E... F P RO S ISBN

Transcriptie

1 NA A M: F P RO E R SSO IN E ALL S AARDRIJKSKUNDE WERKBOEK ISBN _OM_AK_GR8_WBindd :32

2

3 Eindredacteur: Anja Huisman Leerlijnauteur: Dolf Janson, APS Leerlijnauteur topografie: Ernst van Oort Auteurs: Dianne Manders, Floortje Zwigtman Inhoudelijk corrector: Joost de Bekker Beeldauteur: Irma Bulkens Beeldauteur cartografie: Ernst van Oort Werkkamer en verhalen van Argus Clou Beeldauteur: Charlotte van Regenmortel Adviseur schrijfstijl: Jan Paul Schutten Malmberg s-hertogenbosch

4 thema 1 Een vurige planeet les 1 De aarde als puzzel 1 Toverbal aarde 1a Hoe heet de buitenste laag van de aarde? 1b Bekijk het plaatje in het lesboek Welke oceanen zie je? 1c Europa is een continent Welk continent ligt er op dezelfde aardschol als Europa? 2 Altijd in beweging 2a Wat zit er binnen in de aarde? 2b De schollen bewegen Wat gebeurt er met de continenten die op de schollen liggen? Kruis het goede antwoord aan O Niets, die blijven op hun plaats liggen O Die bewegen met grote schokken snel mee O Die bewegen (meestal) langzaam en geleidelijk mee 2c In Afrika en in Amerika werden fossielen gevonden van dezelfde diersoort Hoe kan dat? Leg uit 4

5 3 Botsende schollen 3a Waarom komen er in California zo veel aardbevingen voor? 3b In Nederland komen bijna geen aardbevingen voor Hoe komt dat, denk je? 4 Hemelhoog en ravijndiep 4a Door botsende schollen ontstaan bergen en ravijnen Hoe noem je een ravijn onder water? 4b Wat gaat hier gebeuren? Bekijk de plaatjes hieronder en teken in het vak ernaast hoe de situatie na de botsing is beide aardschollen zijn even zwaar zware aardschol lichte aardschol 5

6 thema 1 Een vurige planeet les 2 Delen van de wereld 1 1a Bekijk kaart 1 in het lesboek Welke wateren zijn met elkaar verbonden door het Panamakanaal? 1b Welke van deze landen liggen in Azië? Omcirkel de goede antwoorden Afghanistan / Chili / Colombia / Egypte / Iran / Japan 1c In welke werelddelen liggen deze gebergten? Vul aan Andes: Himalaya: Rocky Mountains: 1d Welke zee ligt tussen Afrika en Azië? 1e In welke landen ligt een deel van de Himalaya? Omcirkel de goede antwoorden India / Taiwan / Indonesië / Marokko / Turkije / China Oefenen met de blinde kaart 1f Schrijf de vetgedrukte letters op de goede plek op de kaart De paarse namen doe je nog niet 6

7 Gebergten Andes Himalaya Rocky Mountains Alpen Marianentrog Mount Everest Gebieden Hawaii Java Molukken Borneo Honshu Luzon Mindanao Nieuw-Guinea Sulawesi Sumatra Landen Afghanistan Chili China Colombia Egypte Filipijnen India Indonesië Iran Japan Marokko Pakistan Taiwan Turkije Algerije El Salvador Haïti Papoea NieuwGuinea Peru Rusland Wateren Atlantische Oceaan Caribische Zee Grote Oceaan (Stille Oceaan) Indische Oceaan Noordelijke IJszee Panamakanaal Perzische Golf Rode Zee Suezkanaal Middellandse Zee Werelddelen Afrika Amerika Antarctica Azië Europa Noord-Amerika Oceanië Zuid-Amerika 7

8 thema 1 Een vurige planeet les 2 Delen van de wereld 2 2a Bekijk kaart 2 in het lesboek Vul aan De Mount Everest is de hoogste top van de Himalaya Hoe hoog is deze top precies? meter De Marianentrog ligt ten oosten van de Filipijnen Hoe diep is deze trog? meter In welke oceaan ligt deze trog? 2b Hoe hoog ligt Nederland? Kruis het goede antwoord aan O tussen 0 en 200 meter O tussen 200 en 500 meter O tussen 500 en meter 2c Ligt het grootste deel van Chili hoger of lager dan Nederland? Kruis het goede antwoord aan O hoger O lager En van Iran? Kruis het goede antwoord aan O hoger O lager Zijn de Rocky Mountains hoger of lager dan de Alpen? 8

9 2d Bekijk kaart 2 en 3 in het lesboek Waaraan kun je een aardbeving of vulkaan herkennen op deze kaarten? Teken hieronder de symbolen aardbeving of zeebeving: vulkaan: 2e Waar liggen veel vulkanen? En waar bijna niet? Schrijf deze landen in het goede rijtje Kies uit: India Chili China Egypte Filipijnen Indonesië Iran Japan veel vulkanen weinig of geen vulkanen 2f Bekijk kaart 3 in het lesboek In welke vijf landen hebben na 1990 drie of meer bevingen plaatsgevonden die veel schade hebben aangericht? 2g Bekijk de plaatsen waar aardbevingen voorkomen op kaart 3 in het lesboek En kijk ook nog eens naar kaart 2 Leg uit hoe het komt dat juist daar veel bevingen voorkomen 9

10 thema 1 Een vurige planeet les 3 Vurige vulkanen De vulkaan Vesuvius staat op uitbarsten Maar wanneer gaat het gebeuren? Bestudeer de vulkaan goed en voorspel het tijdstip van de uitbarsting 1 Lees bron A Bekijk bron B De aarde is een vuurbal met verschillende lagen Zet de goede letter bij de laag en lees het woord van binnen naar buiten G = aardmantel, binnenmantel N = aardkorst D = aardkern, binnenkern E = aardmantel, buitenmantel A = aardkern, buitenkern Welk woord lees je? 2 Lees bron C en E Bekijk bron D Lees ook het krantenartikel In welke categorie horen deze vulkanen? Zet ze in het goede rijtje en zet de letters eronder Kies uit: de Vesuvius (IE) de Chimborazo (ERU) de Mauna Kea (PT) ongevaarlijk Welk woord lees je? 10 mogelijk gevaarlijk superlink (heel actief)

11 3 3a Lees bron F Wat gaat er vooraf aan een uitbarsting van de Vesuvius? Bekijk de metingen en zet de plaatjes in de goede volgorde Zet de nummers 1 tot en met 5 erbij Meting: de vulkaan staat bol en spuwt as en stenen E Meting: de druk neemt toe en de vulkaan verandert van vorm PE Meting: lichte aardschok, de grond begint te beven B Meting: veel zwavel in de lucht OV Meting: steeds sterkere aardschokken en het magma staat tot de rand van de krater R 3b Bij welke plaatjes wordt het echt gevaarlijk en moet je echt snel wegwezen? Zet een cirkel om de letters bij die plaatjes en maak er een woord van 4 Lees bron G, I en J Er zijn nu veel meer manieren om te voorspellen dat een vulkaan gaat uitbarsten en om mensen te redden dan in de tijd van Plinius Zet de nummers in het goede rijtje en tel de nummers uit het rijtje van alleen nu op 1 letten op de wolk die uit de vulkaan komt 2 mensen weghalen met auto s en bussen toen én nu 3 hoeveelheid zwavelgas meten 4 met een satelliet kijken of de vorm van de vulkaan verandert 5 aardschokken meten 6 mensen redden met boten 7 letten op de geur van het gas dat uit de vulkaan komt alleen nu Oplossing Zet de oplossingen van de opdrachten in de goede volgorde Wanneer is de vulkaanuitbarsting? totaal 11

12 thema 1 Een vurige planeet les 4 Bevende aarde 1 Allerlei aardbevingen 1a Waardoor kunnen aardbevingen worden veroorzaakt? Schrijf drie oorzaken op b Waar is kans op een aardbeving? Kruis de goede antwoorden aan O de Duitse plaats Mainz, met veel mijnbouw in de buurt O het Indonesische eiland Java, met de vulkaan Merapi O het Russische Moskou, midden op de Europese aardschol 2 Schokkende feiten 2a Vul de woorden in op de goede plaats bij het plaatje hieronder Kies uit: epicentrum hypocentrum 2b Er is een aardbeving geweest Het is nu avond Wat is de veiligste plek om te gaan slapen? Kruis het goede antwoord aan O in de kelder van een gebouw dat nog overeind staat O buiten, maar dicht bij je huis O in een park, zo ver mogelijk bij gebouwen vandaan 2c Waarom is dit de veiligste plek? 12

13 3 De zee beeft 3a Hoe ontstaat een tsunami? Vul de ontbrekende stappen aan 1 De aarde beeft onder de zee De vloedgolf slaat kapot op de kust 3b Waarom wordt een tsunami vaak pas laat ontdekt? 3c Nederland ligt aan zee Moeten wij ons ook zorgen maken over tsunami s? Kruis het goede antwoord aan O Ja, alle kustlanden moeten oppassen voor tsunami s O Nee, want Nederland ligt ver van grote breuklijnen O Nee, want de Noordzee is niet groot genoeg voor een vloedgolf 4 Aardbevingen in Nederland? 4a Aardbevingen in Nederland zijn zeldzaam Waardoor worden ze veroorzaakt? Schrijf twee oorzaken op 1 2 4b Lees het krantenbericht hiernaast Waardoor is deze aardbeving waarschijnlijk veroorzaakt? Leg uit Binnenland Aardbeving in Nederland Westeremden Donderdagochtend 30 oktober om 06:54 uur heeft er een aardbeving plaatsgevonden bij Westeremden, 20 kilometer ten noordoosten van de stad Groningen De aardbeving had een kracht van 3,2 op de schaal van Richter 13

14 thema 1 Een vurige planeet les 4 Bevende aarde 5 Van onvoelbaar tot verwoestend 5a Wat geeft de schaal van Richter aan? 5b Bekijk het plaatje Welke kracht heeft deze aardbeving minimaal gehad? Ten minste kracht op de schaal van Richter 5c Waarom denk je dat? 6 Meten is weten 6a Wat meet een seismograaf? Kruis het goede antwoord aan O Hoeveel schade er is bij een aardbeving O Hoe lang de lijnen zijn op de rol papier in het apparaat O Hoe sterk de aarde trilt bij een aardbeving 6b Hoe probeert een seismoloog een aardbeving te voorspellen? 6c Kijk naar de uitslag van de seismograaf Is er een aardbeving geweest? Zo ja, kleur de lijnen die de aardbeving aangeven 5 0 x x

15 7 Een gewaarschuwd mens 7a Wat wordt er bedoeld met Niet aardbevingen maken slachtoffers, maar gebouwen? 7b Welk gebouw blijft overeind staan bij een aardbeving? Leg uit huis 2 huis 1 schokbrekers die ervoor zorgen dat het gebouw met de grond mee kan meebewegen heipalen die ervoor zorgen dat het huis onbeweeglijk in de grond staat 8 Puinruimen Er is een aardbeving geweest Er moet veel gebeuren Stel een plan op voor or de hulpverlening Schrijf je plan hiernaast op Er is al één voorbeeldactie gegeven Actieplan aardbeving met speurhonden zoeken naar doden en vermisten 15

16 thema 1 Een vurige planeet les 5 Kijkplaat 1 Waarom in Japan? In 2011 was er door een zeebeving een tsunami in Japan Op de kijkplaat zie je de gevolgen Japan wordt vaker getroffen door zeebevingen en aardbevingen Wat zegt dat over de ligging van Japan? 2 Alles kapot 2a Op het plaatje zie je de enorme schade die de tsunami heeft aangericht Teken of beschrijf wat er gebeurt bij een tsunami op zee en op het land 2b De zeebeving had een kracht van 9,0 op de schaal van Richter Het epicentrum lag 130 kilometer ten oosten van Sendai Leg de blauwe gedrukte begrippen uit 16

17 AMSTER DA 3 Vulkaan wordt wakker 3a Lees het krantenbericht hiernaast aastt Zet daarna de juiste woorden in de afbeelding Kies uit: aswolk lava kern krater magma M De v ulk aan Shinmo Japan barstt edake in het e dinsdag m zuiden van et zo n hev ig verderop de e k la p u it ruiten spro dat acht k il ngen Vor ig ometer Shinmoedak e week woen e actief na 52 sdag werd d e ja ar te hebben meter hoge geslapen D Shinmoedak e e spuw t as, krater v ult rook en sten zich langzaa en de lucht m in De m aar zeker m geen lava ov et mag ma, er de rand va m aa r er is nog n de krater autoriteiten naar bened hebben bes en gekomen lo te De n de gevare k ilometer ro nzone te ve nd de v ulkaa rg ro te n tot v ier n 3b Waarom wordt de gevarenzone vergroot? 4 Alles weer opgeknapt 4a Bekijk de kijkplaat Op het linkerdeel zie je de enorme chaos na de tsunami Op het rechterdeel is alles weer opgeruimd Wat is er na de opruimactie nog steeds in de straat en is dus op beide plaatjes hetzelfde? 4b Schrijf op hoe er hulp wordt gegeven na een tsunami of aardbeving 17

18 thema 1 Een vurige planeet Vurige vulkanen les 3 De mensen die in de buurt van de Vesuvius wonen, zijn ongerust Wat staat hen te wachten als de vulkaan uitbarst? Wat ga ik doen? De Italiaanse overheid besluit een folder met informatie te maken over de vulkaan, het gevaar en de veiligheidsmaatregelen Jij gaat die folder voor de overheid maken Je verzamelt alle belangrijke informatie en presenteert die op een duidelijke manier Hoe ga ik het doen? Je legt de volgende spullen vast klaar Ik doe mijn werk In je folder geef je antwoord op de volgende vragen Schrijf je antwoorden hier alvast kort op Dit gebruik je gum lijm papier pen schaar Wat zijn vulkanen? Lees hiervoor bron A en C Bekijk bron B en D Wat is de Vesuvius voor een vulkaan? Lees hiervoor het krantenartikel 18

19 Hoe kun je voorspellen wanneer een vulkaan uitbarst? Op welke signalen moet je letten? Lees hiervoor bron F en I Wat kunnen de gevolgen zijn van een uitbarsting? Lees hiervoor bron G Bekijk bron H Hoe wordt er gezorgd voor de veiligheid van de mensen? Lees hiervoor bron J Bedenk hoe je de informatie op een duidelijke manier kunt presenteren in de folder Bedenk of je de informatie ook goed in plaatjes kunt laten zien Teken die plaatjes of zoek ze op internet Maak je folder op papier of op de computer Ik kijk mijn werk na Laat je folder aan een klasgenoot lezen en laat hem of haar deze vragen beantwoorden: Is de tekst duidelijk? ja / nee Zijn de plaatjes duidelijk? ja / nee Staat alles erin wat je wilt weten als je in de buurt van de Vesuvius woont? ja / nee Klopt alle informatie? ja / nee 19

20 thema 1 Een vurige planeet Kijkplaat les 5 In Nederland is een aardbeving zeldzaam Op andere plekken beeft de aarde regelmatig Waar komen aardbevingen, tsunami s en vulkaanuitbarstingen voor? Jij gaat dat in kaart brengen Wat ga ik doen? Maak een wereldkaart Daarop geef je de plaatsen aan waar aardbevingen, tsunami s en vulkaanuitbarstingen zijn geweest Je zet er informatie in en plakt er beeldmateriaal op Dit gebruik je beeldmateriaal uit bijvoorbeeld tijdschriften gum kleurpotloden of potloden lijm schaar Hoe ga ik het doen? Kijk naar de kijkplaat Daar zie je de gevolgen van een tsunami in Japan in 2011 die is ontstaan door een zeebeving Bedenk waarom juist Japan regelmatig wordt getroffen door zeebevingen en aardbevingen Zoek informatie over andere plaatsen waar zware aardbevingen, tsunami s of vulkaanuitbarstingen zijn geweest Denk aan plaats, datum, kracht op de schaal van Richter, aantal slachtoffers, Verzamel ook beeldmateriaal 20

21 Ik doe mijn werk Maak een wereldkaart Vergroot bijvoorbeeld de kaart op deze bladzijde op het kopieerapparaat Teken op de kaart de aardschollen en geef de plaatsen aan die je hebt gevonden Bedenk zelf symbolen Schrijf bij enkele plaatsen een kort stukje informatie, en plak het beeldmateriaal erbij Ik kijk mijn werk na Bekijk je wereldkaart Kun je zien dat de meeste plaatsen waar zware aardbevingen, tsunami s of vulkaanuitbarstingen zijn, op randen van verschillende aardschollen liggen? ja / nee Er zijn ook vulkanen die niet op de rand van een aardschol liggen Heb je daar ook voorbeelden van gevonden? ja / nee 21

22 NA A M: F P RO E R SSO IN E ALL S AARDRIJKSKUNDE WERKBOEK ISBN _OM_AK_GR8_WBindd :32