ECONOMISCHE ONTWIKKELING ENSCHEDE 2016

Transcriptie

1 Monitor ECONOMISCHE ONTWIKKELING ENSCHEDE 2016 Juli

2 COLOFON Uitgave I&O Research Zuiderval 70 Postbus AN Enschede Rapportnummer 2017/110 Datum Juli 2017 Opdrachtgever Gemeente Enschede Auteur(s) Jon Severijn Ruud Esselink Bestellingen Exemplaren zijn verkrijgbaar bij de opdrachtgever. Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Colofon

3 INHOUDSOPGAVE Samenvatting Indeling en opzet van de monitor Inleiding Leeswijzer Werkgelegenheidsontwikkeling en structuur Toegevoegde waarde Totaaloverzicht vestigingen en werkgelegenheid Grootteklasse Sectorstructuur Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Totaalbeeld bedrijfslocaties Werkgelegenheid naar type bedrijfslocatie Werkgelegenheid per wijk Inzoom op Kernwinkelapparaat (KWA) Inzoom op voormalige militaire luchthaven / Technology Base Inzoom op Kennispark Sectorale werkgelegenheidsanalyses Topsectoren Industriële sector naar niveau technologie Kennisintensieve dienstensector Recreatie & toerisme Beroepsbevolking en werkloosheid Beroepsbevolking Niet-werkende werkzoekenden en uitkeringen Bijlage 1. Begrippenlijst Bijlage 2. Afbakening werkgelegenheidslocaties Bijlage 3. Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector Bijlage 4. Afbakening sector Recreatie & Toerisme Economische ontwikkeling Enschede 2016 Inhoudsopgave

4 Samenvatting Inleiding Centraal in het programma Economie en Werk van de gemeente Enschede staat het bouwen aan een economisch sterk Enschede, met voldoende en adequate banen voor de Enschedese beroepsbevolking, zowel nu als in de toekomst. Daartoe wordt de groei van het aantal banen bevorderd om de (arbeids-) participatie te vergroten. Om deze doelstellingen te kunnen realiseren, is een goed beeld van de stand van de lokale economie en de ontwikkelingen in de economie gedurende de laatste jaren noodzakelijk. Deze Monitor Economische Ontwikkeling 2016 levert net als voorgaande jaren de onderbouwing voor dit beeld. In de monitor geven werkgelegenheids- en werkloosheidscijfers inzicht in de Enschedese banenmotor. Wederom bovengemiddelde groei aantal vestigingen In deze Monitor is er ruime aandacht voor het aantal en type vestigingen van bedrijven en de ontwikkelingen over de laatste jaren. In het afgelopen jaar is het aantal vestigingen net als in 2015 sterk gegroeid, wederom sterker dan in Twente, de G-32 gemeenten en Nederland. Vooral het verschil met Twente (ruim 2 procentpunt) is groot. De toename van het aantal vestigingen in Enschede wordt voornamelijk gedragen door ZZP ers. Aantal banen nadert Het aantal vestigingen in Enschede bevindt zich al vele jaren in een stijgende lijn. Bij de ontwikkeling van het aantal banen is het beeld anders en sterker gerelateerd aan het economische klimaat. De laatste drie jaren is er sprake van een sterke doorgroei van het aantal banen in Enschede. In 2016 zijn er banen, ruim meer dan in Net als in 2014 en 2015 onderscheidt Enschede zich ook in 2016 met een sterkere procentuele werkgelegenheidsgroei dan in Twente, de G32-gemeenten en Nederland. Sectoren die in 2016 meer werkgelegenheid bieden dan het voorgaande jaar zijn vooral de horeca, groothandel, informatie en communicatie en overige dienstverlening. Horeca en informatie en communicatie behoorden in 2015 ook tot de top 3 van groeisectoren. Positie van Enschede verandert? De werkgelegenheidspositie van Enschede in de regio is de afgelopen jaren ook licht versterkt. In totaal is 29 procent van de Twentse werkgelegenheid in 2016 te vinden in Enschede. Vanuit aanbodperspectief geldt dat de Enschedese werkloze beroepsbevolking 32 procent vormt van de Twentse werkloze beroepsbevolking. Tegenover de groei van de werkgelegenheid staat een lichte stijging van het werkloosheidspercentage in Enschede van 8,5 in 2015 naar 8,6 procent in Waar Enschede vorig jaar zich met een relatief sterke verlaging van het werkloosheidspercentage nog positief onderscheidde van de landelijke en regionale ontwikkeling en de referentiegemeenten, is het beeld nu anders. Cijfermatig lijkt het ongeveer gelijkblijvende werkloosheidspercentage verband te houden met de ontwikkeling van de werkzame beroepsbevolking. Deze is ten opzichte van 2015 afgenomen, terwijl het werkloze deel van de beroepsbevolking gelijk is gebleven. De groep economisch niet-actieve jarigen is gegroeid. Met name bij mannen is de participatiegraad in 2016 kleiner dan in De vraag is wat er gebeurt. Mogelijk komen er banen bij die relatief vaak door niet-enschedeërs worden ingevuld, terwijl zij niet noodzakelijkerwijs de behoefte of noodzaak voelen om naar Enschede te verhuizen. Ook kan het zijn dat banen verdwijnen die juist door Enschedeërs werden ingevuld. Een veranderend profiel van het arbeidsaanbod in Enschede kan van invloed zijn op de aansluiting van aanbod en vraag in Enschede. Veranderingen op micro niveau hebben consequenties op meso en macro niveau. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Samenvatting 4

5 Het is denkbaar dat het toenemende opleidingsniveau in Enschede, tot op zekere hoogte een inhaalslag, betekent dat het aantal jongeren in de (werkzame) beroepsbevolking achterblijft, omdat er nu eenmaal langer gestudeerd moet worden. Maar ook kan het kiezen voor stoppen met werken op latere leeftijd, zonder dat de AOW-leeftijd is bereikt, zorgen voor een geringer arbeidsaanbod. Er zou een nadere analyse nodig zijn om de meest bepalende factoren te kunnen identificeren. Samenstelling Enschedese beroepsbevolking en werkgelegenheid in schema (2016) Bevolking Potentiële beroepsbevolking (15-74 jaar) Beroepsbevolking (bruto participatie) ( 15: ) Werkzame beroepsbevolking (netto participatie) ( 15: ) Werkloze beroepsbevolking Aantal banen in Enschede ( 15: ) Niet-actieven ( 15: ) Overige bevolking (0-14 jaar, 75 jaar en ouder) Bron: CBS / Bedrijvencartotheek Enschede. Kerncijfers ABSOLUUT ONTWIKKELING T.O.V. JAAR ERVOOR PEILJAAR vestigingen ,8% april 2016 eenmansbedrijven (m.n. ZZP ers) ,6% april 2016 banen ,4% april 2016 banen op bedrijventerrein ,8% april 2016 banen op kantoorlocaties ,9% april 2016 banen op winkellocaties ,2% april 2016 banen topsector Hightech (HTSM) ,2% april 2016 banen topsector Life Sciences & Health ,9% april 2016 banen industrie medium-tech & hightech ,4% april 2016 banen kennisintensieve diensten ,1% april 2016 beroepsbevolking (15-75 jaar) afgenomen 2016 bruto arbeidsparticipatie 67,3% afgenomen 2016 netto arbeidsparticipatie 61,5% afgenomen 2016 werkloosheidspercentage 8,6% toegenomen 2016 WW-uitkeringen ,2%* december 2016 WWB-uitkeringen ,1% december 2016 * Ten opzichte van januari 2016 Economische ontwikkeling Enschede 2016 Samenvatting 5

6 De highlights Werkgelegenheid vormt een belangrijke indicator voor het economisch klimaat. Hoe hebben de werkgelegenheid en de arbeidsmarkt in Enschede zich ontwikkeld in 2016? Onderstaand vindt u de belangrijkste uitkomsten op een rij (de highlights ). Alle onderliggende cijfers kunt u vinden in deze monitor. Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur De toegevoegde waarde van Enschedese ondernemingen is tussen 2011 en 2015 ongeveer gelijk gebleven, om vervolgens in 2016 conform het landelijk beeld te stijgen. Hiermee is de stijging van de toegevoegde waarde later dan de groei van de werkgelegenheid. De werkgelegenheid in Enschede is namelijk voor het derde achtereenvolgende jaar gestegen. De groei is met 1,4 procent wel beperkter dan in het voorgaande jaar (groei toen 2,1 procent). Enschede heeft in banen en neemt daarmee 29 procent van de Twentse werkgelegenheid voor rekening. Het aantal vestigingen stijgt ook nog steeds en bedraagt in ; de groei wordt vooral gedragen door ZZP ers maar ook in andere grootteklassen groeit het aantal vestigingen door. De pieken en dalen qua werkgelegenheidsontwikkeling zijn in Enschede groter dan de landelijke ontwikkeling. Door de gunstige werkgelegenheidsontwikkeling sinds 2014 is de totale procentuele werkgelegenheidsontwikkeling in Enschede beduidend positiever dan landelijk gemiddeld (+12 versus +6 procent). Het aantal Enschedese banen ingevuld door mannen (43.580) is nog groter dan het aantal banen ingevuld door vrouwen (41.013), maar in de periode zijn elk jaar de groeicijfers bij vrouwen positiever. In het afgelopen jaar is alleen bij vestigingen met meer dan 100 arbeidsplaatsen het aantal banen teruggelopen. Enschede heeft in een sterke groei van het aantal vestigingen in de zorg en het onderwijs. Het aantal banen is relatief sterk gegroeid in de overige dienstverlening en de horeca. Cultuur, sport en recreatie heeft meer vestigingen maar minder banen. Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Het aantal vestigingen groeit vooral buiten de bedrijvenlocaties (+109% tussen 1996 en 2016). Dit komt vooral door de groei van het aantal ZZP ers, die veelal aan huis gevestigd zijn. De werkgelegenheid is het hardst gestegen op bedrijventerreinen en kantoorlocaties. In is de banengroei het grootst buiten de formele locaties ( banen; +3,7 procent). Het aantal banen op kantoorlocaties is sinds 2011 beperkt toegenomen en neemt het laatste jaar af. Van de kantoorlocaties hebben Kennispark - Bedrijvenpark Drienerlo en Zuiderval Het Eeftink een substantiële werkgelegenheidsafname. Veel bedrijventerreinen hebben een geleidelijke groei van het aantal vestigingen, met de grootste groei in het Havengebied. Ten opzichte van 2015 is er een relatief grote groei van banen op het Euregio bedrijventerrein en in absolute zin grote groei in het Havengebied. Westerval kent banenverlies. Het aantal vestigingen op winkellocaties groeit licht door. Na een sterke banengroei in is het aantal banen op winkellocaties in licht gedaald. Het aantal banen in het KWA is gekrompen, terwijl winkellocaties als Budgetcenter, Op de Brouwerij en Schuttersveld beperkt meer banen hebben dan vorig jaar. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Samenvatting 6

7 Sectorale werkgelegenheidsanalyses Van de topsectoren heeft de creatieve industrie met vestigingen het grootste aantal vestigingen. De aanwas van nieuwe vestigingen is hier in de laatste vijf jaar en het afgelopen jaar ook het grootst geweest. Qua werkgelegenheid is het beeld anders: HTSM (hightech systemen en materialen) en agrofood zijn qua werkgelegenheid de sterkst vertegenwoordigde topsectoren in Enschede. Beide sectoren zijn ook gegroeid. Lifescience heeft met 9 procent groei de sterkste procentuele toename. Vergeleken met referentiegemeenten en landelijk is de werkgelegenheidsontwikkeling van HTSM met +12 procent tussen 2011 en 2016 zeer sterk. De high-technology industrie in Enschede is bescheiden van omvang maar laat wel een relatief sterke groei van het aantal banen zien tussen 2011 en 2016 (+95%). In absolute zin is de groei in het sterkst bij low-tech. De meeste werkgelegenheid in de industriële sector bestaat uit medium-low en low-technology (80 procent). Medium-tech is vergeleken met andere referentiegemeenten en Twente en Nederland minder vertegenwoordigd in Enschede. De kennisintensieve dienstensector is door groei van het aantal banen bij hightech diensten en overige kennisintensieve diensten sinds 2011 in omvang toegenomen. Het werkgelegenheidsbelang van de hightech diensten in de kennisintensieve sector is door een toename van banen in 5 jaar tijd gegroeid van 5 naar 8 procent. In de recreatie & toerisme sector in Enschede (volgens de landelijke R&T-standaard) zijn ruim banen aanwezig, bijna 200 meer dan in Vooral de horeca heeft bijgedragen aan deze groei. Het werkgelegenheidsaandeel van de R&T-sector is licht gegroeid van 7,3 procent in 2011 tot 7,5 procent in In Twente en Nederland is het werkgelegenheidsaandeel kleiner maar neemt het aandeel wel meer toe. Beroepsbevolking en werkloosheid De beroepsbevolking bevat in 2016 afgerond Enschedeërs. In 2015 was dat nog De afname houdt vooral verband met een (beperkte) krimp van de werkzame beroepsbevolking. De werkloze beroepsbevolking is niet groter geworden, wel het niet-actieve deel van de Enschedese jarige bevolking is groter dan in Ten opzichte van 2015 is de netto participatiegraad in Enschede ook lager (2015: 62,7%; 2016: 61,5%). Landelijk is deze wel licht opgelopen. Met name bij mannen is de netto participatiegraad in Enschede in 2016 lager dan in 2011 en Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking van Enschede is toegenomen in 2016: het aandeel laagopgeleiden is met 4 procentpunt gedaald ten opzichte van 2015 tot 22 procent, wat gelijk is aan het landelijke percentage. Na een sterke daling van het werkloosheidspercentage in Enschede in is er in 2016 weer een lichte stijging. Hiermee wijkt Enschede af van referentiegemeenten, waar het werkloosheidspercentage wel is gedaald. Het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW ers) bedraagt eind 2016 in Enschede12.617, wat ongeveer NWW ers werkzoekenden minder is dan eind De eerste maanden van 2017 tonen een verdere afname. Vooral (ook) jongeren profiteren: het aantal NWW ers van onder de 27 jaar is begin procent lager dan een jaar eerder. Het aantal WW-uitkeringen ligt eind 2016 net onder de In een jaar tijd is het aantal WWuitkeringen met 660 gekrompen. Het aantal WWB-uitkeringen daalt nog niet. Eind 2016 zijn er huishoudens in Enschede met een WWB-uitkering. Dat is 2,1 procent meer dan eind Landelijk is het groeipercentage sterker, namelijk 6,0 procent. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Samenvatting 7

8 1 HOOFDSTUK Indeling en opzet van de monitor Economische ontwikkeling Enschede 2016 Indeling en opzet van de monitor 8

9 1. Indeling en opzet van de monitor 1.1 Inleiding Na een aantal jaren van economische laagconjunctuur groeit de economie weer. Korte termijn vooruitzichten gaan uit van een doorzetting van het economisch herstel. De eerste maanden van 2017 tonen ook een groter vertrouwen van consument en ondernemer in de economie en de eigen financiële situatie/positie, vergeleken met De nieuwste werkgelegenheidscijfers laten zien dat Enschede in 2016 voor het derde achtereenvolgende jaar te maken heeft met een toename van banen. Het werkloosheidspercentage is in 2016 ongeveer gelijk gebleven met Nadere inzoom, specificering en benchmarking is te lezen in deze monitor van de Enschedese economische ontwikkeling. 1.2 Leeswijzer De Monitor Economische Ontwikkeling 2016 sluit grotendeels aan bij de editie van Voor deze publicatie is gebruik gemaakt van diverse databronnen, waaronder de Enschedese Bedrijvencartotheek, LISA-vestigingenregister, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het UWV Werkbedrijf. Op basis van de verzamelde data uit deze verschillende bronnen presenteren we de belangrijkste arbeidsmarktontwikkelingen in Enschede. Tabel 1.1 Peildata diverse gebruikte bronnen. BRON Bedrijvencartotheek I&O Research BIRO/LISA CBS (gegevens beroepsbevolking en werkloosheid) UWV Werkbedrijf (niet-werkende werkzoekenden) PEILDATUM 1 april 1 april jaarcijfers maandcijfers Voor de meeste gepresenteerde kengetallen geldt dat we als vergelijkingsbasis een periode van vijf jaar aanhouden ( ) en de jaarontwikkeling ( ). In een aantal gevallen kijken we langer terug, bijvoorbeeld om enkele kerncijfers voor een langere periode in perspectief te plaatsen. Of kiezen we er - ook - voor om in te zoomen op de (meest) recente ontwikkelingen (bijvoorbeeld werkloosheid). Verder zetten we Enschede af tegen Twente, G-32 gemeenten en het landelijke beeld, en de referentiegemeenten Almelo, Hengelo en Zwolle. Voor de beroepsbevolking (hoofdstuk 5) wordt ook vergeleken met Groningen, Nijmegen en Maastricht. In hoofdstuk 2 komt de werkgelegenheidsontwikkeling aan bod. De totale ontwikkeling van de werkgelegenheid wordt behandeld, gevolgd door een analyse van de werkgelegenheid naar grootteklasse en naar sectoren. Deze werkgelegenheidscijfers worden elk jaar met terugwerkende kracht aangepast, ook voor eerdere jaren. Het is daarom belangrijk dat steeds de cijfers uit de meest recente publicatie worden gebruikt voor het in kaart brengen van de economische ontwikkelingen. Hoofdstuk 2 wordt afgesloten met een korte paragraaf over het aantal faillissementen in Enschede. De ruimtelijke spreiding en clustering van vestigingen en werkgelegenheid wordt gepresenteerd in hoofdstuk 3. Hierbij komt allereerst op geaggregeerd niveau de ontwikkeling naar type bedrijfslocaties aan bod, om vervolgens in te zoomen op de kantoorlocaties, bedrijventerreinen en winkellocaties. Ook bevat dit hoofdstuk werkgelegenheidsgegevens per wijk in Enschede. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Indeling en opzet van de monitor 9

10 In hoofdstuk 4 is er aandacht voor een aantal sectorale werkgelegenheidsanalyses. Het eerste deel van het hoofdstuk geeft de ontwikkeling van de hightech en kennisintensieve bedrijvigheid in Enschede weer. Hiervoor is een standaard gehanteerd die gebruikt wordt door het statistisch bureau van de Europese Unie (Eurostat). Daarna volgen de topsectoren. Het ministerie van EL&I heeft negen sectoren benoemd die van groot belang zijn voor de Nederlandse concurrentiekracht. LISA heeft in samenwerking met IPO de sectoren afgebakend en daarmee is inzichtelijk te maken hoe deze sectoren zich ontwikkelen in Enschede, ook ten opzichte van de referentiegebieden. Het hoofdstuk wordt afgesloten met de sector recreatie & toerisme. Voor deze sectoranalyse is gebruik gemaakt van de landelijke R&T-standaard. Gegevens over de aanbodzijde van de arbeidsmarkt zijn opgenomen in hoofdstuk 5. Naast kerncijfers over de beroepsbevolking en participatie besteedt het hoofdstuk ook aandacht aan de werkloosheidsontwikkeling in Enschede. Voor het werkloosheidspercentage en uitkeringen zijn gegevens van het CBS gebruikt. Gegevens over het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW-ers) zijn afkomstig van UWV-Werkbedrijf. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Indeling en opzet van de monitor 10

11 2 HOOFDSTUK Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 11

12 Werkgelegenheidsontwikkeling en structuur 1 Highlights De toegevoegde waarde van Enschedese ondernemingen is tussen 2011 en 2015 ongeveer gelijk gebleven, om vervolgens in 2016 conform het landelijk beeld te stijgen. Hiermee is de stijging van de toegevoegde waarde later dan de groei van de werkgelegenheid. De werkgelegenheid in Enschede is namelijk voor het derde achtereenvolgende gestegen. De groei is met 1,4 procent wel beperkter dan in het voorgaande jaar (groei toen 2,1 procent). Enschede heeft in banen en neemt daarmee 29 procent van de Twentse werkgelegenheid voor rekening. Het aantal vestigingen stijgt ook nog steeds en bedraagt in ; de groei wordt vooral gedragen door ZZP ers maar ook in andere grootteklassen groeit het aantal vestigingen door. De pieken en dalen qua werkgelegenheidsontwikkeling zijn in Enschede groter dan de landelijke ontwikkeling. Door de gunstige werkgelegenheidsontwikkeling sinds 2014 is de totale procentuele werkgelegenheidsontwikkeling in Enschede beduidend positiever dan landelijk gemiddeld (+12 versus +6 procent). Het aantal Enschedese banen ingevuld door mannen (43.580) is nog groter dan het aantal banen ingevuld door vrouwen (41.013), maar in de periode zijn elk jaar de groeicijfers bij vrouwen positiever. In het afgelopen jaar is alleen bij vestigingen met meer dan 100 arbeidsplaatsen bijgedragen het aantal banen teruggelopen. Enschede heeft in een sterke groei van het aantal vestigingen in de zorg en het onderwijs. Het aantal banen is relatief sterk gegroeid in de overige dienstverlening en de horeca. Cultuur, sport en recreatie heeft meer vestigingen maar minder banen. 2.1 Toegevoegde waarde BBP per inwoner 2 in Enschede in 2015 net zo hoog als in Figuur 2.1 Ontwikkeling BBP per inwoner, Enschede, Twente en Nederland ( ) Enschede Twente Nederland Nota bene: Enschede betreft een raming. Bron: CBS. 1 Alle gegevens in dit hoofdstuk zijn voor Enschede afkomstig uit de Bedrijvencartotheek I&O Research, de overige werkgelegenheidscijfers hebben als bron BIRO/LISA. Indien andere bron is gebruikt, staat dat vermeld onder de figuur of tabel. 2 Het bruto binnenlands product (bbp) is het eindresultaat van de productieve activiteiten van de ingezeten productie-eenheden. Het is gelijk aan de toegevoegde waarde tegen basisprijzen van alle bedrijfsklassen samen, aangevuld met enkele transacties die niet naar bedrijfsklassen worden verdeeld. Het bbp per inwoner is het bbp gedeeld door het gemiddeld aantal inwoners van Nederland of de betreffende regio in de verslagperiode. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 12

13 Toegevoegde waarde 3 in Enschede en Twente stijgt later dan in G-32 en Nederland. Figuur 2.2 Ontwikkeling toegevoegde waarde in constante prijzen (2011), Enschede vergeleken ( ). 115 Enschede Twente Nederland G Bron: LISA Financiële en zakelijke diensten leveren grootste bijdrage aan toegevoegde waarde in Enschede. Zorgsector en vooral onderwijs hebben ten opzichte van G-32 en Nederland een relatief groot aandeel in totale toegevoegde waarde. Figuur 2.3 Aandeel toegevoegde waarde naar sector (2016). Landbouw & Visserij 0% 1% 2% 15% Industrie & Nuts 15% 15% 4% Bouw 4% 5% 11% Groot- & Detailhandel 13% 14% 2% Vervoer & Opslag 5% 5% 1% Horeca 1% 2% 32% Financiële & Zakelijke diensten 34% 34% 7% Openbaar bestuur 8% 7% 11% Onderwijs 7% 5% 13% Enschede Zorg & Welzijn 10% 9% G-32 Overige niet-commerciële diensten 2% 2% Nederland 2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 3 De toegevoegde waarde is het verschil tussen de productie en het intermediair verbruik (exclusief aftrekbare btw) van ondernemingen en een belangrijk onderdeel van het bruto regionaal product. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 13

14 Toegevoegde waarde meest gegroeid in horeca en onderwijs. Belang overige diensten en vervoer en opslag neemt af. Gemiddeld ten opzichte van G-32 en Nederland achterblijvende ontwikkeling toegevoegde waarde. Figuur 2.4 Ontwikkeling toegevoegde waarde per sector, Enschede vergeleken ( ) Landbouw & Visserij Industrie & Nuts Bouw Groot- & Detailhandel Vervoer & Opslag Horeca Financiële & Zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Zorg & Welzijn -21% Overige niet-commerciële diensten Gemiddeld -4% -1% -11% -2% -2% -5% -1% 4% 1% 3% 7% 7% 5% 6% 2% 11% 11% 8% 6% 14% 15% 11% 9% 11% 2% 3% 11% 6% 5% 3% 3% 7% 7% Enschede G-32 Nederland 22% -25% -20% -15% -10% -5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% Toegevoegde waarde per baan is in Enschede in vrijwel alle sectoren lager dan gemiddeld in de G-32 en in Nederland Figuur 2.5 Gemiddelde toegevoegde waarde per baan per sector, Enschede vergeleken (x 1.000; 2016) Landbouw & Visserij Industrie & Nuts Bouw Groot- & Detailhandel Vervoer & Opslag 18 Horeca Financiële & Zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Zorg & Welzijn Overige niet-commerciële diensten totaal Enschede G Nederland Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 14

15 Totaaloverzicht vestigingen en werkgelegenheid NB: overzichten zijn ook te vinden op webpagina s. Voor banen en vestigingen totaal hier en iets anders vormgegeven (banen en vestigingen apart) hier. Verder is er de ontwikkeling naar sectorgroep en wijk. Aantal banen met gestegen ten opzichte van De groei van het aantal banen in Enschede sinds 1996 is vooral ingevuld door vrouwen. Figuur 2.6 Ontwikkeling aantal banen, Enschede ( ) % aantal banen % jaarlijkse ontw % ,1% 3,7% 2,6% 1,8% 2,0% 1,5% -0,3% -0,9% -1,4% 0,1% 2,7% 3,4% 2,1% -2,1% 1,4% 0,9% -1,8% 0,9% 2,1% 1,4% 0% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 Figuur 2.7 Aantal banen, ingevuld door mannen en vrouwen ( ) vrouwen mannen -5% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 15

16 Aandeel kleine banen van mannen is hoger in Enschede dan in Nederland, maar vanaf 2000 is dit (met uitzondering van 2015) niet het geval bij banen van vrouwen. Figuur 2.8 Aandeel kleine banen, Enschede en Nederland, mannen en vrouwen ( ) 30% 25% 20% 15% 10% 5% vrouwen Enschede vrouwen NL mannen Enschede mannen NL 0% Nota bene: kleine banen betreft banen tot 12 uur per week. Kleine banen vooral in City, Horstlanden - Stadsweide en De Bothoven. In City gaat het om kleine banen en horeca, voor ongeveer evenveel mannen als vrouwen. In De Bothoven en Horstlanden Stadsweide zijn het vooral kleine banen in de zorg, voor vrouwen. Figuur 2.9 Aantal kleine banen, mannen, Enschedese buurten (2016) Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 16

17 Figuur 2.10 Aantal kleine banen, vrouwen, Enschedese buurten (2016) Aantal vestigingen groeit sinds 2012 met circa 4,5% op jaarbasis. Figuur 2.11 Ontwikkeling aantal vestigingen, Enschede ( ) % aantal vestigingen % jaarlijkse ontw. 8% ,0% 6% ,3% 4,3% 4,3% 3,8% 4,8% 4,8% 4,6% 4,4% 4,5% 4% ,2% 3,2% 2,8% 3,0% 2,7% 2% ,5% ,3% 0,4% 0,4% 0,3% 0% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16-2% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 17

18 Aantal vestigingen groeit relatief sterker dan aantal banen. Figuur 2.12 Absolute ontwikkeling aantal banen en aantal vestigingen in Enschede ( ) banen vestigingen banen : : vestigingen '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 ' Enschede heeft sinds 2011 verhoudingsgewijs een sterke groei van het aantal vestigingen. Tabel 2.1 Aantal vestigingen in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND jaar abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw ,7% ,4% ,3% ,0% ,6% ,3% ,3% ,5% ,4% ,6% ,0% ,4% ,5% ,7% ,3% ,4% ,8% ,2% ,0% ,0% Ontwikkeling aantal banen in Enschede, met uitzondering van 2013, positiever dan in Twente, G-32 en Nederland als geheel. Tabel 2.2 Aantal banen in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND jaar abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw ,9% ,6% ,5% ,5% ,8% ,3% ,1% ,0% ,9% ,5% ,0% ,7% ,1% ,7% ,0% ,4% ,4% ,1% ,8% ,1% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 18

19 Pieken en dalen in werkgelegenheidsontwikkeling zijn in Enschede groter dan gemiddeld in Nederland. Figuur 2.13 Jaarlijkse procentuele werkgelegenheidsontwikkeling Enschede, G-32 en Nederland ( ) 4% 2% 0% -2% Enschede G-32 Nederland -4% Het aantal banen is de afgelopen 10 jaar in Enschede meer gestegen dan gemiddeld in Nederland. De stijging van het aantal vestigingen is over de gehele periode bezien in Enschede gelijk aan het Nederlands gemiddelde. Figuur 2.14 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen en aantal vestigingen, Enschede en Nederland (2006=100) vest. - Enschede vest. - NL banen - Enschede banen - NL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 19

20 Het aantal vestigingen in Enschede groeit sneller dan in Almelo en Hengelo, maar minder snel dan in Zwolle. Figuur 2.15 Geïndexeerde ontwikkeling aantal vestigingen, Enschede vergeleken (2006=100) 180 Enschede Almelo 160 Hengelo Zwolle G Over een periode van 10 jaar gezien, blijft de banenontwikkeling in Enschede alleen achter bij die in Zwolle. Figuur 2.16 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen, Enschede vergeleken (2006=100) 120 Enschede Almelo 115 Hengelo Zwolle G Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 20

21 In 2016 zijn er bedrijven in Enschede die er een jaar eerder nog niet waren. Van de bedrijven uit 2015 zijn er een jaar later niet meer aanwezig. Voor de werkgelegenheid betekent dit een winst van banen bij nieuwe bedrijven en een verlies van banen bij bedrijven die niet meer in Enschede aanwezig zijn. Bij het grootste deel van deze mutaties gaat het om oprichtingen en opheffingen. De naar of van Enschede verhuisde bedrijven zijn vooral Twents. NB: verhuizingen kunnen alleen bepaald worden vanuit LISA. Verhuizingen van/naar het buitenland kunnen niet worden bepaald. Tabel 2.3 Gevestigde en vertrokken bedrijven naar gemeente ( , exclusief buitenland). GEVESTIGD VERTROKKEN SALDO gebied bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen Almelo Borne Haaksbergen Hengelo Losser Oldenzaal overig Twente Deventer Zwolle overig Overijssel totaal Een groot deel van de bedrijvendynamiek is te vinden in het centrum, op Kennispark, Euregio en Marssteden. Figuur 2.17 Nieuwe bedrijven, naar aantal banen ( ). Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 21

22 Figuur 2.18 Niet meer aanwezige bedrijven, naar aantal banen ( ). In Enschede is ongeveer 29 procent van de Twentse banen te vinden. Figuur 2.19 Werkgelegenheidsaandeel van Enschede in Twentse werkgelegenheid ( ) 30% aandeel Enschede in Twente 29% 28% 27% 26% 25% '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 22

23 2.3 Grootteklasse Vestigingen met één werkzame persoon zijn ook in 2016 voor het grootste deel van de groei. Tabel 2.4 Ontwikkeling aantal vestigingen Enschede naar aantal werkzame personen per vestiging ( ) geen werkzame personen werkzame persoon t/m 9 werkzame personen t/m 49 werkzame personen t/m 99 werkzame personen of meer werkzame personen TOTAAL NB: vestigingen zonder werkzame personen zijn onder meer vestigingen die tijdelijk bijvoorbeeld door omstandigheden (zoals brand) geen werkzame personen hebben en vestigingen waarbij werkzame personen elders geregistreerd staan, bijvoorbeeld bij moederbedrijf/hoofdkantoor en geen verder verbijzondering mogelijk is. Een steeds groter aandeel ZZP ers werkt in de zakelijke dienstverlening. Het aandeel ZZP ers dat in de handel werkzaam is, neemt af. Tabel 2.5 Aantal vestigingen met 1 werkzame persoon naar sector (1996, 2010, 2016) AANDEEL AANDEEL AANDEEL 16 AANDEEL 16 NL Landbouw 44 2% 61 1% 73 1% 3% Industrie 103 5% 178 4% 278 4% 3% Bouw 100 5% % 580 8% 12% Handel % % % 13% Horeca 65 3% 82 2% 144 2% 2% Vervoer/opslag 36 2% 73 1% 114 1% 2% Informatie 111 5% 428 8% 624 8% 7% Financiële diensten 80 4% 56 1% 57 1% 1% Zakelijke diensten % % % 30% Openbaar bestuur 2 0% 0 0% 2 0% 0% Onderwijs 91 4% 193 4% 471 6% 5% Zorg 102 5% 325 6% % 9% Cultuur, sport 95 4% 298 6% 509 7% 7% Overige diensten % 379 7% 513 7% 7% TOTAAL % % % 100% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 23

24 Het aandeel van ZZP ers in de werkgelegenheid is in 2016 het hoogst in de sectoren cultuur en sport, bouw en informatie en communicatie. In Nederland als geheel is het aandeel ZZP ers hoger, met name in cultuur en sport, de bouw en de omvangrijke sector zakelijke dienstverlening. Tabel 2.6 Aandeel ZZP ers op aantal banen per sector (1996, 2010, 2016) NL 2016 Landbouw 6% 8% 17% 15% Industrie 1% 2% 4% 4% Bouw 3% 17% 21% 25% Handel 6% 9% 10% 9% Horeca 3% 3% 4% 5% Vervoer/opslag 2% 3% 6% 5% Informatie 9% 20% 18% 21% Financiële diensten 6% 5% 6% 3% Zakelijke diensten 7% 10% 15% 23% Openbaar bestuur 0% 0% 0% 0% Onderwijs 1% 2% 5% 8% Zorg 1% 2% 5% 7% Cultuur, sport 10% 16% 27% 34% Overige diensten 14% 20% 23% 35% TOTAAL 3% 6% 9% 12% Banengroei vooral bij kleine en middelgrote bedrijvigheid. Tabel 2.7 Ontwikkeling aantal banen Enschede naar grootteklasse vestiging ( ) geen werkzame personen werkzame persoon t/m 9 werkzame personen t/m 49 werkzame personen t/m 99 werkzame personen of meer werkzame personen TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 24

25 Ondanks de banengroei bij kleinschalige bedrijvigheid heeft Enschede in vergelijking met Nederland nog steeds relatief veel banen in het grootbedrijf. Figuur 2.20 Procentuele verdeling aantal banen, naar grootteklassen, Enschede vergeleken (2016) >=100 38% 45% 46% 50 t/m 99 8% 10% 10% 10 t/m 49 22% 20% 23% 2 t/m 9 16% 14% 18% Enschede 1 9% 10% 12% G-32 Nederland 0% 10% 20% 30% 40% 50% Figuur 2.21 Ruimtelijke verdeling aantal ZZP-ers, uitgesplitst naar 3 sectorgroepen (2016) Nota bene: afbakening sectorgroepen, zie figuur Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 25

26 Figuur 2.22 Aandeel ZZP ers op totaal aantal bedrijven, 1996, 2001, 2006, 2011 en 2016 (percentages) Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 26

27 2.4 Sectorstructuur Het relatieve belang van nijverheid (m.n. industrie) kromp en dat van de commerciële dienstverlening groeide in de afgelopen 10 jaar. De niet-commerciële dienstverlening blijft in Enschede duidelijk belangrijker dan in Nederland. Figuur 2.23 Procentuele verdeling aantal banen, naar sectorgroep, Enschede en Nederland (2006 en 2016) % 39% 1% 1% % 16% A Landbouw, bosbouw en visserij B-F Nijverheid en energie 32% 31% 3% 3% % 16% G-N Commerciële dienstverlening O-U Niet-commerciële dienstverlening 44% 46% 47% 49% Nota bene: sectorgroepen geclusterd op basis van SBI08-secties (A-U). In Almelo en Hengelo en ook Twente totaal is het belang van de nijverheid (m.n. industrie) duidelijk groter dan in Enschede. Alleen in Zwolle is de niet-commerciële dienstverlening (iets) groter dan in Enschede. Figuur 2.24 Procentuele verdeling aantal banen, naar sectorgroep, Enschede vergeleken (2016) Enschede 13% 46% 41% Twente 3% 22% 45% 30% G-32 15% 49% 36% Nederland 3% 16% 49% 32% Almelo 25% 40% 34% Hengelo 24% 45% 31% Zwolle 13% 45% 42% 0% 25% 50% 75% 100% A Landbouw, bosbouw en visserij G-N Commerciële dienstverlening B-F Nijverheid en energie O-U Niet-commerciële dienstverlening Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 27

28 WAT BEHOORT TOT DE ONDERSCHEIDEN SECTORGROEPEN? A LANDBOUW A Landbouw, bosbouw en visserij G-N COMMERCIËLE DIENSTVERLENING G Groot- en detailhandel; reparatie van auto s H Vervoer en opslag I Logies-, maaltijd- en drankverstrekking J Informatie en communicatie K Financiële instellingen L Verhuur van en handel in onroerend goed M Advisering, onderzoek, special. zakelijke dienstverlening N Verhuur van roerende goederen, overige zakelijke dienstverlening B-F NIJVERHEID EN ENERGIE B Winning van delfstoffen C Industrie D Productie, distributie, handel in elektriciteit en aardgas E Winning/distributie van water; afval(water)beheer, sanering F Bouwnijverheid O-U NIET-COMMERCIËLE DIENSTVERLENING O Openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen P Onderwijs Q Gezondheids- en welzijnszorg R Cultuur, sport en recreatie S Overige dienstverlening T Huishoudens als werkgever U Extraterritoriale organisaties en lichamen De procentuele afname van het aantal banen in de nijverheid is relatief groot en de toename van het aantal banen in de dienstverlening (commercieel en niet commercieel) is relatief groot. Tabel 2.8 Procentuele ontwikkeling aantal banen naar sectorgroep, Enschede vergeleken ( ) A LANDBOUW B-F NIJVERHEID EN ENERGIE G-N COMMERCIËLE DIENSTVERLENING O-U NIET-COMMERCIËLE DIENSTVERLENING Enschede -38% -13% 18% 15% Twente -22% -12% 17% 7% G-32-19% -13% 8% 8% NL -12% -8% 10% 10% Almelo -28% -5% 23% -12% Hengelo -40% -13% 11% 13% Zwolle -36% 1% 16% 19% Tabel 2.9 Aantal en aandeel vestigingen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland (2016) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % totaal abs. % totaal abs. % totaal abs. % totaal Landbouw 170 1% % % % Industrie 583 5% % % % Bouwnijverheid 789 6% % % % Detailhandel % % % % Groothandel % % % % Horeca 490 4% % % % Vervoer en opslag 223 2% 733 2% % % Informatie en communicatie 899 7% % % % Financiële instellingen 138 1% 448 1% % % Zakelijke dienstverlening % % % % Openbaar bestuur 34 0% 76 0% 893 0% % Onderwijs 664 5% % % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie 714 6% % % % Overige dienstverlening 772 6% % % % TOTAAL % % % % Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 28

29 Tabel 2.10 Aantal en aandeel banen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland (2016) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % totaal abs. % totaal abs. % totaal abs. % totaal Landbouw 430 1% % % % Industrie % % % % Bouwnijverheid % % % % Detailhandel % % % % Groothandel % % % % Horeca % % % % Vervoer en opslag % % % % Informatie en communicatie % % % % Financiële instellingen 923 1% % % % Zakelijke dienstverlening % % % % Openbaar bestuur % % % % Onderwijs % % % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie % % % % Overige dienstverlening % % % % TOTAAL % % % % Procentuele groei aantal vestigingen is afgelopen 5 jaar in Enschede duidelijk groter dan in Twente. Ten opzichte van G-32 is het verschil minder groot. Voor wat betreft de 5-jarige banenontwikkeling onderscheidt Enschede zich positief in de informatie en communicatie, zakelijke dienstverlening en de horeca. Tabel 2.11 Ontwikkeling aantal vestigingen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. Landbouw % % % % Industrie 83 17% -8 0% 783 6% % Bouwnijverheid 32 4% 156 4% % % Detailhandel 59 4% 106 2% % % Groothandel 47 4% 83 1% 679 2% % Horeca 75 18% 130 8% % % Vervoer en opslag 42 23% 54 8% % % Informatie en communicatie % % % % Financiële instellingen % % % % Zakelijke dienstverlening % % % % Openbaar bestuur -2-6% 12 19% % % Onderwijs % % % % Gezondheids- en welzijnszorg % % % % Cultuur, sport en recreatie % % % % Overige dienstverlening % % % % TOTAAL % % % % Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 29

30 Tabel 2.12 Ontwikkeling aantal banen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. Landbouw % % % % Industrie -93-1% % % % Bouwnijverheid % % % % Detailhandel 59 1% 695 2% % % Groothandel 177 3% % % % Horeca % % % % Vervoer en opslag % % % % Informatie en communicatie % % % % Financiële instellingen % % % % Zakelijke dienstverlening % % % % Openbaar bestuur % % % % Onderwijs 26 0% % 452 0% % Gezondheids- en welzijnszorg 644 4% % % % Cultuur, sport en recreatie 6 0% % % % Overige dienstverlening % 94 2% % % TOTAAL % % % % Ten opzichte van de regionale en landelijke ontwikkeling heeft Enschede in een sterkere groei van het aantal vestigingen in de industrie en de zorg. Het aantal banen groeide relatief sterk in de horeca, groothandel en de informatie en communicatiesector. Tabel 2.13 Ontwikkeling aantal vestigingen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. Landbouw 5 3% 16 0% 102 2% 401 1% Industrie 37 7% 26 1% 432 3% % Bouwnijverheid 40 5% 150 4% % % Detailhandel 28 2% 44 1% 498 1% % Groothandel 18 1% 9 0% 559 2% % Horeca 29 6% 56 3% 629 4% % Vervoer en opslag 5 2% 36 5% 600 8% % Informatie en communicatie 10 1% 68 3% 976 4% % Financiële instellingen -1-1% -10-2% -34-1% 157 1% Zakelijke dienstverlening 160 6% 242 3% % % Openbaar bestuur 2 6% -1-1% -22-2% -44-1% Onderwijs 47 8% 33 3% % % Gezondheids- en welzijnszorg 113 9% 131 4% % % Cultuur, sport en recreatie 48 7% 68 5% % % Overige dienstverlening 40 5% 77 3% 779 4% % TOTAAL 581 5% 945 2% % % Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 30

31 Tabel 2.14 Ontwikkeling aantal banen naar sector in Enschede, Twente, G-32 en Nederland ( ) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND sectie/afdeling abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. abs. % ontw. Landbouw -30-7% 119 1% 405 2% % Industrie 164 2% % % % Bouwnijverheid -28-1% 331 2% % % Detailhandel % 74 0% 720 0% % Groothandel 305 6% 596 2% % % Horeca % 425 3% % % Vervoer en opslag -18-1% 194 2% % % Informatie en communicatie 238 7% 409 7% % % Financiële instellingen -40-4% % % % Zakelijke dienstverlening 37 0% 367 1% % % Openbaar bestuur -27-1% 35 0% % % Onderwijs 125 1% 4 0% % % Gezondheids- en welzijnszorg 179 1% % % % Cultuur, sport en recreatie % -26 0% % % Overige dienstverlening % 63 1% 770 2% % TOTAAL % 352 0% % % Figuur 2.25 Groeiende en krimpende sectoren, aantal banen, Enschede (% ontw ) Overige dienstverlening Horeca 12% 11% Informatie en communicatie 7% Groothandel 6% Industrie Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg 2% 1% 1% Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Vervoer en opslag Bouwnijverheid Detailhandel -1% -1% -1% -2% Financiële instellingen -4% Cultuur, sport en recreatie Landbouw -6% -7% '15-'16-10% -5% 0% 5% 10% 15% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 31

32 Figuur 2.26 Groeiende en krimpende sectoren, aantal banen, Enschede (% ontw ) Informatie en communicatie Horeca 40% 44% Overige dienstverlening 19% Zakelijke dienstverlening Gezondheids- en welzijnszorg Groothandel Detailhandel Cultuur, sport en recreatie Onderwijs 10% 4% 3% 1% 0% 0% Industrie Bouwnijverheid Openbaar bestuur -1% -8% -8% Vervoer en opslag Financiële instellingen -21% -24% Landbouw -39% '11-'16-50% -25% 0% 25% 50% Figuur 2.27 Groeiende en krimpende sectoren, aantal vestigingen, Enschede (% ontw ) Gezondheids- en welzijnszorg 9% Onderwijs Cultuur, sport en recreatie Industrie Horeca Openbaar bestuur 8% 7% 7% 6% 6% Zakelijke dienstverlening Overige dienstverlening Bouwnijverheid 6% 5% 5% Landbouw 3% Vervoer en opslag Detailhandel Groothandel Informatie en communicatie 2% 2% 1% 1% Financiële instellingen -1% '15-'16-2% 0% 2% 4% 6% 8% 10% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 32

33 Figuur 2.28 Groeiende en krimpende sectoren, aantal vestigingen, Enschede (% ontw ) Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie 47% 47% 51% Zakelijke dienstverlening 36% Overige dienstverlening Informatie en communicatie Vervoer en opslag 23% 28% 28% Horeca Industrie 18% 17% Bouwnijverheid Detailhandel Groothandel 4% 4% 4% Openbaar bestuur Financiële instellingen Landbouw -6% -12% -14% '11-'16-20% 0% 20% 40% 60% Vooral in openbaar bestuur, onderwijs en zorg zit een groot deel van de werkgelegenheid in een beperkt aantal organisaties. In de zakelijke dienstverlening is, ondanks het grote aantal ZZP ers, meer dan de helft van het aantal banen te vinden in de grootteklassen 50+ werkzame personen. De ZZP-bedrijven in de bouw zijn goed voor driekwart van het aantal vestigingen en een vijfde van de werkgelegenheid in de bouw. Tabel 2.15 Aantal vestigingen Enschede naar sector en grootteklasse (2016) SECTIE/AFDELING TOTAAL Landbouw Industrie Bouwnijverheid Detailhandel Groothandel Horeca Vervoer en opslag Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 33

34 Tabel 2.16 Aantal banen Enschede naar sector en grootteklasse (2016) SECTIE/AFDELING TOTAAL Landbouw Industrie Bouwnijverheid Detailhandel Groothandel Horeca Vervoer en opslag Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Werkgelegenheidsontwikkeling en -structuur 34

35 3 HOOFDSTUK Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 35

36 3. Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur Highlights Het aantal vestigingen groeit vooral buiten de bedrijvenlocaties (+109% tussen 1996 en 2016). Dit komt vooral door de groei van het aantal ZZP ers, die veelal aan huis gevestigd zijn. De werkgelegenheid is het hardst gestegen op bedrijventerreinen en kantoorlocaties. In is de banengroei het grootst buiten de formele locaties ( banen; +3,7 procent). Het aantal banen op kantoorlocaties is sinds 2011 beperkt toegenomen en neemt het laatste jaar af. Van de kantoorlocaties hebben Kennispark - Bedrijvenpark Drienerlo en Zuiderval Het Eeftink een substantiële werkgelegenheidsafname. Veel bedrijventerreinen hebben een geleidelijke groei van het aantal vestigingen, met de grootste groei in Havengebied. Ten opzichte van 2015 is er een relatief grote groei van banen op Euregio bedrijventerrein en in absolute zin grote groei in Havengebied. Westerval kent banenverlies. Het aantal vestigingen op winkellocaties groeit licht door. Na een sterke banengroei in is het aantal banen op winkellocaties in licht gedaald. Het aantal banen in het KWA is gekrompen, terwijl winkellocaties als Budgetcenter, Op de Brouwerij en Schuttersveld beperkt meer banen hebben dan vorig jaar. 3.1 Totaalbeeld bedrijfslocaties Het aantal vestigingen op winkellocaties is sinds 1996 licht gestegen en blijft over de jaren vrij constant. Buiten de formele locaties is het aantal vestigingen verdubbeld. Figuur 3.1 Geïndexeerde ontwikkeling aantal vestigingen per type bedrijfslocatie 4, Enschede ( ) 220 abs. % overig kantoorlocatie bedrijventerrein winkellocatie % % % % '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 4 Welke bedrijvenlocaties tot de verschillende locatietypen behoren, is terug te vinden in bijlage 2. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 36

37 De werkgelegenheid buiten formele locaties is sinds 1996 weinig gestegen. Wel heeft hier tussen 2015 en 2016 de sterkste banengroei voorgedaan. In de afgelopen 20 jaar is de banengroei het sterkst geweest op bedrijventerreinen en kantoorlocaties. Figuur 3.2 Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen per type bedrijfslocatie, Enschede ( ) 150 abs. % bedrijventerrein kantoorlocatie winkellocatie overig % % % % '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 Het aantal vestigingen neemt overal toe, maar het minst op winkellocaties. Het aantal banen op kantoorlocaties is sinds 2011 beperkt toegenomen en neemt het laatste jaar af. Het aantal banen op winkellocaties is in 2015 relatief sterk toegenomen, maar is het laatste jaar ongeveer stabiel. Tabel 3.1 Aantal vestigingen naar locatietype ( ) bedrijventerreinen kantoorlocaties winkellocaties overig TOTAAL Tabel 3.2 Aantal banen naar locatietype ( ) bedrijventerreinen kantoorlocaties winkellocaties overig TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 37

38 Tabel 3.3 Ontwikkeling aantal vestigingen en aantal banen ( en ) VESTIGINGEN BANEN 11-'16 11-'16 % 15-'16 15-'16 % 11-'16 11-'16 % 15-'16 15-'16 % bedrijventerreinen % 70 6% % 500 3% kantoorlocaties % 100 8% 50 0% % winkellocaties 30 3% 20 2% 520 6% % overig % 390 5% % % TOTAAL % 580 5% % % 3.2 Werkgelegenheid naar type bedrijfslocatie Het aantal vestigingen groeit in absolute zin het sterkst in het centrum en relatief het sterkst op Kennispark UT. Van de kantoorlocaties hebben Kennispark - Bedrijvenpark Drienerlo en Zuiderval Het Eeftink een substantiële werkgelegenheidsafname. Tabel 3.4 Aantal vestigingen en werkzame personen op kantoorlocaties ( ) VESTIGINGEN Centrum Creatieve Campus Kennispark Bedrijvenpark Drienerlo Kennispark B&S-park Kennispark UT waarvan The Gallery Stationsomgeving Zuiderval - Het Eeftink Zuiderval - Hofkwartier Zuiderval - Kotmanpark TOTAAL BANEN Centrum Creatieve Campus Kennispark Bedrijvenpark Drienerlo Kennispark B&S-park Kennispark UT waarvan The Gallery Stationsomgeving Zuiderval - Het Eeftink Zuiderval - Hofkwartier Zuiderval - Kotmanpark TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 38

39 Vrijwel overal geleidelijke groei van het aantal vestigingen, met grootste groei in Havengebied. Relatief grote groei van banen op Euregio bedrijventerrein en in absolute zin grote groei in Havengebied. Westerval kent banenverlies. Tabel 3.5 Aantal vestigingen en werkzame personen op bedrijventerreinen ( ) VESTIGINGEN Bleekweg (Hardick & Seckel) De Plooij De Reulver Euregio Groote Plooij Havengebied Het Sander Josink Es Luchthaven Twente Marssteden Rigtersbleek - Tubantia Roombekerveld Sleutelkamp Transportcentrum Usseler Es Westerval TOTAAL BANEN Bleekweg (Hardick & Seckel) De Plooij De Reulver Euregio Groote Plooij Havengebied Het Sander Josink Es Luchthaven Twente Marssteden Rigtersbleek - Tubantia Roombekerveld Sleutelkamp Transportcentrum Usseler Es Westerval TOTAAL ) NB: Luchthaven Twente is anders gedefinieerd dan de terreinen van ADT (paragraaf 3.5). In dit overzicht in Luchthaven Twente Deventer Poort, in combinatie met de marechaussee-kazerne. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 39

40 In Kernwinkelapparaat is het aantal werkzame personen licht afgenomen. Budgetcenter kent een banengroei. Tabel 3.6 Aantal vestigingen en werkzame personen op winkellocaties ( ). VESTIGINGEN Kernwinkelapparaat (KWA) Boswinkel Budgetcenter Deppenbroek Eschmarke Glanerbrug Helmerhoek Lage Bothofstraat Miro Center Op de Brouwerij Schuttersveld Stadsveld Stokhorst / 't Ribbelt Stroinkslanden Twekkelerveld Zuid TOTAAL BANEN Kernwinkelapparaat (KWA) Boswinkel Budgetcenter Deppenbroek Eschmarke Glanerbrug Helmerhoek Lage Bothofstraat Miro Center Op de Brouwerij Schuttersveld Stadsveld Stokhorst / 't Ribbelt Stroinkslanden Twekkelerveld Zuid TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 40

41 Sterke groei werkgelegenheid op bedrijventerreinen bij zakelijke dienstverlening en in mindere mate bij handel. Banenverlies bij vervoer en opslag en bij zorg. Tabel 3.7 Aantal banen in Enschede naar sector op bedrijventerreinen (2011 en 2016) AANTAL BANEN VERDELING 2016 ONTWIKKELING sectie/afdeling % abs. % ontw. Landbouw % -3-23% Industrie % 47 1% Bouwnijverheid % % Groot- en detailhandel % 358 8% Horeca % 3 9% Vervoer en opslag % % Informatie en communicatie % % Financiële instellingen % 14 33% Zakelijke dienstverlening % % Openbaar bestuur % % Onderwijs % % Gezondheids- en welzijnszorg % % Cultuur, sport en recreatie % % Overige dienstverlening % 70 23% TOTAAL % % Totaal aantal banen op kantoorlocaties verandert nauwelijks, maar er zijn grote verschuivingen tussen de secties. Informatie en communicatie en ook zorg groeien, maar met name de zakelijke dienstverlening slinkt. Tabel 3.8 Aantal banen in Enschede naar sector op kantoorlocaties (2011 en 2016) AANTAL BANEN VERDELING 2016 ONTWIKKELING sectie/afdeling % abs. % ontw. Landbouw 2 4 0% 2 100% Industrie % % Bouwnijverheid % % Groot- en detailhandel % 63 8% Horeca % 88 20% Vervoer en opslag % 79 36% Informatie en communicatie % % Financiële instellingen % % Zakelijke dienstverlening % % Openbaar bestuur % % Onderwijs % % Gezondheids- en welzijnszorg % 429 6% Cultuur, sport en recreatie % % Overige dienstverlening % 20 5% TOTAAL % 50 0% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 41

42 Ruim de helft van de banen op winkellocaties is te vinden in de handel en een vijfde in de horeca. Het aantal banen in de horeca groeit relatief sterk. Tabel 3.9 Aantal banen in Enschede naar sector op winkellocaties (2011 en 2016) AANTAL BANEN VERDELING 2015 ONTWIKKELING sectie/afdeling % abs. % ontw. Landbouw 0 0 0% 0 - Industrie % 21 66% Bouwnijverheid 8 6 0% -2-25% Groot- en detailhandel % % Horeca % % Vervoer en opslag % % Informatie en communicatie % % Financiële instellingen % % Zakelijke dienstverlening % % Openbaar bestuur 0 0 0% 0 - Onderwijs % % Gezondheids- en welzijnszorg % 44 45% Cultuur, sport en recreatie % % Overige dienstverlening % -20-9% TOTAAL % 519 6% 3.3 Werkgelegenheid per wijk Groei van het aantal vestigingen het grootst in wijken met veel bewoners. Het aantal banen is over langere termijn het meest gegroeid in het Industrie- en Havengebied, maar de laatste 5 jaar is er vooral groei in het landelijk gebied en Enschede-Noord. Figuur 3.3 Absolute ontwikkeling aantal vestigingen per wijk ( en ) Enschede-Noord Glanerbrug en omstreken Enschede-Zuid Binnensingelgebied Boswinkel / Stadsveld Hogeland / Velve Industrie- en Havengebied Twekkelerveld Landelijk gebied en kernen Ribbelt / Stokhorst Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 42

43 Figuur 3.4 Absolute ontwikkeling aantal banen per wijk ( en ) Industrie- en Havengebied Binnensingelgebied Enschede-Zuid Enschede-Noord Landelijk gebied en kernen Glanerbrug en omstreken Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Ribbelt / Stokhorst Meeste vestigingen en banen in Binnensingelgebied, met een relatief sterke stijging in het laatste jaar van het aantal banen. Tabel 3.10 Totaal aantal vestigingen per wijk ( ) WIJK Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug e.o Landelijk gebied en kernen TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 43

44 Tabel 3.11 Totaal aantal banen per wijk ( ) WIJK Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug e.o Landelijk gebied en kernen TOTAAL Tabel 3.12 Verdeling en ontwikkeling aantal banen per wijk ( ) % VERDELING ONTWIKKELING ONTWIKKELING wijk 2016 abs. % abs. % Binnensingelgebied 33% 690 3% 460 2% Hogeland / Velve 7% % % Boswinkel / Stadsveld 6% % % Twekkelerveld 3% % 170 6% Enschede-Noord 12% % -50 0% Ribbelt / Stokhorst 1% % % Enschede-Zuid 7% % 180 3% Industrie- en Havengebied 19% % 90 1% Glanerbrug e.o. 6% % 350 8% Landelijk gebied en kernen 7% % 280 5% TOTAAL 100% % % Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 44

45 Figuur 3.5 Aantal banen per buurt, < >2.000 Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 45

46 Veel niet-commerciële dienstverlening in Binnensingelgebied en Enschede-Noord. Commerciële dienstverlening groot in Binnensingelgebied en Industrie- en Havengebied en belangrijk voor Hogeland/ Velve. Tabel 3.13 Totaal aantal banen per wijk per sectorgroep in Enschede (2016) wijk A landbouw B-F industrie en energie G-N commerciële dienstverlening O-U niet-commerciële dienstverl. totaal Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug e.o Landelijk gebied en kernen TOTAAL Banengroei in Binnensingelgebied en Enschede-Noord vooral in commerciële dienstverlening. Banengroei in Enschede-Noord in niet-commerciële dienstverlening. Twekkelerveld en Industrie- en Havengebied verliezen banen in de commerciële dienstverlening. Tabel 3.14 Absolute ontwikkeling aantal banen per wijk per sectorgroep in Enschede ( ). wijk A landbouw B-F industrie en energie G-N commerciële dienstverlening O-U niet-commerciële dienstverl. totaal Binnensingelgebied Hogeland / Velve Boswinkel / Stadsveld Twekkelerveld Enschede-Noord Ribbelt / Stokhorst Enschede-Zuid Industrie- en Havengebied Glanerbrug e.o Landelijk gebied en kernen TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 46

47 3.4 Inzoom op Kernwinkelapparaat (KWA) Ten opzichte van 2011 is in de detailhandel het aantal vestigingen en het aantal banen gedaald. De horeca maakt daarentegen een groei door. Tabel 3.15 Aantal vestigingen in Kernwinkelapparaat naar sector (2011 en 2016) AANTAL VESTIGINGEN AANDEEL ONTWIKKELING sector abs. % Detailhandel % 43% % Horeca % 21% 10 8% Zakelijke dienstverlening % 11% 1 1% Overig* % 25% 30 22% TOTAAL % 100% 1 0% * Nota bene: hierin zitten onder meer vestigingen en werkgelegenheid in cultuur, sport en recreatie en onderwijs. Tabel 3.16 Aantal banen in Kernwinkelapparaat naar sector (2011 en 2016) AANTAL BANEN AANDEEL ONTWIKKELING sector abs. % Detailhandel % 43% % Horeca % 30% % Zakelijke dienstverlening % 9% 52 13% Overig* % 18% -93-9% TOTAAL % 100% 195 4% * Nota bene: hierin zitten onder meer vestigingen en werkgelegenheid in cultuur, sport en recreatie en onderwijs. Logiesverstrekking in 2016 beperkt vertegenwoordigd en stabiel qua omvang 5. Overige horeca groeit duidelijk. Tabel 3.17 Ontwikkeling aantal vestigingen horeca in Enschede ( ) GEBIED KWA Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Overig Enschede Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Enschede totaal Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Nota bene: in de 2016-gegevens is de opening van het Van der Valk Hotel nog niet verwerkt. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 47

48 Tabel 3.18 Ontwikkeling aantal banen horeca in Enschede ( ) GEBIED KWA Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Overig Enschede Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Enschede totaal Logiesverstrekking Eet- en drinkgelegenheden Horeca totaal Het aantal banen in het winkelcluster mode en luxe is in het KWA is duidelijk afgenomen tussen 2015 en Ten opzichte van 2011 groeiden binnen het KWA alleen de dagelijkse sector. Tabel 3.19 Ontwikkeling aantal banen in winkels in Enschede ( ) Gebied KWA Dagelijkse artikelen Mode en luxe Vrije tijd In & om het huis Overige detailhandel totaal Overig Enschede Dagelijkse artikelen Mode en luxe Vrije tijd In & om het huis Overige detailhandel totaal Enschede totaal Dagelijkse artikelen Mode en luxe Vrije tijd In & om het huis Overige detailhandel totaal NB: cijfers wijken beperkt af van totale werkgelegenheid detailhandel (die incl. markthandel, webwinkels en postorderbedrijven is). Dagelijkse artikelen: voedings- en genotmiddelen, drogisterij-, parfumerie- en medische artikelen; Mode & luxe: kleding en modeaccessoires, stoffen, Handwerken, huishoudlinnen, schoeisel, lederwaren en reisartikelen, huishoudelijke en luxe artikelen, juweliersartikelen, warenhuizen, fotografische en optische artikelen (was eerder ingedeeld bij Overige detailhandel); Vrije tijd: boeken, tijdschriften en kantoorbenodigdheden, sport, kamperen en speelgoed, fietsen; In en om het huis: bloemen, planten, dieren en tuinbenodigdheden, woninginrichting, meubelen, vloerbedekking, DHZ, wit- en bruingoed, elektrische artikelen en verlichting; Overige detailhandel: tweedehandsgoederen, overige detailhandel. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 48

49 Figuur 3.6 Geïndexeerde werkgelegenheidsontwikkeling detailhandel en horeca, uitgesplitst naar KWA en overig Enschede ( ; 2011=100) KWA winkels KWA horeca overig Enschede winkels overig Enschede horeca Het aantal banen in de creatieve industrie bereikt een hoogtepunt in 2011 en ligt daarna lager. Het aantal bedrijven blijft wel op het hoge niveau van Tabel 3.20 Bedrijven en banen in de creatieve industrie, VESTIGINGEN BANEN Creatieve zakelijke dienstverlening Kunsten Media en entertainment Geen creatieve industrie TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 49

50 bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen bedrijven banen 3.5 Inzoom op voormalige militaire luchthaven / Technology Base Voor het gebied van de voormalige militaire luchthaven wordt door I&O Research, gemeente en provincie de ontwikkelingen gemonitord. Monitoring van de werkgelegenheid maakt daar deel van uit. Deze specifieke monitor wijkt in meettijdstippen en definitie af van de indeling in de werkgelegenheidsmonitor Enschede. Dat laatste geldt met name voor de begrenzing en voor het in de monitor niet meenemen van de marchaussee-brigade. Over de periode 2012 februari 2017 is het aantal bedrijven licht gegroeid, maar het aantal banen is meer dan verdubbeld. Figuur 3.7 Ontwikkeling banen en vestigingen jan-08 aug-12 feb-13 aug-13 feb-14 aug-14 feb-15 aug-15 feb-16 aug-16 feb-17 Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 50

51 Sinds begin 2017 wordt een nieuwe indeling voor de gebieden gebruikt. De meeste banen zijn te vinden op Zuidkamp. In deelgebied Noord zijn nieuwe bedrijven gehuisvest, deels vanuit verhuizing van elders uit de gebieden van de voormalige militaire luchthaven. Figuur 3.8 Gebiedsindeling ADT-terrein. Tabel 3.21 Banen en vestigingen deelgebieden. DEELGEBIEDEN AUGUSTUS 2016 FEBRUARI 2017 bedrijven banen bedrijven banen Noord * * 5 34 Airside * * 1 4 t Vaneker schil Werkparken van Eck Prins Bernhardpark Zuidkamp Deventer Poort TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 51

52 3.6 Inzoom op Kennispark Werkgelegenheid op Kennispark in totaliteit groeit met name in industrie en informatie en communicatie en krimpt vooral in vervoer en opslag en financiële instellingen. Lowtech en hightech industrie en hightech kennisintensieve diensten groeien. Figuur 3.9 Ontwikkeling werkgelegenheid op Kennispark (3 deelgebieden), per sector, Informatie en communicatie 36% Industrie 32% Handel 17% Bouwnijverheid 16% Horeca 9% Advisering, onderzoek etc. 0% Onderwijs -16% Gezondheids- en welzijnszorg -17% Openbaar bestuur -33% Overig zakelijke dienstverlening -38% Cultuur, sport en recreatie -39% Financiële instellingen -43% Vervoer en opslag -89% '11-'16-100% -75% -50% -25% 0% 25% 50% Figuur 3.10 Ontwikkeling werkgelegenheid op Kennispark (3 deelgebieden), kennisintensieve sectoren, Lowtech industrie 100% Hightech industrie 56% High-tech kennisintensieve diensten 25% Kennisintensieve zakelijke diensten -6% Overige kennisintensieve diensten -16% Medium-hightech industrie -16% Medium-lowtech industrie -21% Kennisintensieve financiële diensten -43% Overig -30% '11-'16-50% -25% 0% 25% 50% 75% 100% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 52

53 Bedrijvenpark Drienerlo heeft afgelopen jaren veel banen verloren in de zakelijke dienstverlening. Ten opzichte van 2015 zijn er in 2016 vooral minder banen in cultuur, sport en recreatie. Tabel 3.22 Ontwikkeling aantal banen Kennispark Bedrijvenpark Drienerlo ( ) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Horeca Vervoer en opslag Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening TOTAAL Tabel 3.23 Ontwikkeling aantal banen Kennispark Bedrijvenpark Drienerlo, kennisintensief ( ) Kennisintensieve zakelijke diensten Hightech kennisintensieve diensten Overige kennisintensieve diensten Overig TOTAAL Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 53

54 Tussen 2011 en 2016 zijn vooral de sectoren informatie en communicatie en industrie gegroeid op het B&S-park. De zakelijke dienstverlening is gekrompen, al laat wel weer een toename zien. Tabel 3.24 Ontwikkeling aantal banen Kennispark B&S-park ( ) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Horeca Vervoer en opslag Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening TOTAAL Tabel 3.25 Ontwikkeling aantal banen Kennispark B&S-park, kennisintensief ( ) Lowtech industrie Medium-lowtech industrie Medium-hightech industrie Hightech industrie Kennisintensieve zakelijke diensten Hightech kennisintensieve diensten Kennisintensieve financiele diensten Overige kennisintensieve diensten Overig totaal Tabel 3.26 Ontwikkeling aantal banen Kennispark B&S-park, topsectoren Lifescience en HTSM ( ) Lifescience HTSM Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 54

55 Kennispark UT heeft in arbeidsplaatsen minder in de sector onderwijs dan in Deze sterke afname is deels gecompenseerd door banengroei in de zakelijke dienstverlening en informatie en communicatie. Tabel 3.27 Ontwikkeling aantal banen Kennispark UT ( ) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Horeca Vervoer en opslag Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening TOTAAL Tabel 3.28 Ontwikkeling aantal banen Kennispark Kennispark UT, kennisintensief ( ) Lowtech industrie Medium-lowtech industrie Medium-hightech industrie Hightech industrie Kennisintensieve zakelijke diensten Hightech kennisintensieve diensten Kennisintensieve financiele diensten Overige kennisintensieve diensten Overig totaal Tabel 3.29 Ontwikkeling aantal banen Kennispark Kennispark UT, topsectoren Lifescience en HTSM ( ) Lifescience HTSM Economische ontwikkeling Enschede 2016 Ruimtelijke werkgelegenheidsstructuur 55

56 4 HOOFDSTUK Sectorale werkgelegenheidsanalyses Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 56

57 4. Sectorale werkgelegenheidsanalyses Highlights Van de topsectoren heeft de creatieve industrie met vestigingen het grootste aantal vestigingen. De aanwas van nieuwe vestigingen is hier in de laatste vijf jaar en het afgelopen jaar ook het grootst geweest. Qua werkgelegenheid is het beeld anders: HTSM (hightech systemen en materialen) en agrofood zijn qua werkgelegenheid de sterkst vertegenwoordigde topsectoren in Enschede. Beide sectoren zijn ook gegroeid. Lifescience heeft met 9 procent groei de sterkste procentuele toename. Vergeleken met referentiegemeenten en landelijk is de werkgelegenheidsontwikkeling van HTSM met +12 procent tussen 2011 en 2016 zeer sterk. De high-technology industrie in Enschede is bescheiden van omvang maar laat wel een relatief sterke groei van het aantal banen zien tussen 2011 en 2016 (+95%). In absolute zin is de groei in het sterkst bij low-tech. De meeste werkgelegenheid in de industriële sector bestaat uit medium-low en low-technology (80 procent). Medium-tech is vergeleken met andere referentiegemeenten en Twente en Nederland minder vertegenwoordigd in Enschede. De kennisintensieve dienstensector is door groei van het aantal banen bij hightech diensten en overige kennisintensieve diensten sinds 2011 in omvang toegenomen. Het werkgelegenheidsbelang van de hightech diensten in de kennisintensieve sector is door een toename van banen in 5 jaar tijd gegroeid van 5 naar 8 procent. In de recreatie & toerisme sector in Enschede (volgens de landelijke R&T-standaard) zijn ruim banen aanwezig, bijna 200 meer dan in Vooral de horeca heeft bijgedragen aan deze groei. Het werkgelegenheidsaandeel van de R&T-sector is licht gegroeid van 7,3 procent in 2011 tot 7,5 procent in In Twente en Nederland is het werkgelegenheidsaandeel kleiner maar neemt het aandeel wel meer toe. 4.1 Topsectoren LISA heeft op basis van SBI2008 een afbakening gemaakt van elke topsector. Op basis van deze afbakening zijn analyses gemaakt van de ontwikkeling. Het aantal vestigingen in de creatieve industrie is tussen 2011 en 2016 sterk toegenomen. Ook in het afgelopen jaar heeft deze topsector van de 9 topsectoren de sterkste groei. Tabel 4.1 Ontwikkeling aantal vestigingen topsectoren, Enschede (2011, 2015 en 2016) TOPSECTOR abs. % abs. % Agrofood % 12 4% Chemie % 2 6% Creatieve industrie % 87 7% Energie % 2 6% HTSM % 25 4% Lifescience % 5 6% Logistiek % 4 2% Tuinbouw % -1-8% Water % 1 20% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 57

58 In de periode heeft HTSM de grootste banengroei. Creatieve industrie heeft een kleinere toename. Het afgelopen jaar is het aantal banen in de meeste topsectoren gestegen, met name bij HTSM, agrofood en lifescience. Tuinbouw neemt verder in belang af. Tabel 4.2 Ontwikkeling aantal banen topsectoren, Enschede (2011, 2015 en 2016) Topsector abs. % abs. % Agrofood % 127 4% Chemie % 43 2% Creatieve industrie % 22 1% Energie % -1-1% HTSM % 231 5% Lifescience % 53 9% Logistiek % 17 1% Tuinbouw % % Water % % Enschede heeft vergeleken met Nederland relatief veel banen in de HTSM en minder banen in de logistiek. Maar in Almelo en Hengelo is dit HTSM-aandeel aanzienlijk groter. Chemie en de creatieve sector zijn in Enschede relatief groot. Logistiek en Lifescience zijn in Nederland en de G-32 juist van veel groter belang dan in Enschede. Figuur 4.1 Procentuele verdeling aantal banen in topsectoren, Enschede vergeleken (2016) Enschede 23% 14% 17% 30% 4% 9% Twente 27% 7% 9% 7% 34% 3% 11% G32 14% 5% 14% 4% 28% 12% 21% 1% NL 24% 5% 14% 3% 25% 7% 16% 1% Almelo 15% 5% 11% 4% 45% 6% 14% Hengelo 5% 4% 6% 22% 52% 3% 6% Zwolle 8% 1% 12% 9% 30% 3% 31% 5% 0% 25% 50% 75% 100% Agrofood Chemie Crea.ind. Energie HTSM Lifescience Logistiek Tuinbouw Water Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 58

59 De ontwikkeling van het aantal banen is vooral in de HTSM in Enschede positief. Enschede onderscheidt zich hierin van Twente, G-32, Nederland en de referentiegemeenten. Tabel 4.3 Procentuele ontwikkeling aantal banen topsectoren, Enschede vergeleken ( ) AGROFOOD CHEMIE CREATIEVE INDUSTRIE ENERGIE HTSM LIFESCIENCE LOGISTIEK TUINBOUW WATER Enschede -1% 0% 5% -22% 12% 2% -1% -19% 80% Twente -1% 1% 9% -10% -1% 19% -6% 0% 30% G-32 1% -5% 5% -12% 0% 8% 0% -13% 5% Nederland -1% -2% 8% -5% 0% 4% -3% -8% -6% Almelo -7% -7% 20% -30% -8% 8% 65% -13% -17% Hengelo 5% 13% 5% -11% -3% 191% -9% -52% 767% Zwolle -7% -22% 14% -8% 7% 0% 4% 53% 116% Enschede heeft relatief gezien beperktere vertegenwoordiging van banen in de topsectoren, vergeleken met de totale werkgelegenheid. De dichtheid is ongeveer vergelijkbaar met Zwolle. Figuur 4.2 Aantal banen in topsectoren per banen totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2016) Enschede Twente G NL Almelo Hengelo Zwolle Agrofood Chemie Creatieve industrie Energie HTSM Lifescience Logistiek Tuinbouw Water Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 59

60 4.2 Industriële sector naar niveau technologie High-technology cluster laat qua vestigingen en banen relatief sterke groei zien. In absolute zin is de groei het sterkst bij low-tech. Tabel 4.4 Ontwikkeling aantal vestigingen industriële sector, Enschede (2011, 2015 en 2016) SEGMENT abs % abs % Low-tech % 14 5% Medium-low-tech % 4 3% Medium-tech % 8 14% High-tech % 4 11% TOTAAL % 30 6% Tabel 4.5 Ontwikkeling aantal banen industriële sector, Enschede (2011, 2015 en 2016) SEGMENT abs % abs % Low-tech % 203 6% Medium-low-tech % -82-3% Medium-tech % 12 1% High-tech % 36 13% TOTAAL % 169 2% Binnen de industriële sector zijn in Enschede low en medium low technology ook sterk vertegenwoordigd. Figuur 4.3 Procentuele verdeling aantal banen in industriële sector, Enschede vergeleken (2016) Enschede 44% 36% 15% 4% Twente 38% 27% 31% 4% G32 43% 20% 29% 8% Nederland 42% 26% 26% 5% Almelo 36% 25% 26% 13% Hengelo 19% 23% 54% 4% Zwolle 40% 10% 49% 0% 25% 50% 75% 100% Low-tech Medium-low-tech Medium-tech High-tech Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 60

61 De ontwikkeling van de werkgelegenheid in de industrie is in Enschede slechter dan in Hengelo en Zwolle, maar beter dan in de overige referentiegebieden. Tabel 4.6 Procentuele ontwikkeling aantal banen industriële sector, Enschede vergeleken ( ) LOW-TECH MEDIUM- LOW-TECH MEDIUM-TECH HIGH-TECH TOTAAL Enschede 0% -5% -11% 97% -2% Twente -13% 2% -6% 4% -6% G-32-11% 2% -5% -16% -7% Nederland -8% -1% -1% -12% -4% Almelo -21% 23% -22% 6% -10% Hengelo -1% 1% -4% -12% -3% Zwolle -15% -10% 4% -9% -6% Tabel 4.7 Absoluut aantal banen industriële sector en aandeel in totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2016) LOW-TECH MEDIUM- LOW-TECH MEDIUM-TECH HIGH-TECH abs. % abs. % abs. % abs. % Enschede ,9% ,3% ,4% 307 0,4% Twente ,4% ,8% ,4% ,6% G ,1% ,9% ,7% ,8% Nederland ,1% ,5% ,5% ,5% Almelo ,0% ,7% ,9% 984 2,5% Hengelo ,4% ,1% ,6% 334 0,7% Zwolle ,6% 600 0,7% ,3% 87 0,1% 4.3 Kennisintensieve dienstensector Groei in banen bij hightech kennisintensieve diensten en overige kennisintensieve diensten, maar daling bij kennisintensieve financiële diensten. Tabel 4.8 Ontwikkeling aantal vestigingen kennisintensieve dienstensector, Enschede (2011, 2015 en 2016) SEGMENT abs % abs % Kennisintensieve zakelijke diensten % 14 5% Hightech kennisintensieve diensten % 4 3% Kennisintensieve financiële diensten % 8 14% Overige kennisintensieve diensten % 4 11% TOTAAL % 30 6% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 61

62 Tabel 4.9 Ontwikkeling aantal banen kennisintensieve dienstensector, Enschede (2011, 2015 en 2016) SEGMENT abs % abs % Kennisintensieve zakelijke diensten % 128 2% Hightech kennisintensieve diensten % 242 7% Kennisintensieve financiële diensten % -40-4% Overige kennisintensieve diensten % 150 0% TOTAAL % 480 1% Figuur 4.4 Procentuele verdeling aantal banen in kennisintensieve dienstensector, Enschede vergeleken (2016) Enschede 19% 8% 2% 71% Twente 18% 6% 3% 72% G32 21% 8% 5% 66% Nederland 22% 8% 6% 64% Almelo 17% 3% 3% 76% Hengelo 20% 8% 2% 70% Zwolle 15% 6% 4% 76% 0% 25% 50% 75% 100% zakelijke diensten hightech diensten financiële diensten overige diensten De totale kennisintensieve diensten hebben tussen 2011 en 2016 ten opzichte van meeste referentiegebieden een relatief sterke groei gerealiseerd. Enschede heeft samen met Zwolle relatief veel banen in de kennisintensieve dienstensector. Tabel 4.10 Procentuele ontwikkeling aantal banen kennisintensieve dienstensector, Enschede vergeleken ( ) KENNISINTENSIEVE ZAKELIJKE DIENSTEN HIGHTECH KENNISINTENSIEVE DIENSTEN KENNISINTENSIEVE FINANCIËLE DIENSTEN OVERIGE KENNISINTENSIEVE DIENSTEN TOTAAL Enschede 2% 48% -24% 1% 3% Twente 2% 35% -17% -3% -1% G-32 2% 15% -17% -2% -1% Nederland 6% 12% -7% -2% 1% Almelo 8% 44% 6% -16% -10% Hengelo 4% 48% -2% -2% 2% Zwolle 4% -2% -18% 7% 5% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 62

63 Tabel 4.11 Absoluut aantal banen kennisintensieve diensten en aandeel in totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2016) ZAKELIJKE DIENSTEN HIGHTECH DIENSTEN FINANCIËLE DIENSTEN OVERIGE DIENSTEN abs. % abs. % abs. % abs. % Enschede % % 923 1% % Twente % % % % G % % % % Nederland % % % % Almelo % 540 1% 560 1% % Hengelo % % 451 1% % Zwolle % % % % Figuur 4.5 Aantal banen in kennisintensieve dienstensector per banen van totale werkgelegenheid, Enschede vergeleken (2016) Enschede Twente G Nederland Almelo Hengelo Zwolle zakelijke diensten hightech diensten financiële diensten overige diensten Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 63

64 4.4 Recreatie & toerisme 6 Duidelijke groei van het aantal vestigingen in sector recreatie & toerisme. De groei in banen is er vooral in de horeca. Tabel 4.12 Ontwikkeling aantal vestigingen recreatie & toerisme, Enschede (2011, 2015 en 2016) abs. % ontw. abs. % ontw. Detailhandel/ groothandel* % 1 2% Logiesverstrekking % 0 0% Horeca % 20 5% Vervoer % -4-4% Cultuur, recreatie, amusement % 23 10% Sport % 33 24% Overig % 3 3% TOTAAL % 76 7% * Nota bene: het betreft hier aan toerisme en recreatie gerelateerde detailhandel en groothandels zoals bijvoorbeeld Winkels in kampeerartikelen (geen caravans) en Groothandel in watersportartikelen. Tabel 4.13 Ontwikkeling aantal banen recreatie & toerisme, Enschede (2011, 2015 en 2016) abs. % ontw. abs. % ontw. Detailhandel/ groothandel % -10-4% Logiesverstrekking % -6-3% Horeca % % Vervoer % % Cultuur, recreatie, amusement % 5 1% Sport % % Overig % 65 20% TOTAAL % 180 3% 6 Sector afgebakend op basis van landelijke standaard voor de sector Recreatie & Toerisme. In bijlage 4 is de indeling en afbakening van de sector opgenomen. Ter bepaling van de R&T-werkgelegenheid zijn wegingsfactoren toegepast op het aantal werkzame personen, maar niet op het aantal vestigingen (zie bijlage 4). Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 64

65 Enschede heeft in vergelijking met Almelo, Hengelo en Zwolle relatief veel werkgelegenheid in toerisme & recreatie, en in mindere mate ook meer dan gemiddeld in Nederland. Figuur 4.6 Werkgelegenheidsaandeel recreatie & toerisme, Enschede vergeleken (2011 en 2016) Enschede 7,5% 7,3% Twente 5,9% 6,5% G-32 Nederland Almelo 4,2% 6,1% 5,6% 6,8% 6,3% 5,2% Hengelo Zwolle 4,7% 4,7% 4,7% 4,2% % 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% Enschede heeft binnen R&T relatief weinig banen in de logiesverstrekking en veel werkgelegenheid in het vervoercluster. Echter het aantal banen in de vervoer is in Enschede tussen 2011 en 2016 wel gedaald. Dit geldt ook voor de banen in de groothandel/detailhandel. Figuur 4.7 Procentuele verdeling aantal banen in sector recreatie & toerisme, Enschede vergeleken (2016) Enschede 4% 3% 50% 15% 11% 11% 6% Twente 3% 12% 59% 7% 11% 5% 4% G-32 3% 9% 55% 8% 13% 6% 6% Nederland 3% 14% 52% 7% 12% 6% 7% Almelo 3% 54% 3% 34% 3% Hengelo 6% 9% 67% 4% 8% 4% 3% Zwolle 3% 8% 64% 7% 11% 4% 4% 0% 25% 50% 75% 100% Detailhandel/ groothandel Logiesverstrekking Horeca Vervoer Cultuur, recreatie, amusement Sport Overig Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 65

66 Tabel 4.14 Procentuele ontwikkeling aantal banen recreatie & toerisme, Enschede vergeleken ( ) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND ALMELO HENGELO ZWOLLE Detailhandel/ groothandel -27% -14% -11% -9% -23% -17% -15% Logiesverstrekking 3% 0% 9% 6% 26% -18% 23% Horeca 43% 16% 10% 9% 31% 8% 20% Vervoer -31% -16% -11% -7% -32% -54% 5% Cultuur, recreatie, amusement -3% 8% 12% 12% 15% 18% 4% Sport 2% 55% 13% 14% 28% 13% 44% Overig -11% -18% -9% -6% -10% -16% -7% TOTAAL 7% 9% 6% 6% 19% -1% 15% Tabel 4.15 Procentuele ontwikkeling aantal banen recreatie & toerisme, Enschede vergeleken ( ) ENSCHEDE TWENTE G-32 NEDERLAND ALMELO HENGELO ZWOLLE Detailhandel/ groothandel -4% -4% -2% -1% -11% -5% 6% Logiesverstrekking -3% -2% 3% 3% 3% -7% 18% Horeca 12% 4% 3% 3% 3% 5% 4% Vervoer -11% -5% -1% 4% -2% 0% 1% Cultuur, recreatie, amusement 1% 0% 5% 3% -3% 10% 3% Sport -13% 5% 5% 3% 0% -10% -1% Overig 20% 3% 2% 3% 7% 5% 7% TOTAAL 3% 2% 3% 3% 0% 3% 5% Economische ontwikkeling Enschede 2016 Sectorale werkgelegenheidsanalyses 66

67 5 HOOFDSTUK Beroepsbevolking en werkloosheid Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 67

68 5. Beroepsbevolking en werkloosheid Highlights De beroepsbevolking bevat in 2016 afgerond Enschedeërs. In 2015 was dat nog De afname houdt vooral verband met een (beperkte) krimp van de werkzame beroepsbevolking. De werkloze beroepsbevolking is niet groter geworden, wel het nietactieve deel van de Enschedese jarige bevolking groter dan in Ten opzichte van 2015 is de netto participatiegraad in Enschede ook lager. Landelijk is deze wel licht opgelopen. Met name bij mannen is de netto participatiegraad in Enschede in 2016 lager dan in 2011 en Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking van Enschede is toegenomen in 2016: het aandeel laagopgeleiden is met 4 procentpunt gedaald ten opzichte van 2015 tot 22 procent, wat gelijk is aan het landelijke percentage. Na een sterke daling van het werkloosheidspercentage in Enschede in is er in 2016 weer een lichte stijging. Hiermee wijkt Enschede af van referentiegemeenten, waar het werkloosheidspercentage wel is gedaald. Het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW ers) bedraagt eind 2016 in Enschede12.617, wat ongeveer NWW ers werkzoekenden minder is dan eind De eerste maanden van 2017 tonen een verdere afname. Vooral (ook) jongeren profiteren: het aantal NWW ers van onder de 27 jaar is begin procent lager dan een jaar eerder. Het aantal WW-uitkeringen ligt eind 2016 net onder de In een jaar tijd is het aantal WW-uitkeringen met 660 gekrompen. Het aantal WWB-uitkeringen daalt nog niet. Eind 2016 zijn er huishoudens in Enschede met een WWB-uitkeringen. Dat is 2,1 procent meer dan eind Landelijk is het groeipercentage sterker, namelijk 6,0 procent. 5.1 Beroepsbevolking De beroepsbevolking is in Enschede in 2016 van vergelijkbare omvang als in De werkzame Enschedese beroepsbevolking is in 2016, vergelijkbaar met Twente, lager dan in In vergelijking met 2011 is de netto participatiegraad in Enschede in procentpunt lager. Dit geldt ook voor Twente en Nederland. Het verschil met Twenteen Nederland blijft daarmee hetzelfde. Tabel 5.1 Arbeidsmarktopbouw, Enschede, Twente en Nederland (2011 en 2016) ENSCHEDE TWENTE NEDERLAND (absolute aantallen x 1.000) bevolking jaar beroepsbevolking niet-beroepsbevolking werkzame beroepsbevolking (in procenten) beroepsbevolking 68% 68% 69% 69% 70% 70% niet-beroepsbevolking 32% 33% 31% 31% 30% 30% werkzame beroepsbevolking 94% 91% 95% 93% 95% 94% netto participatiegraad 63% 62% 66% 65% 67% 66% Beroepsbevolking jaar als percentage van bevolking jaar (beroepsbevolking: personen die betaald werk hebben of die geen betaald werk hebben, recent naar betaald werk hebben gezocht en daarvoor direct beschikbaar zijn. Niet beroepsbevolking als percentage van bevolking jaar (niet beroepsbevolking: personen die niet tot de beroepsbevolking behoren). Werkzame beroepsbevolking als percentage van beroepsbevolking jaar (werkzame beroepsbevolking: personen die betaald werk hebben). Netto participatiegraad: aandeel jaar behorend tot de werkzame beroepsbevolking ten opzichte van de totale groep jarigen. Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 68

69 Procentuele ontwikkeling beroepsbevolking in Enschede is vergelijkbaar met de landelijke ontwikkeling. Qua leeftijdssamenstelling geldt dat veroudering van de beroepsbevolking is opgetreden (categorie jaar minder vertegenwoordigd). Terwijl ook laagopgeleiden in 2016 in mindere mate deel uitmaken van de beroepsbevolking, vergeleken met Tabel 5.2 Ontwikkeling beroepsbevolking naar kenmerk, Enschede en Nederland (2004 en 2016) ENSCHEDE % ONTW (absolute aantallen x 1.000) ENSCHEDE NEDERLAND Totaal % 9% Geslacht: mannen % 4% Geslacht: vrouwen % 14% Leeftijd: 15 tot 25 jaar % 8% Leeftijd: 25 tot 45 jaar % -12% Leeftijd: 45 tot 75 jaar % 41% Onderwijsniveau: laag % -15% Onderwijsniveau: middelbaar % 6% Onderwijsniveau: hoog % 35% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Figuur 5.1 Samenstelling Enschedese beroepsbevolking en werkgelegenheid schematisch weergegeven (2016) Bevolking Potentiële beroepsbevolking (15-74 jaar) Beroepsbevolking (bruto participatie) ( 15: ) Werkzame beroepsbevolking (netto participatie) ( 15: ) Werkloze beroepsbevolking Aantal banen in Enschede ( 15: ) Niet-actieven ( 15: ) Overige bevolking (0-14 jaar, 75 jaar en ouder) Bron: CBS / Bedrijvencartotheek Enschede. Nota bene: Vanaf januari 2015 volgt het CBS de internationaal afgesproken definitie van werkloosheid. Hiermee vervalt het urencriterium van 12 uur en de leeftijdsgrens van 65 jaar. Aansluitend daarop heeft ook UWV de definitie van de niet-werkende werkzoekenden (nww) aangepast. Een niet-werkende werkzoekende is per januari 2015 iemand van 15 tot en met 74 jaar die bij UWV als werkzoekende staat ingeschreven. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 69

70 Bruto en netto participatiegraad lager dan in Hengelo en Zwolle, maar hoger dan in Almelo Tabel 5.3 Bruto en netto participatiegraad, Enschede vergeleken (2011, 2015 en 2016) BRUTO PARTICIPATIEGRAAD NETTO PARTICIPATIEGRAAD Enschede 68,0% 68,5% 67,3% 63,1% 62,7% 61,5% Twente 69,5% 70,2% 69,4% 65,9% 65,1% 64,8% Nederland 70,0% 70,2% 70,0% 66,5% 65,4% 65,8% Almelo 68,2% 67,4% 66,3% 64,1% 60,8% 60,7% Hengelo 70,6% 70,5% 70,5% 67,0% 64,8% 65,5% Zwolle 74,3% 73,8% 74,1% 70,5% 68,6% 69,2% Bruto participatiegraad: aandeel jaar behorend tot beroepsbevolking ten opzichte van de totale groep jarigen. Netto participatiegraad: aandeel jaar behorend tot de werkzame beroepsbevolking ten opzichte van de totale groep jarigen. Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Met name bij mannen is netto participatiegraad in Enschede in 2016 lager dan in 2011 en 2015 Tabel 5.4 Netto participatiegraad mannen en vrouwen, Enschede vergeleken (2011, 2015 en 2016) MANNEN VROUWEN Enschede 67,4% 67,4% 65,3% 58,5% 57,6% 57,3% Twente 71,3% 70,2% 69,5% 60,3% 59,9% 59,9% Nederland 71,7% 70,4% 70,8% 61,3% 60,3% 60,9% Almelo 70,4% 66,7% 65,9% 57,7% 54,7% 55,5% Hengelo 72,1% 69,8% 70,8% 61,9% 59,8% 60,2% Zwolle 75,0% 72,7% 73,0% 66,2% 64,7% 65,5% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Aandeel hoogopgeleiden in potentiële beroepsbevolking neemt in Enschede nog steeds toe Tabel 5.5 Opleidingsniveau potentiële beroepsbevolking; Enschede, Twente en Nederland (2011, 2015 en 2016) ENSCHEDE TWENTE NEDERLAND laag 33% 33% 30% 35% 32% 30% 34% 30% 30% midden 41% 40% 42% 42% 42% 43% 39% 40% 40% hoog 25% 27% 28% 23% 25% 26% 27% 29% 29% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 70

71 Aandeel hoogopgeleiden in beroepsbevolking is hoger en aandeel middelbaar opgeleiden is lager dan in Twente Tabel 5.6 Opleidingsniveau beroepsbevolking; Enschede, Twente en Nederland (2011, 2015 en 2016) ENSCHEDE TWENTE NEDERLAND laag 26% 26% 22% 27% 25% 23% 26% 22% 22% midden 44% 43% 43% 45% 46% 46% 42% 42% 42% hoog 30% 32% 33% 26% 29% 30% 32% 34% 35% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Aandeel hoogopgeleiden is hoger dan in Almelo en Hengelo, maar duidelijk lager dan in Zwolle Tabel 5.7 Opleidingsniveau beroepsbevolking Enschede vergeleken (2011 en 2016) ENSCHEDE ALMELO HENGELO ZWOLLE laag 26% 22% 33% 26% 24% 21% 23% 17% midden 44% 43% 42% 46% 45% 48% 39% 38% hoog 30% 33% 25% 29% 31% 31% 39% 45% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Het aantal banen voor de beroepsbevolking ligt in Enschede lager dan in Almelo, Hengelo en Zwolle. Het aandeel neemt wel toe. Figuur 5.2 Verhouding banen / beroepsbevolking, Enschede vergeleken (2006, 2011 en 2016) 160% % 120% 132% 135% 134% 100% 111% 114% 112% 97% 101% 104% 106% 110% 108% 80% 60% 40% 20% 0% Almelo Enschede Hengelo Zwolle Nota bene: de verhouding banen/beroepsbevolking vormt een indicator voor de relatieve sterkte van de werkgelegenheidsfunctie van gemeenten. Enerzijds geeft het een indicatie van de theoretische beschikbaarheid van banen voor de bevolking, anderzijds ook een indicatie van de mate waarin werkgelegenheid wordt ingevuld door niet-inwoners. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 71

72 Na sterke daling werkloosheidspercentage in Enschede in in 2016 weer lichte stijging. Hiermee wijkt Enschede af van referentiegemeenten. Figuur 5.3 Werkloosheidspercentage, Enschede, vergeleken met Almelo, Hengelo, Zwolle, Twente en Nederland ( ) 12% Nederland Twente (CR) 11% Enschede Almelo Hengelo Zwolle 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Figuur 5.4 Werkloosheidspercentage, Enschede, vergeleken met Groningen, Maastricht en Nijmegen ( ) 12% Enschede Groningen Maastricht Nijmegen 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% Bron: CBS-EBB (jaarcijfers) Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 72

73 Niet-werkende werkzoekenden en uitkeringen Na periode van jaarlijkse toename: eind 2016 ongeveer niet-werkende werkzoekenden minder dan eind Figuur 5.5 Ontwikkeling aantal NWW ers in Enschede (31 december december 2016) Bron: UWV Werkbedrijf Figuur 5.6 Ontwikkeling aantal NWW ers in Enschede (31 januari april 2017) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr Bron: UWV Werkbedrijf Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 73

74 Daling aantal NWW-ers isin enschede conform regionaal en landelijk gemiddelde. Figuur 5.7 Jaarlijkse procentuele ontwikkeling aantal NWW ers, Enschede vergeleken (31 dec dec. 2016) 40% 30% 20% 10% 0% -10% Enschede -20% Nederland Twente -30% '03-'04 '04-'05 '05-'06 '06-'07 07-'08 '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 Bron: UWV Werkbedrijf Helft van NWW ers in Enschede is laag opgeleid. Afname van deze groep is in periode januari 2016 tot januari 2017 relatief beperkt. Tabel 5.8 Aantal NWW ers per gemeente, naar opleidingsniveau (1 januari 2017) LAAG MIDDEN HOOG Gemeente jan-17 aandeel % ontw. jan-17 aandeel % ontw. jan-17 aandeel % ontw. Enschede % -7% % -14% % -18% Groningen % -16% % -23% % -30% Maastricht % -12% % -20% % -25% Nijmegen % -8% % -12% % -18% Almelo % -8% % -16% % -16% Hengelo % -15% % -22% % -18% Zwolle % -7% % -13% % -17% Nederland % -11% % -17% % -15% Nota bene: % ontwikkeling is ten opzichte van januari Bron: UWV Werkbedrijf Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 74

75 In afgelopen jaar is afname van het aantal NWW-ers onder vrouwen in Enschede in vergelijking met andere gemeenten verhoudingsgewijs beperkt. Tabel 5.9 Aantal NWW ers per gemeente, naar geslacht (1 januari 2017) MAN VROUW Gemeente jan-17 aandeel % ontw. jan-17 aandeel % ontw. Enschede % -12% % -8% Groningen % -23% % -20% Maastricht % -19% % -12% Nijmegen % -10% % -12% Almelo % -13% % -10% Hengelo % -20% % -16% Zwolle % -9% % -10% Nederland % -14% % -11% Nota bene: % ontwikkeling is ten opzichte van januari Bron: UWV Werkbedrijf Net als bij andere gemeenten en landelijk is in het afgelopen jaar vooral het aantal jongere NWW-ers gekrompen. Tabel 5.10 Aantal NWW ers per gemeente, naar leeftijd (1 januari 2017) < 27 JAAR JAAR 50 JAAR E.O. Gemeente jan-17 aandeel % ontw. jan-17 aandeel % ontw. jan-17 aandeel % ontw. Enschede % -31% % -12% % 0% Groningen % -47% % -23% % -7% Maastricht 497 9% -40% % -22% % -2% Nijmegen % -28% % -14% % 1% Almelo 458 7% -39% % -14% % 0% Hengelo 297 6% -49% % -21% % -4% Zwolle % -24% % -13% % 2% Nederland % -33% % -15% % -3% Nota bene: % ontwikkeling is ten opzichte van januari Bron: UWV Werkbedrijf Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 75

76 Het aantal WW-uitkeringen in Enschede is in 2016 gedaald. Ook in de vergelijkingsgemeenten is het aantal WW-uitkeringen afgenomen. Figuur 5.8 Geïndexeerde ontwikkeling aantal WW-uitkeringen, Enschede vergeleken (januari 2016 april 2017) 110 Enschede Groningen Maastricht Nijmegen Nederland jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr Bron: UWV Werkbedrijf Tabel 5.11 Aantal WW-uitkeringen per gemeente (januari 2016-april 2017) JAN-16 DEC-16 APR-17 % ONTW. JAN 16 APRIL 17 Enschede % Groningen % Maastricht % Nijmegen % Almelo % Hengelo % Zwolle % Nederland % Bron: UWV Werkbedrijf Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 76

77 Figuur 5.9 Aantal WW-uitkeringen per inwoners, Enschede vergeleken (januari 2016 en april 2017) 40 jan-16 apr ,1 34, ,3 25,0 25,5 23,2 23,6 27,5 23,7 27,6 29,0 30,3 26,3 27,4 23,5 19, Enschede Groningen Maastricht Nijmegen Almelo Hengelo (O.) Zwolle Nederland Bron: UWV Werkbedrijf (aantal WW-uitkeringen) en CBS (aantal inwoners) Het aantal huishoudens met een WWB-uitkering is in 2015 in Enschede minder gestegen dan in vergelijkingsgemeenten en Nederland. Alleen in Groningen nam het aantal uitkeringen vergelijkbaar weinig toe. Tabel 5.12 Ontwikkeling totaal aantal huishoudens met WWB-uitkering, Enschede vergeleken (31 december ) DEC-14 DEC-15 DEC-16 % ONTW. DEC 14 DEC 16 Enschede ,6% Groningen ,6% Maastricht ,9% Nijmegen ,0% Almelo ,0% Hengelo ,8% Zwolle ,1% Twente ,5% Nederland ,0% Bron: CBS NB: Het totaal aantal uitkeringen aan huishoudens op grond van de Wet werk en bijstand (WWB, t/m 2014) en de Participatiewet (vanaf 2015). Een uitkering aan een (echt)paar wordt geteld als één uitkering aan twee personen. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 77

78 Figuur 5.10 Aantal huishoudens met WWB-uitkering per huishoudens, Enschede vergeleken (31 dec en 2016) 120 dec-14 dec ,6 93,4 85,2 86,9 79,7 88,7 94,0 73, ,4 55,5 67,0 64,4 60,8 61,8 59,1 56,3 57,3 54, Bron: CBS Enschede Groningen Maastricht Nijmegen Almelo Hengelo Zwolle Twente Nederland Economische ontwikkeling Enschede 2016 Beroepsbevolking en werkloosheid 78

79 1 BIJLAGE Begrippenlijst Economische ontwikkeling Enschede 2016 Begrippenlijst 79

80 Bijlage 1. Begrippenlijst Begrip Beroepsbevolking Fulltime werkzaam Grootteklasse vestigingen Netto participatiegraad Omschrijving Alle personen (15 tot en 74 jaar) die: tenminste twaalf uur per week werken, of werk hebben aanvaard waardoor ze tenminste twaalf uur per week gaan werken, of verklaren ten minste twaalf uur per week te willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en activiteiten ontplooien om werk voor ten minste twaalf uur per week te vinden. Gemiddeld 12 uur of meer per week werkzaam. Indeling van vestigingen op basis van het aantal fulltime werkzame personen. Het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. Niet-werkende werkzoekende De bij een vestiging van het UWV Werkbedrijf actueel ingeschreven werkzoekende zonder werk of werkzoekende die minder dan twaalf uur per week werkt met een inschrijfdatum en geen uitschrijfdatum. Zij dienen ingeschreven te zijn in de regio waar zij woonachtig zijn. Potentiële beroepsbevolking Parttime werkzaam Vestiging Werkloze beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking Werkzame persoon Alle jarigen, bestaande uit de beroepsbevolking en nietberoepsbevolking. Gemiddeld minder dan 12 uur per week werkzaam. Locatie van een onderneming, instelling of zelfstandige beroepsbeoefenaar (dat wil zeggen elke fabriek, werkplaats, kantoor, winkel of andere bedrijfsruimte, dan wel elk complex daarvan) waarin of van waaruit een economische activiteit of zelfstandig (vrij) beroep wordt uitgeoefend door minimaal 1 werkzaam persoon. Personen (15 tot en met 74 jaar) zonder werk, of met werk voor minder dan twaalf uur per week, die actief op zoek zijn naar betaald werk voor twaalf uur of meer per week en die daarvoor direct beschikbaar zijn. Personen (15 tot en met 74 jaar) die in Nederland wonen en betaald werk hebben van twaalf uur of meer per week. Persoon die betaalde activiteiten verricht op of vanuit de vestiging: meewerkende eigenaar (directie, bedrijfshoofd), meewerkend gezinslid, zelfstandige beroepsbeoefenaar en/of werknemer. Uitzendkrachten zijn werknemers en worden meegeteld in het totaal aantal werkzame personen. Wet Werk en Bijstand (WWB) Wet uit 2004, bedoeld voor mensen die niet in staat zijn om in hun eigen onderhoud te voorzien en ook geen beroep kunnen doen op een andere sociale verzekeringswet. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Begrippenlijst 80

81 Niet Werkende Werkzoekenden (NWW) en Werkloze beroepsbevolking (WBB): UWV Werkbedrijf publiceert cijfers over niet-werkende werkzoekenden (NWW) op de website De cijfers over de NWW verschillen van samenstelling met de werkloze beroepsbevolking (WBB) die het CBS publiceert. Enerzijds staan niet alle werklozen ingeschreven bij UWV Werkbedrijf (vooral personen zonder recht op een uitkering zoals jongeren en herintreders). Anderzijds staan er personen bij UWV ingeschreven die niet tot de werkloze beroepsbevolking horen (personen die bijvoorbeeld een opleiding volgen of die niet actief naar werk zoeken). Een ander verschil is de wijze waarop beide cijfers tot stand komen: het NWW-cijfer komt voort uit registratie van werkzoekenden door UWV Werkbedrijf, het WBB-cijfer van het CBS komt tot stand door een enquête onder de beroepsbevolking. Vanaf januari 2015 volgt het CBS de internationaal afgesproken definitie van werkloosheid. Hiermee vervalt het urencriterium van 12 uur en de leeftijdsgrens van 65 jaar. Aansluitend daarop heeft ook UWV de definitie van de niet-werkende werkzoekenden (nww) aangepast. Een niet-werkende werkzoekende is per januari 2015 iemand van 15 tot en met 74 jaar die bij UWV als werkzoekende staat ingeschreven. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Begrippenlijst 81

82 2 BIJLAGE Afbakening werkgelegenheidslocaties Economische ontwikkeling Enschede 2016 Afbakening werkgelegenheidslocaties 82

83 Bijlage 2. Afbakening werkgelegenheidslocaties Type locatie Bedrijventerrein locatie Bleekweg (Hardick & Seckel) De Plooij De Reulver Euregio Groote Plooij Havengebied Het Sander Josink Es Luchthaven Twente Marssteden Rigtersbleek - Tubantia Roombekerveld Sleutelkamp Transportcentrum Usseler Es Westerval Zuiderval - Hofkwartier Kantoorlocatie Centrum Creatieve Campus Kennispark Bedrijvenpark Drienerlo Kennispark B&S-park Kennispark UT (incl. The Gallery) Stationsomgeving Uitvalswegen buiten Binnensingelgebied Zuiderval - Het Eeftink Zuiderval - Kotmanpark Winkellocatie Kernwinkelapparaat (KWA) Boswinkel Budgetcenter Deppenbroek Eschmarke Glanerbrug Helmerhoek Lage Bothofstraat Miro Center Op de Brouwerij Schuttersveld Stadsveld Stokhorst / 't Ribbelt Stroinkslanden Twekkelerveld Zuid Economische ontwikkeling Enschede 2016 Afbakening werkgelegenheidslocaties 83

84 Economische ontwikkeling Enschede 2016 Afbakening werkgelegenheidslocaties 84

85 3 BIJLAGE Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector Economische ontwikkeling Enschede 2016 Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector 85

86 Bijlage 3. Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector Industriële sector SBI-code SBI-afdeling High-technology 21 Vervaardiging van farmaceutische grondstoffen en producten 26 Vervaardiging van computers, elektronische en optische mach. Medium-high-technology 20 Vervaardiging van chemische producten 27 Vervaardiging van elektrische apparatuur 28 Vervaardiging van overige machines en apparaten 29 Vervaardiging van auto's, aanhangwagens en opleggers 30 Vervaardiging van overige transportmiddelen Medium-low-technology 19 Vervaardiging van cokesovenproducten en aardolieverwerking 22 Vervaardiging van producten van rubber en kunststof 23 Vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale prod. 24 Vervaardiging van metalen in primaire vorm 25 Vervaardiging van prod. van metaal (geen machines en app.) 33 Reparatie en installatie van machines en apparaten Low-technology 10 Vervaardiging van voedingsmiddelen 11 Vervaardiging van dranken 12 Vervaardiging van tabaksproducten 13 Vervaardiging van textiel 14 Vervaardiging van kleding 15 Vervaardiging van leer, lederwaren en schoenen 16 Primaire houtbewerking en vervaardiging van artik. van hout 17 Vervaardiging van papier, karton en papier- en kartonwaren 18 Drukkerijen, reproductie van opgenomen media 31 Vervaardiging van meubels 32 Vervaardiging van overige goederen Economische ontwikkeling Enschede 2016 Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector 86

87 Kennisintensieve dienstensector SBI-code SBI-afdeling Knowledge-intensive market services 50 Vervoer over water 51 Luchtvaart 69 Rechtskundige dienstverlening, accountancy, belastingadvies 70 Holdings (geen financiële), interne concerndiensten 71 Architecten, ingenieurs en technisch ontwerp en advies 73 Reclame en marktonderzoek 74 Industrieel ontwerp en vormgeving, fotografie, vertaling 78 Arbeidsbemiddeling, uitzendbureaus en personeelsbeheer 80 Beveiliging en opsporing High-tech knowledge-intensive services 59 Productie en distributie van films en televisieprogramma s 60 Verzorgen en uitzenden van radio- en televisieprogramma's 61 Telecommunicatie 62 Dienstverl. activiteiten op het gebied van informatietechn. 63 Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie 72 Speur- en ontwikkelingswerk Knowledge-intensive financial services 64 Financiële instellingen (geen verzekeringen, pensioenfonds) 65 Verzekeringen en pensioenfondsen (geen verplichte soc. verz) 66 Overige financiële dienstverlening Other knowledge-intensive services 58 Uitgeverijen 75 Veterinaire dienstverlening 84 Openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen 85 Onderwijs 86 Gezondheidszorg 87 Verpleging, verzorging en begeleiding met overnachting 88 Maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting 90 Kunst 91 Culturele uitleencentra, archieven, musea, dierentuinen 92 Loterijen en kansspelen 93 Sport en recreatie Minder kennisintensieve dienstensector SBI-code SBI-afdeling Less-knowledge-intensive market services 45 Handel in en reparatie van auto s, motorfietsen, aanhangers 46 Groothandel en handelsbemiddeling (niet in auto's e.d.) 47 Detailhandel (niet in auto's e.d.) 49 Vervoer over land 52 Opslag en dienstverlening voor vervoer 55 Logiesverstrekking 56 Eet- en drinkgelegenheden 68 Verhuur van en handel in onroerend goed 77 Verhuur en lease van auto's, consumentenartikelen, machines 79 Reisbemiddeling, reisorganisatie, toeristische informatie 81 Facility management, reiniging en landschapsverzorging 82 Overige zakelijke dienstverlening 95 Reparatie van computers en consumentenartikelen Other less-knowledge-intensive services 53 Post en koeriers 94 Levensbeschouwelijke en politieke organisaties 96 Wellness en overige dienstverlening; uitvaartbranche 97 Huishoudens als werkgever van huishoudelijk personeel 98 Niet-gespecificeerde productie v. goederen door particulieren 99 Extraterritoriale organisaties en lichamen Economische ontwikkeling Enschede 2016 Clustering industriële- en kennisintensieve dienstensector 87

88 4 BIJLAGE Afbakening sector Recreatie & Toerisme Economische ontwikkeling Enschede 2016 Afbakening sector Recreatie & Toerisme 88

89 Bijlage 4. Afbakening sector Recreatie & Toerisme Nota bene: de wegingsfactoren worden toegepast op het aantal werkzame personen, maar niet op het aantal vestigingen. Economische ontwikkeling Enschede 2016 Afbakening sector Recreatie & Toerisme 89