Monitor ECONOMISCHE ONTWIKKELING ENSCHEDE Augustus 2019

Transcriptie

1

2 Monitor ECONOMISCHE ONTWIKKELING ENSCHEDE 2018 Augustus

3 Inhoudsopgave Samenvatting Indeling en opzet van de monitor Inleiding Leeswijzer Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur Toegevoegde waarde Totaaloverzicht vestigingen en werkgelegenheid Grootteklasse * Per bedrijf/organisatie alle vestigingen in Enschede gecombineerd Sectorstructuur Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Totaalbeeld bedrijfslocaties Werkgelegenheid naar type bedrijfslocatie Bedrijvigheid per wijk Inzoom op Kernwinkelapparaat (KWA) Inzoom op Technology Base (voormalige militaire luchthaven) Inzoom op Kennispark Inzoom op startup locaties Sectorale werkgelegenheidsanalyses Topsectoren Industriële sector naar technologieniveau Kennisintensieve dienstensector Recreatie en toerisme Beroepsbevolking en werkloosheid Beroepsbevolking Uitkeringen Bijlage 1 Begrippenlijst Bijlage 2 Afbakening werkgelegenheidslocaties Bijlage 3 Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector Bijlage 4 Afbakening sector Recreatie en Toerisme

4 Samenvatting Inleiding Centraal in het programma Economie en Werk van de gemeente Enschede staat het bouwen aan een economisch sterk Enschede, met voldoende en adequate banen voor de Enschedese beroepsbevolking, zowel nu als in de toekomst. Daartoe wordt de groei van het aantal banen bevorderd om de (arbeids)participatie te vergroten. Om deze doelstellingen te kunnen realiseren, is een goed beeld van de stand van de lokale economie en de ontwikkelingen gedurende de laatste jaren noodzakelijk. Deze Monitor Economische Ontwikkeling Enschede 2018 levert net als voorgaande jaren de onderbouwing voor dit beeld. In de monitor geven werkgelegenheids- en werkloosheidscijfers gezamenlijk inzicht in de economische positie van Enschede. Groei aantal vestigingen iets lager dan voorgaande jaren In deze Monitor is er ruime aandacht voor het aantal en type vestigingen van bedrijven en de ontwikkelingen over de laatste jaren. In het afgelopen jaar is het aantal vestigingen in Enschede verder gegroeid, maar de groei is wel minder groot dan in Nederland, G-40 gemeenten en Twente. Wat daarbij opvalt is dat de (door)groei van bedrijvigheid minder bij ZZP ers zit. De procentuele groei van vestigingen is namelijk bij middelgrote ( werkzame personen) en grote (minimaal 100 werkzame personen) hoger tussen 2017 en Waarschijnlijk is dat er niet alleen nieuwe bedrijven bijkomen maar dat in deze periode van economische groei Enschedese vestigingen ook personeelsgroei realiseren en daarmee doorschuiven naar grotere grootteklassen. Aantal banen groeit door Het aantal vestigingen in Enschede bevindt zich al vele jaren in een stijgende lijn. Bij de ontwikkeling van het aantal banen is het beeld anders en sterker gerelateerd aan het economische klimaat. De laatste vijf jaren is er sprake van een sterke doorgroei van het aantal banen in Enschede. In 2018 zijn er banen, meer dan in Anders dan in de voorgaande drie jaren is in Enschede ook de procentuele werkgelegenheidsgroei beperkt kleiner dan in Twente, de G40-gemeenten en Nederland. Sectoren die in 2018 meer werkgelegenheid bieden dan het voorgaande jaar zijn vooral de bouw, groothandel en horeca. De horecasector realiseert al meerdere jaren in Enschede banengroei. Anders dan in de voorgaande jaren is in 2018 voor het eerst wel weer sprake van een sterkere banengroei onder mannen (+2,7%) dan onder vrouwen (+1,0%) in Enschede. Deels samenhangend met onder meer het sterke herstel van de Enschedese bouwsector. Afname werkloosheid De werkgelegenheidspositie van Enschede in de regio is de afgelopen jaren vrij stabiel. In totaal is zo n 28 procent van de Twentse werkgelegenheid te vinden in Enschede. De groei van de werkgelegenheid, zowel lokaal als regionaal, vertaalt zich in een toenemende arbeidsparticipatie en minder werklozen. Het werkloosheidspercentage in Enschede is gedaald van 8,6 procent in 2016 naar 7,1 procent in 2017 om in 2018 uit te komen op 5,2 procent. Daarmee zet de sinds 2013 ingezette daling door. Ook het aantal WW-uitkeringen ligt januari 2019 op een aanzienlijk lager niveau dan in januari De economische groei vertaalt zich in Enschede dus in meer banen, meer arbeidsdeelname en minder werklozen. 3

5 Samenstelling Enschedese beroepsbevolking en werkgelegenheid in schema (2018) Bron: CBS / Bedrijvencartotheek Enschede; afgerond op duizendtallen Kerncijfers ABSOLUUT ONTWIKKELING T.O.V. JAAR ERVOOR PEILJAAR Vestigingen ,0% April 2018 Eenmansbedrijven (m.n. ZZP ers) ,7% April 2018 Banen ,9% April 2018 Banen op bedrijventerreinen ,4% April 2018 Banen op kantoorlocaties ,3% April 2018 Banen op winkellocaties ,0% April 2018 Banen topsector HTSM ,1% April 2018 Banen topsector Life Sciences & Health 979-1,5% April 2018 Banen industrie medium-tech & high-tech ,5% April 2018 Banen kennisintensieve diensten ,0% April 2018 Toegevoegde waarde (in miljoen euro) ,8% April 2018 Beroepsbevolking (15-75 jaar) toegenomen 2018 Bruto arbeidsparticipatie 67% toegenomen 2018 Netto arbeidsparticipatie 63% toegenomen 2018 Werkloosheidspercentage 5,2% afgenomen 2018 WW-uitkeringen ,2 Januari 2019 P-wet uitkeringen ,5% Januari

6 De highlights Werkgelegenheid vormt een belangrijke indicator voor het economisch klimaat. Hoe hebben de werkgelegenheid en de arbeidsmarkt in Enschede zich ontwikkeld in 2018? Onderstaand vindt u de belangrijkste uitkomsten op een rij (de highlights ). Alle onderliggende cijfers zijn in de volgende hoofdstukken van deze monitor te raadplegen. Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur De toegevoegde waarde van Enschedese ondernemingen groeit sinds 2016 weer sterk. Met name de commerciële dienstverlening draagt bij aan deze groei. Enschede volgt het landelijke patroon, maar kent wel grotere groei dan in Almelo, Hengelo en Zwolle. De werkgelegenheid in Enschede is voor het vijfde achtereenvolgende jaar gestegen. Enschede heeft in 2018 ruim banen. Er zijn ten opzichte van 2017 ongeveer banen bij gekomen (+1,9%). Het aantal vestigingen stijgt ook nog steeds en heeft in 2018 de gepasseerd (+2,0%). De groei neemt wel af en is duidelijk kleiner dan in de periode In meer vestigingen en banen vertrokken uit Enschede naar elders in Twente dan dat er naar Enschede vertrokken zijn (saldo: -18 vestigingen en -81 banen). Tussen 2009 en 2018 heeft Enschede per saldo 500 banen uit het overige deel van de regio Twente ontvangen. Meeste jaren een positief migratiesaldo, met uitzondering van , en Door de gunstige werkgelegenheidsontwikkeling sinds 2014 is de totale procentuele werkgelegenheidsontwikkeling in Enschede positiever dan landelijk gemiddeld (+6 versus +4 procent). Het aantal Enschedese banen ingevuld door mannen (44.950) is nog beperkt groter dan het aantal banen ingevuld door vrouwen (42.460). Anders dan in de voorgaande jaren is in 2018 voor het eerst wel weer sprake van een sterkere banengroei onder mannen (+2,7%) dan onder vrouwen (+1,0%) in Enschede. Het aantal vestigingen met minimaal 50 werkzame personen relatief sterk gestegen ten opzichte van 2017 (+6%). Werkgelegenheidstoename tussen 2017 en 2018 is vooral zichtbaar bij zowel ZZP ers als middelgrote en grote vestigingen. Enschede heeft in een sterke groei van het aantal vestigingen in het onderwijs, al is landelijk de procentuele toename in deze sector nog groter (+6% versus +10%). Het aantal banen is relatief het sterkst gegroeid in de bouw (+11%). Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Het aantal vestigingen groeit vooral buiten de bedrijvenlocaties (+127 procent tussen 1996 en 2018). Dit komt vooral door de groei van het aantal ZZP ers, die veelal aan huis gevestigd zijn. De groei van het aantal vestigingen op bedrijventerreinen (+71%) en op kantoorlocaties (+66%) ontloopt elkaar beperkt. Sinds 1996 is in absolute aantallen het aantal banen op kantoorlocaties het sterkst gegroeid ( banen). Procentueel is de toename het grootst op de Enschedese bedrijventerreinen (+50%). In is de absolute banengroei het grootst op de bedrijventerreinen (+630 banen). Op kantoorlocaties is de werkgelegenheid beperkt gedaald (-80 banen). De daling van banen op kantoorlocaties wordt vooral gedragen door de werkgelegenheidsafnamen in het Centrum en op Kennispark Twente Village. De doorgroei van werkgelegenheid op bedrijventerreinen is vooral sterk op de Marssteden, Josink Es en Transportcentrum. 5

7 Het aantal vestigingen en banen op winkellocaties groeit in 2018, niet alleen in het KWA maar ook in de vernieuwde winkelcentrum Stokhorst/ t Ribbelt en Zuid. Het aantal banen in het Kernwinkelapparaat (KWA) van Enschede is gestegen van naar 5.550, een toename van 5 procent. Op Technology Base schommelt het aantal banen op werkparken van 126 in maart 2018, naar 179 september 2018 naar in februari 145. Op woonparken is het aantal banen teruggelopen van 214 in maart 2018 naar 137 per februari Kennispark biedt in 2018 in totaal aan personen werkgelegenheid, een lichte afname ten opzichte van 2017 (-0,2%). Zowel Twente Village als UT hebben te maken met een lichte banenkrimp. Alleen op B&S Park is het aantal banen gegroeid. De 5 onderscheiden startup locaties zijn gezamenlijk goed voor zo n banen, ruim 400 meer dan in Performance Factory neemt hiervan ruim een derde voor rekening. Specifieke sectoranalyses Van de topsectoren heeft de creatieve industrie met bijna vestigingen het grootste aantal vestigingen in Enschede, op ruime afstand gevolgd door de HTSM (hightech systemen en materialen). De aanwas van nieuwe vestigingen is in de laatste vijf jaar en het afgelopen jaar ook het grootst geweest. Qua werkgelegenheid is het beeld anders: HTSM (7.420 banen) en agrofood (3.640 banen) zijn qua werkgelegenheid de sterkst vertegenwoordigde topsectoren in Enschede. Beide sectoren zijn in , samen met de creatieve industrie, opnieuw gegroeid. Chemie heeft bijna 100 banen verloren het afgelopen jaar. Vergeleken met referentiegemeenten en landelijk is de werkgelegenheidsontwikkeling van HTSM met +16 procent tussen 2013 en 2018 ook sterk; alleen Zwolle heeft met +20 procent een grotere toename. Ook de Agrofood kent een hogere groei dan de meeste andere referentiegebieden. De high-technology industrie in Enschede is bescheiden van omvang maar laat wel een relatief sterke groei van het aantal banen zien tussen (+114 procent) en (+13%). In het cluster medium-tech is de werkgelegenheid nog niet op het niveau van 2013 maar is er wel sprake van een stijging ten opzichte van 2017 (+8%). De kennisintensieve dienstensector is door groei van het aantal banen bij hightech diensten en kennisintensieve zakelijke diensten sinds 2013 in omvang toegenomen. Het werkgelegenheidsbelang van de hightech diensten in de totale Enschedese kennisintensieve sector is door een toename van zo n banen in 5 jaar tijd gegroeid van 5 naar 8 procent. In de sector recreatie & toerisme in Enschede (volgens de landelijke R&T-standaard) zijn banen aanwezig, zo n 250 meer dan in Vooral de horeca heeft bijgedragen aan deze groei. Beroepsbevolking en werkloosheid De beroepsbevolking omvat in 2018 afgerond Enschedeërs. In 2017 was dat nog De toename houdt verband met een toename van het actieve deel van de jarige Enschedeërs. De werkzame beroepsbevolking is opgelopen, terwijl de werkloze beroepsbevolking verder afgenomen is van zo n naar personen. Ten opzichte van 2017 is de netto participatiegraad in Enschede gestegen. In referentiegebieden is de arbeidsmarktdeelname ook gegroeid, waardoor de achterstand in de participatiegraad nog steeds aanwezig is. De netto participatiegraad neemt in 2018 zowel bij vrouwen als bij mannen toe. Het opleidingsniveau van de Enschedese beroepsbevolking is in vergelijking met Almelo en Hengelo relatief hoog, maar blijft nog achter bij steden als Zwolle, Nijmegen, Groningen en Maastricht. 6

8 De afname van het werkloosheidspercentage heeft zich in 2018 verder doorgezet. Enschede volgt hiermee de ontwikkeling zichtbaar bij alle referentiegebieden. Met een werkloosheid van 5,2% in 2018 nadert Enschede het laagste punt van 2008 (4,8%). Het aantal WW-uitkeringen ligt in januari 2019 rond de In twee jaar tijd is het aantal WWuitkeringen met ruim gekrompen (-34%). 7

9 1 Indeling en opzet van de monitor 1.1 Inleiding Sinds een aantal jaren groeit de economie en is er sprake van hoogconjunctuur, met een dusdanig aantrekkende arbeidsmarkt dat diverse sectoren kampen met personeelstekorten en (te) lang openstaande vacatures. Korte termijn vooruitzichten gaan na een aantal jaren van positieve vooruitzichten uit van een geleidelijke afvlakking van de economische groei. De eerste maanden van 2019 lijken dit beeld te bevestigen met onder meer een (beperkt) negatief consumentenvertrouwen en een minder hoog ondernemersvertrouwen 1. De nieuwste werkgelegenheidscijfers laten zien dat Enschede in 2018 wederom banengroei heeft gerealiseerd. Het werkloosheidspercentage is in 2018 ook fors gedaald ten opzichte van 2017, en is met uitzondering van 2008 nog niet eerder zo laag geweest in Enschede. Nadere inzoom, specificering en benchmarking is te lezen in deze monitor van de Enschedese economische ontwikkeling. 1.2 Leeswijzer De Monitor Economische Ontwikkeling 2018 sluit grotendeels aan bij de editie van Voor deze publicatie is gebruik gemaakt van diverse databronnen, waaronder de Enschedese Bedrijvencartotheek, LISA-vestigingenregister, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het UWV Werkbedrijf. Op basis van de verzamelde data uit deze verschillende bronnen presenteren we de belangrijkste arbeidsmarktontwikkelingen in Enschede. Voor gegevens over het aantal banen en vestigingen in Enschede is de bron de Enschedese bedrijvencartotheek. Voor Almelo, Hengelo, Zwolle en Twente is dat de BIRO en voor andere steden, de G-40 en Nederland LISA. Tabel 1.1 Peildata diverse gebruikte bronnen Bron Bedrijvencartotheek Gemeente Enschede BIRO/LISA CBS (gegevens beroepsbevolking en werkloosheid) UWV Werkbedrijf (WW-uitkeringen) Peildatum 1 april 1 april Jaarcijfers maandcijfers Voor de meeste gepresenteerde kengetallen geldt dat we als vergelijkingsbasis een periode van vijf jaar aanhouden ( ) en de jaarontwikkeling ( ). In een aantal gevallen kijken we langer terug, bijvoorbeeld om enkele kerncijfers voor een langere periode in perspectief te plaatsen. Of kiezen we er - ook - voor om in te zoomen op de (meest) recente ontwikkelingen (bijvoorbeeld werkloosheid). Verder zetten we Enschede af tegen Twente, G-40 gemeenten 2 en het landelijke beeld, en de referentiegemeenten Almelo, Hengelo en Zwolle. Voor de beroepsbevolking (hoofdstuk 5) wordt ook vergeleken met Groningen, Nijmegen en Maastricht. 1 Zie onder meer 2 De G32 na de laatste uitbreiding met 2 nieuwe leden (Hilversum en Assen) overgegaan in het G40 Stedennetwerk. De 40 gemeenten van de G40 zijn: Alkmaar, Almelo, Almere, Alphen aan den Rijn, Amersfoort, Apeldoorn, Arnhem, Assen. Breda, Delft, Deventer, Dordrecht, Ede, Eindhoven, Emmen, Enschede, Gouda, Groningen, Haarlem, Haarlemmermeer, Heerlen, Helmond, Hengelo, s-hertogenbosch, Hilversum, Hoorn, Leeuwarden, Leiden, Lelystad, Maastricht, Nijmegen, Oss, Roosendaal, Sittard-Geleen, Schiedam, Tilburg, Venlo, Zaanstad, Zoetermeer en Zwolle. 8

10 In hoofdstuk 2 komt de werkgelegenheidsontwikkeling aan bod. De totale ontwikkeling van de werkgelegenheid wordt behandeld, gevolgd door een analyse van de werkgelegenheid naar grootteklasse en naar sectoren. Deze werkgelegenheidscijfers worden elk jaar met terugwerkende kracht aangepast, ook voor eerdere jaren. Het is daarom belangrijk dat steeds de cijfers uit de meest recente publicatie worden gebruikt voor het in kaart brengen van de economische ontwikkelingen. De ruimtelijke spreiding en clustering van vestigingen en werkgelegenheid wordt gepresenteerd in hoofdstuk 3. Hierbij komt allereerst op geaggregeerd niveau de ontwikkeling naar type bedrijfslocaties aan bod, om vervolgens in te zoomen op de kantoorlocaties, bedrijventerreinen en winkellocaties. Ook bevat dit hoofdstuk werkgelegenheidsgegevens per wijk in Enschede. In aparte paragrafen wordt ingezoomd op de voormalige militaire luchthaven / Technology Base en op Kennispark. Nieuw toegevoegd zijn cijfers over het aantal vestigingen en aantal banen in startup locaties in Enschede. In hoofdstuk 4 is er aandacht voor een aantal sectorale werkgelegenheidsanalyses. Het eerste deel van het hoofdstuk geeft de ontwikkeling van de topsectoren in Enschede weer. Het ministerie van EL&I heeft negen sectoren benoemd die van groot belang zijn voor de Nederlandse concurrentiekracht. LISA heeft in samenwerking met IPO de sectoren afgebakend en daarmee is inzichtelijk te maken hoe deze sectoren zich ontwikkelen in Enschede, ook ten opzichte van de referentiegebieden. Daarna volgen de hightech en kennisintensieve bedrijvigheid. Hiervoor is een standaard gehanteerd die gebruikt wordt door het statistisch bureau van de Europese Unie (Eurostat). Het hoofdstuk wordt afgesloten met de sector recreatie & toerisme. Voor deze sectoranalyse is gebruik gemaakt van de landelijke R&T-standaard. Gegevens over de aanbodzijde van de arbeidsmarkt zijn opgenomen in hoofdstuk 5. Naast kerncijfers over de beroepsbevolking en participatie besteedt het hoofdstuk aandacht aan de werkloosheidsontwikkeling in Enschede. Voor het werkloosheidspercentage en uitkeringen zijn gegevens van het CBS gebruikt. 9

11 2 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur Highlights De toegevoegde waarde van Enschedese ondernemingen groeit sinds 2016 weer sterk. Met name de commerciële dienstverlening draagt bij aan deze groei. Enschede volgt het landelijke patroon, maar kent wel grotere groei dan in Almelo, Hengelo en Zwolle. De werkgelegenheid in Enschede is voor het vijfde achtereenvolgende jaar gestegen. Enschede heeft in 2018 ruim banen. Er zijn ten opzichte van 2017 ongeveer banen bij gekomen (+1,9%). Het aantal vestigingen stijgt ook nog steeds en heeft in 2018 de gepasseerd (+2,0%). De groei neemt wel af en is duidelijk kleiner dan in de periode In meer vestigingen en banen vertrokken uit Enschede naar elders in Twente dan dat er naar Enschede vertrokken zijn (saldo: -18 vestigingen en -81 banen). Tussen 2009 en 2018 heeft Enschede per saldo 500 banen uit het overige deel van de regio Twente ontvangen. Meeste jaren een positief migratiesaldo, met uitzondering van , en Door de gunstige werkgelegenheidsontwikkeling sinds 2014 is de totale procentuele werkgelegenheidsontwikkeling in Enschede positiever dan landelijk gemiddeld (+6 versus +4 procent). Het aantal Enschedese banen ingevuld door mannen (44.950) is nog beperkt groter dan het aantal banen ingevuld door vrouwen (42.460). Anders dan in de voorgaande jaren is in 2018 voor het eerst wel weer sprake van een sterkere banengroei onder mannen (+2,7%) dan onder vrouwen (+1,0%) in Enschede. Het aantal vestigingen met minimaal 50 werkzame personen relatief sterk gestegen ten opzichte van 2017 (+6%). Werkgelegenheidstoename tussen 2017 en 2018 is vooral zichtbaar bij zowel ZZP ers als middelgrote en grote vestigingen. Enschede heeft in een sterke groei van het aantal vestigingen in het onderwijs, al is landelijk de procentuele toename in deze sector nog groter (+6% versus +10%). Het aantal banen is relatief het sterkst gegroeid in de bouw (+11%). 10

12 2.1 Toegevoegde waarde 3 Toegevoegde waarde in Enschede groeit door en heeft ontwikkeltempo dat vergelijkbaar is met Twente en Nederland. Procentuele groei is wel groter dan in Almelo, Hengelo en Zwolle. Figuur 2.1 Ontwikkeling toegevoegde waarde in constante prijzen (2010), in miljoen, Enschede ( ) Abs. % ontw. 4,9% % 5% % ,8% 3% ,4% 2% ,7% 0,5% 1% % Figuur 2.2a Geïndexeerde ontwikkeling toegevoegde waarde in constante prijzen (2010), Enschede vergeleken (2013=100; ) 115 Enschede Twente Nederland De toegevoegde waarde is het verschil tussen de productie en het intermediair verbruik (exclusief aftrekbare BTW) van ondernemingen en een belangrijk onderdeel van het bruto regionaal product. 11

13 Figuur 2.2b Geïndexeerde ontwikkeling toegevoegde waarde in constante prijzen (2010), Enschede vergeleken (2013=100; ) 115 Enschede G40 Almelo Hengelo Zwolle Commerciële dienstverlening (o.a. zakelijke dienstverlening, handel en horeca) leveren grote bijdrage aan de (groei van de) toegevoegde waarde in Enschede. Maar vergeleken met G40, Twente en Nederland heeft ook de niet-commerciële dienstverlening een groot aandeel in de toegevoegde waarde. Figuur 2.3 Ontwikkeling toegevoegde waarde in constante prijzen (2010), naar sectorgroep, in miljoen, Enschede ( ) Landbouw Industrie en bouw Commerciële dienstverlening Niet-commerciële dienstverlening 12

14 Figuur 2.4 Procentuele verdeling toegevoegde waarde in constante prijzen (2010), naar sectorgroep, Enschede vergeleken (2018) 100% 90% 80% 70% 32% 26% 24% 23% 60% 50% 40% 50% 55% 45% 56% 30% 20% 10% 18% 19% 29% 19% 0% Enschede G40 Twente Nederland Landbouw Industrie en bouw Commerciële dienstverlening Niet-commerciële dienstverlening Figuur 2.5 Procentuele ontwikkeling toegevoegde waarde in constante prijzen (2010), naar sectorgroep, Enschede vergeleken ( ) Enschede 0% 0% 6% 12% 21% G40 4% 8% 11% 15% 14% Twente 6% 7% 10% 12% 18% Nederland 6% 6% 12% 14% 16% -5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% Landbouw Industrie en bouw Commerciële dienstverlening Niet-commerciële dienstverlening Totaal 13

15 Figuur 2.6 Gemiddelde toegevoegde waarde in constante prijzen (2010) per baan, naar sectorgroep, Enschede vergeleken (2018) Enschede G Twente Nederland Landbouw Industrie en bouw Commerciële dienstverlening Niet-commerciële dienstverlening Totaal 2.2 Totaaloverzicht vestigingen en werkgelegenheid Aantal banen in Enschede met ongeveer gestegen ten opzichte van Het aantal vestigingen heeft de grens van gepasseerd. De procentuele groei is vergelijkbaar: banen +1,9%; vestigingen +2%. Figuur 2.7 Ontwikkeling aantal banen, Enschede ( ) ,5% 3,7% 4,4% 1,8% 1,0% 2,6% -0,4% -1,4% -0,4% 0,1% 3,0% 3,3% 2,5% aantal banen -2,2% 1,4% 0,9% -1,6% 0,9% % jaarlijkse ontw. 1,8% 1,5%1,4% 1,9% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 5% 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% 14

16 Figuur 2.8 Ontwikkeling aantal vestigingen, Enschede ( ) aantal vestigingen % jaarlijkse ontw. 7% ,0% 6% % 4,9% ,3% 4,4% 4,3% 3,9% 4,6% 4,4%4,3% 4,4% 4% ,2% 3,2% 2,8% 2,9% 2,7% 2,9% 2,0% 3% 2% ,5% 1% 0 0,3% 0,4% 0,3% 0,4% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 0% Figuur 2.9 Jaarlijkse procentuele ontwikkeling aantal banen en aantal vestigingen, Enschede ( ) 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% banen : : vestigingen -3% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 15

17 In 2018 is de banengroei harder bij mannen dan bij vrouwen. En de bijgekomen banen zijn bijna allemaal grote banen. Figuur 2.10 Ontwikkeling aantal banen, uitgesplitst naar geslacht, Enschede ( ) mannen vrouwen aandeel mannen aandeel vrouwen 70% 60% 50% % % % % 0 '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 0% Figuur 2.11 Ontwikkeling aantal banen, uitgesplitst naar grote en kleine banen, Enschede ( ) grote baan kleine baan aandeel grote baan aandeel kleine baan 100% 90% % % % % % % % % 0 '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 0% 16

18 In meer vestigingen en banen vertrokken uit Enschede naar elders in Twente dan dat er naar Enschede vertrokken zijn. Vestiging en vertrek vindt meer op formele bedrijfslocaties plaats; oprichting en opheffing meer daarbuiten (met name ZZP-ers). Tussen 2009 en 2018 heeft Enschede per saldo 500 banen uit het overige deel van de regio Twente ontvangen. Meeste jaren een positief migratiesaldo, met uitzondering van , en Tabel 2.1 Aantal vestigingen en bijbehorend aantal banen dat vanuit Enschede vertrokken is naar andere Twentse gemeente ( ) Gemeente herkomst Gemeente bestemming Banen (2017) Vestigingen Enschede Almelo Enschede Borne 9 7 Enschede Dinkelland 20 8 Enschede Haaksbergen Enschede Hellendoorn 51 1 Enschede Hengelo Enschede Hof van Twente Enschede Losser Enschede Oldenzaal Enschede Rijssen-Holten 9 2 Enschede Tubbergen 2 2 Enschede Twenterand 4 2 Enschede Wierden 6 4 Totaal Bron: BIRO Tabel 2.2 Aantal vestigingen en bijbehorend aantal banen dat vanuit overig Twente vertrokken is naar Enschede ( ) Gemeente herkomst Gemeente bestemming Banen (2018) Vestigingen Almelo Enschede Borne Enschede 21 9 Dinkelland Enschede 1 1 Haaksbergen Enschede 35 8 Hellendoorn Enschede 4 4 Hengelo Enschede Hof van Twente Enschede 7 7 Losser Enschede Oldenzaal Enschede Rijssen-Holten Enschede 4 3 Tubbergen Enschede 9 4 Twenterand Enschede 5 3 Wierden Enschede 3 2 Totaal Bron: BIRO 17

19 Figuur 2.12 Nieuwe bedrijven, naar aantal banen ( ) Groen = vestigers Rood = oprichtingen Bron: BIRO Figuur 2.13 Niet meer aanwezige bedrijven, naar aantal banen ( ) Paars = vertrekkers Roze = opheffingen Bron: BIRO 18

20 Figuur 2.14 Saldo aantal banen vestiging in Enschede versus vertrek uit Enschede van/naar overige Twente ( ) Bron: BIRO vertrek vestiging '10 10-'11 11-'12 12-'13 13-'14 14-'15 15-'16 16-'17 17-'18 De groei van het aantal vestigingen in Enschede neemt geleidelijk aan af. In 2018 is de groei relatief klein, vergeleken met eerdere jaren en met G40-gemeenten en Nederland. Ook de groei van het aantal banen is in 2018 procentueel beperkt kleiner dan in Twente, G40-gemeenten en Nederland gemiddeld. Tabel 2.3 Ontwikkeling aantal vestigingen, Enschede vergeleken ( ) Enschede Twente G40-gemeenten Nederland abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw ,4% ,1% ,9% ,4% ,3% ,2% ,0% ,9% ,4% ,6% ,2% ,2% ,9% ,2% ,1% ,8% ,0% ,2% ,2% ,6% Tabel 2.4 Ontwikkeling aantal banen naar, Enschede vergeleken ( ) Enschede Twente G40-gemeenten Nederland abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw ,9% ,5% ,9% ,7% ,8% ,6% ,1% ,4% ,5% ,2% ,8% ,4% ,4% ,9% ,9% ,5% ,9% ,0% ,3% ,2% 19

21 Figuur 2.15 Jaarlijkse procentuele ontwikkeling aantal banen, Enschede vergeleken ( ) 3% 2% Enschede G40-gemeenten Twente Nederland 1% 0% -1% -2% -3% 09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 '17-'18 Figuur 2.16 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen en aantal vestigingen, Enschede en Nederland ( ; 2009=100) banen - Enschede vest. - Enschede banen - NL vest. - NL 90 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 20

22 Vergeleken met Almelo en Hengelo heeft Enschede zich qua aantal vestigingen en aantal banen sterk ontwikkeld. Zwolle heeft vergeleken met Enschede wel een sterkere toename van het aantal banen tussen 2009 en Figuur 2.17 Geïndexeerde ontwikkeling aantal vestigingen, Enschede vergeleken ( ; 2009=100) Enschede Almelo Hengelo Zwolle G-40 gemeenten Figuur 2.18 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen, Enschede vergeleken ( ; 2009=100) 115 Enschede Almelo Hengelo Zwolle G-40 gemeenten

23 95% 96% 96% 97% 97% 98% 98% 99% 98% 99% 100% 100% 101% 101% 101% 101% 102% 102% 103% 103% 103% 104% 104% Enschede herbergt 28 procent van het aantal banen in Twente en 25 procent van het aantal vestigingen. Figuur 2.19 Aandeel van Enschede in totaal aantal banen en aantal vestigingen in Twente ( ) 29% 28% Banen Vestigingen 27% 26% 25% 24% 23% 22% 21% 20% Conjunctuurgevoeligheid Enschedese werkgelegenheid zich licht toegenomen. Figuur 2.20 Ontwikkeling mate van conjunctuurgevoeligheid Enschedese werkgelegenheidsstructuur ( ) 105% 100% 95% 90% 85% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 Nota bene: Door vermenigvuldiging van de Enschedese werkgelegenheid per bedrijfssector met de conjunctuurindicatoren van het ROA ontstaat een fictief voor conjunctuur gewogen aantal banen. Door deze vervolgens weer te relateren aan het werkelijke aantal banen in Enschede ontstaat aanvullend inzicht in de conjunctuurgevoeligheid van de Enschedese werkgelegenheidsstructuur. Bij een ratio onder 100% is de totale werkgelegenheid in Enschede minder conjunctuurgevoelig en bij ratio boven de 100% meer conjunctuurgevoelig. 22

24 2.3 Grootteklasse Aantal vestigingen met minimaal 50 werkzame personen relatief sterk gestegen ten opzichte van Werkgelegenheidstoename zowel bij ZZP ers als bij middelgrote en grote vestigingen. Tabel 2.5 Ontwikkeling aantal vestigingen naar aantal werkzame personen per vestiging, Enschede (2013, 2017 en 2018) % ONTW. % ONTW Geen werkzame personen ,1% -9,0% ZZP (1 wp) ,9% 3,7% Micro (2-10 wp) ,0% -2,2% Klein (10-50 wp) ,6% 3,6% Middelgroot ( wp) ,8% 6,0% Groot ( wp) ,7% 7,7% Grootst (250 en meer wp) ,7% 5,1% Totaal ,4% 2,0% NB: vestigingen zonder werkzame personen zijn onder meer vestigingen die tijdelijk bijvoorbeeld door omstandigheden (zoals brand) geen werkzame personen hebben en vestigingen waarbij werkzame personen elders geregistreerd staan, bijvoorbeeld bij moederbedrijf/hoofdkantoor en geen verder verbijzondering mogelijk is. Tabel 2.6 Ontwikkeling aantal banen naar aantal werkzame personen per vestiging, Enschede (2013, 2017 en 2018) % ONTW. % ONTW ZZP (1 wp) ,9% 3,7% Micro (2-10 wp) ,0% 0,0% Klein (10-50 wp) ,4% 2,5% Middelgroot ( wp) ,4% 4,6% Groot ( wp) ,4% 3,3% Grootst (250 en meer wp) ,1% 0,4% Totaal ,7% 1,9% NB: vestigingen zonder werkzame personen zijn onder meer vestigingen die tijdelijk bijvoorbeeld door omstandigheden (zoals brand) geen werkzame personen hebben en vestigingen waarbij werkzame personen elders geregistreerd staan, bijvoorbeeld bij moederbedrijf/hoofdkantoor en geen verder verbijzondering mogelijk is. 23

25 Figuur 2.21 Procentuele verdeling aantal vestigingen naar grootteklasse, Enschede ( ) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 Geen wp 1 wp 2-10 wp wp wp wp 250 en meer wp Figuur 2.22 Procentuele verdeling aantal banen naar grootteklasse, Enschede ( ) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 1 wp 2-10 wp wp wp wp 250 en meer wp 24

26 Figuur 2.23 Procentuele verdeling aantal banen naar grootteklasse, Enschede vergeleken (2009 en 2018) 100% 90% 80% 32% 30% 31% 31% 24% 23% 70% 60% 50% 40% 30% 16% 9% 21% 14% 16% 15% 9% 11% 10% 22% 21% 20% 15% 14% 11% 10% 24% 23% 20% 10% 0% 17% 15% 14% 19% 16% 15% 6% 10% 7% 11% 8% 13% Enschede G-40 Nederland 1 wp 2-10 wp wp wp wp 250+ wp Groot deel van ZZP ers actief in zakelijke dienstverlening, zorg of detailhandel (o.a. webwinkels). Aandeel van ZZP ers in de totale werkgelegenheid grootst in de cultuur, sport en recreatie, overige dienstverlening en de bouw. Tabel 2.7 Ontwikkeling aantal vestigingen met 1 werkzaam persoon naar sector, Enschede (1998, 2008 en 2018) 1998 % % % 2018 Landbouw 48 2% 67 1% 83 1% Industrie 103 4% 170 4% 297 4% Bouwnijverheid 132 6% % 648 8% Detailhandel % % % Groothandel % % 503 6% Horeca 59 2% 79 2% 144 2% Vervoer en opslag 42 2% 58 1% 114 1% Informatie en communicatie 129 5% 437 9% 638 8% Financiële instellingen 65 3% 60 1% 62 1% Zakelijke Dienstverlening % % % Openbaar bestuur 2 0% 0 0% 0 0% Onderwijs 83 4% 178 4% 528 6% Gezondheids- en welzijnszorg 112 5% 279 6% % Cultuur, sport en recreatie 128 5% 261 5% 637 8% Overige Dienstverlening % 355 7% 614 7% Totaal % % % 25

27 Tabel 2.8 Aandeel ZZP ers op aantal banen naar sector, Enschede (1998, 2008, 2017 en 2018) Landbouw 6% 10% 20% 20% Industrie 1% 2% 4% 4% Bouwnijverheid 4% 16% 22% 21% Detailhandel 5% 7% 9% 9% Groothandel 8% 11% 11% 10% Horeca 3% 3% 4% 4% Vervoer en opslag 2% 2% 5% 5% Informatie en communicatie 8% 20% 17% 17% Financiële instellingen 3% 3% 5% 4% Zakelijke Dienstverlening 7% 9% 14% 15% Openbaar bestuur 0% 0% 0% 0% Onderwijs 1% 2% 5% 6% Gezondheids- en welzijnszorg 1% 2% 5% 5% Cultuur, sport en recreatie 11% 15% 29% 31% Overige Dienstverlening 14% 19% 27% 27% Totaal 3% 6% 9% 10% Tabel 2.9 Top 10 bedrijven met grootste aantal werkzame personen, profit sector (2018)* Tabel 2.10 Top 10 instellingen/organisaties met grootste aantal werkzame personen, non-profit sector (2018)* Naam vestiging grootteklasse Naam vestiging grootteklasse Asito MST Apollo Vredestein UT DCW Saxion Albert Heijn Gemeente Grolsch Livio Cendris Liberein (v/h Zorgpalet Menzis Manna In het Veld De Twentse Zorgcentra Huuskes Het Roessingh Medion Mediant * Per bedrijf/organisatie alle vestigingen in Enschede gecombineerd. 26

28 2.4 Sectorstructuur Sinds 1996 Enschedese werkgelegenheid in de commerciële dienstverlening met 60 procent gestegen. Het aantal banen in de Enschedese industrie ligt ongeveer 20 procent onder het niveau van Figuur 2.24 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen naar sectorgroep, Enschede (1996=100) Landbouw Industrie en bouw Commerciele dienstverlening Niet-commerciele dienstverlening Totaal 0 '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 Figuur 2.25 Procentuele verdeling aantal banen, naar sectorgroep, Enschede vergeleken (2009 en 2018) 100% 90% 80% 40% 39% 31% 31% 35% 36% 31% 32% 70% 60% 50% 40% 45% 48% 41% 45% 47% 49% 48% 49% 30% 20% 10% 0% 24% 22% 18% 14% 16% 16% 12% 15% Enschede Twente G40-gmeenten Nederland Landbouw Industrie en bouw Commerciele dienstverlening Niet-commerciele dienstverlening 27

29 Tabel 2.11 Procentuele ontwikkeling aantal banen naar sectorgroep, Enschede vergeleken ( ) Commerciële Niet-commerciële Landbouw Industrie en bouw dienstverlening dienstverlening Enschede -38% -7% 13% 4% Almelo -28% -4% 17% -10% Hengelo -33% -2% 7% 5% Zwolle -38% -2% 15% 12% Twente -22% -8% 13% 3% G-40-17% -7% 6% 4% Nederland -12% -4% 7% 6% Qua verdeling van het aantal vestigingen over de verschillen sectoren wijkt de Enschedese structuur beperkt af van het regionale of landelijke beeld. Qua werkgelegenheid is er meer onderscheid. Vergeleken met Twente, G40 en Nederland heeft Enschede verhoudingsgewijs minder banen in de industrie en meer banen in de zakelijke dienstverlening, onderwijs en zorg. Tabel 2.12 Aantal en aandeel vestigingen naar sector, Enschede vergeleken (2018) ENSCHEDE TWENTE G-40 NEDERLAND Abs. % totaal Abs. % totaal Abs. % totaal Abs. % totaal Landbouw 180 1% % % % Industrie 600 5% % % % Bouw 850 6% % % % Groothandel 890 7% % % % Detailhandel % % % % Vervoer en opslag 220 2% 910 2% % % Horeca 510 4% % % % Informatie en communicatie 930 7% % % % Financiële instellingen 140 1% 530 1% % % Zakelijke Dienstverlening % % % % Openbaar bestuur 30 0% 80 0% 910 0% % Onderwijs 730 6% % % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie 780 6% % % % Overige Dienstverlening 820 6% % % % Totaal % % % % 28

30 Tabel 2.13 Aantal en aandeel banen naar sector, Enschede vergeleken (2018) ENSCHEDE TWENTE G-40 NEDERLAND Abs. % totaal Abs. % totaal Abs. % totaal Abs. % totaal Landbouw 430 0% % % % Industrie % % % % Bouw % % % % Groothandel % % % % Detailhandel % % % % Vervoer en opslag % % % % Horeca % % % % Informatie en communicatie % % % % Financiële instellingen % % % % Zakelijke Dienstverlening % % % % Openbaar bestuur % % % % Onderwijs % % % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie % % % % Overige Dienstverlening % % % % Totaal % % % % Figuur 2.26 Specialisatiegraad Enschede ten opzichte van Twente en Nederland, op basis van aantal banen (2018) t.o.v. Twente t.o.v. Nederland Nota bene: Indien het Enschedese werkgelegenheidsaandeel van een sector in de totale Enschedese werkgelegenheid (Enschede) lager is dan het regionale (Twente) of het landelijke aandeel dan is de score lager dan 100 (ondervertegenwoordiging) en bij een hoger aandeel is de specialisatiegraad hoger dan 100 (oververtegenwoordiging). 29

31 Groeisectoren zijn vooral de horeca, informatie en communicatie, groothandel en meer recent ook (weer) de bouw. Vooral met de doorgroei van de eerste twee sectoren onderscheidt Enschede zich. Tabel 2.14 Ontwikkeling aantal vestigingen naar sector, Enschede vergeleken ( ) ENSCHEDE TWENTE G-40 NEDERLAND Abs. % ontw. Abs. % ontw. Abs. % ontw. Abs. % ontw. Landbouw 20 13% 90 2% 86 1% -62 0% Industrie 88 17% 177 7% % % Bouw % % % % Groothandel -4 0% % 407 2% 879 1% Detailhandel 150 9% 418 6% % % Vervoer en opslag 24 12% 93 11% % % Horeca 73 17% % % % Informatie en communicatie % % % % Financiële instellingen -5-3% -51-9% % % Zakelijke Dienstverlening % % % % Openbaar bestuur 0 0% 12 18% % % Onderwijs % % % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie % % % % Overige Dienstverlening % % % % Totaal % % % % Tabel 2.15 Ontwikkeling aantal banen naar sector, Enschede vergeleken ( ) ENSCHEDE TWENTE G-40 NEDERLAND Abs. % ontw. Abs. % ontw. Abs. % ontw. Abs. % ontw. Landbouw -27-6% % % % Industrie 328 4% 529 1% % % Bouw % % % % Groothandel % % % % Detailhandel 794 9% % % % Vervoer en opslag % % % % Horeca % % % % Informatie en communicatie % % % % Financiële instellingen % % % % Zakelijke Dienstverlening % % % % Openbaar bestuur 325 9% % % % Onderwijs 237 3% 70 0% % % Gezondheids- en welzijnszorg % % 739 0% % Cultuur, sport en recreatie 161 8% % % % Overige Dienstverlening % 151 3% % % Totaal % % % % 30

32 Tabel 2.16 Ontwikkeling aantal vestigingen naar sector, Enschede vergeleken ( ) ENSCHEDE TWENTE G-40 NEDERLAND Abs. % ontw. Abs. % ontw. Abs. % ontw. Abs. % ontw. Landbouw -8-4% 5 0% 34 0% 306 0% Industrie 21 4% 77 3% 643 4% % Bouw 44 5% 151 3% % % Groothandel -16-2% -83-2% 225 1% 230 0% Detailhandel 4 0% 20 0% % % Vervoer en opslag 0 0% 18 2% % % Horeca 7 1% 32 2% 690 4% % Informatie en communicatie 26 3% 69 3% % % Financiële instellingen -4-3% -4-1% -30-1% % Zakelijke Dienstverlening 65 2% 288 3% % % Openbaar bestuur -1-3% 1 1% -5-1% 11 0% Onderwijs 42 6% 140 6% % % Gezondheids- en welzijnszorg 37 3% 264 5% % % Cultuur, sport en recreatie 34 5% 84 4% % % Overige Dienstverlening 11 1% 74 2% 993 4% % Totaal 262 2% % % % Tabel 2.17 Ontwikkeling aantal banen naar sector, Enschede vergeleken ( ) ENSCHEDE TWENTE G-40 NEDERLAND Abs. % ontw. Abs. % ontw. Abs. % ontw. Abs. % ontw. Landbouw -21-5% 158 2% -4 0% % Industrie 3 0% % % % Bouw % % % % Groothandel 379 8% 903 4% % % Detailhandel 200 2% % % % Vervoer en opslag -46-2% 38 0% % % Horeca 207 6% 557 4% % % Informatie en communicatie 183 5% 393 5% % % Financiële instellingen -12-1% -53-2% % % Zakelijke Dienstverlening 312 2% % % % Openbaar bestuur 24 1% 128 1% 474 0% % Onderwijs 89 1% 255 1% % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie 45 2% 111 2% % % Overige Dienstverlening 46 2% 76 1% % % Totaal % % % % 31

33 Figuur 2.27 Procentuele ontwikkeling aantal banen en aantal vestigingen naar sector, Enschede ( ) Horeca Informatie en communicatie Groothandel Overige Dienstverlening Bouwnijverheid Zakelijke Dienstverlening Openbaar bestuur Detailhandel Cultuur, sport en recreatie Totaal Industrie Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Landbouw Vervoer en opslag Financiële instellingen WP VEST -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Figuur 2.28 Procentuele ontwikkeling aantal banen en aantal vestigingen naar sector, Enschede ( ) Bouwnijverheid Groothandel Horeca Informatie en communicatie Cultuur, sport en recreatie Detailhandel Overige Dienstverlening Zakelijke Dienstverlening Totaal Onderwijs Openbaar bestuur Industrie Gezondheids- en welzijnszorg Financiële instellingen Vervoer en opslag Landbouw WP VEST Nota bene: gesorteerd op procentuele ontwikkeling aantal banen -6% -4% -2% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 32

34 Vooral in de publieke sectoren zit een groot deel van de werkgelegenheid in een beperkt aantal bedrijven/instellingen met minimaal 100 werkzame personen. In de industrie en zakelijke dienstverlening is de verdeling naar grootteklasse meer verspreid. Tabel 2.18 Aantal vestigingen naar sector en grootteklasse, Enschede (2018) 0 wp 1 wp 2-10 wp wp wp wp 250 wp Landbouw Industrie Bouwnijverheid Detailhandel Totaal Groothandel Horeca Vervoer en opslag Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke Dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige Dienstverlening Totaal Nota bene: cijfers afgerond op tientallen. 33

35 Tabel 2.19 Aantal banen naar sector en grootteklasse, Enschede (2018) 1 wp 2-10 wp wp wp wp 250 wp Landbouw Industrie Bouwnijverheid Detailhandel Groothandel Horeca Vervoer en opslag Informatie en communicatie Financiële instellingen Totaal Zakelijke Dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige Dienstverlening Totaal Nota bene: cijfers afgerond op tientallen. Tabel 2.20 Procentuele verdeling aantal banen naar sector en grootteklasse, Enschede (2018) 1-10 wp wp wp 100+ wp Totaal Landbouw 80% 8% 12% 0% 100% Industrie 13% 27% 10% 51% 100% Bouwnijverheid 38% 31% 11% 19% 100% Detailhandel 32% 25% 17% 26% 100% Groothandel 41% 27% 13% 20% 100% Horeca 31% 47% 19% 3% 100% Vervoer en opslag 19% 26% 0% 56% 100% Informatie en communicatie 37% 32% 16% 16% 100% Financiële instellingen 21% 15% 13% 51% 100% Zakelijke Dienstverlening 29% 16% 8% 47% 100% Openbaar bestuur 1% 6% 3% 90% 100% Onderwijs 9% 21% 9% 61% 100% Gezondheids- en welzijnszorg 15% 17% 5% 63% 100% Cultuur, sport en recreatie 47% 22% 4% 27% 100% Overige Dienstverlening 52% 9% 8% 31% 100% Totaal 25% 22% 9% 44% 100% 34

36 3 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Highlights Het aantal vestigingen groeit vooral buiten de bedrijvenlocaties (+127 procent tussen 1996 en 2018). Dit komt vooral door de groei van het aantal ZZP ers, die veelal aan huis gevestigd zijn. De groei van het aantal vestigingen op bedrijventerreinen (+71%) en op kantoorlocaties (+66%) ontloopt elkaar beperkt. Sinds 1996 is in absolute aantallen het aantal banen op kantoorlocaties het sterkst gegroeid ( banen). Procentueel is de toename het grootst op de Enschedese bedrijventerreinen (+50%). In is de absolute banengroei het grootst op de bedrijventerreinen (+630 banen). Op kantoorlocaties is de werkgelegenheid beperkt gedaald (-80 banen). De daling van banen op kantoorlocaties wordt vooral gedragen door de werkgelegenheidsafnamen in het Centrum en op Kennispark Twente Village. De doorgroei van werkgelegenheid op bedrijventerreinen is vooral sterk op de Marssteden, Josink Es en Transportcentrum. Het aantal vestigingen en banen op winkellocaties groeit in 2018, niet alleen in het KWA maar ook in de vernieuwde winkelcentrum Stokhorst/ t Ribbelt en Zuid. Het aantal banen in het Kernwinkelapparaat (KWA) van Enschede is gestegen van naar 5.550, een toename van 5 procent. Op Technology Base schommelt het aantal banen op werkparken van 126 in maart 2018, naar 179 september 2018 naar in februari 145. Op woonparken is het aantal banen teruggelopen van 214 in maart 2018 naar 137 per februari Kennispark biedt in 2018 in totaal aan personen werkgelegenheid, een lichte afname ten opzichte van 2017 (-0,2%). Zowel Twente Village als UT hebben te maken met een lichte banenkrimp. Alleen op B&S Park is het aantal banen gegroeid. De 5 onderscheiden startup locaties zijn gezamenlijk goed voor zo n banen, ruim 400 meer dan in Performance Factory neemt hiervan ruim een derde voor rekening. 35

37 3.1 Totaalbeeld bedrijfslocaties Dat de sterke groei van het aantal vestigingen in Enschede grotendeels gedragen wordt door meer ZZP ers sluit aan bij de grote toename van vestigingen buiten de formele werklocaties. De groei van het aantal vestigingen op bedrijventerreinen en op kantoorlocaties ontloopt elkaar beperkt. Figuur 3.1 Geïndexeerde ontwikkeling aantal vestigingen per type bedrijfslocatie, Enschede ( ) Bedrijventerrein Kantoorlocatie Winkellocatie Overig abs. % % % % % '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 Sinds 1996 is in absolute aantallen het aantal banen op kantoorlocaties het sterkst gegroeid. Procentueel is de toename het grootst op de Enschedese bedrijventerreinen. Figuur 3.2 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen per type bedrijfslocatie, Enschede ( ) Bedrijventerrein Kantoorlocatie Winkellocatie Overig abs. % % % % % '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 36

38 Tabel 3.1 Aantal vestigingen naar locatietype ( ) Bedrijventerrein Kantoorlocatie Winkellocatie Overig Totaal Tabel 3.2 Aantal banen naar locatietype ( ) Bedrijventerrein Kantoorlocatie Winkellocatie Overig Totaal Tabel 3.3 Aantal banen per vestiging naar locatietype ( ) Bedrijventerrein 14,7 14,9 14,3 14,0 13,5 13,9 Kantoorlocatie 19,1 18,3 17,7 16,8 16,8 16,4 Winkellocatie 8,6 8,4 9,1 8,7 9,0 9,2 Overig 3,4 3,3 3,2 3,1 3,1 3,1 Totaal 7,4 7,1 6,9 6,8 6,7 6,6 Opvallend is dat de werkgelegenheid op kantoorlocaties het afgelopen jaar licht gedaald is, terwijl op de andere typen werklocaties duidelijke banengroei is gerealiseerd. Tabel 3.4 Ontwikkeling aantal vestigingen en aantal banen ( en ) VESTIGINGEN BANEN % % % % Bedrijventerrein % 9 1% % 632 3% Kantoorlocatie % 40 2% 273 1% -78 0% Winkellocatie 79 8% 19 2% % 387 4% Overig % 194 2% % 661 2% Totaal % 262 2% % % 37

39 3.2 Werkgelegenheid naar type bedrijfslocatie De daling van banen op kantoorlocaties wordt vooral gedragen door de werkgelegenheidsontwikkelingen Centrum 4 en op Kennispark Twente Village. Banengroei op de bedrijventerreinen vindt vooral plaats op de Marssteden, Josink Es en Transportcentrum. Op winkellocaties is er niet alleen banengroei in het Kernwinkelapparaat, ook bij de vernieuwde winkelcentra Stokhorst/ t Ribbelt en Zuid is het aantal banen in 2018 groter dan in Tabel 3.5 Aantal vestigingen op kantoorlocaties Enschede (2013, 2017 en 2018) Centrum Creatieve Campus Kennispark B&S-park Kennispark Twente Village Kennispark UT Stationsomgeving Uitvalswegen buiten Binnensingel Zuiderval - Het Eeftink Zuiderval - Hofkwartier Zuiderval - Kotmanpark Totaal Tabel 3.6 Aantal banen op kantoorlocaties Enschede (2013, 2017 en 2018) Centrum Creatieve Campus Kennispark B&S-park Kennispark Twente Village Kennispark UT Stationsomgeving Uitvalswegen buiten Binnensingel Zuiderval - Het Eeftink Zuiderval - Hofkwartier Zuiderval - Kotmanpark Totaal Bestaande uit Centrumrand Zuid, Stadsweide, Singels en uitvalswegen (binnen Binnensingelgebied, excl. overige formele locaties), Stadscampus / Connect-U. 38

40 Tabel 3.7 Aantal vestigingen op bedrijventerreinen Enschede (2013, 2017 en 2018) Bleekweg (Hardick & Seckel) De Plooij De Reulver Euregio Groote Plooij Havengebied Het Sander Josink Es Luchthaven Twente Marssteden Rigtersbleek Tubantia Roombekerveld Sleutelkamp Transportcentrum Usseler Es Westerval Totaal Tabel 3.8 Aantal banen op bedrijventerreinen Enschede (2013, 2017 en 2018) Bleekweg (Hardick & Seckel) De Plooij De Reulver Euregio Groote Plooij Havengebied Het Sander Josink Es Luchthaven Twente Marssteden Rigtersbleek Tubantia Roombekerveld Sleutelkamp Transportcentrum Usseler Es Westerval Totaal Naast deze bedrijventerreinen participeert de gemeente Enschede in het regionale bedrijventerrein XL Businesspark Twente. Op dit terrein zijn in vestigingen geregistreerd met in totaal 472 banen. Ten opzichte van 2017 zijn er 90 banen bijgekomen (+24%). 39

41 Tabel 3.9 Aantal vestigingen op winkellocaties Enschede (2013, 2017 en 2018) Boswinkel Budgetcenter Deppenbroek Eschmarke Glanerbrug Helmerhoek Kernwinkelapparaat Lage Bothofstraat MIRO Center Op de Brouwerij Schuttersveld Stadsveld Stokhorst / t Ribbelt Stroinkslanden Twekkelerveld Zuid Totaal Tabel 3.10 Aantal banen op winkellocaties Enschede (2013, 2017 en 2018) Boswinkel Budgetcenter Deppenbroek Eschmarke Glanerbrug Helmerhoek Kernwinkelapparaat Lage Bothofstraat MIRO Center Op de Brouwerij Schuttersveld Stadsveld Stokhorst / t Ribbelt Stroinkslanden Twekkelerveld Zuid Totaal

42 Naar sector is op kantoorlocaties ten opzichte van 2013 meer werkgelegenheid in de informatie en communicatie en is het werkgelegenheidsbelang van de zorgsector kleiner geworden. Op bedrijventerreinen is de werkgelegenheid in de detail- en groothandel, bouw en de zakelijke dienstverlening opgelopen. Industrie en vervoer hebben terrein verloren. Op winkellocaties concentreert zich de banengroei vooral in de horeca en detailhandel, maar ook het aantal personen dat werkzaam is in cultuur, sport en recreatie is er gegroeid. Tabel 3.11 Aantal banen op kantoorlocaties naar sector Enschede (2013 en 2018) AANTAL BANEN % VERDELING ONTWIKKELING Abs. % Landbouw 5 9 0% 4 80% Industrie % % Bouwnijverheid % % Groothandel % % Detailhandel % 28 4% Vervoer en opslag % % Horeca % % Informatie en communicatie % % Financiële instellingen % % Zakelijke Dienstverlening % % Openbaar bestuur % 196 6% Onderwijs % 241 5% Gezondheids- en welzijnszorg % % Cultuur, sport en recreatie % % Overige Dienstverlening % 44 10% Totaal % 273 1% 41

43 Tabel 3.12 Aantal banen op bedrijventerreinen naar sector Enschede (2013 en 2018) AANTAL BANEN % VERDELING ONTWIKKELING Abs. % Landbouw % 2 22% Industrie % % Bouwnijverheid % % Groothandel % % Detailhandel % % Vervoer en opslag % % Horeca % 16 42% Informatie en communicatie % % Financiële instellingen % 38 62% Zakelijke Dienstverlening % % Openbaar bestuur % 7 21% Onderwijs % % Gezondheids- en welzijnszorg % % Cultuur, sport en recreatie % % Overige Dienstverlening % 92 28% Totaal % % Tabel 3.13 Aantal banen op winkellocaties naar sector Enschede (2013 en 2018) AANTAL BANEN % VERDELING ONTWIKKELING Abs. % Landbouw 0 0 0% 0 - Industrie % % Bouwnijverheid % 7 233% Groothandel % % Detailhandel % 340 7% Vervoer en opslag % % Horeca % % Informatie en communicatie % -12-8% Financiële instellingen % % Zakelijke Dienstverlening % -31-3% Openbaar bestuur 0 6 0% 6 - Onderwijs % % Gezondheids- en welzijnszorg % 45 43% Cultuur, sport en recreatie % % Overige Dienstverlening % 20 9% Totaal % % 42

44 Op kantoorlocaties is vooral veel werkgelegenheid te vinden in het grootbedrijf, op bedrijventerreinen is het meer divers en bij de winkellocaties is een groot deel van het aantal banen in het micro- en kleinbedrijf aanwezig. Tabel 3.14 Aantal banen op kantoorlocaties naar grootteklasse Enschede (2013 en 2018) AANTAL BANEN % VERDELING ONTWIKKELING Abs. % ZZP (1 wp) % % Micro (2-10 wp) % % Klein (10-50 wp) % 192 4% Middelgroot ( wp) % % Groot ( wp) % % Grootst (250 en meer wp) % % Totaal % 273 1% Tabel 3.15 Aantal banen op bedrijventerreinen naar grootteklasse Enschede (2013 en 2018) AANTAL BANEN % VERDELING ONTWIKKELING Abs. % ZZP (1 wp) % % Micro (2-10 wp) % % Klein (10-50 wp) % 139 3% Middelgroot ( wp) % % Groot ( wp) % % Grootst (250 en meer wp) % 240 5% Totaal % % Tabel 3.16 Aantal banen op winkellocaties naar grootteklasse Enschede (2013 en 2018) AANTAL BANEN % VERDELING ONTWIKKELING Abs. % ZZP (1 wp) % 75 26% Micro (2-10 wp) % -54-2% Klein (10-50 wp) % % Middelgroot ( wp) % % Groot ( wp) % % Grootst (250 en meer wp) % % Totaal % % 43

45 3.3 Bedrijvigheid per wijk Groei van het aantal vestigingen is het grootst in wijken met veel inwoners (waar o.a. ZZP ers aan huis starten). Tussen 1996 en 2018 is de banengroei het grootst geweest in het Industrie- en Havengebied. Kijken we naar de afgelopen 5 jaar dan hebben de binnenring (het Binnensingelgebied) en het buitengebied (Landelijk gebied en kernen) de grootste procentuele stijging van het aantal banen. Hogeland/Velve heeft als enige wijk nog te maken met een teruglopend aantal banen. Tabel 3.17 Aantal vestigingen naar wijk ( ) Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug en omstreken Landelijk gebied en kernen Totaal Tabel 3.18 Aantal banen naar wijk ( ) Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug en omstreken Landelijk gebied en kernen Totaal

46 Tabel 3.19 Procentuele verdeling en ontwikkeling aantal banen naar wijk ( ) % verdeling Ontwikkeling Ontwikkeling Abs. % Abs. % Binnensingelgebied 32% % 281 1% Hogeland / Velve 6% % -1 0% Boswinkel / Stadsveld 6% -73-1% 145 3% Twekkelerveld 3% 236 9% 56 2% Enschede-Noord 12% % 148 1% Ribbelt / Stokhorst 2% % % Enschede-Zuid 7% % 97 2% Industrie- en Havengebied 19% 580 4% 423 3% Glanerbrug en omstreken 6% % 125 2% Landelijk gebied en kernen 7% % 179 3% Totaal 100% % % Figuur 3.3 Absolute ontwikkeling aantal vestigingen naar wijk, Enschede ( ) Enschede-Noord Glanerbrug en omstreken Enschede-Zuid Binnensingelgebied Boswinkel / Stadsveld Hogeland / Velve Industrie- en Havengebied Landelijk gebied en kernen Twekkelerveld Ribbelt / Stokhorst

47 Figuur 3.4 Absolute ontwikkeling aantal banen naar wijk, Enschede ( ) Industrie- en Havengebied Binnensingelgebied Enschede-Noord Enschede-Zuid Landelijk gebied en kernen Glanerbrug en omstreken Boswinkel / Stadsveld Ribbelt / Stokhorst Hogeland / Velve Twekkelerveld Figuur 3.5 Gemiddeld aantal banen per vestiging naar wijk, Enschede (1996, 2013 en 2018) Industrie- en Havengebied Binnensingelgebied Enschede-Noord Enschede - gemiddeld Hogeland / Velve Landelijk gebied en kernen Twekkelerveld Boswinkel / Stadsveld Glanerbrug en omstreken Enschede-Zuid Ribbelt / Stokhorst

48 In Enschede-Noord behoort een groot deel van de werkgelegenheid tot de niet-commerciële dienstverlening. Andere wijken met veel inwoners hebben verhoudingsgewijs meer werkgelegenheid in de commerciële dienstverlening. Tabel 3.20 Totaal aantal banen per sectorgroep naar wijk, Enschede (2018) A landbouw B Industrie & bouw G-N commerciële dienstverlening O-U nietcommerciële dienstverlening totaal Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug en omstreken Landelijk gebied en kernen Totaal Tabel 3.21 Absolute ontwikkeling aantal banen per sectorgroep naar wijk, Enschede ( ) A landbouw B Industrie & bouw G-N commerciële dienstverlening O-U nietcommerciële dienstverlening Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug en omstreken Landelijk gebied en kernen Totaal totaal 47

49 3.4 Inzoom op Kernwinkelapparaat (KWA) De doorgroei van het aantal horecavestigingen in KWA leidt tot een groter aandeel in het totaal aantal vestigingen en het totaal aantal banen. De dominantie van de detailhandel is kleiner geworden. Tabel 3.22 Aantal vestigingen naar sector in Kernwinkelapparaat, Enschede (2013 en 2018) aantal vestigingen aandeel ontwikkeling Abs. % ontw. Detailhandel % 44% -22-7% Horeca % 21% 25 21% Zakelijke dienstverlening % 15% -2-2% Overig* % 20% 26 24% Totaal % 100% 27 4% * Nota bene: hierin zitten onder meer vestigingen en werkgelegenheid in cultuur, sport en recreatie en onderwijs. Tabel 3.23 Aantal banen naar sector in Kernwinkelapparaat, Enschede (2013 en 2018) aantal banen aandeel ontwikkeling Abs. % ontw. Detailhandel % 42% -96-4% Horeca % 31% % Zakelijke dienstverlening % 11% 6 1% Overig* % 17% % Totaal % 100% % * Nota bene: hierin zitten onder meer vestigingen en werkgelegenheid in cultuur, sport en recreatie en onderwijs. Ook buiten het KWA groeit de horecasector, met name als het om het aantal banen gaat. Tabel 3.24 Inzoom aantal horecavestigingen, Enschede (2013, 2017 en 2018) KWA Eet- en drinkgelegenheden Logiesverstrekking Horeca totaal Overig Enschede Eet- en drinkgelegenheden Logiesverstrekking Horeca totaal Enschede totaal Eet- en drinkgelegenheden Logiesverstrekking Horeca totaal

50 Tabel 3.25 Inzoom aantal banen in horeca, Enschede (2013, 2017 en 2018) KWA Eet- en drinkgelegenheden Logiesverstrekking Horeca totaal Overig Enschede Eet- en drinkgelegenheden Logiesverstrekking Horeca totaal Enschede totaal Eet- en drinkgelegenheden Logiesverstrekking Horeca totaal Ook het aantal personen dat werkzaam is in winkels neemt weer licht toe, zowel in het Enschedese KWA als daarbuiten. Tabel 3.26 Inzoom aantal banen in winkels, Enschede (2013, 2017 en 2018) KWA Dagelijkse artikelen Mode en luxe Vrije tijd In en om het huis Overige detailhandel Totaal Overig Enschede Dagelijkse artikelen Mode en luxe Vrije tijd In en om het huis Overige detailhandel Totaal Enschede totaal Dagelijkse artikelen Mode en luxe Vrije tijd In en om het huis Overige detailhandel Totaal NB: cijfers wijken beperkt af van totale werkgelegenheid detailhandel (die incl. markthandel, webwinkels en postorderbedrijven is). Dagelijkse artikelen: voedings- en genotmiddelen, drogisterij-, parfumerie- en medische artikelen; Mode & luxe: kleding en modeaccessoires, stoffen, Handwerken, huishoudlinnen, schoeisel, lederwaren en reisartikelen, huishoudelijke en luxe artikelen, juweliersartikelen, warenhuizen, fotografische en optische artikelen (was eerder ingedeeld bij Overige detailhandel); Vrije tijd: boeken, tijdschriften en kantoorbenodigdheden, sport, kamperen en speelgoed, fietsen; In en om het huis: bloemen, planten, dieren en tuinbenodigdheden, woninginrichting, meubelen, vloerbedekking, DHZ, wit- en bruingoed, elektrische artikelen en verlichting; Overige detailhandel: tweedehandsgoederen, overige detailhandel. 49

51 Figuur 3.6 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen detailhandel en horeca, uitgesplitst naar KWA en overig Enschede (1996=100; ) KWA - winkels KWA - horeca overig Enschede - winkels overig Enschede - horeca '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 ' Inzoom op Technology Base (voormalige militaire luchthaven) 6 De werkgelegenheidsmonitor Technology Base 3 geeft een overzicht van de op het voormalige Luchthaven Twente en omgeving aanwezige bedrijven en banen. In de monitoring is onderscheid gemaakt tussen werkparken (Technology Base Noord/Bedrijvenpark en Airside, Werkparken Van Eck en Deventerpoort) en de woonparken (Zuidkamp/Vaneker, Prins Bernardpark, Overmaat en Fokkerweg). Per februari 2019 zijn in de woon- en werkparken 43 bedrijven actief met 282 werkzame personen. In de werkparken is zowel het aantal bedrijven als het aantal werkzame personen gedaald ten opzichte van september Dit is vooral het gevolg van de afname van het aantal bedrijven en arbeidsplaatsen op de Deventerpoort. Dit is het resultaat van de voorgenomen verkoop van het gebied: meerdere huurovereenkomsten zijn hier opgezegd. In de woonparken is het aantal bedrijven licht toegenomen. Ten opzichte van september 2018 is het aantal arbeidsplaatsen in de woonparken afgenomen. Dit blijkt het gevolg te zijn van een (administratieve) banenkrimp bij één bedrijf. Tabel 3.27 Bedrijven en banen op werkparken, per gebied (september 2017 februari 2019) sept mrt sept febr Deelgebieden bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen Technology Base Bedrijvenpark * (82) Airside Totaal Deventerpoort Werkparken Van Eck ** (9) Totaal * Administratieve correctie: uit contact met een bedrijf op Technology Base Bedrijvenpark blijkt dat betreffende bedrijf deze en voorgaande monitor(en) 19 banen minder had dan de gebruikte Bedrijvencartotheekgegevens laten zien. ** Administratieve correctie: uit contact met een bedrijf op Werkparken van Eck blijkt dat betreffende bedrijf deze en voorgaande monitor(en) 14 banen meer had dan de gebruikte Bedrijvencartotheekgegevens laten zien. 6 De in deze paragraaf gepresenteerde gegevens zijn afkomstig uit de rapportage Monitoring werkgelegenheid Technology Base gebieden, samengesteld door I&O Research, in opdracht van Technology Base (april 2019). 50

52 Tabel 3.28 Bedrijven en banen op woonparken, per gebied (september 2017 februari 2019) sept mrt sept febr Deelgebieden bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen Zuidkamp/Vaneker Prins Bernardpark Overmaat Fokkerweg Totaal * (173) * Eén bedrijf in Zuidkamp/Vaneker, dat daar tijdelijk gevestigd is, is verantwoordelijk voor de banenkrimp: uit contact met het bedrijf blijkt dat ze deze en voorgaande monitor(en) 56 banen minder hadden dan Bedrijvencartotheekgegevens laten zien. Slechts een klein deel van de werknemers van dit bedrijf is structureel werkzaam in het onderzoeksgebied; het merendeel van de werkzame personen is vooral elders in de gemeente of regio actief. Figuur 3.7 Gebiedsindeling voormalige militaire luchthaven 51

53 3.5 Inzoom op Kennispark Tegenover een lichte groei van het aantal vestigingen staat een bescheiden afname van het aantal banen op Kennispark. De afname is vooral voortkomend uit banenkrimp op Twente Village. Tabel 3.29 Ontwikkeling aantal vestigingen Kennispark naar deelgebied, Enschede (2009, 2013, 2017 en 2018) Kennispark Twente Village Kennispark B&S-park Kennispark UT Totaal Tabel 3.30 Ontwikkeling aantal banen Kennispark naar deelgebied, Enschede (2009, 2013, 2017 en 2018) Kennispark Twente Village Kennispark B&S-park Kennispark UT Totaal Figuur 3.8 Geïndexeerde ontwikkeling aantal vestigingen op Kennispark, naar deelgebied (2009=100; ) Kennispark Twente Village Kennispark UT Kennispark B&S-park Kennispark totaal

54 Figuur 3.9 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen op Kennispark, naar deelgebied (2009=100; ) Kennispark Twente Village Kennispark B&S-park Kennispark UT Kennispark totaal Sterkst gegroeide sectoren op Kennispark sinds 2013 zijn de (beperkt vertegenwoordigde) groot- en detailhandel. De sterk vertegenwoordigde zakelijke dienstverlening heeft een beperkte afname van banen, terwijl informatie en communicatie meer werkzame personen op Kennispark heeft. Figuur 3.10 Ontwikkeling aantal banen op Kennispark (3 deelgebieden), per sector ( ) Groothandel 149% Detailhandel 104% Industrie Bouwnijverheid 71% 64% Informatie en communicatie Horeca 19% 5% Onderwijs Zakelijke Dienstverlening Gezondheids- en welzijnszorg Openbaar bestuur Cultuur, sport en recreatie Financiële instellingen -5% -6% -17% -40% -53% -60% Vervoer en opslag -100% -150% -100% -50% 0% 50% 100% 150% 200% 53

55 Tabel 3.31 Ontwikkeling aantal banen Kennispark - Twente Village naar sector, Enschede (2013, 2017 en 2018) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke Dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige Dienstverlening Totaal Tabel 3.32 Ontwikkeling aantal banen Kennispark B&S Park naar sector, Enschede (2013, 2017 en 2018) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke Dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige Dienstverlening Totaal

56 Tabel 3.33 Ontwikkeling aantal banen Kennispark UT naar sector, Enschede (2013, 2017 en 2018) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke Dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige Dienstverlening Totaal Veel kleine en eenmansbedrijven op Kennispark. Aantal grote vestigingen neemt wel toe. Werkgelegenheid is verspreid over verschillende grootteklassen. Tabel 3.34 Ontwikkeling aantal vestigingen Kennispark (3 deelgebieden) naar bedrijfsgrootte, Enschede (2013, 2017 en 2018) Geen werkzame personen ZZP (1 wp) Micro (2-10 wp) Klein (10-50 wp) Middelgroot ( wp) Groot/grootst (100 wp en meer) Totaal

57 Tabel 3.35 Ontwikkeling aantal banen Kennispark (3 deelgebieden) naar bedrijfsgrootte, Enschede (2013, 2017 en 2018) ZZP (1 wp) Micro (2-10 wp) Klein (10-50 wp) Middelgroot ( wp) Groot/grootst (100 wp en meer) Totaal Tabel 3.36 Ontwikkeling aantal banen Kennispark Twente Village naar bedrijfsgrootte, Enschede (2013, 2017 en 2018) ZZP (1 wp) Micro (2-10 wp) Klein (10-50 wp) Middelgroot ( wp) Groot ( wp) Grootst (250 en meer wp) Totaal Tabel 3.37 Ontwikkeling aantal banen Kennispark B&S Park naar bedrijfsgrootte, Enschede (2013, 2017 en 2018) ZZP (1 wp) Micro (2-10 wp) Klein (10-50 wp) Middelgroot ( wp) Groot ( wp) Grootst (250 en meer wp) Totaal Tabel 3.38 Ontwikkeling aantal banen Kennispark UT naar bedrijfsgrootte, Enschede (2013, 2017 en 2018) ZZP (1 wp) Micro (2-10 wp) Klein (10-50 wp) Middelgroot ( wp) Groot ( wp) Grootst (250 en meer wp) Totaal

58 Toename aantal banen in hightech industrie en in hightech kennisintensieve diensten Tabel 3.39 Ontwikkeling aantal banen Kennispark (3 deelgebieden), naar kennisintensieve industrie en diensten, Enschede (2013, 2017 en 2018) Hightech industrie Medium Hightech industrie Medium Lowtech industrie Lowtech industrie Kennisintensieve diensten Hightech kennisintensieve diensten Kennisintensieve financ. diensten Overige kennisintensieve diensten Overig Totaal Tabel 3.40 Ontwikkeling aantal banen Kennispark Twente Village, naar kennisintensieve industrie en diensten, Enschede (2013, 2017 en 2018) Hightech industrie Medium Hightech industrie Medium Lowtech industrie Lowtech industrie Kennisintensieve diensten Hightech kennisintensieve diensten Kennisintensieve financ. diensten Overige kennisintensieve diensten Overig Totaal

59 Tabel 3.41 Ontwikkeling aantal banen Kennispark B&S Park, naar kennisintensieve industrie en diensten, Enschede (2013, 2017 en 2018) Hightech industrie Medium Hightech industrie Medium Lowtech industrie Lowtech industrie Kennisintensieve diensten Hightech kennisintensieve diensten Kennisintensieve financ. diensten Overige kennisintensieve diensten Overig Totaal Tabel 3.42 Ontwikkeling aantal banen Kennispark UT, naar kennisintensieve industrie en diensten, Enschede (2013, 2017 en 2018) Hightech industrie Medium Hightech industrie Medium Lowtech industrie Lowtech industrie Kennisintensieve diensten Hightech kennisintensieve diensten Kennisintensieve financ. diensten Overige kennisintensieve diensten Overig Totaal HTSM-sector sterk gegroeid op B&S-park. Werkgelegenheidsaandeel van HTSM op B&S Park gestegen van 35 procent naar 48 procent. Tabel 3.43 Ontwikkeling aantal banen Kennispark B&S Park en UT, topsectoren Lifescience en HTSM, Enschede (2013 en 2018)* Kennispark B&S Park HTSM Lifescience Kennispark UT HTSM Lifescience * Nota bene: HTSM: CBS-afbakening gehanteerd; andere topsectoren (waaronder ook Lifescience) LISA-afbakening gehanteerd. 58

60 3.5 Inzoom op startup locaties Aantal vestigingen en aantal banen in Enschedese startup locaties in 2018 hoger dan in Vooral Performance Factory heeft een sterke doorgroei gerealiseerd. Tabel 3.44 Aantal vestigingen startup locaties, Enschede (2017 en 2018) abs % Spinnerij Oosterveld % The Ceespot % The Gallery % Connect-U % Performance Factory % Totaal % Tabel 3.45 Aantal banen startup locaties, Enschede (2017 en 2018) abs % Spinnerij Oosterveld % The Ceespot % The Gallery % Connect-U % Performance Factory % Totaal % Tabel 3.46 Aantal banen startup locaties naar sector, Enschede (2018) Informatie en communicatie Zakelijke Dienstverlening Overig Totaal Spinnerij Oosterveld The Ceespot The Gallery Connect-U Performance Factory Totaal Tabel 3.47 Procentuele verdeling aantal banen startup locaties naar sector, Enschede (2018) Informatie en communicatie Zakelijke Dienstverlening Overig Totaal Spinnerij Oosterveld 49% 24% 28% 100% The Ceespot 44% 51% 4% 100% The Gallery 23% 35% 42% 100% Connect-U 9% 0% 91% 100% Performance Factory 4% 80% 16% 100% Totaal 23% 48% 29% 100% 59

61 4 Sectorale werkgelegenheidsanalyses Highlights Van de topsectoren heeft de creatieve industrie met bijna vestigingen het grootste aantal vestigingen in Enschede, op ruime afstand gevolgd door de HTSM (hightech systemen en materialen). De aanwas van nieuwe vestigingen is in de laatste vijf jaar en het afgelopen jaar ook het grootst geweest. Qua werkgelegenheid is het beeld anders: HTSM (7.420 banen) en agrofood (3.640 banen) zijn qua werkgelegenheid de sterkst vertegenwoordigde topsectoren in Enschede. Beide sectoren zijn in , samen met de creatieve industrie, opnieuw gegroeid. Chemie heeft bijna 100 banen verloren het afgelopen jaar. Vergeleken met referentiegemeenten en landelijk is de werkgelegenheidsontwikkeling van HTSM met +16 procent tussen 2013 en 2018 ook sterk; alleen Zwolle heeft met +20 procent een grotere toename. Ook de Agrofood kent een hogere groei dan de meeste andere referentiegebieden. De high-technology industrie in Enschede is bescheiden van omvang maar laat wel een relatief sterke groei van het aantal banen zien tussen (+114 procent) en (+13%). In het cluster medium-tech is de werkgelegenheid nog niet op het niveau van 2013 maar is er wel sprake van een stijging ten opzichte van 2017 (+8%). De kennisintensieve dienstensector is door groei van het aantal banen bij hightech diensten en kennisintensieve zakelijke diensten sinds 2013 in omvang toegenomen. Het werkgelegenheidsbelang van de hightech diensten in de totale Enschedese kennisintensieve sector is door een toename van zo n banen in 5 jaar tijd gegroeid van 5 naar 8 procent. In de sector recreatie & toerisme in Enschede (volgens de landelijke R&T-standaard) zijn banen aanwezig, zo n 250 meer dan in Vooral de horeca heeft bijgedragen aan deze groei. 4.1 Topsectoren Het aantal vestigingen en het aantal banen in de creatieve industrie en de HTSM groeit door in Enschede. Ook ten opzichte van de referentiegebieden met een relatief sterke groei van beide topsectoren. Tabel 4.1 Ontwikkeling aantal vestigingen topsectoren, Enschede (2013, 2017 en 2018)* Abs. % ontw. Abs. % ontw. Agrofood % 3 1% Chemie % 2 6% Creatieve industrie % 83 6% Energie % 1 2% HTSM % 28 3% Lifescience % -3-3% Logistiek % 0 0% Tuinbouw % -2-18% Water % 0 0% * Nota bene: HTSM: CBS-afbakening gehanteerd; andere topsectoren LISA-afbakening gehanteerd. 60

62 Tabel 4.2 Ontwikkeling aantal banen topsectoren, Enschede (2013, 2017 en 2018)* Abs. % ontw. Abs. % ontw. Agrofood % 85 2% Chemie % -97-5% Creatieve industrie % 134 5% Energie % 9 5% HTSM % 154 2% Lifescience % -15-2% Logistiek % -6 0% Tuinbouw % -3-13% Water % 7 23% * Nota bene: HTSM: CBS-afbakening gehanteerd; andere topsectoren LISA-afbakening gehanteerd. Figuur 4.1 Procentuele verdeling aantal banen in topsectoren, Enschede vergeleken (2018) Enschede 20% 11% 15% 1% 40% 5% 8% Twente 26% 6% 10% 6% 37% 3% 10% G40-gemeenten 13% 5% 15% 4% 31% 11% 19% Nederland 24% 5% 14% 3% 26% 7% 16% 3% Almelo 16% 4% 11% 4% 46% 6% 13% Hengelo 6% 4% 7% 21% 52% 3% 7% Zwolle 8% 1% 13% 8% 30% 3% 33% 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Agrofood Chemie Creatieve industrie Energie HTSM Lifescience Logistiek Tuinbouw Water 61

63 Tabel 4.3 Procentuele ontwikkeling aantal banen topsectoren, Enschede vergeleken ( )* Enschede Twente G40- gemeenten Nederland Almelo Hengelo Zwolle Agrofood 14% 6% 7% 6% 5% 4% -4% Chemie -5% 2% 1% 5% -5% 3% 4% Creatieve industrie 20% 15% 11% 14% 25% 14% 24% Energie 13% -4% -7% 0% -17% -9% -8% HTSM 16% 8% 8% 10% 7% -4% 20% Lifescience 4% 30% 10% 9% -8% 215% -9% Logistiek 4% 5% 12% 5% 74% -12% 30% Tuinbouw -13% 9% 1% -4% 0% -10% -21% Water 185% 79% 16% 2% 17% 420% 70% * Nota bene: HTSM: CBS-afbakening gehanteerd; andere topsectoren LISA-afbakening gehanteerd. Gerelateerd aan de totale Enschedese werkgelegenheid is het werkgelegenheidsbelang van topsector in Enschede relatief gering (wat ook mede samenhangt met de aanwezigheid van onderwijs, zorg en openbaar bestuur). In Hengelo is het werkgelegenheidsaandeel van topsectoren het grootst met zo n 310 topsectorbanen per banen. Figuur 4.2 Aantal banen in topsectoren per banen totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2018) Enschede Twente G40-gemeenten Nederland Almelo Hengelo Zwolle Agrofood Chemie Creatieve industrie Energie HTSM Lifescience Logistiek Tuinbouw Water 62

64 4.2 Industriële sector naar technologieniveau 7 Het qua omvang bescheiden high technology cluster laat qua vestigingen en banen wel een procentueel sterke groei zien. Almelo heeft een groter deel hightech, terwijl in Hengelo het cluster medium-tech sterker vertegenwoordigd is. Tabel 4.4 Ontwikkeling aantal vestigingen industriële sector, Enschede (2013, 2017 en 2018) Abs. % ontw. Abs. % ontw. Low-tech % 13 4% Medium-low-tech % 3 2% Medium-tech % 2 3% High-tech % 2 5% Totaal % 20 4% Tabel 4.5 Ontwikkeling aantal banen industriële sector, Enschede (2013, 2017 en 2018) Abs. % ontw. Abs. % ontw. Low-tech % -71-2% Medium-low-tech % -84-3% Medium-tech % 85 8% High-tech % 66 13% Totaal % -4 0% Figuur 4.3 Procentuele verdeling aantal banen in industriële sector, Enschede vergeleken (2018) Enschede 43% 34% 15% 8% Twente 38% 27% 30% 5% G40-gemeenten 41% 20% 30% 8% Nederland 42% 27% 26% 5% Almelo 34% 25% 27% 14% Hengelo 24% 22% 51% 4% Zwolle 40% 13% 46% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Lowtech industrie Medium Lowtech industrie Medium Hightech industrie Hightech industrie 7 Zie bijlage 3 voor de SBI08-afbakening van de industriële sector naar technologieniveau. 63

65 Tabel 4.6 Procentuele ontwikkeling aantal banen industriële sector, Enschede vergeleken ( ) Enschede Twente G40 Nederland Almelo Hengelo Zwolle Low-tech 11% -2% -5% 0% -14% 29% -13% Medium-low-tech -5% 9% 10% 9% 26% 1% -3% Medium-tech -12% -3% 7% 7% -9% -9% 4% High-tech 114% 10% 3% 4% 14% -29% -49% Tabel 4.7 Aantal banen industriële sector en aandeel in totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2018) Enschede Twente G40 Nederland Almelo Hengelo Zwolle Low-tech abs % 3,7% 5,3% 3,9% 4,0% 6,5% 4,1% 2,4% Medium-low-tech abs % 2,9% 3,7% 1,9% 2,6% 4,9% 3,9% 0,8% Medium-tech abs % 1,3% 4,2% 2,8% 2,5% 5,2% 8,7% 2,8% High-tech abs % 0,7% 0,7% 0,8% 0,5% 2,8% 0,6% 0,0% Figuur 4.4 Aantal banen in de industriële sector per banen van de totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2018) Enschede Twente G40-gemeenten Nederland Almelo Hengelo Zwolle hightech industrie medium hightech industrie medium lowtech industrie lowtech industrie 64

66 4.3 Kennisintensieve dienstensector 8 Groei in banen ook in 2018 vooral bij kennisintensieve zakelijke diensten en overige kennisintensieve diensten. De qua omvang beperkte groep hightech kennisintensieve diensten groeit wel door. Tabel 4.8 Ontwikkeling aantal vestigingen kennisintensieve dienstensector, Enschede (2013, 2017 en 2018) Abs. % ontw. Abs. % ontw. Kennisintensieve zakelijke diensten % 49 2% Hightech kennisintensieve diensten % 26 3% Kennisintensieve financiële diensten % -4-3% Overige kennisintensieve diensten % 113 4% Totaal % 184 3% Tabel 4.9 Ontwikkeling aantal banen kennisintensieve dienstensector, Enschede (2013, 2017 en 2018) Abs. % ontw. Abs. % ontw. Kennisintensieve zakelijke diensten % 240 3% Hightech kennisintensieve diensten % 189 5% Kennisintensieve financiële diensten % -12-1% Overige kennisintensieve diensten % 59 0% Totaal % 476 1% Figuur 4.5 Procentuele verdeling aantal banen in kennisintensieve dienstensector, Enschede vergeleken (2018) Enschede 19% 8% 3% 70% Twente 20% 7% 3% 71% G40-gemeenten 21% 9% 5% 66% Nederland 23% 9% 5% 63% Almelo 21% 3% 3% 73% Hengelo 20% 10% 2% 68% Zwolle 17% 6% 4% 74% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% zakelijke diensten hightech diensten financiële diensten overige diensten 8 Zie bijlage 3 voor de SBI08-afbakening van de industriële sector naar technologieniveau. 65

67 Tabel 4.10 Procentuele ontwikkeling aantal banen kennisintensieve dienstensector, Enschede vergeleken ( ) Enschede Twente G40 Nederland Almelo Hengelo Zwolle Kennisintensieve zakelijke diensten 2% 13% 9% 11% 16% 9% 18% Hightech kennisintensieve diensten 45% 38% 15% 17% 58% 60% 0% Kennisintensieve financiële diensten -16% -17% -17% -5% -6% -23% -11% Overige kennisintensieve diensten 0% 0% 1% 2% -10% -8% 8% Tabel 4.11 Aantal banen kennisintensieve diensten en aandeel in totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken ( 2018) Enschede Twente G-40 Nederland Almelo Hengelo Zwolle Kennisintensieve zakelijke diensten Hightech kennisintensieve diensten Kennisintensieve financiële diensten Overige kennisintensieve diensten abs % 10,0% 8,1% 11,0% 10,8% 9,2% 8,6% 9,4% abs % 4,4% 2,8% 4,6% 4,1% 1,5% 4,1% 3,2% abs % 1,6% 1,1% 2,3% 2,5% 1,2% 0,8% 2,0% abs % 36,8% 28,9% 34,2% 30,2% 32,6% 29,2% 42,2% Figuur 4.6 Aantal banen in kennisintensieve dienstensector per banen van de totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2018) Enschede Twente G40-gemeenten Nederland Almelo Hengelo Zwolle zakelijke diensten hightech diensten financiële diensten overige diensten 66

68 4.4 Recreatie en toerisme 9 In 2018 zet de groei van het aantal vestigingen in de sector recreatie en toerisme zich door. Vooral in de R&T-clusters sport, cultuur, recreatie, amusement en logiesverstrekking neemt het aantal vestigingen toe. Bij de werkgelegenheid groeit vooral de horeca. Ook ten opzichte van de referentiegebieden onderscheidt Enschede zich hiermee. Al hebben Hengelo en Zwolle in wel een sterkere relatieve groei in R&T-banen dan Enschede. Tabel 4.12 Ontwikkeling aantal vestigingen recreatie & toerisme, Enschede (2013, 2017 en 2018) Abs. % ontw. Abs. % ontw. Detailhandel/groothandel % -5-8% Logiesverstrekking % 2 6% Horeca % -3-1% Vervoer % 2 2% Cultuur, recreatie, amusement % 17 6% Sport % 21 12% Overig % 8 8% Totaal % 42 4% Tabel 4.13 Ontwikkeling aantal banen recreatie & toerisme, Enschede (2013, 2017 en 2018) Abs. % ontw. Abs. % ontw. Detailhandel/groothandel % -3-2% Logiesverstrekking % 16 5% Horeca % 172 5% Vervoer % -1 0% Cultuur, recreatie, amusement % 47 7% Sport % -10-3% Overig % 35 9% Totaal % 256 5% 9 Sector afgebakend op basis van landelijke standaard voor de sector Recreatie en Toerisme. In bijlage 4 is de indeling en afbakening van de sector opgenomen. Ter bepaling van de R&T-werkgelegenheid zijn conform de landelijke standaard wegingsfactoren toegepast op het aantal werkzame personen, maar niet op het aantal vestigingen. 67

69 Tabel 4.14 Procentuele ontwikkeling aantal banen recreatie & toerisme, Enschede vergeleken ( ) Enschede Twente Nederland Almelo Hengelo Zwolle Detailhandel/groothandel -34% 5% -6% -13% 25% 11% Logiesverstrekking 48% 14% 15% 4% 34% 71% Horeca 51% 16% 16% -4% 16% 33% Vervoer -11% 2% 0% -43% -31% -1% Cultuur, recreatie, amusement 33% 8% 16% 20% 11% 14% Sport -8% 35% 18% 3% 42% 6% Overig 26% 3% 2% -20% -4% -13% Totaal 30% 14% 13% 2% 15% 26% Tabel 4.15 Procentuele ontwikkeling aantal banen recreatie & toerisme, Enschede vergeleken ( ) Enschede Twente Nederland Almelo Hengelo Zwolle Detailhandel/groothandel -2% 5% -2% -11% 24% 6% Logiesverstrekking 5% 5% 3% -19% 9% 21% Horeca 5% 3% 3% 1% 5% 7% Vervoer 0% -4% 1% 7% 6% 4% Cultuur, recreatie, amusement 7% 2% 3% 2% 5% 5% Sport -3% 8% 3% 1% 16% 6% Overig 9% 5% 1% 2% 10% 6% Totaal 5% 3% 3% 1% 7% 8% Figuur 4.7 Aantal banen in R&T-sector per banen van de totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2018) Enschede Twente Nederland Almelo Hengelo Zwolle detailhandel/groothandel logiesverstrekking horeca vervoer cultuur, recr. & amusement sport overig T&R 68

70 5 Beroepsbevolking en werkloosheid Highlights De beroepsbevolking omvat in 2018 afgerond Enschedeërs. In 2017 was dat nog De toename houdt verband met een toename van het actieve deel van de jarige Enschedeërs. De werkzame beroepsbevolking is opgelopen, terwijl de werkloze beroepsbevolking verder afgenomen is van zo n naar personen. Ten opzichte van 2017 is de netto participatiegraad in Enschede gestegen. In referentiegebieden is de arbeidsmarktdeelname ook gegroeid, waardoor de achterstand in de participatiegraad nog steeds aanwezig is. De netto participatiegraad neemt in 2018 zowel bij vrouwen als bij mannen toe. Het opleidingsniveau van de Enschedese beroepsbevolking is in vergelijking met Almelo en Hengelo relatief hoog, maar blijft nog achter bij steden als Zwolle, Nijmegen, Groningen en Maastricht. De afname van het werkloosheidspercentage heeft zich in 2018 verder doorgezet. Enschede volgt hiermee de ontwikkeling zichtbaar bij alle referentiegebieden. Met een werkloosheid van 5,2% in 2018 nadert Enschede het laagste punt van 2008 (4,8%). Het aantal WW-uitkeringen ligt in januari 2019 rond de In twee jaar tijd is het aantal WWuitkeringen met ruim gekrompen (-34%). 5.1 Beroepsbevolking De beroepsbevolking is in Enschede in 2018 na aantal jaren van afname sinds het piekjaar 2013 toegenomen ten opzichte van Deze ontwikkeling is tegengesteld aan die in Twente en Nederland. De werkzame Enschedese beroepsbevolking is in 2018 licht toegenomen ten opzichte van In vergelijking met 2013 is de netto participatiegraad in Enschede in procentpunt hoger. In Twente en Nederland is de toename van de netto participatiegraad iets groter. Figuur 5.1 Ontwikkeling beroepsbevolking Enschede ( ) 84 beroepsbevolking (* 1.000) Bron: CBS (jaarcijfers); afgerond op duizendtallen. 69

71 Tabel 5.1 Arbeidsmarktopbouw, Enschede, Twente en Nederland (2013 en 2018) ENSCHEDE TWENTE NEDERLAND (absolute aantallen x 1.000) bevolking 15 tot en met 74 jaar beroepsbevolking niet-beroepsbevolking werkzame beroepsbevolking werkloze beroepsbevolking procentuele verdeling beroepsbevolking 69% 66% 70% 70% 71% 71% niet-beroepsbevolking 31% 33% 30% 30% 29% 29% participatie bruto participatiegraad 69% 67% 70% 70% 71% 71% netto participatiegraad 62% 63% 65% 67% 65% 68% Beroepsbevolking: personen van 15 tot en met 74 jaar die betaald werk hebben of die geen betaald werk hebben, recent naar betaald werk hebben gezocht en daarvoor direct beschikbaar zijn. Beroepsbevolking en niet-beroepsbevolking als percentage van bevolking jaar. Bruto participatiegraad: het aandeel van de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking in de bevolking jaar (beroeps- en nietberoepsbevolking). Netto participatiegraad: aandeel jaar behorend tot de werkzame beroepsbevolking ten opzichte van de totale groep jarigen. Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) De groei van beroepsbevolking tussen 2003 en 2018 is in Enschede ongeveer vergelijkbaar met de regionale toename. Landelijk is de beroepsbevolking in 15 jaar tijd wel relatief harder gegroeid. Ten opzichte van 2003 is vooral het aantal jarigen en het aantal hoogopgeleiden in de beroepsbevolking groter geworden. Dit beeld is lokaal, regionaal en landelijk zichtbaar. Tabel 5.2 Ontwikkeling beroepsbevolking naar kenmerk, Enschede en Nederland (2003, 2013 en 2018) ENSCHEDE % ONTW ENSCHEDE TWENTE NEDERLAND Totaal % 8% 12% Geslacht: mannen % 2% 6% Geslacht: vrouwen % 16% 19% Leeftijd: 15 tot 25 jaar % 8% 9% Leeftijd: 25 tot 45 jaar % -18% -12% Leeftijd: 45 tot 75 jaar % 49% 50% Onderwijsniveau: laag % -12% -21% Onderwijsniveau: middelbaar % 1% 5% Onderwijsniveau: hoog % 52% 58% Onderwijsniveau: onbekend Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) 70

72 Figuur 5.2 Samenstelling Enschedese beroepsbevolking en werkgelegenheid schematisch weergegeven (2018) Bron: CBS / Bedrijvencartotheek Enschede; afgerond op duizendtallen Nota bene: Vanaf januari 2015 volgt het CBS de internationaal afgesproken definitie van werkloosheid. Hiermee vervalt het urencriterium van 12 uur en de leeftijdsgrens van 65 jaar. De mate waarin Enschedeërs deelnemen aan de arbeidsmarkt is gestegen tussen 2017 en Hoewel de toename ten opzichte van 2017 groter is dan onder meer in Hengelo ligt de netto participatiegraad in Enschede lager dan in de Overijssels steden Almelo, Hengelo en Zwolle. Dit verschil is zichtbaar bij zowel mannen als bij vrouwen. Tabel 5.3 Bruto en netto participatiegraad, Enschede vergeleken (2013, 2017 en 2018) BRUTO PARTICIPATIEGRAAD NETTO PARTICIPATIEGRAAD Enschede 69% 66% 67% 62% 61% 63% Twente 70% 69% 70% 65% 66% 67% Nederland 71% 70% 71% 65% 67% 68% Almelo 68% 67% 68% 61% 63% 65% Hengelo 71% 71% 70% 66% 67% 68% Zwolle 75% 73% 75% 70% 70% 72% Bruto participatiegraad: aandeel jaar behorend tot beroepsbevolking ten opzichte van de totale groep jarigen. Netto participatiegraad: aandeel jaar behorend tot de werkzame beroepsbevolking ten opzichte van de totale groep jarigen. Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) 71

73 Figuur 5.3 Ontwikkeling netto participatiegraad, Enschede vergeleken ( ) 75% 73% 71% 69% 67% 65% 63% 61% 59% 57% Nederland Twente (CR) Almelo Enschede Hengelo (O.) Zwolle 55% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Tabel 5.4 Netto participatiegraad mannen en vrouwen, Enschede vergeleken (2013, 2017 en 2018) MANNEN VROUWEN Enschede 67% 66% 68% 56% 56% 58% Twente 70% 71% 72% 60% 61% 62% Nederland 70% 72% 73% 61% 62% 63% Almelo 67% 68% 71% 56% 57% 59% Hengelo 71% 72% 72% 61% 62% 63% Zwolle 74% 74% 76% 66% 66% 68% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) 72

74 Conform het regionale beeld is het aandeel hoog opgeleiden in Enschede in de potentiele beroepsbevolking lager dan landelijk gemiddeld. In de beroepsbevolking (dus degenen die werken of willen werken) is het aandeel hoog opgeleiden in Enschede dichter bij het landelijke gemiddelde dan in Twente. Het verschil met Zwolle is tussen 2013 en 2018 niet kleiner geworden. In Groningen en Nijmegen is ongeveer de helft van de beroepsbevolking hoog opgeleid. Tabel 5.5 Opleidingsniveau potentiële beroepsbevolking; Enschede, Twente en Nederland (2013, 2017 en 2018) ENSCHEDE TWENTE NEDERLAND Laag 34% 31% 30% 32% 31% 31% 31% 29% 28% Midden 40% 40% 42% 42% 43% 43% 40% 40% 39% Hoog 25% 26% 27% 24% 25% 26% 28% 30% 31% Onbekend 2% 1% 1% 2% 1% 1% 2% 1% 1% Nota ben: als gevolg van afronding, kan verschil ontstaan in het kolomtotaal (niet optellend tot exact 100%). Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Tabel 5.6 Opleidingsniveau beroepsbevolking; Enschede, Twente en Nederland (2013, 2017 en 2018) ENSCHEDE TWENTE NEDERLAND Laag 25% 23% 23% 25% 23% 24% 23% 21% 21% Midden 42% 42% 43% 45% 45% 45% 42% 42% 41% Hoog 30% 34% 35% 28% 30% 30% 33% 36% 37% Onbekend 2% 1% - 2% 2% 1% 2% 1% 1% Nota ben: als gevolg van afronding, kan verschil ontstaan in het kolomtotaal (niet optellend tot exact 100%). Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Tabel 5.7 Opleidingsniveau beroepsbevolking; Enschede, Almelo, Hengelo en Zwolle (2013 en 2018) ENSCHEDE ALMELO HENGELO ZWOLLE Laag 25% 23% 28% 24% 21% 21% 19% 15% Midden 42% 43% 47% 49% 47% 47% 41% 39% Hoog 30% 35% 22% 24% 33% 33% 38% 44% Onbekend 2% - 6% % Nota ben: als gevolg van afronding, kan verschil ontstaan in het kolomtotaal (niet optellend tot exact 100%). Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) 73

75 Figuur 5.4 Ontwikkeling aandeel hoog opgeleiden in beroepsbevolking, Enschede vergeleken (2003, 2010 en 2018) 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 24% 35% 28% 28% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) % 24% 27% 33% 31% 29% 44% 42% 38% 49% 49% Enschede Almelo Hengelo (O.) Zwolle Groningen Maastricht Nijmegen Twente Nederland 32% 36% 43% 43% 47% 53% 21% 26% 30% 26% 32% 37% Figuur 5.5 Verhouding aantal banen / omvang beroepsbevolking, Enschede ( ) Verhouding banen/beroepsbevolking Beroepsbevolking Banen 112% 110% 108% 106% 104% 102% 100% 98% 96% 94% 92% % Nota bene: de verhouding banen/beroepsbevolking vormt een indicator voor de relatieve sterkte van de werkgelegenheidsfunctie van gemeenten. Enerzijds geeft het een indicatie van de theoretische beschikbaarheid van banen voor de bevolking, anderzijds ook een indicatie van de mate waarin werkgelegenheid wordt ingevuld door niet-inwoners. 74

76 Figuur 5.6 Verhouding aantal banen / omvang beroepsbevolking, Enschede vergeleken (2010, 2014 en 2018) 140% % 100% 80% 100% 100% 109% 116% 118% 113% 112% 114% 115% 94% 93% 96% 60% 40% 20% 0% Enschede Almelo Hengelo (o) Twente Nota bene: de verhouding banen/beroepsbevolking vormt een indicator voor de relatieve sterkte van de werkgelegenheidsfunctie van gemeenten. Enerzijds geeft het een indicatie van de theoretische beschikbaarheid van banen voor de bevolking, anderzijds ook een indicatie van de mate waarin werkgelegenheid wordt ingevuld door niet-inwoners. De ontwikkeling van het werkloosheidspercentage kent in grote lijnen een vergelijkbaar verloop met pieken in 2004 en en dalen in 2008 en Het Enschedese werkloosheidspercentage volgt ook deze lijn, alleen nog wel op een hoger niveau dan in de meeste andere referentiegebieden. Alleen Groningen heeft in 2018 een relatief hogere werkloosheid. Figuur 5.7 Werkloosheidspercentage, Enschede vergeleken ( ) 11% 10% Enschede Almelo Hengelo (O.) Zwolle Twente Nederland 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) 75

77 Figuur 5.8 Werkloosheidspercentage, Enschede vergeleken met Groningen, Maastricht en Nijmegen ( ) 11% 10% Enschede Groningen Maastricht Nijmegen 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) 5.2 Uitkeringen Het aantal WW-uitkeringen is conform het landelijk beeld met bijna een kwart afgenomen in ruim een jaar tijd. Regionaal is de daling nog sterker geweest. Het aantal WW-uitkeringen per jarigen is met 22 lager dan in onder meer Hengelo en Zwolle. Dat geldt niet voor het aantal P-wet uitkeringen. Ondanks - ook - een daling in de afgelopen twee jaar is het aantal P-wet uitkeringen per jarigen in Enschede relatief hoog vergeleken met Hengelo, Twente en Nederland. Figuur 5.9 Geïndexeerde ontwikkeling aantal WW-uitkeringen, Enschede vergeleken (januari 2018 april 2019) Enschede Almelo Hengelo Zwolle Twente Nederland jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr Bron: UWV Werkbedrijf 76

78 Figuur 5.10 Geïndexeerde ontwikkeling aantal WW-uitkeringen, Enschede vergeleken (januari 2018 april 2019) Enschede Groningen Maastricht Nijmegen jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr Bron: UWV Werkbedrijf Tabel 5.8 Aantal WW-uitkeringen, Enschede vergeleken (januari 2017, 2018 en 2019) JAN. 17 JAN. 18 JAN. 19 % ONTW. JAN. 17 JAN. 19 % ONTW. JAN. 18 JAN. 19 Enschede % -17% Almelo % -20% Hengelo % -21% Zwolle % -14% Groningen % -14% Maastricht % -6% Nijmegen % -15% Nederland % -17% Bron: UWV Werkbedrijf 77

79 Figuur 5.11 Aantal WW-uitkeringen per jarigen, Enschede vergeleken (januari 2017, 2018 en 2019) jan-17 jan Enschede Almelo Hengelo (O.) Zwolle Groningen Maastricht Nijmegen Nederland Bron: UWV Werkbedrijf Tabel 5.9 Aantal P-wet uitkeringen, Enschede vergeleken (januari 2017, 2018 en 2019) JAN. 17 JAN. 18 JAN. 19 % ONTW. JAN. 17 JAN. 19 % ONTW. JAN. 18 JAN. 19 Enschede ,4% -5,5% Almelo ,9% -3,6% Hengelo ,6% -7,1% Twente ,7% -5,4% Nederland ,8% -6,0% Bron: Twentse gemeenten en CBS ( 78

80 Figuur 5.12 Geïndexeerde ontwikkeling aantal P-wet uitkeringen, Enschede vergeleken (januari 2017 april 2019) Enschede Almelo Hengelo Twente jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr Figuur 5.13 Aantal P-wet uitkeringen per jarigen, Enschede vergeleken (januari 2017, 2018 en 2019) jan-17 jan Enschede Almelo Hengelo Twente Nederland Bron: Twentse gemeenten en CBS 79

81 Bijlage 1 Begrippenlijst Begrip Beroepsbevolking Fulltime werkzaam Grootteklasse vestigingen Netto participatiegraad Omschrijving Alle personen (15 tot en 74 jaar) die: tenminste twaalf uur per week werken, of werk hebben aanvaard waardoor ze tenminste twaalf uur per week gaan werken, of verklaren ten minste twaalf uur per week te willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en activiteiten ontplooien om werk voor ten minste twaalf uur per week te vinden. Gemiddeld 12 uur of meer per week werkzaam. Indeling van vestigingen op basis van het aantal fulltime werkzame personen. Het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. Potentiële beroepsbevolking Alle jarigen, bestaande uit de beroepsbevolking en niet- beroepsbevolking. P-wet uitkering Parttime werkzaam Toegevoegde waarde Vestiging Werkloze beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking Werkzame persoon Participatiewet uitkering bedoeld voor mensen die niet in staat zijn om in hun eigen onderhoud te voorzien en ook geen beroep kunnen doen op een andere sociale verzekeringswet. Voorheen WWB. Gemiddeld minder dan 12 uur per week werkzaam De toegevoegde waarde is het verschil tussen de productie en het intermediair verbruik (exclusief aftrekbare BTW) van ondernemingen en een belangrijk onderdeel van het bruto regionaal product. Locatie van een onderneming, instelling of zelfstandige beroepsbeoefenaar (dat wil zeggen elke fabriek, werkplaats, kantoor, winkel of andere bedrijfsruimte, dan wel elk complex daarvan) waarin of van waaruit een economische activiteit of zelfstandig (vrij) beroep wordt uitgeoefend door minimaal 1 werkzaam persoon. Personen (15 tot en met 74 jaar) zonder werk, of met werk voor minder dan twaalf uur per week, die actief op zoek zijn naar betaald werk voor twaalf uur of meer per week en die daarvoor direct beschikbaar zijn. Personen (15 tot en met 74 jaar) die in Nederland wonen en betaald werk hebben van twaalf uur of meer per week. Persoon die betaalde activiteiten verricht op of vanuit de vestiging: meewerkende eigenaar (directie, bedrijfshoofd), meewerkend gezinslid, zelfstandige beroepsbeoefenaar en/of werknemer. Uitzendkrachten zijn werknemers en worden meegeteld in het totaal aantal werkzame personen. 80

82 Bijlage 2 Afbakening werkgelegenheidslocaties Type locatie Bedrijventerrein Kantoorlocatie Winkellocatie Startup locaties Locatie Bleekweg (Hardick & Seckel) De Plooij De Reulver Euregio Groote Plooij Havengebied Het Sander Josink Es Luchthaven Twente Marssteden Rigtersbleek - Tubantia Roombekerveld Sleutelkamp Transportcentrum Usseler Es Westerval Centrum Creatieve Campus Kennispark B&S-park Kennispark Twente Village Kennispark UT Stationsomgeving Uitvalswegen buiten Binnensingelgebied Zuiderval Het Eeftink Zuiderval Hofkwartier Zuiderval Kotmanpark Boswinkel Budgetcenter Deppenbroek Eschmarke Glanerbrug Helmerhoek Kernwinkelapparaat Lage Bothofstraat MIRO Center Op de Brouwerij Schuttersveld Stadsveld Stokhorst / t Ribbelt Stroinkslanden Twekkelerveld Zuid Spinnerij Oosterveld The Ceespot The Gallery Connect-U Performance Factory 81

83 82

84 Bijlage 3 Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector 83

85 84

86 Bijlage 4 Afbakening sector Recreatie en Toerisme Nota bene: de wegingsfactoren worden toegepast op het aantal werkzame personen, maar niet op het aantal vestigingen. 85