Uitvoeringsaspecten van Pensioenakkoord

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Uitvoeringsaspecten van Pensioenakkoord"

Transcriptie

1 Uitvoeringsaspecten van Pensioenakkoord Willem Eikelboom De 4 e dinsdag in september Towers Watson. All rights reserved.

2 Wel of geen Pensioenakkoord invulling aanvullend pensioen vindt decentraal plaats tussen werkgevers en werknemers Pensioenakkoord is een afspraak tussen werkgeversvertegenwoordigers, vakbonden en kabinet over: AOW Uitgangspunten voor de inrichting van aanvullend pensioen Feitelijke invulling van aanvullend pensioen op decentraal niveau Uitgangspunten Pensioenakkoord zijn richtinggevend maar niet heilig Randvoorwaarden: Fiscaal kader Financieel toetsingskader Pensioen als onderdeel van totaal beloningspakket (relatie vitaliteitsregeling) 2

3 De drie smaken na het pensioenakkoord Harde nominale pensioentoezegging (defined benefit) Onzekere premie Zekere nominale uitkering met onzekere indexatie FTK1 Zachte reële pensioentoezegging Vaste collectieve premie Onzekere uitkering FTK2 Beschikbare premieregeling Zekere individuele premie (Onzekere) uitkering Zorgplicht 3

4 Harde pensioentoezegging Werkgevers: Zorg dat je in control bent! Harde toezegging wordt duurder Verzwaring solvabiliteitsbuffer met ~5% (ivm 97,5% zekerheidseis) Premie ten minste gelijk aan zuivere kostendekkende premie (op marktrente) Werkgever draagt groot deel risico werkgever: wees in control Betere monitoring door onderneming van pensioenrisico s Actieve betrokkenheid in pensioenfondsbestuur (HR + finance) en beleggingscommissie Incorporeer financieel ondernemingsbeleid in pensioenfonds Ondernemingsdoelstellingen (IAS) meenemen in ALM-studies Multinational pooling + captives 4

5 Regelgeving voor pensioenbestuur is doorgeschoten De regels voor pension fund governance trekken pensioenfondsbesturing te veel weg van de onderneming Constatering Pensioenakkoord: De pensioenlasten in het huidig pensioensysteem liggen onevenredig veel bij de onderneming Pension fund governance beperkt juist de inzet van de onderneming Oproep tot meer inzet van externe professionals Werkgeversrol beperkt (max 50% in bestuur, slechts 1/3 in RvT, niet in deelnemersraad) Paritair bestuursmodel past het best bij harde pensioentoezegging

6 Beschikbare premie dat kan veel mooier Huidige beschikbare premieregelingen: Vaak nog (te) duur Weinig afgestemd op individuele pensioenambitie Verbeteringsmogelijkheden Derde generatie DC Neem individuele pensioenambitie als uitgangspunt PPI Unbundled inkoop van beste dienstverleners Schaalvoordelen door internationale samenwerking 6

7 Een zacht reëel pensioen Wat is dat ook alweer? Ambitie: geïndexeerde middelloonregeling Vaste premie Vaste rekenrente = verwacht rendement minus indexatieambitie beleggingen Verwachtingsgraad verwachtin gswaarde pensioenverplichtingen Bijsturen pensioenen afhankelijk van niveau verwachtingsgraad In te vullen parameters: Keuze nominaal of reëel Indexatieambitie Risicotolerantie Beleggingsmix en verwacht rendement Niveaus voor bijsturing (en omvang egalisatiereserve) Hersteltermijn 7

8 Een zacht reëel pensioen dat vraagt nogal wat van bestuurders en deelnemers Een zachte reële ambitie is complex door Spanning tussen enerzijds een pensioenambitie op lange termijn en anderzijds vaste premie op korte termijn Hoe realistisch zijn de veronderstellingen? Waardering middels vaste discontovoet Hoe gezond is de echte financiële positie? Geleidelijke bijsturing bij tekort/overschot Wie financiert de tekorten? Hierdoor weinig inzicht in de echte financiële risico s van pensioentrekkers, werknemers en toekomstige werknemers 8

9 Een zacht reëel pensioencontract werkt alleen bij perfecte communicatie Zacht pensioen is een onzeker pensioen Deelnemers hebben geen invloed op uitkomsten Stelsel is gebaseerd op solidariteit Daarom slechts houdbaar als perfecte communicatie over Verwacht pensioenniveau Pensioenrisico s Solidariteitsstromen

10 Een zacht reëel pensioencontract werkt alleen bij maximale deskundigheid Deelnemers en gepensioneerden zijn overgeleverd aan het pensioenfondsbestuur Verplichte deelname van deelnemers in onzeker pensioen Deelnemers en gepensioneerden hebben geen invloed op uitkomsten Gevolg: pensioenbetrokkenheid is laag Daarom slechts houdbaar bij deskundig bestuur met veel zeggenschap Paritair bestuursmodel met deelnemersraad en RvT of externe professionele bestuurders met RvT of gemengd bestuursmodel (one-tier board) Met goed risicomanagement En minimum toezichtregels (FTK)

11 Samenvattend: Ondernemingen zijn aan zet voor decentrale invulling van het pensioenakkoord Een harde pensioentoezegging blijft mogelijk Maar is duur Sturing vanuit onderneming is gewenst Een zachte pensioentoezegging klinkt aantrekkelijk Maar is complex Vraagt maximale deskundigheid en communicatie Een beschikbare premieregeling kan ook Maar dat kan mooier

12 Contactdetails Willem Eikelboom Towers Watson Schumanpark 9E 7336 AM Apeldoorn Phone: +31 (0) Disclaimer: This presentation is provided solely for the TW 4 e dinsdag september 2011 seminar. It may not be suitable for use in any other context or for any other purpose without prior written consent of Towers Watson. 12

Studiedag Economie. Pensioen. A presentation to Guido de Bres by Willem Eikelboom. 15 November Towers Watson. All rights reserved.

Studiedag Economie. Pensioen. A presentation to Guido de Bres by Willem Eikelboom. 15 November Towers Watson. All rights reserved. Studiedag Economie Pensioen A presentation to Guido de Bres by Willem Eikelboom 15 November 2011 2011 Towers Watson. All rights reserved. Agenda Waarom pensioen? Kapitaaldekking of omslagstelsel? Pensioenakkoord

Nadere informatie

Pensioenactualiteiten

Pensioenactualiteiten Pensioenactualiteiten Vereniging van DSM Gepensioneerden 27 maart 2013 Toelichting door Gerard Rutten 2013-001773 Nederlandse Pensioenfondsen: sterke daling van de dekkingsgraad 1 Mutation 25 Funding ratio

Nadere informatie

Actualiteiten pensioen

Actualiteiten pensioen Actualiteiten pensioen Stichting Pensioenfonds Thales Nederland 20 juni 2013 2013 Towers Watson. All rights reserved. Wat speelt er allemaal? Sociaal akkoord AOW-leeftijd gaat omhoog AOW-gat Nominaal versus

Nadere informatie

Indexatie-IQ, voor een transparant en stabiel pensioen.

Indexatie-IQ, voor een transparant en stabiel pensioen. Indexatie-IQ, voor een transparant en stabiel pensioen. De Bazel 24 mei 2012 Het Pensioenakkoord Drie delen: - De AOW-leeftijd - Pensioen in de tweede pijler - Ouderenparticipatie Wat is de aanleiding?

Nadere informatie

Najaarsbijeenkomst Vereniging Senioren ING Regio Rotterdam/Zeeland

Najaarsbijeenkomst Vereniging Senioren ING Regio Rotterdam/Zeeland Najaarsbijeenkomst Vereniging Senioren ING Regio Rotterdam/Zeeland Peter de Bruijne Voorzitter Bestuur Pensioenfonds ING 31 oktober 2013 QR code website Pensioenfonds ING Agenda Financiële situatie Klanttevredenheid

Nadere informatie

Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden

Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden opgericht in 1986 gevestigd in Utrecht De NVOG en de Pensioendossiers 2 NVOG : wie

Nadere informatie

Ballast Nedam Pensioenfonds. Informatiebijeenkomst Premievrijen en gepensioneerden. Theo Bruijninckx 1 november 2004

Ballast Nedam Pensioenfonds. Informatiebijeenkomst Premievrijen en gepensioneerden. Theo Bruijninckx 1 november 2004 Ballast Nedam Pensioenfonds Informatiebijeenkomst Premievrijen en gepensioneerden Theo Bruijninckx 1 november 2004 Onderwerpen Agendapunt 1: Jaarverslag 2003 Overzicht 2003 Herstelplan 2002 Agendapunt

Nadere informatie

Pensioenfonds DSM Nederland

Pensioenfonds DSM Nederland Pensioenfonds DSM Nederland door Ton de Boer op verzoek van VDP 12-12-2016 Pensioenfonds DSM Nederland 1 AGENDA 1. Inleiding 2. Huidige situatie a) Financieel b) Uitkomsten deelnemersonderzoek c) Besluiten

Nadere informatie

Nieuw pensioencontract. DIRK BROEDERS, Toezichtstrategie Seminar voor vermogensbeheerders, 27 juni 2012

Nieuw pensioencontract. DIRK BROEDERS, Toezichtstrategie Seminar voor vermogensbeheerders, 27 juni 2012 Nieuw pensioencontract DIRK BROEDERS, Toezichtstrategie Seminar voor vermogensbeheerders, 27 juni 2012 Kernpunten 1. Eén ftk met twee soorten contracten (nominale contract en reële contract) 2. Contracten

Nadere informatie

Aanpassing pensioenregeling een must. Presentatie: Marcel Brussee / voorzitter SPH Kees Lekkerkerker / directeur HRM

Aanpassing pensioenregeling een must. Presentatie: Marcel Brussee / voorzitter SPH Kees Lekkerkerker / directeur HRM Aanpassing pensioenregeling een must Presentatie: Marcel Brussee / voorzitter SPH Kees Lekkerkerker / directeur HRM 1 Aanpassing pensioenregeling een must Inhoud Marcel Brussee: Achtergrond wijzigingen

Nadere informatie

De toekomst van beschikbare premieregelingen in Nederland

De toekomst van beschikbare premieregelingen in Nederland De toekomst van beschikbare premieregelingen in Nederland Break-out sessie DC en PPI Gaston Siegelaer 4 e dinsdag in september 2011 2011 Towers Watson. All rights reserved. Oude waarheden (prékredietcrisistijdperk)

Nadere informatie

Pensioenverplichtingen

Pensioenverplichtingen Pensioenverplichtingen Het nieuwe IAS 19R: commercieel vs. fiscaal Sebastiaan Reenders Jurjen Bevers Pensioenen: IAS 19R en fiscaal Wijzigingen IAS 19R Hoofdlijnen IAS 19 en belangrijkste wijzigingen per

Nadere informatie

Deelnemersbijeenkomst

Deelnemersbijeenkomst Deelnemersbijeenkomst Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland 18 november 2014 13 oktober 2010 Deelnemersbijeenkomst Agenda Opening 2013 Financiën: Dekkingsgraad en financiële situatie Henk Beleggingsbeleid

Nadere informatie

Het verbeterde financieel toetsingskader (ftk) Zeist, 26 juni 2014

Het verbeterde financieel toetsingskader (ftk) Zeist, 26 juni 2014 Het verbeterde financieel toetsingskader (ftk) Zeist, 26 juni 2014 Wat doet het ftk? Wat zit er in de pot? Wat is er beloofd? Generatiebalans FTK = beheersingssysteem Indicator Nominale dekkingsgraad

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds RBS Nederland

Stichting Pensioenfonds RBS Nederland Stichting Pensioenfonds RBS Nederland Lunch & Learn 27 september / 2 oktober / 8 oktober 2012 Internal use only Programma Wat komt er vandaag aan bod? Van premie tot pensioen 1 Een goede pensioenregeling

Nadere informatie

27 september Deelnemersvergadering

27 september Deelnemersvergadering 27 september 2007 Deelnemersvergadering Kernpunten 2006 Goed jaar, dekkingsgraad van 117,1% naar 122,7% Geen herstelplan meer nodig in 2007 Indexatie in 2006 verleend over 2005 van: - 0,63% voor de actieve

Nadere informatie

De fiscale aspecten van het pensioenakkoord: het is lastiger dan het lijkt. Workshop 9 mei 2012

De fiscale aspecten van het pensioenakkoord: het is lastiger dan het lijkt. Workshop 9 mei 2012 De fiscale aspecten van het pensioenakkoord: het is lastiger dan het lijkt Workshop 9 mei 2012 Programma De aanleiding en het pensioenakkoord op hoofdlijnen Aanpassingsmechanismes Fiscale pensioenkader

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst

Informatiebijeenkomst Stichting Pensioenfonds DHV Informatiebijeenkomst 24 september 2013 2013 Royal HaskoningDHV, All rights reserved Alleen voor intern gebruik Agenda Opening Jaarverslag 2012 Paul Canisius Actuele ontwikkelingen

Nadere informatie

Pensioen in beweging. Lenteakkoord 2012, Hoofdlijnennota herziening FTK en Septemberpakket

Pensioen in beweging. Lenteakkoord 2012, Hoofdlijnennota herziening FTK en Septemberpakket Pensioen in beweging Lenteakkoord 2012, Hoofdlijnennota herziening FTK en Septemberpakket Deelnemersvergadering Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam door Peter Janssen 27 september 2012 2012 Towers Watson.

Nadere informatie

Toekomstbestendigheid pensioenregelingen

Toekomstbestendigheid pensioenregelingen Zoetermeer, 18 februari 2011 Toekomstbestendigheid pensioenregelingen Marc Heemskerk, Amstelveen Marc.Heemskerk@mercer.com www.mercer.nl Toekomstbestendigheid huidige pensioenregeling Inleiding Demografische

Nadere informatie

PENSIOEN IN BEWEGING! KLAAR VOOR DE TOEKOMST? SAMEN DELEN, EEN STERKE KEUZE

PENSIOEN IN BEWEGING! KLAAR VOOR DE TOEKOMST? SAMEN DELEN, EEN STERKE KEUZE PENSIOEN IN BEWEGING! KLAAR VOOR DE TOEKOMST? SAMEN DELEN, EEN STERKE KEUZE PENSIOEN IS AANVULLING OP AOW Lijfrente Salaris 100% Pensioen Staatspensioen (AOW) 2 AOW, VOLKSVERZEKERING (1) Voorziet in MINIMUM

Nadere informatie

Nieuw pensioencontract Wat is de huidige stand van zaken?

Nieuw pensioencontract Wat is de huidige stand van zaken? Nieuw pensioencontract Wat is de huidige stand van zaken? UNETO-VNI 3 oktober 2017 Emile Soetendal 2 Reisschema voor vandaag 1. Voor welk probleem zoeken we een oplossing? 2. Randvoorwaarden Pensioenfederatie

Nadere informatie

Voorbereiding transitie pensioencontract

Voorbereiding transitie pensioencontract Voorbereiding transitie pensioencontract IIR Seminar Nieuw pensioencontract 18 september 2013 Annelies Verhoeven (AFM) Peter Hoopman () Agenda Introductie kernproblematiek Keuzes en misvattingen Transitieproces

Nadere informatie

Pensioen vanaf.. Impact sociaal akkoord op pensioenregelingen. drs. Rajish Sagoenie, Actuaris AG. Aon Hewitt Consulting Retirement Actuarial Services

Pensioen vanaf.. Impact sociaal akkoord op pensioenregelingen. drs. Rajish Sagoenie, Actuaris AG. Aon Hewitt Consulting Retirement Actuarial Services Pensioen vanaf.. Impact sociaal akkoord op pensioenregelingen drs. Rajish Sagoenie, Actuaris AG Agenda Waarom Pensioenakkoord? Inhoud Pensioenakkoord Wat doen we ermee? Oplossingsrichtingen Hoe nu verder?

Nadere informatie

Ballast Nedam Pensioenfonds. Deelnemersvergadering. Theo Bruijninckx 22 september 2004

Ballast Nedam Pensioenfonds. Deelnemersvergadering. Theo Bruijninckx 22 september 2004 Ballast Nedam Pensioenfonds Deelnemersvergadering Theo Bruijninckx 22 september 2004 Onderwerpen Agendapunt 4: Jaarverslag 2003 Overzicht 2003 Herstelplan 2002 Agendapunt 6: Wijziging bijsparen Agendapunt

Nadere informatie

PENSIOEN Gemakkelijker kunnen we het...

PENSIOEN Gemakkelijker kunnen we het... PENSIOEN Gemakkelijker kunnen we het... Venlo, 29 februari 2012 Pensioen diverse actualiteiten 1. Wat houdt pensioenakkoord voor AOW in 2. Gevolgen voor pensioen 3. Hoe werkt uitstellen pensioendatum 4.

Nadere informatie

reëel financieel toetsingskader (FTK2)

reëel financieel toetsingskader (FTK2) nominaal financieel toetsingskader (FTK1) - bestaande contract - nominale contract - uitkeringsovereenkomst - onderscheid tussen nominale opbouw en indexatie - 2,5% onderdekkingskans maatstaf voor nominale

Nadere informatie

Het nieuwe FTK Hoe gaat het er uit zien? Wordt het transparant?

Het nieuwe FTK Hoe gaat het er uit zien? Wordt het transparant? Het nieuwe FTK Hoe gaat het er uit zien? Wordt het transparant? Adri Jansen en Diede Panneman VSAE workshop 5 maart 2014 Copyright 2012 Sprenkels & Verschuren. Geen enkele reproductie van het document

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Deutsche Bank Nederland

Stichting Pensioenfonds Deutsche Bank Nederland Human Resources Stichting Pensioenfonds Nederland Toelichting Witteveenkader II en nieuw Financieel Toetsingskader 30 september 2014 kantoor Amsterdam Identifier Presentatie Seminar DNB 28 en 30 mei 2013

Nadere informatie

RESULTATEN ENQUÊTE CONSULTATIE NIEUW FTK ACTUARIEEL. Vraag 1

RESULTATEN ENQUÊTE CONSULTATIE NIEUW FTK ACTUARIEEL. Vraag 1 RESULTATEN ENQUÊTE CONSULTATIE NIEUW FTK ACTUARIEEL Vraag 1 Onder het huidige FTK krijgen pensioenfondsen te maken met de zogenaamde beleggings -spagaat: aan de ene kant kan er weinig risico worden genomen

Nadere informatie

ALM en het nieuwe pensioencontract. Theo Nijman 17 December 2010

ALM en het nieuwe pensioencontract. Theo Nijman 17 December 2010 ALM en het nieuwe pensioencontract Theo Nijman 17 December 2010 Agenda Schets structuur nieuwe pensioencontracten Mogelijke ontwikkeling toezichtsmodel ALM toepassingen voor nieuwe contract en uitdagingen

Nadere informatie

Pensioenregeling Stichting pensioenfonds Groothandel Vegro

Pensioenregeling Stichting pensioenfonds Groothandel Vegro Pensioenregeling Stichting pensioenfonds Groothandel Vegro december 2006 Paulien Siegman Redenen voor een nieuwe Pensioenwet Reden wijziging: veroudering en onoverzichtelijkheid PSW Nieuwe Pensioenwet

Nadere informatie

Laveren tussen ambitie en garantie: de ervaringen van Pensioenfonds TNO. November 2013 Hans de Ruiter

Laveren tussen ambitie en garantie: de ervaringen van Pensioenfonds TNO. November 2013 Hans de Ruiter 1 Laveren tussen ambitie en garantie: de ervaringen van Pensioenfonds TNO November 2013 Hans de Ruiter 2 Inhoud Inleiding pensioencontract De marsroute naar het nieuwe contract Tien vragen en antwoorden

Nadere informatie

Pensioenambitie onder druk?

Pensioenambitie onder druk? JAARGANG JULI 2010 NUMMER 4 PENSIOENBULLETIN Pensioeninformatie voor werkgevers en pensioenfondsen Pensioenambitie onder druk? Op 4 juni maakten de sociale partners in hun pensioenakkoord afspraken over

Nadere informatie

Vereniging van DSM gepensioneerden

Vereniging van DSM gepensioneerden Wat wil de VDP? Krachtig invloed uitoefenen voor úw waardevast pensioen. Streven naar een positie aan de onderhandelingstafel, gelijkwaardig aan de vakorganisaties. Streven naar een sterkere positie in

Nadere informatie

Spoorboekje. Pensioenakkoord Waar ging dat ook al weer over? Hoofdlijnen no33e Welke type contracten zijn denkbaar? Lenteakkoord Wat betekent dat?

Spoorboekje. Pensioenakkoord Waar ging dat ook al weer over? Hoofdlijnen no33e Welke type contracten zijn denkbaar? Lenteakkoord Wat betekent dat? Spoorboekje 1 Pensioenakkoord Waar ging dat ook al weer over? 2 Hoofdlijnen no33e Welke type contracten zijn denkbaar? 3 Lenteakkoord Wat betekent dat? 4 Cao onderhandelingstafel Werk aan de winkel! 1

Nadere informatie

Een sterke tweede pijler Naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen

Een sterke tweede pijler Naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen Een sterke tweede pijler Naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen Commissie Toekomstbestendigheid Aanvullende Pensioenregelingen Prof. dr. K.P. Goudswaard (voorzitter) Prof. dr. R.M.W.J.

Nadere informatie

Marktconsistente waardering voor. Theo Nijman Bas Werker Tilburg University July 2011

Marktconsistente waardering voor. Theo Nijman Bas Werker Tilburg University July 2011 Marktconsistente waardering voor zachte (reële) pensioencontracten Theo Nijman Bas Werker Tilburg University July 20 Samenvatting presentatie Theo Nijman Verevening kan tot lange periode leiden voordat

Nadere informatie

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 5 februari 2014. Stand van zaken SVG. 1 van 20

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 5 februari 2014. Stand van zaken SVG. 1 van 20 Stichting Voorzieningsfonds Getronics 5 februari 2014 Stand van zaken SVG 1 van 20 Programma Pensioenfonds SVG Wat speelt er rond de pensioenen? Financiële positie SVG Kortingsmaatregel Vooruitblik 2014-2015

Nadere informatie

TOETSINGCRITERIA PENSIOENSTELSEL GEZAMENLIJKE OUDERENORGANISATIES

TOETSINGCRITERIA PENSIOENSTELSEL GEZAMENLIJKE OUDERENORGANISATIES TOETSINGCRITERIA PENSIOENSTELSEL GEZAMENLIJKE OUDERENORGANISATIES Doel: Het doel van deze notitie is het formuleren van criteria, waarmee voorstellen op pensioengebied kunnen worden beoordeeld. Strategie:

Nadere informatie

Capgemini Nederland. Variabel of vastgesteld pensioen? Edwin Schokker. 29 maart 2017

Capgemini Nederland. Variabel of vastgesteld pensioen? Edwin Schokker. 29 maart 2017 Capgemini Nederland Variabel of vastgesteld pensioen? Edwin Schokker 29 maart 2017 2017 Willis Towers Watson. All rights reserved. Ref: HDr\656838\P170140 Pensioen bij Capgemini 1-1-2017 1-1-2016 Tot 1-1-2016

Nadere informatie

Geef pensioen de aandacht die het verdient. Jaarbericht Stichting Pensioenfonds

Geef pensioen de aandacht die het verdient. Jaarbericht Stichting Pensioenfonds Geef pensioen de aandacht die het verdient Jaarbericht Stichting Pensioenfonds Vijf mythes over pensioen Over pensioenen zijn meerdere mythes in omloop. Het is belangrijk om te weten hoe het wel zit. De

Nadere informatie

Position Paper FTK Datum: 1 september 2014 Onderwerp: Wet aanpassing financieel toezichtskader

Position Paper FTK Datum: 1 september 2014 Onderwerp: Wet aanpassing financieel toezichtskader FNV Naritaweg 10 Postbus 8456 1005 AL Amsterdam T 020 58 16 300 F 020 68 44 541 Position Paper FTK Datum: Onderwerp: Wet aanpassing financieel toezichtskader CNV Tiberdreef 4 Postbus 2475 3500 GL Utrecht

Nadere informatie

Afdeling Gouda Senioren Pensioenakkoord; stand van zaken 27 Mei 2011

Afdeling Gouda Senioren Pensioenakkoord; stand van zaken 27 Mei 2011 Afdeling Gouda Senioren Pensioenakkoord; stand van zaken 27 Mei 2011 Rob Barnhoorn Beleidsadviseur ABVAKABO FNV Rbarnhoorn@abvakabo nl Expertgroep Pensioenakkoord juni 2010 1. Waarom was dat nodig? Onderdelen:

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst Pensioenfonds KPN Pensioengerechtigden. Oktober 2013

Informatiebijeenkomst Pensioenfonds KPN Pensioengerechtigden. Oktober 2013 Informatiebijeenkomst Pensioenfonds KPN Pensioengerechtigden Oktober 2013 1 Pensioenstelsel Individueel Pensioen fonds Overheid Lijfrente Pensioen AOW B E L A S T I N G 2 Programma bestuur en taken bestuur

Nadere informatie

Terugblik op Wie zijn wij? Margreet Verhoef. Rita van Ewijk. Fred Steenwinkel. Sinds 2010 bestuurslid

Terugblik op Wie zijn wij? Margreet Verhoef. Rita van Ewijk. Fred Steenwinkel. Sinds 2010 bestuurslid Programma 1. Terugblik 2018 en financiële positie 2019 2. Toekomst Stichting Pensioenfonds Equens 3. Overgang naar Algemeen Pensioenfonds (APF) 4. Planning overgang 5. Pensioenakkoord 1 Wie zijn wij? Margreet

Nadere informatie

1.B. Jouw Cosun pensioen. Informatiebijeenkomsten voor pensioengerechtigden mei 2014

1.B. Jouw Cosun pensioen. Informatiebijeenkomsten voor pensioengerechtigden mei 2014 1.B Jouw Cosun pensioen Informatiebijeenkomsten voor pensioengerechtigden mei 2014 1 Agenda Pensioen in Nederland Waarom een nieuwe regeling bij Cosun? Pensioenpremie Toeslagverlening (indexatie) Discussie

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst Pensioenen: actueler dan ooit. Oktober 2013

Informatiebijeenkomst Pensioenen: actueler dan ooit. Oktober 2013 Informatiebijeenkomst Pensioenen: actueler dan ooit Oktober 2013 1 Pensioenstelsel Individueel Pensioen fonds Overheid Lijfrente Pensioen AOW B E L A S T I N G 2 Programma bestuur en taken bestuur de pensioenregeling

Nadere informatie

Van Duyn Van der Geer pensioenactualiteiten

Van Duyn Van der Geer pensioenactualiteiten Van Duyn Van der Geer pensioenactualiteiten 08-12-2016 Even voorstellen Pensioen Perspectief onafhankelijk van pensioenuitvoerder beloning is onafhankelijk van keuzes door opdrachtgever PP werkt uitsluitend

Nadere informatie

Een nominaal toetsingskader voor pensioenen met reële ambities: anomalie of poldervondst?

Een nominaal toetsingskader voor pensioenen met reële ambities: anomalie of poldervondst? Een nominaal toetsingskader voor pensioenen met reële ambities: ALM Conferentie anomalie of poldervondst? Prof. dr Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Netspar Amsterdam, 2 april 2008 Nederlands

Nadere informatie

Wat is er aan de hand moet onze pensioenen?

Wat is er aan de hand moet onze pensioenen? Wat is er aan de hand moet onze pensioenen? Casper van Ewijk, Netspar & University of Amsterdam KNAW Symposium, 9 januari 2014, Amsterdam Agenda Wat is een pensioen? Goed pensioen is een risicovol pensioen

Nadere informatie

Pensioenakkoord. Spelregels vanuit de actuaris bezien. Drs A.G.M. den Hartogh AonHewitt

Pensioenakkoord. Spelregels vanuit de actuaris bezien. Drs A.G.M. den Hartogh AonHewitt Pensioenakkoord Spelregels vanuit de actuaris bezien Drs A.G.M. den Hartogh AonHewitt Agenda Twee cijfermatige voorbeelden Verhoging pensioenleeftijd Overgang naar zachte verplichtingen Waarderingsvraagstuk

Nadere informatie

Herstelplannen: Evenwichtige. perspectief. Studiebijeenkomst Vereniging voor Pensioenrecht. 3 maart 2009 Jan Baars hoofd ALM PGGM

Herstelplannen: Evenwichtige. perspectief. Studiebijeenkomst Vereniging voor Pensioenrecht. 3 maart 2009 Jan Baars hoofd ALM PGGM Herstelplannen: Evenwichtige belangenbehartiging vanuit actuarieel perspectief Studiebijeenkomst Vereniging voor Pensioenrecht 3 maart 2009 Jan Baars hoofd ALM PGGM Dekkingsgraden daalden fors in 2008

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam

Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Windmolenproject Egmond, 2006 1 Deelnemersvergadering 28 september 2006 Agendapunt 4 Kernpunten 2005 Goed jaar, dekkingsgraad van 112,1% naar 117,1% gestegen, ondanks

Nadere informatie

ICK Beschikbare Premieregeling

ICK Beschikbare Premieregeling ICK Beschikbare Premieregeling Uitleg over een nieuwe de regeling van bedrijfstakpensioenfonds ICK 30 mei 2013 Diede Panneman Rutger van Asselt ' Copyright 2012 Sprenkels & Verschuren. Geen enkele reproductie

Nadere informatie

Aanscherping en verruiming

Aanscherping en verruiming Aanscherping en verruiming Pensioen: garantie voor de toekomst? Ronald Doornbos 28 april 2010 2010 Towers Watson. All rights reserved. Agenda 1. Wat vooraf ging 2. Voorstellen van 7 april 1. Kabinetsinzet

Nadere informatie

Pensioenakkoord. Spelregels vanuit de accountant bezien. Nico Pul Ernst & Young

Pensioenakkoord. Spelregels vanuit de accountant bezien. Nico Pul Ernst & Young Pensioenakkoord Spelregels vanuit de accountant bezien Nico Pul Ernst & Young Pensioenakkoord Korte vergelijking oud versus nieuw Gevolgen voor de jaarrekening Bijdrage accountants aan het debat Oud versus

Nadere informatie

Lage dekkingsgraden: de beleidsopties in het pensioencontract en de gevolgen voor stakeholders

Lage dekkingsgraden: de beleidsopties in het pensioencontract en de gevolgen voor stakeholders Lage dekkingsgraden: de beleidsopties in het pensioencontract en de gevolgen voor stakeholders ALM-seminar VBA 5 november 2009 Niels Kortleve Act_P09079 Lessen uit crisis voor pensioencontract Focus ligt

Nadere informatie

Een toekomst zonder indexatie Jos Berkemeijer. Amsterdam, 26 oktober 2015, DNB

Een toekomst zonder indexatie Jos Berkemeijer. Amsterdam, 26 oktober 2015, DNB Een toekomst zonder indexatie Jos Berkemeijer Amsterdam, 26 oktober 2015, DNB Agenda 1. Risicohouding 2. Indexatie Crash 3. EHBI 4. ISDC, met zonder indexatie Risicohouding, Zekerheid Je mag blind twee

Nadere informatie

Vereniging van DSM gepensioneerden

Vereniging van DSM gepensioneerden Alle rechten voorbehouden. Voor het verveelvoudigen, openbaar maken of overnemen van gedeelte(n) van deze presentatie dient men zich tot de Vereniging van DSM gepensioneerden te wenden. P P ENSIOEN cursus

Nadere informatie

Indexatie-IQ. Een intelligente en. innovatieve oplossing. voor een transparant. en stabiel pensioen.

Indexatie-IQ. Een intelligente en. innovatieve oplossing. voor een transparant. en stabiel pensioen. Indexatie-IQ Een intelligente en innovatieve oplossing voor een transparant en stabiel pensioen. Het Pensioenakkoord: - AOW leeftijd - Pensioen in de tweede pijler - Ouderenparticipatie Confident B.V.

Nadere informatie

Pensioenbijeenkomst Abvakabo FNV Het pensioen van nu en de toekomst in zicht November 2010. Welkom

Pensioenbijeenkomst Abvakabo FNV Het pensioen van nu en de toekomst in zicht November 2010. Welkom Pensioenbijeenkomst Abvakabo FNV Het pensioen van nu en de toekomst in zicht November 2010 Welkom Waar willen wij het met elkaar over hebben? Pensioen anno 2010 Stand van Zaken AOW en Pensioenakkoord 4

Nadere informatie

Solvency voor pensioenfondsen. Actuariaatcongres 2011 VSAE Agnes Joseph

Solvency voor pensioenfondsen. Actuariaatcongres 2011 VSAE Agnes Joseph Actuariaatcongres 2011 VSAE Agnes Joseph Agenda Pensioenfondsen Huidig toezicht op Nederlandse pensioenfondsen Europees toezicht financiële instellingen Solvency II voor pensioenfondsen Tot slot: Aangekondigde

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Avery Dennison. Deelnemers en Gepensioneerden Leiden, 2 september 2010

Stichting Pensioenfonds Avery Dennison. Deelnemers en Gepensioneerden Leiden, 2 september 2010 Algemene Vergadering van Algemene Vergadering van Deelnemers en Gepensioneerden Leiden, 2 september 2010 Agenda 1. Opening 2. Jaarverslag 2009 1. Kerngegevens 2. Resultaten 2009 3. Beleggingsbeleid 2009

Nadere informatie

14 augustus 2014 Behandeling Wet BL1408038 aanpassing financieel. Geachte leden van de Kamercommissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid,

14 augustus 2014 Behandeling Wet BL1408038 aanpassing financieel. Geachte leden van de Kamercommissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Vaste Kamercommissie Sociale zaken en werkgelegenheid p/a cie.szw@tweedekamer.nl 14 augustus 2014 Behandeling Wet BL1408038 Maarten Hendriks aanpassing financieel m.hendriks@anbo.nl toetsingskader Geachte

Nadere informatie

Deze bijlage geeft achtergrondinformatie bij paragraaf 2.3 van het Pensioenakkoord 2010.

Deze bijlage geeft achtergrondinformatie bij paragraaf 2.3 van het Pensioenakkoord 2010. Bijlage Deze bijlage geeft achtergrondinformatie bij paragraaf 2.3 van het Pensioenakkoord 2010. Pensioenwet 2007 Het huidige pensioencontract en de huidige Pensioenwet maken een onderscheid tussen onvoorwaardelijke

Nadere informatie

NVOG Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden. Stand van Zaken Pensioenen Jos Berkemeijer 5 juni 2019

NVOG Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden. Stand van Zaken Pensioenen Jos Berkemeijer 5 juni 2019 NVOG Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden Stand van Zaken Pensioenen Jos Berkemeijer 1 5 juni 2019 Agenda Pensioendashboard Nieuw pensioenstelsel Pensioenpetitie Nieuw Pensioenstelsel

Nadere informatie

Strategische Pensioenopties

Strategische Pensioenopties Strategische Pensioenopties De noodzaak en mogelijkheden om het anders te doen Strategische Pensioenopties De noodzaak en mogelijkheden om het anders te doen Ronald Doornbos Tegenover de toenemende kosten

Nadere informatie

Deutsche Bank Nederland Stichting Pensioenfonds Deutsche Bank Nederland

Deutsche Bank Nederland Stichting Pensioenfonds Deutsche Bank Nederland In deze nieuwsbrief Voorwoord Wat betekenen de nieuwe pensioenmaatregelen voor u? De informatie in dit document is eigendom van en mag noch in haar geheel noch gedeeltelijk van. Page 2 of 5 Voorwoord In

Nadere informatie

Pensioenkeuzes in de beschikbare premieregeling (DC-regeling)

Pensioenkeuzes in de beschikbare premieregeling (DC-regeling) Pensioenkeuzes in de beschikbare premieregeling (DC-regeling) Programma Pensioen, hoe zat het ook alweer? Bestaande keuzemogelijkheden Nieuwe keuzes: jaarlijkse inkoop in de middelloonregeling vast of

Nadere informatie

PENSIOEN EN ONZEKERHEID HOE TOEKOMSTBESTENDIG IS HET NEDERLANDSE PENSIOEN- STELSEL?

PENSIOEN EN ONZEKERHEID HOE TOEKOMSTBESTENDIG IS HET NEDERLANDSE PENSIOEN- STELSEL? Financiering: PENSIOEN EN ONZEKERHEID HOE TOEKOMSTBESTENDIG IS HET NEDERLANDSE PENSIOEN- STELSEL? Binnen de Nederlandse pensioensector is er sprake van een dubbele crisis. Allereerst is er een vertrouwenscrisis.

Nadere informatie

Herstelplan PME 2015. Vastgesteld door het algemeen bestuur op 25 juni 2015

Herstelplan PME 2015. Vastgesteld door het algemeen bestuur op 25 juni 2015 Herstelplan PME 2015 Vastgesteld door het algemeen bestuur op 25 juni 2015 1 PME Herstelplan 2015 dekkingraadsjabloon inclusief onderbouwing Dit document bevat het dekkingsgraadsjabloon dat deel uitmaakt

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Het vigerend defined benefit contract en het FTK

Hoofdstuk 2 Het vigerend defined benefit contract en het FTK 2 Het vigerend defined benefit contract en het FTK Hoofdstuk 2 Het vigerend defined benefit contract en het FTK Het pensioencontract bestaat uit de pensioenregeling die een pensioenresultaat beoogt en

Nadere informatie

Pensioen van de toekomst?

Pensioen van de toekomst? Pensioen van de toekomst? De toekomstbestendigheid van het pensioencontract Een verkenning Marianne van Gelder 22 september 2009 2 Inhoud van de presentatie 1. Inleiding 2. Huidig pensioencontract 3. Wat

Nadere informatie

Bulletin Informatie voor kaderleden

Bulletin Informatie voor kaderleden Bulletin Informatie voor kaderleden 10 juni 2011 nummer 11.13 Inhoud: MHP over Pensioenakkoord: Stop eigen pensioenplannen kabinet Meest gestelde vragen Pensioenakkoord 3. Is het waar dat de pensioenuitkering

Nadere informatie

Pensioenakkoord, de stand van zaken. Rosarium, Amstelpark 6 juni 2013

Pensioenakkoord, de stand van zaken. Rosarium, Amstelpark 6 juni 2013 Pensioenakkoord, de stand van zaken. Rosarium, Amstelpark 6 juni 2013 Programma Deel 1: Contouren van het pensioenakkoord Pauze Deel 2: Consequenties voor het beleggingsbeleid Deel 3: Selectiecriteria

Nadere informatie

Fiscale aspecten pensioenmaatregelen

Fiscale aspecten pensioenmaatregelen www.pwc.nl Fiscale aspecten pensioenmaatregelen regeerakkoord Studiebijeenkomst Vereniging voor Pensioenrecht 21 november 2012 Agenda 1. Aanleiding 2. Ontwikkelingen wet- en regelgeving pensioen 3. Wet

Nadere informatie

Roadshow Hoofdlijnennotitie Pensioenakkoord / FTK

Roadshow Hoofdlijnennotitie Pensioenakkoord / FTK Roadshow Hoofdlijnennotitie Pensioenakkoord / FTK 2 De essentie: Eerlijke verdeling van lasten en lusten tussen generaties krijgt volop aandacht; Er worden twee contracten voorgesteld. Beide behoeven verdere

Nadere informatie

Organogram. Buitengewone leden BPMS. Leden BPMS. Vergadering van Afgevaardigden BPMS. BPMS-bestuur. toezicht inhoud regeling. Toezicht.

Organogram. Buitengewone leden BPMS. Leden BPMS. Vergadering van Afgevaardigden BPMS. BPMS-bestuur. toezicht inhoud regeling. Toezicht. Organogram Leden BPMS Buitengewone leden BPMS BPMS-bestuur Vergadering van Afgevaardigden BPMS Raad Raad van van Toezicht Toezicht toezicht inhoud regeling verantwoording SPMS-bestuur 1 Ortec ALM Organogram

Nadere informatie

Verder in deze nieuwsbrief een samenvatting van het rapport van de visitatiecommissie.

Verder in deze nieuwsbrief een samenvatting van het rapport van de visitatiecommissie. Van het SPAN bestuur De maand mei staat in het teken van het afronden van het SPAN jaarverslag over 2012. Eind deze maand verwachten we dat het verslag wordt goedgekeurd door actuaris en accountant. Het

Nadere informatie

de pensioengerechtigde leeftijd of bij eerder overlijden, zoals aanspraken op ouderdomsen nabestaandenpensioen en pré-pensioen.

de pensioengerechtigde leeftijd of bij eerder overlijden, zoals aanspraken op ouderdomsen nabestaandenpensioen en pré-pensioen. de pensioengerechtigde leeftijd of bij eerder overlijden, zoals aanspraken op ouderdomsen nabestaandenpensioen en pré-pensioen. De hierna opgenomen bepalingen worden niet alleen toegepast op formeel overeengekomen

Nadere informatie

Onderzoekt alle dingen maar behoudt het goede 1. Voorstel voor de oplossing van de problematiek pensioenen in de tweede pijler

Onderzoekt alle dingen maar behoudt het goede 1. Voorstel voor de oplossing van de problematiek pensioenen in de tweede pijler Koepel van Nederlandse Verenigingen van Gepensioneerden Onderzoekt alle dingen maar behoudt het goede 1 Voorstel voor de oplossing van de problematiek pensioenen in de tweede pijler Samenvatting De KNVG

Nadere informatie

Evenwichtige belangenafweging. Roel Mehlkopf CPB en Tilburg University

Evenwichtige belangenafweging. Roel Mehlkopf CPB en Tilburg University Evenwichtige belangenafweging Roel Mehlkopf CPB en Tilburg University Netspar, 5 oktober 2012 Vraagstelling CPB berekeningen Intergenerationele effecten Algemeen: de overgang van het bestaande contract

Nadere informatie

VERENIGING VAN GEPENSIONEERDEN BERGEN OP ZOOM, 29 NOVEMBER 2013

VERENIGING VAN GEPENSIONEERDEN BERGEN OP ZOOM, 29 NOVEMBER 2013 VERENIGING VAN GEPENSIONEERDEN BERGEN OP ZOOM, 29 NOVEMBER 2013 INHOUD 1. Bestuur en directie 2. Ontwikkelingen 2013 Ontwikkelingen dekkingsgraad Ontwikkelingen beleggingsresultaat Ontwikkelingen deelnemersbestand

Nadere informatie

Wijzigingen in pensioenlandschap

Wijzigingen in pensioenlandschap Wijzigingen in pensioenlandschap Veranderingen op macro en impact op micro niveau Een presentatie voor Stichting Pensioenfonds Unisys Nederland Door Edwin de Jong 14 december 2015 2015 Towers Watson. All

Nadere informatie

Pensioen vanaf morgen.

Pensioen vanaf morgen. Pensioen vanaf morgen. Over partijen en stellingen die (n)ooit bewaarheid worden Vereniging voor pensioenrecht Utrecht, 12 september 2012 Mr. C.P.R.M. Dekker Inhoudsopgave Wat achtergrondinformatie Uw

Nadere informatie

Deelnemersbijeenkomst

Deelnemersbijeenkomst Deelnemersbijeenkomst 1 november 2010 Programma Introductie Bestuursbeleid 2009 en actuele cijfers Visitatiecommissie Deelnemersraad Verantwoordingsorgaan Pensioenactualiteiten Vragen J. Niezen, secretaris

Nadere informatie

Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli

Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli De weg naar het nieuwe pensioencontract Stichting Pensioenfonds OWASE 18 juli 2013 1/10/2014 Inhoud Samenvatting Conclusies Aanbevelingen Resultaten - per vraag

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics. Vereniging van Gepensioneerden. April 2012

Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics. Vereniging van Gepensioneerden. April 2012 Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics Vereniging van Gepensioneerden April 212 Bestuur Pensioenfonds Werkgevers bestuurslid Functie - Frederik Grever Voorzitter, voorzitter DB, Belco - Jos

Nadere informatie

Pensioennieuwsbrief AC Rijksvakbonden. Februari 2012. Ferry Pereboom Angelique Kansouh

Pensioennieuwsbrief AC Rijksvakbonden. Februari 2012. Ferry Pereboom Angelique Kansouh Pensioennieuwsbrief AC Rijksvakbonden Ferry Pereboom Angelique Kansouh Februari 2012 De AC Rijksvakbonden zijn een initiatief van NCF, Juvox, VPW en VCPS Inhoudsopgave 0. Voorwoord......... 3 1. Lage dekkingsgraad

Nadere informatie

Een grotere stap in de richting van toekomstbestendigheid

Een grotere stap in de richting van toekomstbestendigheid Een grotere stap in de richting van toekomstbestendigheid Het huidige consultatiedocument is een stap in de goede richting voor de toekomstbestendigheid van het pensioenstelsel in Nederland. Het mist alleen

Nadere informatie

De pensioenmarkt in 2020 26 januari 2012

De pensioenmarkt in 2020 26 januari 2012 De pensioenmarkt in 2020 26 januari 2012 RM stephan@makingstrategywork.nl +31 (0)6 23 598 223 @slinnenb Atos Consulting Making Strategy Work Logica Business Consulting Partner Financial Services Scenario

Nadere informatie

Deelnemersbijeenkomst

Deelnemersbijeenkomst Deelnemersbijeenkomst Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland 19 november 2013 13 oktober 2010 Deelnemersbijeenkomst Agenda Opening Financiën: Financiële situatie Beleggingsbeleid Risico s en rendement

Nadere informatie

Debatmanifestatie Pensioenen WELKOM. Senioren

Debatmanifestatie Pensioenen WELKOM. Senioren Debatmanifestatie Pensioenen WELKOM Senioren Toetsingscriteria Debatmanifestatie Volgens welke criteria toetsen seniorenorganisaties een nieuw pensioenstelsel? 1. Ambitie 2. Solidariteit en collectiviteit

Nadere informatie

Juridische aspecten van het pensioenakkoord. Bianca van Tilburg Vereniging voor Pensioenrecht 8 maart 2011

Juridische aspecten van het pensioenakkoord. Bianca van Tilburg Vereniging voor Pensioenrecht 8 maart 2011 Juridische aspecten van het pensioenakkoord Bianca van Tilburg Vereniging voor Pensioenrecht Stand van zaken pensioenakkoord 4 juni 2010 - Pensioenakkoord sociale partners Door kabinetsformatie vertraging

Nadere informatie

Unisys. Stichting Pensioenfonds Unisys Nederland. Welkom bij SPUN. Deelnemersbijeenkomst december 2013

Unisys. Stichting Pensioenfonds Unisys Nederland. Welkom bij SPUN. Deelnemersbijeenkomst december 2013 Nederland Welkom bij SPUN Deelnemersbijeenkomst 2013 16 december 2013 Agenda 17.00 uur Welkomstwoord en actuele bestuursdossier door W. Brandse, voorzitter SPUN bestuur. 17.20 uur Bijdrage deelnemersraad

Nadere informatie

Het pensioen van de toekomst

Het pensioen van de toekomst www.pwc.nl Het pensioen van de toekomst mr. Bastiaan Starink Huidige pensioenstelsel aan grondige renovatie toe 2 Premie instrument is bot dus zuiver DB onhoudbaar 25 mrd 1000 mrd 3 Premiestijging in 10

Nadere informatie

PENSIOEN VOOR JONG EN OUD

PENSIOEN VOOR JONG EN OUD PENSIOEN VOOR JONG EN OUD GELDERMALSEN 29 JUNI 2O16 ELLEN TE PASKE LIEVESTRO CHRIS DRIESSEN OPZET Pensioenstelsel AOW Aanvullend pensioen Derde pijler/eigen huis Pensioenen in 2017 Toekomst pensioenen

Nadere informatie

Op koers blijven voor een goed pensioen: een update van het bestuur

Op koers blijven voor een goed pensioen: een update van het bestuur Op koers blijven voor een goed pensioen: een update van het bestuur Agenda Stand van zaken PPF APG: kerngegevens, beleggingsresultaten dekkingsgraadontwikkeling Deelnemerstevredenheidsonderzoek Effecten

Nadere informatie