Basisvorming en specifiek gedeelte. Wetenschappen-topsport (sport) Sportwetenschappen (sport) eerste en tweede leerjaar

Transcriptie

1 LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS Vak: AV Fysica Basisvorming en specifiek gedeelte 2/2 lt/w Studierichting en studiegebied: Wetenschappen (algemeen secundair onderwijs), Wetenschappen-topsport (sport) Sportwetenschappen (sport) Onderwijsvorm: Graad: Leerjaar: ASO Leerplannummer: 2012/004 tweede graad eerste en tweede leerjaar Nummer inspectie: (vervangt 2006/021 en 2008/018) 2012/723/1//D (vervangt 2002 / 245 // 1 / F / BS / 1H / II / / D/ en 2006 / 69 // 1 / T / BV / 2H / II / / D/) pedagogische begeleidingsdienst Emile Jacqmainlaan Brussel

2 Sportwetenschappen 1 INHOUD Visie... 2 Beginsituatie... 3 Algemene doelstellingen... 4 Leerplandoelstellingen / leerinhouden/specifieke didactische wenken... 9 Algemeen pedagogisch-didactische wenken...28 Leerlijnen natuurwetenschappen...29 VOET...40 Het open leercentrum en de ICT-integratie...41 Evaluatie...44 Minimale materiële vereisten...47 Bibliografie...49 Concordantietabel...50 Bijlage Bijlage

3 Sportwetenschappen 2 VISIE Wetenschappen voor de burger van morgen Wetenschappen zijn een belangrijke component van onze cultuur. Ze reiken niet alleen middelen en methoden aan om de materiële werkelijkheid te begrijpen, maar ook om deze werkelijkheid te veranderen overeenkomstig de menselijke noden. Wetenschappen bepalen in belangrijke mate het wereldbeeld van de maatschappij. Omgekeerd hebben waarden en opvattingen die in de samenleving leven ook een invloed op de wetenschappen en op hun ontwikkeling. Wetenschappen in de basisvorming beoogt de natuurlijke nieuwsgierigheid van jongeren tegenover de hen omringende wereld te stimuleren en te ondersteunen door er een wetenschappelijke fundering aan te geven. Dit gebeurt door hen in beperkte mate te introduceren in verschillende benaderingen van de natuurwetenschappen, namelijk: wetenschappen als middel om toestanden en verschijnselen uit de dagelijkse ervaringswereld te verklaren. Hier gaat het om het leggen van de verbinding tussen praktische toepassingen uit het dagelijkse leven en natuurwetenschappelijke kennis; wetenschappen als middel om op proefondervindelijke wijze gefundeerde kennis over de werkelijkheid te vinden. Het gaat dan om het ontwikkelen van een rationeel en objectief raamwerk voor het oplossen van problemen en het begrijpen van concepten die de verschillende natuurwetenschappelijke disciplines met elkaar verbinden; wetenschappen als middel om via haar technische toepassingen de materiële leefomstandigheden te verbeteren. Leerlingen herkennen hoe natuurwetenschappelijke ontwikkelingen invloed hebben op hun persoonlijke, sociale en fysieke omgeving; wetenschappen als cultuurverschijnsel en natuurwetenschap als mensenwerk. Leerlingen hebben notie van historische, filosofische, sociale en ethische aspecten van de natuurwetenschappen. Hierdoor zien en begrijpen ze relaties met andere disciplines. De leerlingen van de basisvorming met specifiek gedeelte worden voorbereid om als burger deel te nemen aan een moderne duurzame kennismaatschappij. In een steeds veranderende maatschappij zullen zij een actieve rol spelen als burger en als gebruiker van wetenschappelijke kennis. Zij beschikken over wetenschappelijke vaardigheden en zij zijn voldoende communicatievaardig om de relaties tussen wetenschappen en de contextgebieden: duurzaamheid, cultuur en maatschappij te duiden. Zo zal de leerling ook verschillende attitudes nodig hebben om levenslang te leren, om in groep of zelfstandig, nauwkeurig en milieubewust te werken. De nadruk bij het specifiek gedeelte wordt gelegd op de grotere diepgang van sommige onderwerpen, op het aanbieden van een groter aantal contexten en van meer begeleide experimenten en zelfstandige opdrachten. Het leerplan laat toe dat de leerlingen van de basisvorming met specifiek gedeelte voor wetenschappen in de tweede graad naadloos kunnen aansluiten bij richtingen met de pool wetenschappen in de derde graad. Zij hebben een verdiepend kennisniveau voor wetenschappen opgebouwd en hebben de ontwikkeling van de onderzoekcompetentie uitgevoerd binnen de wetenschappen waardoor zij voldoende vaardig zullen zijn om de onderzoeksopdracht binnen de pool wetenschappen van de derde graad met succes uit te voeren.

4 Sportwetenschappen 3 BEGINSITUATIE Alle leerlingen die de tweede graad aanvatten, hebben de leerplandoelstellingen van het vak natuurwetenschappen van de eerste graad (A- stroom) bereikt. Tijdens de lessen natuurwetenschappen hebben ze kennis gemaakt met enkele kernbegrippen van materie, energie, interactie tussen materie en energie en systemen. Verschijnselen uit de niet-levende en de levende natuur komen beide aan bod. Behandelde aspecten uit de niet-levende natuur zijn onder andere het deeltjesmodel, omkeerbare en niet- omkeerbare stofomzettingen. Naast inhoudelijke leerplandoelstellingen hebben de leerlingen ook een aantal wetenschappelijke vaardigheden en informatievaardigheden ingeoefend. De leerlingen uit de basisopties Industriële wetenschappen, Latijn en Moderne wetenschappen hebben ruimer kennis kunnen maken met wetenschappelijke vaardigheden, de wetenschappelijke methode en leren onderzoeken tijdens het wetenschappelijk werk natuurwetenschappen. Het is duidelijk dat we in de tweede graad starten met leerlingen die op een verschillend niveau vaardigheden hebben ingeoefend naargelang de gekozen basisoptie.

5 Sportwetenschappen 4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN Naast de constructie van kennis en inzicht in een vakspecifiek begrippenkader ontwikkelen leerlingen ook wetenschappelijke vaardigheden en communicatievaardigheden. Wetenschappelijke vaardigheden Tijdens de lessen fysica voeren de leerlingen minimaal 4 leerlingenproeven per leerjaar uit. Bij elke leerlingenproef moet een rapportering worden uitgevoerd en zal afhankelijk van het experiment/opdracht een aantal algemene doelstellingen worden nagestreefd. De vakgroep wetenschappen zorgt hierbij voor een evenwichtige opbouw van de leerlijn leren onderzoeken/onderzoekend leren. Leerlingen hebben tijdens de eerste graad kennis gemaakt met fasen van de natuurwetenschappelijke methode en zetten in de tweede graad de ontwikkeling van de wetenschappelijke vaardigheden verder. Om de beginsituatie van de leerlingen bij aanvang van de tweede graad duidelijk te stellen is een overleg tussen de leraars van de eerste graad en tweede graad noodzakelijk, zodat duidelijk is welke deelvaardigheden van de natuurwetenschappelijke methode de leerlingen tijdens de eerste graad hebben geoefend. De uitdrukking in de algemene doelstellingen Onder begeleiding uitvoeren betekent dat de leerlingen de activiteiten uitvoeren waarbij zij de wetenschappelijke vaardigheden bewust en stapsgewijze inoefenen onder leiding van de leraar. Bij de uitvoering van de leerlingenproeven worden zo een aantal algemene doelstellingen geselecteerd en ingeoefend door de leerlingen. De uitvoering van proeven en opdrachten is maar effectief indien de leerlingen zelf ontdekkend en actief kunnen leren en werken. Het is van belang dat de leraar er voor zorgt dat de leerlingen voldoende ruimte krijgen voor eigen werk en ontwikkeling. Met een leerlingenproef wordt bedoeld een proef die de leerlingen zelfstandig (onder begeleiding) in kleine groepjes (max. drie leerlingen) uitvoeren, verwerken en ook rapporteren in de vorm van een persoonlijk verslag. Indien er in de klas maar één proefopstelling in voorraad is kan het experiment worden uitgevoerd als klasproef. De werkvorm waarbij verschillende opstellingen worden aangeboden als een roterend leerlingenpracticum kan wel als leerlingenproef fungeren. Bij de aanvang van elke leerlingenproef voldoende aandacht besteden aan de veiligheidsaspecten. Leerlingen moeten voldoende op de hoogte zijn van de gevaren van bepaalde opstellingen, stoffen of instrumenten. Ook zal de leraar aandacht besteden aan attitudes zoals zin voor samenwerking en respect voor materiaal en milieu. Een klasgroep van twintig leerlingen is voor de uitvoering van leerlingenproeven didactisch verantwoord en wat veiligheid betreft aanvaardbaar. Tijdens de uitvoering van demo - experimenten kan steeds een didactische aanpak toegepast worden waarbij tijdens elke fase van de demoproef de algemene doelstellingen geëxpliciteerd worden (onderzoekend leren). Het accent ligt hierbij op het aanleren van deelvaardigheden of op de toepassing van de volledige cyclus van de wetenschappelijke methode. Zo is er bij elke algemene doelstelling een verwijzing naar de gemeenschappelijke eindterm aangegeven. Op deze manier wordt de realisatie van de specifieke eindtermen (DSET 29-31) van de derde graad voorbereid.

6 Sportwetenschappen 5 Algemene doelstellingen bij de ontwikkeling wetenschappelijke vaardigheden en het gebruik van de natuurwetenschappelijke methode nummer algemene doelstelling nummer van de gemeenschappelijke eindterm AD1 AD2 AD3 Onder begeleiding informatie over een gegeven natuurwetenschappelijk verschijnsel verzamelen en ordenen. (oriëntatie) Onder begeleiding bij een natuurwetenschappelijk verschijnsel een onderzoeksvraag opstellen en eventueel een hypothese formuleren. (onderzoeksvraag en hypothese) Onder begeleiding een methode of een onderzoeksplan opstellen om de gestelde vraag te onderzoeken. (onderzoeksplan) W1 W1 W1

7 Sportwetenschappen 6 Wenken De probleemsituatie duidelijk beschrijven en zichtbaar maken voor de leerlingen, eventueel met schematische tekening de situatie verduidelijken. De factoren die invloed hebben benoemen en ordenen in relevante en niet relevante factoren. Met enkele vragen de voorkennis van de leerlingen toetsen en eventueel bijsturen. Vanuit de concrete situatie mogelijke vragen formuleren om zo te komen tot een duidelijke hoofdvraag. Bij de formulering van de hoofdvraag aandacht hebben voor de factoren die constant blijven tijdens het onderzoek en voor de gegevens bij de proef. Laat de leerlingen eerst voor zich zelf en daarna in groep een mogelijke hypothese of veronderstelling over het antwoord op de hoofdvraag formuleren. Vanuit de hoofdvraag een plan voor de uitvoering van de proef opstellen. De werking van de meettoestellen en apparaten toelichten. AD4 AD5 AD6 AD7 AD8 Het onderzoeksplan uitvoeren en de resultaten overzichtelijk en nauwkeurig ordenen. (uitvoering) Tijdens de uitvoering van de opdracht/experiment veilig en verantwoord omgaan met stoffen, voorwerpen en toestellen. (uitvoering) Bij het noteren van de meetwaarden de correcte wetenschappelijke terminologie, symbolen en SI - eenheden gebruiken en hierbij rekening houden met de meetnauwkeurigheid van het meettoestel.(verwerking) Bij de verwerking van de meetresultaten rekening houden met het aantal beduidende cijfers.(verwerking) De waarneming/meetwaarden ordenen in een tabel en/of voorstellen in een grafiek.(verwerking) W1 W3 W2 W2 W2 Wenken Bij de uitvoering en het maken van de opstelling het belang van de correcte lezing van de instructies benadrukken. Bij de uitvoering van de proef planmatig en efficiënt leren werken met respect voor de omgeving en de materialen. Bij het ordenen van de meetresultaten in een tabel de correcte symbolen en SI-eenheden gebruiken. De specifieke voordelen van het ordenen van meetwaarden in een tabel of grafiek toelichten. De leerlingen moeten inzien dat meettoestellen een beperkte nauwkeurigheid bezitten. Bij verwerking van de meetresultaten en het rapporteren over de meetresultaten de vereenvoudigde regels voor beduidende cijfers gebruiken. Het gebruik van de wetenschappelijke notatie is niet noodzakelijk bij het weergeven van de meetresultaten. Een tabel gebruiken om verbanden tussen grootheden te bepalen. De grafische voorstelling interpreteren en in verband brengen met de onderzoeksvraag (recht evenredige en omgekeerd evenredige verbanden). Een grootheid en de eenheid uit een grafiek afleiden (richtingscoëfficiënt, oppervlakte). Leerlingen kunnen bij het maken van grafieken met een rekenblad het verband tussen grootheden weergeven via de optie trendlijn, indien mogelijk vakoverschrijdend werken.

8 Sportwetenschappen 7 AD9 AD10 Onder begeleiding uit de waarnemingen/meetwaarden/grafieken conclusies trekken en het resultaat evalueren.(besluit en evaluatie) Onder begeleiding over een opdracht/onderzoek rapporteren en reflecteren.(rapportering) W1 W1 Wenken Het besluit formuleren in samenhang met de gestelde onderzoeksvraag en de geformuleerde hypothese. Afhankelijk van het type onderzoek de resultaten evalueren door vergelijking met waarden uit het tabellenboek. Bij de evaluatie het onderzoeksplan kritisch beoordelen en eventuele tekorten aangeven of een verbeterde versie van het plan opnieuw uitvoeren. Onder begeleiding evalueren kan gebeuren via een aantal gerichte vragen en opdrachten. Leerlingen leren rapporteren en communiceren over de resultaten van de proef door het maken van een verslag, eventueel aangevuld met een poster of presentatie. De leerlingen leren zelfstandig een verslag maken en gebruiken hierbij zoveel mogelijk ICT. Het verslag bevat minimaal volgende punten: doel van de proef in de verwoording van een onderzoeksvraag; hypothese (eventueel); beschrijving of tekening van de opstelling; plan of werkwijze met notatie van de waarnemingen en/of meetwaarden; het besluit. Het is belangrijk dat de verslaggeving persoonlijk gebeurt en dat leerlingen het verslag nauwkeurig en met de nodige discipline leren afmaken. Bij het aanleren van de opmaak van een verslag kan eventueel een voorgedrukt werkblad ter ondersteuning worden gebruikt. Leerlingen leren zo onder begeleiding rapporteren in de vorm van een verslag. Doordat het verslag een apart werkstuk is van een leerling wordt deze taak in de evaluatie opgenomen. Bij de bespreking van de resultaten van de leerlingenproef is het van belang om hierover klassikaal te rapporteren. Bij de evaluatie van de leerlingenproef aandacht hebben voor verschillende vaardigheden en attitudes die bij uitvoering van de proef en het maken van het verslag aan bod komen: goede meetresultaten, nauwkeurigheid, respect voor het materiaal, samenwerking, uitvoeren van instructies, aandacht voor veiligheid WETENSCHAP EN SAMENLEVING In het domein wetenschap en samenleving maken de leerlingen kennis met de maatschappelijke relevantie en verschillende toepassingen van wetenschappelijke kennis. Vanuit de contextgebieden duurzaamheid, cultuur en maatschappij worden een aantal communicatievaardigheden ingeoefend. De leerlingen leren hierbij op een efficiënte manier informatie verwerven, verwerken, presenteren en maken hierbij zoveel mogelijk gebruik van ICT. Leerlingen voeren minimum één informatieopdracht voor het vak fysica uit tijdens de tweede graad voor één van de contextgebieden: duurzaamheid, cultuur en maatschappij. In de vakgroep wetenschappen worden afspraken gemaakt over de verdeling van de contextgebieden, zodat elke context één keer aan bod komt in de tweede graad. AD11 Bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidvraagstukken wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op grondstoffenverbruik, energieverbruik, biodiversiteit en het leefmilieu. (duurzaamheid) W4

9 Sportwetenschappen 8 AD12 AD13 De natuurwetenschappen als onderdeel van de culturele ontwikkeling duiden. (cultuur) De wisselwerking tussen natuurwetenschappen en de maatschappij op ecologisch, ethisch en technisch vlak illustreren. (maatschappij) W5 W5 Wenken Om de informatievaardigheden van leerlingen te ontwikkelen is het noodzakelijk dat leerlingen informatie efficiënt leren opzoeken (gebruik van zoekmachines) en dat zij informatie kunnen verwerken tot een leesbare en goed gestructureerde tekst of korte presentatie. Doordat de opdracht een apart werkstuk is van één of enkele leerling(en) is het aan te bevelen om deze taak in de evaluatie op te nemen. Het is belangrijk de doelstellingen van deze opdracht duidelijk te stellen en beperkt te houden. De informatieopdracht behandelt minstens één van de volgende contextgebieden. Duurzaamheid: gebruik van hernieuwbare energiebronnen, passief huis ; rendement van technische systemen zoals verbrandingsmotor, zonnecel Cultuur: Wetenschappelijke geletterdheid van fysica behoort tot de culturele ontwikkeling van een burger in de huidige maatschappij. We kunnen dit illustreren met onderwerpen zoals: kennis van optische verschijnselen bij gebruik toestellen zoals bril, fototoestel, gebruik van de glasvezel in de geneeskunde en in de communicatie ; kennis van energieomzettingen en rendement bij praktisch en duurzaam energieverbruik in de woning; het verschil tussen pseudo-wetenschappelijke kennis en wetenschappelijke kennis kunnen duiden. Maatschappij belang van technische ontwikkeling van de optica voor de geneeskunde, communicatie; het gebruik van wetenschappelijke kennis en moderne technologieën in hedendaagse kunst toelichten. Actieve werkvormen gebruiken waarbij informatie- en communicatievaardigheden ingeoefend worden: een discussiegesprek waarbij gefundeerde argumenten worden gebruikt; een stellingenspel of andere werkvorm waarbij de communicatie wordt geactiveerd; een presentatie van een onderzoek met gebruik van een poster, ppt ; taalactiverende opdrachten of taalondersteunende opdracht zoals een slangenspel, placemat, bingo ; verslag van een bedrijfsbezoek of een natuureducatief centrum, musea of wetenschapscentra; expert als gastleraar in de school; projectwerk/informatieopdracht over technische toepassingen, historische figuren ; gebruik van artikels uit de media of internet; gebruik van een begrippenkaart.

10 Sportwetenschappen 9 LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN/SPECIFIEKE DIDACTISCHE WENKEN Bij elke leerplandoelstelling wordt in de eerste kolom een verwijzing gemaakt naar één van de volgende symbolen: F: het nummer van de vakgebonden eindterm fysica; W1, W2 en W3: de gemeenschappelijke eindtermen i.v.m. wetenschappelijke vaardigheden ; W4 en W5: de gemeenschappelijke eindtermen i.v.m. wetenschap en samenleving ; DSET: het nummer van de decretale specifieke eindterm van de pool wetenschappen (zie bijlage 2); U: leerplandoelstellingen die cursief staan zijn bedoeld als uitbreiding en zijn niet verplicht; de uitvoering van minimaal vier leerlingenproeven per leerjaar is verplicht, de leerplandoelstellingen i.v.m. leerlingenproeven zijn suggesties; de uitvoering van één informatieopdracht per graad is verplicht. Leerlingenproeven Het is aanbevolen om de uitvoering van de leerlingenproeven evenwichtig te spreiden. Tijdens de uitvoering van de leerlingenproeven de ontwikkeling van attitudes zoals taakgerichtheid, respect voor materiaal en milieu(afvalverwerking), in groep werken, zin voor nauwkeurigheid en veiligheid nastreven. De beoordeling van deze vakgebonden attitudes kunnen in de evaluatie van de leerlingenproef worden opgenomen. Het is aangewezen om een leerlijn voor de ontwikkeling van onderzoeksvaardigheden en attitudes met de vakgroep te bespreken. Informatieopdracht Leerplandoelstellingen die technische toepassingen omschrijven kunnen tijdens de les aan bod komen of zijn een suggestie voor de informatieopdracht. Bij de planning van de informatieopdracht met de vakgroep afspreken in welk vak (biologie, chemie of fysica) de contextgebieden: cultuur, duurzaamheid en maatschappij aan bod komen. Leerinhouden Bij de begrippen: massadichtheid, zwaartekracht, veerkracht, druk, hydrostatische druk, arbeid, energie, vermogen, rendement, specifieke warmtecapaciteit wordt van de leerlingen verwacht dat zij de begrippen op kwalitatief en kwantitatief niveau kunnen hanteren. Met het hanteren van een formule op kwalitatief niveau verwerven leerlingen inzicht en kennis over de formule. Zij kunnen hierbij de relatie tussen de grootheden verwoorden en een recht en omgekeerd evenredig verband in de formule herkennen. De leerlingen kunnen gebruikmakend van de formule kwalitatief aangeven welke de invloed van een verandering van een grootheid is. Zo kunnen zij bijvoorbeeld toelichten dat bij een verdubbeling van de F oppervlakte A in de formule voor druk p, de druk p zal halveren bij een bepaalde kracht F. A Met een formule hanteren op kwantitatief niveau wordt verwacht dat de leerlingen inzicht en kennis hebben in de formule en dat zij de formule ook correct kunnen toepassen of gebruiken. Dit betekent dat de leerling de formule in de juiste situatie gebruikt, juist invult en de berekening correct kan uitvoeren. Bij het eindresultaat kan de leerling beoordelen of het resultaat realistisch is en een antwoord is op het gevraagde. Bijlage 1 geeft een overzicht van de formules uit de vakgebonden eindtermen fysica.

11 Sportwetenschappen 10 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen W2 1 Het SI-eenhedenstelsel het verschil tussen een grootheid en een eenheid verwoorden. LEERINHOUDEN Grootheid, eenheid W2, DSET1, 2 2 de hoofdgrootheden en SI- basiseenheden omschrijven. Hoofdgrootheden en basiseenheden W2 3 de belangrijkste voorvoegsels omschrijven en gebruiken bij omzettingen tussen eenheden. W2 4 beduidende cijfers gebruiken bij de notatie van een meetresultaat of een berekening met meetresultaten. Afgeleide eenheden, omzettingen Beduidende cijfers W4, W5 DSET technische toepassingen beschrijven en gebruiken i.v.m. het SI-eenhedenstelsel. Technische toepassingen W2 6 vragen en vraagstukken oplossen i.v.m. het SI-eenhedenstelsel. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Aandacht vestigen op het verschil tussen grootheden en eenheden met hun respectievelijke symbolen. Het verschil tussen grootheden en variabelen (x, y) uit de wiskunde aangeven. In de fysica hoort bij elk getal een eenheid en het getal is nu een maatgetal van de grootheid (1). Het is niet bedoeling de wetenschappelijke definitie van de hoofdeenheden te bespreken. Bij de notatie van de waarde van een grootheid aandacht hebben voor de meetnauwkeurigheid van het meettoestel. Bij berekeningen met meetresultaten de vereenvoudigde regels voor beduidende cijfers gebruiken. Bij het maken van opgaven is het best het aantal beduidende cijfers van de gegevens tot drie te beperken (2-4). Aandacht hebben voor de moeilijkheid die leerlingen hebben bij de omzetting van de decimale schrijfwijze van een tijdstip naar de schrijfwijze met uren en minuten en omgekeerd (3). De noodzaak om voorvoegsels te gebruiken doordat het werkterrein van de fysica zich uitstrekt van de microscopisch kleine massa van een atoom tot het reusachtig grote heelal en van de zeer korte periode van een atoomklok tot de leeftijd van het heelal (3).

12 Sportwetenschappen 11 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F14 7 Massadichtheid de massadichtheid van een stof als stofconstante verwoorden en berekenen. Massadichtheid W1, W2, W3 DSET de massadichtheid van een vaste stof, vloeistof of gas bepalen. Leerlingenproef: bepaling van de massadichtheid van een vaste stof, vloeistof of gas F14 9 vragen en vraagstukken oplossen i.v.m. dichtheid. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Laat de leerlingen het begrip massadichtheid met een concreet voorbeeld op een eigen manier correct verwoorden en oefenen veelvuldig in het omzetten van de eenheden (7). Laat de leerlingen op een experimentele manier de stofconstante massadichtheid ontdekken, gebruik hierbij voorwerpen met zowel regelmatige als niet-regelmatige vormen (8). Tijdens de leerlingenproef over dichtheid leren de leerlingen een aantal apparaten gebruiken zoals: de balans (digitaal), meetlat, maatglas werk systematisch met duidelijke afspraken voor de leerlingen (8). Breng de verschillende vaardigheden voor het uitvoeren van de proef stapsgewijze aan en besteed voldoende aandacht aan het maken van een grafische voorstelling. Geef hierbij aan dat we d e punten van de grafiek niet punt per punt verbinden maar een rechte door de oorsprong tekenen die zo goed mogelijk aansluit bij de punten. Breng de helling van de rechte in verband met de dichtheid van de stof (8). Inzicht ontwikkelen in de grootteorde van de dichtheden en de dichtheid van een stof in een tabel leren opzoeken (8-9).

13 Sportwetenschappen 12 DECR. NR. F1 F1 LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 10 Krachten het begrip kracht als fysische grootheid beschrijven en de effecten van een kracht illustreren. 11 de informatie die een vectorvoorstelling bevat toelichten en de krachtvectoren op schaal tekenen. LEERINHOUDEN Kracht, effecten van een kracht Vectorvoorstelling van een kracht F2 12 krachten volgens dezelfde richting samenstellen. Resultante van krachten met dezelfde richting F2 13 hoekmakende krachten samenstellen en ontbinden op grafische wijze. Resultante van hoekmakende krachten F3 F3 14 de zwaartekracht op de massa van een voorwerp berekenen en de zwaarteveldsterkte verwoorden. 15 het verband tussen de vervorming van een elastisch systeem en de uitgeoefende kracht beschrijven en het verband grafisch voorstellen. Zwaartekracht, zwaarteveldsterkte Veerkracht, veerconstante W1, W2, W3 DSET de veerconstante van een veer experimenteel bepalen. Leerlingenproef: bepaling van de veerconstante van een veer DSET4 17 moment van een kracht verwoorden en berekenen. Moment van een kracht DSET5, DSET13 18 momentenstelling toepassen in concrete situaties. Momentenstelling DSET13, DSET15 19 het zwaartepunt omschrijven en de invloed van de positie van het zwaartepunt op het evenwicht beschrijven. Zwaartepunt, evenwicht W1, W2, W3 DSET W4, W5, DSET het zwaartepunt van een voorwerp bepalen. Leerlingenproef: bepaling van het zwaartepunt van een voorwerp 21 technische toepassingen i.v.m. krachten en momenten beschrijven. Technische toepassingen F1, F2, F3 22 vragen en vraagstukken oplossen i.v.m. krachten. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Het begrip kracht met verschillende voorbeelden illustreren en hierbij het onderscheid aangeven tussen een krachtwerking door contact en een krachtwerking op afstand (10). De effecten van een kracht met praktische voorbeelden illustreren (10).

14 Sportwetenschappen 13 Bij de vectorvoorstelling de krachten tekenen met een krachtenschaal en duidelijk het verschil tussen een vectoriële grootheid en een niet-vectoriële grootheid aangeven. Besteed voldoende aandacht aan de positie van het aangrijpingspunt van de vector in de figuur (11). Bij de samenstelling van hoekmakende krachten kan de bepaling van de grootte van de resultante grafisch gebeuren met gebruik van een krachtenschaal en in het geval dat de krachten loodrecht op elkaar staan wiskundig. (13) Het begrip zwaarteveldsterkte invoeren als een kracht waarbij een massa van één kilogram wordt aangetrokken met een kracht van 9,81 N. Verduidelijk het onderscheid tussen massa en gewicht (14). Met de waarde van de veldsterkte g = 9,81 N/kg de zwaartekracht F z op een voorwerp met massa m berekenen, F z = m g (14). Bij bepaling van de grootte van de kracht leren de leerlingen met een dynamometer werken en bij de experimentele bepaling van de veerconstante is het mogelijk om de leerlingen een geijkte krachtmeter te laten ontwerpen (15-16). Het moment van kracht en de momentenstelling zoveel mogelijk illustreren met voorbeelden van hefbomen in het menselijk lichaam of in een sportcontext.(17-18) Als context bij momenten zijn er voorbeelden van hefbomen uit het dagelijks leven zoals de kruiwagen, de koevoet, de notenkraker Gebruik hierbij ook ICT-voorbeelden als illustratie (21-22).

15 Sportwetenschappen 14 DECR. NR. F18 LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 23 Licht Voortplanting van het licht de begrippen lichtbron, lichtstraal, donker lichaam, rechtlijnige voortplanting en lichtbundel omschrijven en met een voorbeeld illustreren. LEERINHOUDEN Lichtbron, donker lichaam, rechtlijnige voortplanting, lichtbundel F18 24 de kern- en bijschaduw construeren en benoemen. Kernschaduw, bijschaduw F18 25 het principe van de camera obscura uitleggen.(u) Camera obscura (U) F18 26 Terugkaatsing bij vlakke spiegels gerichte en diffuse terugkaatsing beschrijven aan de hand van een voorbeeld. Gerichte terugkaatsing, diffuse terugkaatsing W1, W2, W3 DSET de terugkaatsingwetten experimenteel afleiden. Leerlingenproef: wetten van de terugkaatsing F18 28 de terugkaatsingwetten formuleren en de stralengang construeren. Wetten van de terugkaatsing F19 29 het beeld bij een vlakke spiegel construeren en de eigenschappen van het beeld toelichten. Constructie van het beeld bij een vlakke spiegel F19 30 het brandpunt bij een holle en bolle spiegel toelichten met concrete toepassingen. Brandpunt holle en bolle spiegel F18, F19 31 vragen en vraagstukken oplossen. Vragen en vraagstukken F18 32 Breking van het licht het brekingsverschijnsel beschrijven en de stralengang construeren. Brekingsverschijnsel W1, W2, W3 DSET de brekingswetten experimenteel afleiden. Leerlingenproef: wetten van de breking F18 34 de brekingswet van Snellius formuleren en toepassen. Brekingswetten F18 35 de brekingsindex van een stof toelichten en gebruiken. Brekingsindex F18 36 de grenshoek en totale terugkaatsing beschrijven met concrete voorbeelden. Grenshoek, totale terugkaatsing F18 37 de kleurenschifting door een prisma beschrijven; (U) Kleurenschifting (U) W1, W2, W3 DSET beeldvorming bij de dunne bolle lens experimenteel verifiëren. Leerlingenproef: beeldvorming bij de dunne bolle lens

16 Sportwetenschappen 15 DECR. NR. F19 LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 39 het beeld bij dunne bolle lenzen construeren en de eigenschappen van het beeld toelichten. LEERINHOUDEN Beeldvorming bij de dunne bolle lens F19 40 de beeldvorming bij het menselijk oog beschrijven. Beeldvorming bij menselijk oog: bijziend, verziend 41 additieve en subtractieve kleurenmenging beschrijven en illustreren. (U) Additieve en subtractieve kleurenmenging (U) W4, W5, DSET technische toepassingen i.v.m. licht beschrijven. Optische toestellen F18, F19 43 vragen en vraagstukken oplossen. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Voortplanting van het licht Tijdens het tweede leerjaar van de eerste graad hebben de leerlingen in het vak natuurwetenschappen kennis gemaakt met zichtbare en onzichtbare straling. Volgende leerplandoelstellingen zijn in de eerste graad aan bod gekomen: (23) Terugkaatsing Breking het onderscheid tussen lichtbronnen en donkere lichamen beschrijven met een voorbeeld; uit waarnemingen vaststellen dat licht uit verschillende kleuren bestaat. Benadrukken dat je maar een voorwerp kan zien doordat het licht van dat voorwerp op je oog invalt. Het voorwerp zendt zelf licht uit of het licht weerkaatst op het voorwerp in de richting van je ogen.(23) Schaduwvorming, maansverduistering, schijngestalten van de maan kunnen als bijkomende voorbeelden van de rechtlijnige voortplanting aan bod komen.(24) Het principe van de camera obscura met eenvoudig materiaal illustreren. Opletten voor de vorming van het beeld dat ontstaat uit de overlapping van de verschillende lichtvlekken afkomstig van de opening.(25) Het gebruik van applets over beeldvorming bij spiegels ondersteunt het begripsvermogen en inzicht van de leerlingen.(29) Toepassingen van een holle en bolle spiegel zijn o.a. koplamp van een wagen, make-up spiegel, dode hoekspiegel, bolle spiegel op kruispunten, telescopen (30) Bij het brekingsverschijnsel de begrippen: grensvlak, gebroken straal en brekingshoek toelichten.(32) Het brekingsverschijnsel illustreren met effecten zoals schijnbare verhoging van een voorwerp onder water, evenwijdige verschuiving, totale terugkaatsing.(32-36) De brekingsindex is een stofconstante en kan gebruikt worden om de stoffen te herkennen.(34-35)

17 Sportwetenschappen 16 Bij de beeldvorming bij een lens er op wijzen dat naast de hoofdstralen er ook andere stralen afkomstig van de lichtbron het beeld vormen. Hierbij ook aandacht besteden aan de misvatting waarbij leerlingen denken dat een gedeelte van het beeld verdwijnt indien een gedeelte van de lens wordt afgedekt.(39) Met eenvoudige experimenten verduidelijken dat het invallend licht op doorzichtig voorwerpen gedeeltelijk terugkaatst en gedeeltelijk breekt. Bij de bespreking van de beeldvorming bij het menselijk oog en de oogafwijkingen is overleg met de leraar biologie aangewezen.(40) Het gebruik van applets over beeldvorming bij lenzen ondersteunt het begripsvermogen en het inzicht van de leerlingen. (39) Technische toepassingen zoals de ontwikkeling van het fototoestel, het gebruik van spiegels in het verkeer, het gebruik van optische vezels in de geneeskunde, gebruik van optische verschijnselen in kunstwerken kunnen aan bod komen bij de uitvoering van de informatieopdracht. (42)

18 Sportwetenschappen 17 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F15 F15, DSET1 44 Druk Druk bij vaste stoffen het begrip druk uit kracht en oppervlakte afleiden en de grootte ervan berekenen. 45 omzettingen maken tussen de afgeleide eenheden van druk en de grootteorde aangeven. Begrip druk bij vaste stoffen Grootteorde van drukken eenheden: Pa, hpa, bar, mbar W4, W5, DSET technische toepassingen i.v.m. druk bij vaste stoffen beschrijven. Technische toepassingen F15 47 vragen en vraagstukken oplossen. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Als context kan men verschillende voorbeelden bespreken waarbij een vergroting van het oppervlak een drukverkleining teweegbrengt of omgekeerd zoals: sneeuwschoenen, een nagelbed, gevolgen van een verkeersongeval (airbag, scherpe randen) (44). Het is ook aangewezen om een grootteordeschaal van de druk te bespreken en te illustreren met voorbeelden (44-45). De omzettingen van eenheden van druk herhaaldelijk inoefenen (45-47). DECR. NR. F15, DSET 5,6 F15 F15, DSET 7 W1, W2, W3 DSET LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 48 Druk bij vloeistoffen de druk in een vloeistof verklaren en de grootte van de vloeistofdruk berekenen. 49 de drukvoortplanting op een vloeistof beschrijven en een praktisch voorbeeld ervan omschrijven. 50 de evenwichtsvoorwaarde voor twee niet - mengbare vloeistoffen in een U-vormige buis opstellen 51 uit het evenwicht van twee niet - mengbare vloeistoffen de dichtheid van één van de vloeistoffen bepalen. LEERINHOUDEN Druk in een vloeistof: hydrostatische druk Wet van Pascal Verbonden vaten Leerlingenproef: bepaling van de dichtheid van een vloeistof met een U-vormige buis

19 Sportwetenschappen 18 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN DSET7 52 de invloedsfactoren op de grootte van de archimedeskracht omschrijven en de grootte van de kracht in een eenvoudige situatie berekenen. Wet van Archimedes W1, W2, W3 DSET DSET 5, DSET 7 53 onder begeleiding een proef in verband met de archimedeskracht uitvoeren. 54 uit het zinken, zweven en drijven van een voorwerp een besluit formuleren over de dichtheid van de vloeistof. Leerlingenproef: proef i.v.m. de wet van Archimedes Zinken, zweven en drijven W4, W5 DSET technische toepassingen i.v.m. druk bij vloeistoffen beschrijven. Technische toepassingen F15 56 vragen en vraagstukken i.v.m. druk bij vloeistoffen oplossen. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Aandacht besteden aan het verschil tussen druk als niet- vectoriële grootheid (werkt in alle richtingen in een punt) en de kracht als vectoriële grootheid (loodrecht op een oppervlak) (48). De krachtvergroting die ontstaat door drukvoortplanting in verband brengen met technische systemen zoals remsysteem van een auto, hydraulische persen (49-55). De technische context van verbonden vaten illustreren met voorbeelden zoals de watertoren, een peilglas, niveau van het grondwater, een sifon (55). Als context bij de wet van Archimedes het historisch verhaal over Archimedes vertellen. (52). Bij het onderzoek van de archimedeskracht is het aangewezen de onderzoeksopdrachten op te splitsen in deelopdrachten zoals het onderzoek van de invloed van het ondergedompelde volume en van de massa van het voorwerp op de grootte van archimedeskracht (53). Als voorbeelden bij de archimedeskracht verwijzen naar zwemmen, schepen, duikboten, zwemvest, densimeter (55).

20 Sportwetenschappen 19 DECR. NR. F4 W1, W2, W3 DSET LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 57 Beweging voor een eenparige rechtlijnige beweging de snelheid berekenen en deze beweging grafisch voorstellen. 58 bij een eenparige rechtlijnige beweging het verband tussen de verplaatsing en de tijdsduur experimenteel bepalen en de beweging grafisch voorstellen. LEERINHOUDEN Eenparige rechtlijnige beweging Gemiddelde snelheid, ogenblikkelijke snelheid Leerlingenproef: studie van de eenparige rechtlijnige beweging F5 59 de traagheidswet illustreren in enkele concrete situaties. Eerste wet van Newton F5 60 de krachtenvoorwaarde voor rust of eenparige rechtlijnige beweging toepassen. Voorwaarde voor rust of een eenparige rechtlijnige beweging DSET de wet van actie en reactie verwoorden en toepassen in eenvoudige situaties. Derde wet van Newton DSET het begrip versnelling omschrijven bij een eenparige versnelde beweging zonder beginsnelheid. Versnelling, EVRB zonder beginsnelheid W1, W2, W3 DSET een experiment uitvoeren i.v.m. de EVRB zonder beginsnelheid. Leerlingenproef: proef i.v.m. een eenparige versnelde beweging zonder beginsnelheid W4, W5, DSET technische toepassingen beschrijven i.v.m. beweging. Technische toepassingen F4, F5 65 vragen en vraagstukken oplossen i.v.m. beweging. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Het is van belang bij de aanvang van het schooljaar de belangrijkste grootheden, eenheden en omzettingen van eenheden te herhalen. Ook is het nuttig om de afspraken over meetnauwkeurigheid en het gebruik van beduidende cijfers te herhalen. Als context bij ogenblikkelijke en gemiddelde snelheid is het nuttig deze snelheid te bespreken met voorbeelden zoals de snelheidsmeter in een auto, de functie van een flitspaal, de snelheid van een honderd meter loper (57). De omzetting van de eenheden van snelheid (km/h en m/s) en het inzicht in de grafische voorstelling van de eenparige rechtlijnige beweging inoefenen (57). Een mogelijke proef voor de studie van de eenparige rechtlijnige beweging is de beweging van een luchtbel in een glazen buis of de beweging van een speelgoedauto (58). Een voorwerp niet verwarren met een levend wezen. Vermijd de formulering Een voorwerp wil in rust blijven of verzet zich tegen de kracht die je er op uitoefent.(59)

21 Sportwetenschappen 20 Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen rond beweging en kracht die leerlingen hebben opgebouwd in het dagelijks leven.(59-60) Als een voorwerp beweegt werkt er een resulterende kracht op het voorwerp. Als het voorwerp niet beweegt werkt er geen enkele kracht op het voorwerp. Als het voorwerp in snelheid vermindert dan is de kracht opgebruikt. Bij een constante snelheid werkt er een constante kracht. De derde wet van Newton lijkt eenvoudig maar het is aangewezen deze wet uitvoerig te bespreken: zin, richting, aangrijpingspunten van de krachten die telkens paarsgewijze optreden illustreren met verschillende voorbeelden en proefjes zoals twee leerlingen die elk op een balans staan en op elkaars handen duwen, twee magneten boven elkaar op een balans in evenwicht plaatsen Het gebruik van de notatie F 1,2 is nuttig om aan te geven dat de kracht wordt uitgeoefend door voorwerp 1 op voorwerp 2. (61). Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over actie en reactie (61). De aangrijpingspunten van de actie- en de reactiekracht vallen samen zodat de krachten elkaar opheffen. Tussen twee voorwerpen met verschillende massa is de aantrekking ook verschillend. Een mogelijke proef voor de studie van de eenparige rechtlijnige versnelde beweging zonder beginsnelheid kan zijn: de proef met de valgeul (als klasproef), een valproef (met ICT of videometen). (63).

22 Sportwetenschappen 21 DECR. NR. F6 LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 66 Arbeid en energie mechanische energie en andere vormen van energie herkennen en aangeven in concrete situaties. LEERINHOUDEN Mechanische energie en andere energievormen F6 67 het begrip arbeid correct gebruiken en in concrete situaties omschrijven. Arbeid F7 68 de arbeid bij een constante kracht evenwijdig met de verplaatsing berekenen in een concrete situatie. Arbeid bij een constante kracht F6 69 het begrip vermogen beschrijven en in een concrete situatie berekenen. Vermogen W1, W2, W3 DSET het vermogen van een leerling experimenteel bepalen. Leerlingenproef: bepaling van het vermogen van een leerling F8, DSET de zwaarte-energie van een voorwerp omschrijven, de formule afleiden en toepassen in een concrete situatie. Potentiële energie in het zwaarteveld (zwaarteenergie) F8 72 de kinetische energie van een voorwerp omschrijven en berekenen. Kinetische energie (bewegingsenergie) F8 73 de veerenergie van een veer omschrijven en berekenen. Elastische potentiële energie (veerenergie) F10, DSET de behoudswet van energie formuleren en illustreren in concrete voorbeelden. Behoudswet van mechanische energie F9, DSET 9 75 in concrete situaties energieomzettingen beschrijven en het rendement berekenen. Rendement van een energieomzetting W1, W2, W3 DSET de behoudswet van mechanische energie experimenteel controleren. Leerlingenproef: proef i.v.m. de behoudswet van mechanische energie W4, W5, DSET opdracht i.v.m. energie en duurzaamheid uitvoeren. Energie en duurzaamheid F8, F9, F10 78 vragen en vraagstukken oplossen i.v.m. energie. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Tijdens het tweede leerjaar van de eerste graad hebben de leerlingen in het vak natuurwetenschappen kennis gemaakt met energievormen en energieomzettingen. Volgende leerplandoelstellingen zijn aan bod gekomen: (66) enkele energievormen herkennen en met voorbeelden uit hun omgeving illustreren. energieomzettingen in praktische voorbeelden beschrijven. het belang van duurzame energiebronnen en energiebesparing toelichten met praktische tips.

23 Sportwetenschappen 22 Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen rond arbeid die leerlingen hebben opgebouwd in het dagelijks leven: (67-68) Arbeid is verbonden aan een menselijk gevoel, zodat vermoeidheid overeenkomt met het verrichten van veel arbeid. Energie wordt zoals brandstof verbruikt in een toestel. Het verschil tussen arbeid en vermogen duidelijk aanbrengen en een grootteordeschaal van vermogen met voorbeelden illustreren (67-68). De verschillende energievormen uitvoerig toelichten en de omzettingen illustreren met experimenten. De duurzame energiebronnen zoals zonne-energie, windenergie, energie uit biomassa beschrijven (75). Leerlingen laten kennis maken met een verschil in rendement van een aantal toestellen zoals verschillende soorten lampen of auto s (75). Als leerlingenproef over behoud van energie kan de omzetting van zwaarte-energie naar veerenergie worden gecontroleerd. Hierbij wordt een voorwerp dat verbonden is met een veer op een bepaalde hoogte losgelaten en wordt de uiterste stand van de uitrekking van de veer gemeten. Als je niet beschikt over een voldoende aantal toestellen kan de proef ook als klasproef gebeuren. Een alternatieve proef voor het controleren van behoud van energie is het verticaal lanceren van knikker met gekende beginsnelheid en dan de hoogte bepalen (76). Aandacht besteden aan de omzetting van duurzame energievormen zoals: zonne-energie, windenergie, energie uit biomassa Leerlingen wijzen op de beperkte voorraad van de grondstoffen, aandacht hebben voor rationeel energiegebruik met voorbeelden zoals de code voor energiegebruik bij elektrische toestellen (77).

24 Sportwetenschappen 23 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F17 79 GASSEN de druk, volume, temperatuur en massa van een gas beschrijven en benoemen. Toestandsfactoren van een ideaal gas F17 80 voor een bepaalde hoeveelheid gas het verband tussen druk en volume bij constante temperatuur beschrijven en grafisch weergeven. F17 81 voor een bepaalde hoeveelheid gas het verband tussen volume en temperatuur bij een constante druk beschrijven en grafisch weergeven. Wet van Boyle Wet van Gay-Lussac F17 F16 82 voor een bepaalde hoeveelheid gas het verband tussen druk en temperatuur bij een constant volume beschrijven en grafisch weergeven. 83 de kinetische opvatting van het begrip temperatuur beschrijven en in verband brengen met het absolute nulpunt. Wet van Regnault Absolute temperatuur, absoluut nulpunt W1, W2, W3 DSET een gaswet experimenteel afleiden en grafisch weergeven. Leerlingenproef: experimentele studie van één van de gaswetten F17, DSET 3 85 voor een bepaalde hoeveelheid ideaal gas het verband tussen de druk, het volume en de temperatuur beschrijven; De ideale gaswet F17, DSET 2,14 86 de toestandsvergelijking van een ideaal gas beschrijven en gebruiken. De algemene gaswet W4, W5, DSET technische toepassingen en beschrijven en gebruiken i.v.m. gaswetten. Technische toepassingen F16, F17 88 vragen en vraagstukken oplossen i.v.m. gaswetten. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Tijdens het eerste leerjaar van de eerste graad hebben de leerlingen in het vak natuurwetenschappen kennis gemaakt met de samenstelling van lucht en luchtdruk. Volgende leerplandoelstellingen zijn aan bod gekomen: (79) de samenstelling van lucht beschrijven; de druk van de lucht uitleggen steunend op het deeltjesmodel. Voldoende aandacht besteden aan de grafische voorstelling van de gaswetten. ( ) Via de extrapolatie van een volume(temperatuur) of druk(temperatuur)-grafiek het bestaan van het absoluut nulpunt toelichten. De extrapolatie is enkel geldig voor de ideale gastoestand, in werkelijkheid wordt het gas eerst vloeibaar en daarna vast.(83)

25 Sportwetenschappen 24 De toestandsvergelijking van een ideaal gas als benadering van de beschrijving van het gedrag van de reële gassen toelichten (86). Informatie opzoeken over de verschillende wetenschappers die de gaswetten hebben geformuleerd (87). Als context bij de algemene gaswet voorbeelden bespreken zoals de zon (hete gasbol), de werking van de airbag (86-87). DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F11 89 WARMTE-UITWISSELING met het deeltjesmodel de inwendige energie beschrijven en in verband brengen met warmte-uitwisseling. Warmtehoeveelheid en inwendige energie F13 90 het begrip warmtecapaciteit verwoorden en in eenvoudige situaties gebruiken. Warmtecapaciteit F13 91 het begrip soortelijke warmtecapaciteit verwoorden en in eenvoudige situaties gebruiken. Soortelijke warmtecapaciteit F13, DSET8 92 bij een warmte-uitwisseling tussen twee stoffen een warmtebalans opstellen. Warmtebalans bij warmte-uitwisseling W1, W2, W3 DSET de warmtecapaciteit van een vat bepalen. Leerlingenproef: bepaling van de warmtecapaciteit van een vat W1, W2, W3 DSET de soortelijke warmtecapaciteit van een vaste stof of vloeistof bepalen. Leerlingenproef: bepaling van de soortelijke warmtecapaciteit van een vaste stof of vloeistof. W1, W2, W3 DSET de soortelijke warmtecapaciteit van een vaste stof bepalen door omzetting van mechanische energie in warmte. Leerlingenproef: bepaling van de soortelijke warmtecapaciteit van een vaste stof door omzetting van mechanische energie in warmte W4, W5, DSET technische toepassingen beschrijven en gebruiken i.v.m. warmte. Technische toepassingen F11, F13 97 vragen en vraagstukken oplossen i.v.m. warmte. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Tijdens het tweede leerjaar van de eerste graad hebben de leerlingen in het vak natuurwetenschappen kennis gemaakt met warmte en warmtetransport. Volgende leerplandoelstellingen zijn aan bod gekomen: (89) de begrippen warmte en temperatuur onderscheiden en de temperatuur en in verband brengen met het deeltjesmodel van de materie; het warmtetransport door geleiding, stroming en straling vaststellen en in concrete voorbeelden herkennen en beschrijven. Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen over warmte en temperatuur die leerlingen hebben opgebouwd in het dagelijks leven: (89)

26 Sportwetenschappen 25 Warmte is een soort onzichtbare stof die de kamer binnenkomt. Warmte en temperatuur zijn hetzelfde. Als context voor de begrippen warmtecapaciteit is het nuttig de grootteorde te bespreken en in verband hiermee het belang van water aanduiden als middel om warmte te vervoeren en ook om de invloed van de zee op het klimaat te verduidelijken (90-91). Het opstellen van een warmtebalans systematisch inoefenen. Deze toepassingen met warmtebalansen beperken tot eenvoudige situaties (92). Als historische context de proef van Joule beschrijven voor de bepaling van het mechanisch warmte-equivalent (95). Aandacht hebben voor technische ontwerpen zoals speksteenkachel, verschillende soorten borden en koppen (96). DECR. NR. F12 LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 98 FASEOVERGANGEN Smelten en stollen het smelten en stollen van een stof met het deeltjesmodel verklaren. LEERINHOUDEN Smelten en stollen F12 99 de soortelijke smeltingswarmte verwoorden en in een eenvoudige situatie gebruiken. Soortelijke smeltingswarmte F12, DSET7 100 het verschijnsel onderkoeling beschrijven. Onderkoeling W1, W2, W3 DSET experiment i.v.m. onderkoeling uitvoeren. Leerlingenproef: experiment i.v.m. onderkoeling W1, W2, W3 DSET onder begeleiding de soortelijke warmtecapaciteit van ijs experimenteel bepalen. Leerlingenproef: bepaling van de soortelijke warmtecapaciteit van ijs F12, DSET de verandering van het volume en de dichtheid bij smelten en stollen beschrijven. Verandering van volume en dichtheid bij het smelten en stollen DSET de invloed van de druk op het smeltpunt van een stof beschrijven en grafisch weergeven (U). Invloed van de druk op het smeltpunt, smeltlijn (U) W4, W5, DSET technische toepassingen beschrijven en gebruiken i.v.m. smelten en stollen. Technische toepassingen F vragen en vraagstukken oplossen i.v.m. smelten en stollen. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Verschijnselen bij smelten en stollen uitvoerig illustreren met proeven en voorbeelden uit het dagelijks leven ( ).