inzoom op Kernwinkelapparaat (KWA) Ten opzichte van 2009 is het aantal vestigingen en banen in de detailhandel gedaald en het aantal banen in de horeca gestegen. Tabel 3.15 Aantal vestigingen in Kernwinkelapparaat naar sector (2009 en 2014). aantal vestigingen aandeel ontwikkeling sector % abs. % detailhandel % % horeca % -9-7% zakelijke dienstverlening % 10 10% overig % 12 12% totaal % -19-3% Tabel 3.16 Aantal banen in Kernwinkelapparaat naar sector (2009 en 2014). aantal banen aandeel ontwikkeling sector % abs. % detailhandel % % horeca % % zakelijke dienstverlening % % overig % % totaal % % Logiesverstrekking in 2014 nog beperkt vertegenwoordigd in KWA Enschede. Tabel 3.17 Ontwikkeling aantal vestigingen horeca in Enschede ( ). gebied KWA Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Overig Enschede Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Enschede totaal Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 39

40 Tabel 3.18 Ontwikkeling aantal banen horeca in Enschede ( ). gebied KWA Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Overig Enschede Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Enschede totaal Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Afname aantal banen in winkelcluster mode en luxe in het KWA is relatief groot, al is deze cluster hier goed voor 59 procent van de banen. De toename van het aantal banen buiten het KWA is relatief groot in de dagelijkse sector. Daar is de afname van het aantal banen in de cluster In en om het huis groot ten opzichte van Tabel 3.19 Ontwikkeling aantal banen in winkels in Enschede ( ). gebied KWA Dagelijkse artikelen Mode en luxe Vrije tijd In & om het huis Overige detailhandel totaal Overig Enschede Dagelijkse artikelen Mode en luxe Vrije tijd In & om het huis Overige detailhandel totaal Enschede totaal Dagelijkse artikelen Mode en luxe Vrije tijd In & om het huis Overige detailhandel totaal NB: cijfers wijken beperkt af van totale werkgelegenheid detailhandel (die incl. markthandel, webwinkels en postorderbedrijven is). Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 40

41 Dagelijkse artikelen: voedings- en genotmiddelen, drogisterij-, parfumerie- en medische artikelen Mode & luxe: kleding en modeaccessoires, stoffen, Handwerken, huishoudlinnen, schoeisel, lederwaren en reisartikelen, huishoudelijke en luxe artikelen, juweliersartikelen, warenhuizen Vrije tijd: boeken, tijdschriften en kantoorbenodigdheden, sport, kamperen en speelgoed In en om het huis: bloemen, planten, dieren en tuinbenodigdheden, woninginrichting, meubelen, vloerbedekking, DHZ, wit- en bruingoed, elektrische artikelen en verlichting Overige detailhandel: fietsen, bromfietsen en auto-accessoires, fotografische en optische artikelen, tweedehandsgoederen, overige detailhandel Figuur 3.5 Geïndexeerde werkgelegenheidsontwikkeling detailhandel en horeca, uitgesplitst naar KWA en overig Enschede ( ; 2009=100) KWA winkels KWA horeca overig Enschede winkels overig Enschede horeca Meer werk in Enschede Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 41

42 4 HOOFDSTUK Sectorale werkgelegenheidsanalyses Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 42

43 4. Sectorale werkgelegenheidsanalyses Highlights HTSM (hightech systemen en materialen), agrofood en creatieve industrie zijn qua werkgelegenheid de sterkst vertegenwoordigde topsectoren in Enschede en zijn ook gegroeid tussen 2009 en Al heeft de HTSM in wel te maken met een lichte banenkrimp. De creatieve industrie heeft vooral een sterke groei ook van het aantal vestigingen; deze topsector is meer kleinschalig van karakter. Maar gerelateerd aan de totale werkgelegenheid is de werkgelegenheidsdichtheid van topsectoren in Enschede wel minder groot dan o.a. in Hengelo en Almelo (m.n. door sterke vertegenwoordiging HTSM daar). De high-technology industrie in Enschede is nog bescheiden van omvang maar kent wel een doorgroei, waar de andere low- en medium-tech industriële clusters te maken hebben met werkgelegenheidsafnames. Meeste werkgelegenheid industriële sector bestaat wel uit medium-low en low-technology (78 procent). De kennisintensieve dienstensector is door financiële diensten en overige kennisintensieve diensten in omvang afgenomen. De kennisintensieve zakelijke diensten en de hightech kennisintensieve diensten groeien wel. Vergeleken met referentieregio s en gemeenten herbergt Enschede relatief veel kennisintensieve banen (550 per banen). Omvang recreatie & toerisme sector in Enschede (volgens de landelijke R&T-standaard) bedraagt ongeveer banen, een kleine 100 meer dan in Vooral de horeca heeft bijgedragen aan deze groei. 4.1 Topsectoren LISA heeft op basis van SBI2008 een afbakening gemaakt van elke topsector. Op basis van deze afbakening zijn analyses gemaakt van de ontwikkeling. Het aantal vestigingen in de creatieve industrie is sterk toegenomen. Tabel 4.1 Ontwikkeling aantal vestigingen topsectoren, Enschede (2009, 2013 en 2014) Topsector abs. % abs. % Agrofood % 4 1% Chemie % 1 3% Creatieve industrie % % Energie % 0 0% HTSM % 11 2% Lifescience % -1-1% Logistiek % 10 6% Tuinbouw % 0 0% Water % 0 0% Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 43

44 Er is ten opzichte van 2013 banengroei in de creatieve industrie, agrofood en logistiek, maar een banenverlies in Lifescience. Tabel 4.2 Ontwikkeling aantal banen topsectoren, Enschede (2009, 2013 en 2014) Topsector abs. % abs. % Agrofood % 115 3% Chemie % 0 0% Creatieve industrie % 136 6% Energie % -14-7% HTSM % -38-1% Lifescience % % Logistiek % 69 5% Tuinbouw % -12-8% Water % -2-15% Enschede heeft vergeleken met Nederland en de G-32 relatief veel banen in de Hightech, maar in de andere Twentse steden is dit aandeel veel hoger. Logistiek en Lifescience is in Nederland en de G-32 van veel groter belang dan in Enschede. Figuur 4.1 Procentuele verdeling aantal banen in topsectoren, Enschede vergeleken (2014). Enschede 24% 14% 16% 1% 31% 4% 10% Twente 27% 7% 8% 8% 35% 3% 11% G32 14% 6% 14% 5% 28% 10% 21% NL 24% 5% 14% 4% 25% 7% 16% Almelo 17% 5% 6% 6% 50% 7% 8% Hengelo 5% 4% 5% 24% 52% 1% 8% Zwolle 10% 1% 13% 9% 31% 3% 29% 0% 25% 50% 75% 100% Agrofood Chemie Crea.ind. Energie Higthtech Lifescience Logistiek Tuinbouw Water Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 44

45 De ontwikkeling van het aantal banen in de creatieve industrie blijft iets achter bij die in de referentiegebieden. Ook de ontwikkeling van het aantal banen in de chemie steekt niet gunstig af bij die in de meeste referentiegebieden. Tabel 4.3 Procentuele ontwikkeling aantal banen topsectoren, Enschede vergeleken ( ). agrofood chemie crea.ind. energie higthtech lifescience logistiek tuinbouw water Enschede 0% -10% 5% -9% 13% 3% -4% 807% -31% Twente -14% -8% 6% -8% 0% 25% -8% -1% 22% G-32-6% -8% 6% -8% -4% 8% -2% -22% -6% Nederland -7% -7% 6% -4% -4% 3% -5% -11% -9% Almelo -10% 18% 27% -8% 10% 29% -6% -9% -25% Hengelo 4% 9% 7% -13% -3% -12% -4% 18% 67% Zwolle -8% -17% 22% -5% -4% -10% -6% 6% 34% Enschede heeft relatief gezien weinig banen in de topsectoren, vergeleken met de totale werkgelegenheid. Figuur 4.2 Aantal banen in topsectoren per banen totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2014). Hengelo NL Twente Almelo G Enschede Zwolle Agrofood Chemie Crea.ind. Energie Higthtech Lifescience Logistiek Tuinbouw Water Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 45

46 4.2 Industriële sector naar niveau technologie High-technology cluster laat qua vestigingen en banen relatief sterke groei zien, maar het gaat om kleine aantallen. Banenverlies in low en medium-low technology is groot. Tabel 4.4 Ontwikkeling aantal vestigingen industriële sector, Enschede (2009, 2013 en 2014) segment abs. % abs. % Low-tech % -2-1% Medium-low-tech % 0 0% Medium-tech % -5-7% High-tech % 3 14% totaal % -4-1% Tabel 4.5 Ontwikkeling aantal banen industriële sector, Enschede (2009, 2013 en 2014) segment abs. % abs. % Low-tech % -50-2% Medium-low-tech % 44 2% Medium-tech % -88-6% High-tech % 32 18% totaal % -62-1% Binnen de industriële sector zijn in Enschede de low en medium low techonology sterk vertegenwoordigd. Figuur 4.3 Procentuele verdeling aantal banen in industriële sector, Enschede vergeleken (2014). Enschede 40% 38% 19% 3% Twente 39% 25% 32% 4% G32 44% 19% 29% 7% Nederland 43% 25% 26% 5% Almelo 37% 20% 31% 12% Hengelo 19% 21% 55% 5% Zwolle 42% 11% 45% 1% 0% 25% 50% 75% 100% Low-tech Medium-low-tech Medium-tech High-tech Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 46

47 De ontwikkeling van de werkgelegenheid in de industrie is in Enschede slechter dan in de referentiegebieden. De ontwikkeling in de high-tech en de medium-tech steekt hierbij gunstig af. Tabel 4.6 Procentuele ontwikkeling aantal banen industriële sector, Enschede vergeleken ( ). low-tech medium-low-tech medium-tech high-tech totaal Enschede -23% -12% 2% 29% -14% Twente -18% -7% -1% 16% -9% G-32-11% -7% -5% -24% -10% Nederland -10% -7% -4% -20% -8% Almelo -18% 7% 12% 17% -2% Hengelo -6% -14% 1% 20% -3% Zwolle -13% 41% -3% -2% -4% Tabel 4.7 Absoluut aantal banen industriële sector en aandeel in totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2014). HIGH-TECH MEDIUM-TECH MEDIUM-LOW-TECH LOW-TECH Enschede 207 0,3% ,6% ,2% ,5% Twente ,6% ,7% ,6% ,6% G ,7% ,8% ,8% ,2% Nederland ,5% ,6% ,5% ,3% Almelo 981 2,5% ,3% ,0% ,6% Hengelo 441 0,9% ,1% ,9% ,5% Zwolle 91 0,1% ,1% 691 0,8% ,9% Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 47

48 4.3 Kennisintensieve dienstensector Kennisintensieve zakelijke diensten en hightech kennisintensieve diensten hebben sterke ontwikkeling van het aantal banen. Aantal banen in kennisintensieve financiële diensten krimpt. Dit cluster is verhoudingsgewijs ook beperkt vertegenwoordigd in Enschede. Tabel 4.8 Ontwikkeling aantal vestigingen kennisintensieve dienstensector, Enschede (2009, 2013 en 2014) segment abs. % abs. % kennisintensieve zakelijke diensten % 183 9% hightech kennisintensieve diensten % 74 10% kennisintensieve financiële diensten % 0 0% overige kennisintensieve diensten % 138 6% totaal % 395 7% Tabel 4.9 Ontwikkeling aantal banen kennisintensieve dienstensector, Enschede (2009, 2013 en 2014) segment abs. % abs. % kennisintensieve zakelijke diensten % 137 2% hightech kennisintensieve diensten % % kennisintensieve financiële diensten % -60-6% overige kennisintensieve diensten % % totaal % % Figuur 4.4 Procentuele verdeling aantal banen in kennisintensieve dienstensector, Enschede vergeleken (2014). Enschede 20% 7% 2% 72% Twente 18% 5% 3% 73% G32- gemeenten 20% 7% 6% 67% Nederland 21% 8% 6% 65% Almelo 16% 2% 3% 78% Hengelo 19% 6% 3% 73% Zwolle 14% 6% 4% 76% 0% 25% 50% 75% 100% KI zakelijke diensten hightech KI diensten KI financiële diensten Overige KI diensten Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 48

49 Kennisintensieve zakelijke diensten en hightech kennisintensieve diensten hebben tussen 2009 en 2014 ook ten opzichte van de landelijke ontwikkelingen een sterke groei gerealiseerd. Enschede heeft samen met Zwolle relatief veel banen in de kennisintensieve dienstensector. Tabel 4.10 Procentuele ontwikkeling aantal banen kennisintensieve dienstensector, Enschede vergeleken ( ). KENNISINTENSIEVE ZAKELIJKE DIENSTEN HIGHTECH KENNISINTENSIEVE DIENSTEN KENNISINTENSIEVE FINANCIËLE DIENSTEN OVERIGE KENNISINTENSIEVE DIENSTEN TOTAAL Enschede 8% 37% -36% -1% 1% Twente 5% 35% -22% 1% 2% G-32 0% 7% -12% 0% 0% Nederland 3% 4% -12% 1% 1% Almelo 12% 37% -7% -8% -5% Hengelo 0% 17% -17% 12% 9% Zwolle -6% 17% -23% 7% 4% Tabel 4.11 Absoluut aantal banen kennisintensieve dienstverlening en aandeel in totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2014). ZAKELIJKE DIENSTEN HIGHTECH DIENSTEN FINANCIËLE DIENSTEN OVERIGE DIENSTEN Enschede ,7% ,6% 965 1,2% ,0% Twente ,3% ,2% ,4% ,3% G ,3% ,7% ,8% ,6% Nederland ,3% ,7% ,8% ,2% Almelo ,1% 406 1,0% 494 1,3% ,1% Hengelo ,8% ,4% 498 1,1% ,0% Zwolle ,6% ,2% ,4% ,4% Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 49

50 Figuur 4.5 Aantal banen in kennisintensieve dienstensector per banen van totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2014). Zwolle Enschede G32- gemeenten Nederland Almelo Hengelo (O.) Twente KI zakelijke diensten hightech KI diensten KI financiële diensten Overige KI diensten 4.4 Recreatie & toerisme Groei van het aantal vestigingen en van het aantal banen in sector recreatie & toerisme. Groei wordt vooral gedragen door cultuur, recreatie & amusement en door horeca. Tabel 4.12 Ontwikkeling aantal vestigingen recreatie & toerisme, Enschede (2009, 2013 en 2014) Cultuur, recreatie en amusement % 21 10% Detailhandel/groothandel % -1-2% Horeca % 5 1% Logiesverstrekking % -1-3% Sport % 1 1% Vervoer % 4 4% Overig % 5 6% TOTAAL % 34 4% Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 50

51 Tabel 4.13 Ontwikkeling aantal banen recreatie & toerisme, Enschede (2009, 2013 en 2014) Cultuur, recreatie en amusement % 50 9% Detailhandel/groothandel % -17-8% Horeca % 141 6% Logiesverstrekking % -12-6% Sport % 1 0% Vervoer % -2 0% Overig % % TOTAAL % 89 2% Enschede heeft in vergelijking met Almelo, Hengelo en Zwolle relatief meer werkgelegenheid in de toerisme & recreatie. Figuur 4.6 Werkgelegenheidsaandeel recreatie & toerisme, Enschede vergeleken (2014). Enschede 5,6% Twente 6,0% G32- gemeenten 5,3% Nederland 6,3% Almelo 4,8% Hengelo (O.) 4,3% Zwolle 4,6% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 51

52 Enschede heeft relatief weinig banen in de logiesverstrekking en veel werkgelegenheid in het vervoercluster. Echter het aantal banen in de vervoer is in Enschede tussen 2009 en 2014 wel relatief sterk gedaald. Figuur 4.7 Procentuele verdeling aantal banen in sector recreatie & toerisme, Enschede vergeleken (2014). Enschede 13% 4% 52% 4% 7% 13% 7% Twente 9% 3% 56% 15% 5% 8% 4% G32- gemeenten 12% 3% 54% 10% 6% 9% 7% Nederland 11% 3% 51% 14% 6% 7% 7% Almelo 12% 3% 50% 25% 3% 3% 3% Hengelo (O.) 7% 7% 61% 11% 5% 4% 4% Zwolle 11% 3% 64% 6% 4% 7% 5% 0% 25% 50% 75% 100% Cultuur,recreatie,amusement Detailhandel/ groothandel Horeca Logiesverstrekking Sport Vervoer Overig T&R Tabel 4.14 Procentuele ontwikkeling aantal banen recreatie & toerisme, Enschede vergeleken ( ). ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND ALMELO HENGELO ZWOLLE Cultuur, recreatie en amusement 8% 13% 7% 13% 75% 18% 5% Detailhandel/groothandel -5% -12% -13% -9% -13% -2% -16% Horeca 3% 2% 3% 2% 15% -3% 22% Logiesverstrekking 10% 8% 6% 0% 28% 9% -9% Sport 21% 65% 12% 17% 60% 52% 59% Vervoer -30% -1% -6% -8% -20% -48% -7% Overig -30% -26% -7% -6% -14% 17% 27% TOTAAL -4% 3% 2% 2% 20% -2% 15% Tabel 4.15 Procentuele ontwikkeling aantal banen recreatie & toerisme, Enschede vergeleken ( ). ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND ALMELO HENGELO ZWOLLE Cultuur, recreatie en amusement 9% -3% -2% 1% 1% -3% 5% Detailhandel/groothandel -8% -4% -5% -3% -3% 2% -7% Horeca 6% -1% 2% 1% -6% -9% 13% Logiesverstrekking -6% 3% 1% 0% 11% 6% -2% Sport 0% 13% 1% 2% 7% 50% -8% Vervoer 0% 8% 0% -4% -9% -22% 0% Overig -19% -10% -6% -5% -7% 26% 1% TOTAAL 2% 0% 0% 0% -1% -4% 8% Meer werk in Enschede Sectorale werkgelegenheidsanalyses 52

53 5 HOOFDSTUK Beroepsbevolking en werkloosheid Meer werk in Enschede Beroepsbevolking en werkloosheid 53

54 5. Beroepsbevolking en werkloosheid Highlights Netto participatiegraad onder de 60 procent, verschil met Nederlands gemiddelde is beperkt (NB: definitie beroepsbevolking veranderd van jaar naar jaar). Hengelo en Zwolle hebben een hogere bruto en netto participatiegraad dan Enschede, Almelo lager. Waar andere drie Overijsselse steden daling hebben, is in Enschede de arbeidsparticipatie in 2014 ongeveer gelijk aan Het opleidingsniveau van de (potentiële) beroepsbevolking in Enschede is conform landelijk beeld. In vergelijking met Twente heeft Enschede een wat kleiner aandeel middelbaar opgeleiden in de beroepsbevolking. Enschede heeft vergeleken met Twente en Nederland een nog hogere werkloosheidspercentage. Echter, het werkloosheidspercentage is in 2014 wel lager dan in 2013, waar deze in Twente en Nederland ongeveer gelijk is gebleven. Het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW er) is in 2014 nog wel toegenomen tot ongeveer De eerste helft van 2015 laat wel een daling zien. NWW ers in Enschede zijn eind 2014 relatief hoger opgeleid, ouder en langer ingeschreven dan een jaar daarvoor. In referentiegemeenten heeft in grote lijnen dezelfde ontwikkeling plaatsgevonden. NWW ers in Enschede zijn relatief vaker laagopgeleid dan in Hengelo en Zwolle, langer ingeschreven dan in Hengelo, maar minder lang dan in Zwolle. De verschillen met Almelo zijn klein. Sinds 2009 is het aantal WW-uitkeringen met 30 procent gestegen. In Almelo, Hengelo en Zwolle liggen de groeipercentages fors hoger. Eind 2014 is het aantal WW-uitkeringen in Enschede 4 procent lager dan het jaar ervoor. Landelijk is er sprake van 1 procent toename. Het aantal WWB-uitkeringen is in 2014 met 3 procent toegenomen, landelijk is het groeipercentage 5 procent. 5.1 Beroepsbevolking De netto participatiegraad is in Enschede lager dan in Twente en gemiddeld in Nederland Het aandeel beroepsbevolking is gelijk gebleven in Enschede en in Twente en Nederland gedaald Tabel 5.1 Arbeidsmarktopbouw, Enschede, Twente en Nederland (2009 en 2014). ENSCHEDE TWENTE NEDERLAND (absolute aantallen x 1.000) bevolking jaar beroepsbevolking niet-beroepsbevolking werkzame beroepsbevolking (in procenten) beroepsbevolking 68% 68% 70% 69% 71% 70% niet-beroepsbevolking 32% 32% 30% 31% 29% 30% werkzame beroepsbevolking 94% 90% 95% 92% 96% 93% netto participatiegraad 64% 62% 67% 64% 68% 65% Beroepsbevolking jaar als percentage van bevolking jaar (beroepsbevolking: personen die betaald werk hebben of die geen betaald werk hebben, recent naar betaald werk hebben gezocht en daarvoor direct beschikbaar zijn. Niet beroepsbevolking als percentage van bevolking jaar (niet beroepsbevolking: personen die niet tot de beroepsbevolking behoren). Werkzame beroepsbevolking als percentage van beroepsbevolking jaar (werkzame beroepsbevolking: personen die betaald werk hebben). Netto participatiegraad: aandeel jaar behorend tot de werkzame beroepsbevolking ten opzichte van de totale groep jarigen. Bron: CBS-EBB (jaarcijfers). Meer werk in Enschede Beroepsbevolking en werkloosheid 54

55 0-15 jarigen: jaar en ouder: Figuur 5.1 Samenstelling Enschedese beroepsbevolking schematisch weergegeven (2014). Totale bevolking Enschede: Potentiële beroepsbevolking (15-74 jarigen): Nietberoepsbevolking: Beroepsbevolking (bruto participatie): Werkloze beroepsbevolking: Werkzame beroepsbevolking (netto participatie): Bron: CBS. Nota bene: Vanaf januari 2015 volgt het CBS de internationaal afgesproken definitie van werkloosheid. Hiermee vervalt het urencriterium van 12 uur en de leeftijdsgrens van 65 jaar. Aansluitend daarop heeft ook UWV de definitie van de niet-werkende werkzoekenden (nww) aangepast. Een niet-werkende werkzoekende is per januari 2015 iemand van 15 tot en met 74 jaar die bij UWV als werkzoekende staat ingeschreven. Bruto en netto participatiegraad lager dan in Hengelo en Zwolle, maar hoger dan in Almelo Tabel 5.2 Bruto en netto participatiegraad, Enschede vergeleken (2009, 2013 en 2014). BRUTO PARTICIPATIEGRAAD NETTO PARTICIPATIEGRAAD Enschede 68,2% 68,4% 67,9% 63,9% 61,6% 61,6% Twente 70,1% 70,1% 69,4% 66,8% 64,7% 64,1% Nederland 70,7% 70,5% 70,1% 67,6% 65,4% 64,9% Almelo 68,6% 67,5% 65,7% 64,9% 61,4% 59,2% Hengelo 71,9% 71,2% 69,5% 68,5% 65,8% 64,1% Zwolle 73,4% 74,8% 73,8% 70,0% 69,8% 68,8% Bruto participatiegraad: aandeel jaar behorend tot beroepsbevolking ten opzichte van de totale groep jarigen. Netto participatiegraad: aandeel jaar behorend tot de werkzame beroepsbevolking ten opzichte van de totale groep jarigen. Bron: CBS-EBB (jaarcijfers). Meer werk in Enschede Beroepsbevolking en werkloosheid 55

56 Zowel bij mannen als vrouwen is netto participatiegraad lager dan in Hengelo en Zwolle, maar hoger dan in Almelo Tabel 5.3 Netto participatiegraad mannen en vrouwen, Enschede vergeleken (2009, 2013 en 2014). MANNEN VROUWEN Enschede 69,5% 66,5% 66,8% 57,9% 56,3% 56,0% Twente 73,3% 69,8% 69,4% 60,0% 59,4% 58,6% Nederland 73,8% 70,2% 70,1% 61,4% 60,6% 59,6% Almelo 72,2% 66,6% 65,2% 57,6% 56,1% 53,2% Hengelo 74,5% 70,7% 69,0% 62,3% 60,8% 59,1% Zwolle 75,4% 73,9% 73,5% 64,9% 65,7% 64,3% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers). Opleidingsniveau potentiele beroepsbevolking is hoger dan in Twente en lager dan gemiddeld in Nederland Tabel 5.4 Opleidingsniveau potentiële beroepsbevolking; Enschede, Twente en Nederland (2009, 2013 en 2014). ENSCHEDE TWENTE NEDERLAND laag 35% 34% 33% 35% 33% 33% 34% 31% 31% midden 42% 41% 41% 42% 43% 42% 40% 41% 41% hoog 24% 25% 27% 22% 24% 25% 26% 28% 28% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers). Aandeel hoogopgeleiden in beroepsbevolking is hoger en aandeel middelbaar opgeleiden is lager dan in Twente Tabel 5.5 Opleidingsniveau beroepsbevolking; Enschede, Twente en Nederland (2009 en 2014). ENSCHEDE TWENTE NEDERLAND laag 26% 26% 24% 27% 25% 25% 26% 23% 23% midden 46% 43% 43% 47% 46% 46% 43% 43% 43% hoog 28% 31% 32% 26% 28% 29% 31% 33% 34% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers). Aandeel hoogopgeleiden is hoger dan in Almelo, maar duidelijk lager dan in Zwolle Tabel 5.6 Opleidingsniveau beroepsbevolking Enschede vergeleken (2009 en 2014). ENSCHEDE ALMELO HENGELO ZWOLLE laag 26% 24% 31% 26% 23% 21% 20% 18% midden 46% 43% 44% 49% 47% 45% 38% 40% hoog 28% 32% 25% 26% 30% 33% 42% 43% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers). Meer werk in Enschede Beroepsbevolking en werkloosheid 56

57 Het aantal banen voor de beroepsbevolking ligt in Enschede lager dan in Almelo, Hengelo en Zwolle Figuur 5.2 Verhouding banen / beroepsbevolking, Enschede vergeleken (2004, 2009 en 2014). 160% % 120% 130% 134% 131% 100% 111% 109% 111% 102% 101% 103% 99% 107% 111% 80% 60% 40% 20% 0% Almelo Enschede Hengelo Zwolle Hoog werkloosheidspercentage in Enschede, maar ontwikkeling wel positief: Werkloosheidspercentage daalt, en ligt onder werkloosheidsniveau in Almelo Figuur 5.3 Werkloosheidspercentage, Enschede, Twente en Nederland ( ). 12% Nederland Twente (CR) Enschede 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers). Meer werk in Enschede Beroepsbevolking en werkloosheid 57

58 Figuur 5.4 Werkloosheidspercentage, Enschede, vergeleken met Almelo, Hengelo en Zwolle ( ). 12% Enschede Hengelo (O.) Zwolle Almelo 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers). 5.2 Niet-werkende werkzoekenden en uitkeringen Het aantal NWW ers in Enschede is tussen 2008 en 2014 sterk opgelopen. Vanaf begin 2014 is er een lichte daling ingezet. Figuur 5.5 Ontwikkeling aantal NWW ers in Enschede (31 december december 2014) Bron: UWV Werkbedrijf. Meer werk in Enschede Beroepsbevolking en werkloosheid 58

59 Figuur 5.6 Ontwikkeling aantal NWW ers in Enschede (1 januari juni 2015) januari 2014 juni 2015 Bron: UWV Werkbedrijf. Laatste 3 jaar is groei aantal NWWérs in Enschede relatief minder sterk dan in Twente en Nederland gemiddeld. Figuur 5.7 Jaarlijkse procentuele ontwikkeling aantal NWW ers, Enschede vergeleken (31 dec dec. 2014). 40% 30% 20% 10% 0% -10% Enschede -20% Nederland Twente -30% 03-'04 04-'05 05-'06 06-' '09 09-'10 10-'11 11-'12 12-'13 13-'14 Bron: UWV Werkbedrijf. Meer werk in Enschede Beroepsbevolking en werkloosheid 59

60 NWW ers in Enschede zijn eind 2014 relatief hoger opgeleid, ouder en langer ingeschreven dan een jaar daarvoor. In referentiegemeenten heeft in grote lijnen dezelfde ontwikkeling plaatsgevonden. NWW ers in Enschede zijn relatief vaker laagopgeleid dan in Hengelo en Zwolle, langer ingeschreven dan in Hengelo, maar minder lang dan in Zwolle. De verschillen met Almelo zijn klein. Tabel 5.7 Aantal kenmerken NWW ers per gemeente (31 december 2013 en 2014). ENSCHEDE ALMELO HENGELO ZWOLLE opleidingsniveau laag 53% 50% 54% 51% 36% 37% 42% 39% midden 35% 37% 37% 38% 45% 45% 37% 39% hoog 12% 13% 10% 10% 19% 18% 21% 22% leeftijd < 27 jaar 12% 10% 11% 10% 11% 10% 11% 9% jaar 56% 55% 54% 54% 56% 54% 58% 56% 50 jaar en ouder 32% 35% 35% 36% 33% 36% 32% 35% inschrijfduur 0-6 maanden 33% 22% 66% 24% 38% 29% 49% 18% 7-12 maanden 18% 17% 13% 12% 17% 15% 17% 13% > 12 maanden 49% 61% 21% 64% 45% 55% 34% 68% Bron: UWV Werkbedrijf. Het aantal WW-uitkeringen in Enschede is, na enkele jaren van groei, in 2014 afgenomen. Ook in de vergelijkingsgemeenten is het aantal WW-uitkeringen niet meer gegroeid. Figuur 5.8 Ontwikkeling aantal WW-uitkeringen, Enschede vergeleken (31 december december 2014) % ontw. '04-'14 '09-'14 Almelo +28% +48% Enschede +28% +30% Hengelo (O.) +28% +46% Zwolle +46% +77% Landelijk: % ontwikkeling : +36%; % ontwikkeling : +64%. Bron: CBS. Meer werk in Enschede Beroepsbevolking en werkloosheid 60

61 Het aantal WW-uitkeringen is in 2014 in Enschede verhoudingsgewijs sterk gedaald, na een sterke toename in het jaar ervoor. Tabel 5.8 Aantal WW-uitkeringen per gemeente (31 december 2013 en 2014). ENSCHEDE ALMELO HENGELO ZWOLLE TWENTE NEDERLAND december december december % ontw. dec. 12 dec % 26% 29% 31% 30% 29% % ontw. dec. 13 dec % 1% -3% -2% -4% 1% Bron: CBS. Het aantal huishoudens met een WWB-uitkering is in 2014 in Enschede minder gestegen dan in vergelijkingsgemeenten en Nederland. In 2013 was dit groeicijfer in Enschede nog het hoogst. Tabel 5.9 Ontwikkeling totaal aantal huishoudens met WWB-uitkering, Enschede vergeleken ( ). ENSCHEDE ALMELO HENGELO ZWOLLE TWENTE NEDERLAND december december december % ontw. dec. 12 dec % 6% 8% 5% 11% 8% % ontw. dec. 13 dec % 4% 5% 7% 4% 5% Bron: CBS. Meer werk in Enschede Beroepsbevolking en werkloosheid 61

62 1 BIJLAGE Begrippenlijst Meer werk in Enschede Begrippenlijst 62

63 Bijlage 1. Begrippenlijst Begrip Beroepsbevolking Fulltime werkzaam Grootteklasse vestigingen Netto participatiegraad Omschrijving Alle personen (15 tot en 74 jaar) die: tenminste twaalf uur per week werken, of werk hebben aanvaard waardoor ze tenminste twaalf uur per week gaan werken, of verklaren ten minste twaalf uur per week te willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en activiteiten ontplooien om werk voor ten minste twaalf uur per week te vinden. Gemiddeld 12 uur of meer per week werkzaam. Indeling van vestigingen op basis van het aantal fulltime werkzame personen. Het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. Niet-werkende werkzoekende De bij een vestiging van het UWV Werkbedrijf actueel ingeschreven werkzoekende zonder werk of werkzoekende die minder dan twaalf uur per week werkt met een inschrijfdatum en geen uitschrijfdatum. Zij dienen ingeschreven te zijn in de regio waar zij woonachtig zijn. Potentiële beroepsbevolking Parttime werkzaam Vestiging Werkloze beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking Werkzame persoon Alle jarigen, bestaande uit de beroepsbevolking en nietberoepsbevolking. Gemiddeld minder dan 12 uur per week werkzaam. Locatie van een onderneming, instelling of zelfstandige beroepsbeoefenaar (dat wil zeggen elke fabriek, werkplaats, kantoor, winkel of andere bedrijfsruimte, dan wel elk complex daarvan) waarin of van waaruit een economische activiteit of zelfstandig (vrij) beroep wordt uitgeoefend door minimaal 1 werkzaam persoon. Personen (15 tot en met 74 jaar) zonder werk, of met werk voor minder dan twaalf uur per week, die actief op zoek zijn naar betaald werk voor twaalf uur of meer per week en die daarvoor direct beschikbaar zijn. Personen (15 tot en met 74 jaar) die in Nederland wonen en betaald werk hebben van twaalf uur of meer per week. Persoon die betaalde activiteiten verricht op of vanuit de vestiging: meewerkende eigenaar (directie, bedrijfshoofd), meewerkend gezinslid, zelfstandige beroepsbeoefenaar en/of werknemer. Uitzendkrachten zijn werknemers en worden meegeteld in het totaal aantal werkzame personen. Wet Werk en Bijstand (WWB) Wet uit 2004, bedoeld voor mensen die niet in staat zijn om in hun eigen onderhoud te voorzien en ook geen beroep kunnen doen op een andere sociale verzekeringswet. Meer werk in Enschede Begrippenlijst 63

64 Niet Werkende Werkzoekenden (NWW) en Werkloze beroepsbevolking (WBB): UWV Werkbedrijf publiceert cijfers over niet-werkende werkzoekenden (NWW) op de website De cijfers over de NWW verschillen van samenstelling met de werkloze beroepsbevolking (WBB) die het CBS publiceert. Enerzijds staan niet alle werklozen ingeschreven bij UWV Werkbedrijf (vooral personen zonder recht op een uitkering zoals jongeren en herintreders). Anderzijds staan er personen bij UWV ingeschreven die niet tot de werkloze beroepsbevolking horen (personen die bijvoorbeeld een opleiding volgen of die niet actief naar werk zoeken). Een ander verschil is de wijze waarop beide cijfers tot stand komen: het NWW-cijfer komt voort uit registratie van werkzoekenden door UWV Werkbedrijf, het WBB-cijfer van het CBS komt tot stand door een enquête onder de beroepsbevolking. Vanaf januari 2015 volgt het CBS de internationaal afgesproken definitie van werkloosheid. Hiermee vervalt het urencriterium van 12 uur en de leeftijdsgrens van 65 jaar. Aansluitend daarop heeft ook UWV de definitie van de niet-werkende werkzoekenden (nww) aangepast. Een niet-werkende werkzoekende is per januari 2015 iemand van 15 tot en met 74 jaar die bij UWV als werkzoekende staat ingeschreven. Meer werk in Enschede Begrippenlijst 64

65 2 BIJLAGE Afbakening werkgelegenheidslocaties Meer werk in Enschede Afbakening werkgelegenheidslocaties 65

66 Bijlage 2. Afbakening werkgelegenheidslocaties Type locatie Bedrijventerrein locatie Bleekweg (Hardick & Seckel) De Plooij De Reulver Euregio Groote Plooij Havengebied Het Sander Josink Es Luchthaven Twente Marssteden Rigtersbleek - Tubantia Roombekerveld Sleutelkamp Transportcentrum Usseler Es Westerval Zuiderval - Hofkwartier Kantoorlocatie Centrum Creatieve Campus Kennispark Bedrijvenpark Drienerlo Kennispark B&S-park Kennispark UT (incl. The Gallery) Stationsomgeving Uitvalswegen buiten Binnensingelgebied Zuiderval - Het Eeftink Zuiderval - Kotmanpark Winkellocatie Kernwinkelapparaat (KWA) Boswinkel Budgetcenter Deppenbroek Eschmarke Glanerbrug Helmerhoek Lage Bothofstraat Miro Center Op de Brouwerij Schuttersveld* Stadsveld Stokhorst / 't Ribbelt Stroinkslanden Twekkelerveld Zuid Meer werk in Enschede Afbakening werkgelegenheidslocaties 66

67 Meer werk in Enschede Afbakening werkgelegenheidslocaties 67

68 3 BIJLAGE Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector Meer werk in Enschede Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector 68

69 Bijlage 3. Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector Industriële sector SBI-code SBI-afdeling High-technology 21 Vervaardiging van farmaceutische grondstoffen en producten 26 Vervaardiging van computers, elektronische en optische mach. Medium-high-technology 20 Vervaardiging van chemische producten 27 Vervaardiging van elektrische apparatuur 28 Vervaardiging van overige machines en apparaten 29 Vervaardiging van auto's, aanhangwagens en opleggers 30 Vervaardiging van overige transportmiddelen Medium-low-technology 19 Vervaardiging van cokesovenproducten en aardolieverwerking 22 Vervaardiging van producten van rubber en kunststof 23 Vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale prod. 24 Vervaardiging van metalen in primaire vorm 25 Vervaardiging van prod. van metaal (geen machines en app.) 33 Reparatie en installatie van machines en apparaten Low-technology 10 Vervaardiging van voedingsmiddelen 11 Vervaardiging van dranken 12 Vervaardiging van tabaksproducten 13 Vervaardiging van textiel 14 Vervaardiging van kleding 15 Vervaardiging van leer, lederwaren en schoenen 16 Primaire houtbewerking en vervaardiging van artik. van hout 17 Vervaardiging van papier, karton en papier- en kartonwaren 18 Drukkerijen, reproductie van opgenomen media 31 Vervaardiging van meubels 32 Vervaardiging van overige goederen Meer werk in Enschede Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector 69

70 Kennisintensieve dienstensector SBI-code SBI-afdeling Knowledge-intensive market services 50 Vervoer over water 51 Luchtvaart 69 Rechtskundige dienstverlening, accountancy, belastingadvies 70 Holdings (geen financiële), interne concerndiensten 71 Architecten, ingenieurs en technisch ontwerp en advies 73 Reclame en marktonderzoek 74 Industrieel ontwerp en vormgeving, fotografie, vertaling 78 Arbeidsbemiddeling, uitzendbureaus en personeelsbeheer 80 Beveiliging en opsporing High-tech knowledge-intensive services 59 Productie en distributie van films en televisieprogramma s 60 Verzorgen en uitzenden van radio- en televisieprogramma's 61 Telecommunicatie 62 Dienstverl. activiteiten op het gebied van informatietechn. 63 Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie 72 Speur- en ontwikkelingswerk Knowledge-intensive financial services 64 Financiële instellingen (geen verzekeringen, pensioenfonds) 65 Verzekeringen en pensioenfondsen (geen verplichte soc. verz) 66 Overige financiële dienstverlening Other knowledge-intensive services 58 Uitgeverijen 75 Veterinaire dienstverlening 84 Openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen 85 Onderwijs 86 Gezondheidszorg 87 Verpleging, verzorging en begeleiding met overnachting 88 Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting 90 Kunst 91 Culturele uitleencentra, archieven, musea, dierentuinen 92 Loterijen en kansspelen 93 Sport en recreatie Minder kennisintensieve dienstensector SBI-code SBI-afdeling Less-knowledge-intensive market services 45 Handel in en reparatie van auto s, motorfietsen, aanhangers 46 Groothandel en handelsbemiddeling (niet in auto's e.d.) 47 Detailhandel (niet in auto's e.d.) 49 Vervoer over land 52 Opslag en dienstverlening voor vervoer 55 Logiesverstrekking 56 Eet- en drinkgelegenheden 68 Verhuur van en handel in onroerend goed 77 Verhuur en lease van auto's, consumentenartikelen, machines 79 Reisbemiddeling, reisorganisatie, toeristische informatie 81 Facility management, reiniging en landschapsverzorging 82 Overige zakelijke dienstverlening 95 Reparatie van computers en consumentenartikelen Other less-knowledge-intensive services 53 Post en koeriers 94 Levensbeschouwelijke en politieke organisaties 96 Wellness en overige dienstverlening; uitvaartbranche 97 Huishoudens als werkgever van huishoudelijk personeel 98 Niet-gespecificeerde productie v. goederen door particulieren 99 Extraterritoriale organisaties en lichamen Meer werk in Enschede Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector 70

71 4 BIJLAGE Afbakening sector Recreatie & Toerisme Meer werk in Enschede Afbakening sector Recreatie & Toerisme 71

72 Bijlage 4. Afbakening sector Recreatie & Toerisme Nota bene: de wegingsfactoren worden toegepast op het aantal werkzame personen, maar niet op het aantal vestigingen. Meer werk in Enschede Afbakening sector Recreatie & Toerisme 72