Coverfoto: Erfgoeddag Erf!, Corbeekhoeve, Bierbeek, 24 april 2015, Ikwashier.be

Transcriptie

1 Jaarverslag CAG 2015

2 Coverfoto: Erfgoeddag Erf!, Corbeekhoeve, Bierbeek, 24 april 2015, Ikwashier.be

3 Foto: Maaimachine uit de landbouwcollectie Waregem

4 1 INHOUDSTAFEL 1 INHOUDSTAFEL VOORWOORD ORGANISATIE STATUUT, BEHEERS- EN ADVIESORGANEN PERSONEEL EXPERTISECENTRUM AGRARISCH ERFGOED ONTWIKKELING EN VERWERVING VAN KENNIS EN EXPERTISE (SD 1) IN KAART BRENGEN VAN DE ERFGOEDGEMEENSCHAP EN DEZE VERDER ONTWIKKELEN (SD 2) ONTSLUITEN VAN EIGEN EN EXTERNE EXPERTISE TENEINDE DE SECTOR EN HET BREDE PUBLIEK TE INFORMEREN EN TE ONDERSTEUNEN (SD 3) PARTICIPATIE AAN EN ONTWIKKELEN VAN VORMINGSACTIVITEITEN (SD 4) VERZORGEN VAN EEN MODERNE EN ATTRACTIEVE COMMUNICATIE (SD 5) NETWERKING EN AFSTEMMING WERKING MET ERFGOEDGEMEENSCHAP IN BINNEN- EN BUITENLAND (SD 6) BELEID MET AANDACHT VOOR DUURZAAMHEID EN MAATSCHAPPELIJKE EN CULTURELE DIVERSITEIT (SD 7) UITBOUWEN VAN EEN WERKING ROND IMMATERIEEL CULTUREEL ERFGOED EN MONDELINGE GESCHIEDENIS (SD 8) PROJECTEN EDUCATIE LANDBOUW EN VOEDING, SECUNDAIR ONDERWIJS AGRARISCHE ERFGOEDCOLLECTIES IN WEST-VLAANDEREN BINNEN BIJ BOEREN, BAKKERS EN BROUWERS LAND VAN STREUVELS REGISTRATIE MUSEUM VAN DE BELGISCHE BROUWERS EUROPEANA FOOD & DRINK JAAR BODEMKUNDIGE DIENST VAN BELGIË GODDELIJK FRUIT IN DE BRES VOOR HET BRABANTS TREKPAARD LEZINGEN, TENTOONSTELLINGEN LEZINGEN TENTOONSTELLINGEN PUBLICATIES ARTIKELS BOEKEN EN BROCHURES RAPPORTEN INTERNETPUBLICATIES CAG IN DE PERS GESCHREVEN PERS DIGITALE PERS AUDIO-VISUELE PERS CAG IN CIJFERS LIJST VAN AFKORTINGEN MISSIE Jaarverslag CAG

5 2 Foto: Archief voormalig federaal Ministerie van Landbouw en Middenstand, Brussel

6 2 VOORWOORD Zonder enige twijfel was 2015 voor CAG een druk en tevens geslaagd jaar, zowel wat betreft de basisals de projectenwerking. Enerzijds werkten we verder aan meerdere concrete acties en beleidslijnen, die reeds de voorbije jaren waren opgestart (zoals het in kaart brengen van relevante erfgoedactoren en het waarderen van agrarisch erfgoed). Anderzijds lanceerden we ook nieuwe initiatieven, dikwijls in samenwerking met andere organisaties en partners (zoals de expo Taart! en de documentaire Goddelijk Fruit. In dit jaarverslag belichten we al deze activiteiten. De basiswerking van het centrum concentreert zich rond vijf werkvelden. Binnen het werkveld Roerend erfgoed ging naast het registreren van enkele agrarische collecties ook veel aandacht naar het opbouwen van expertise rond het waarderen van landbouwwerktuigen en ambachten. De erfgoedbank Het Virtuele Land werd in 2015 verder uitgebouwd: het aantal records nam toe in kwantiteit en kwaliteit, en via de nieuwe rubriek Collecties wordt voortaan een overzicht geboden van de publiek toegankelijke erfgoedcollecties landbouw en voeding, en de expertise van deze collectiebeheerders. De werking rond Educatie bestond vooral uit de ontwikkeling van de serious game Farmony. Via dit spel willen we jongeren op een attractieve en educatieve manier de basisprincipes van een duurzame land- en tuinbouw in Vlaanderen bijbrengen. Vanuit het werkveld Immaterieel Cultureel Erfgoed lag de focus in 2015 vooral op het reflectietraject rond ICE en dierenwelzijn, en op de opvolging/voorbereiding van verschillende concrete dossiers zoals de kermiscultuur, het hoperfgoed, de Geraardsbergse mattentaarten en het Brabants trekpaard. Vanuit de Publiekswerking ging veel aandacht naar de realisatie van de rondreizende expo Boter bij de vis en onze deelname aan de Nacht van de Geschiedenis, Erfgoeddag, Week van de Smaak, Dag van de Landbouw en andere publieksevenementen. Ook de projectenwerking stond niet stil in Via het registratieproject Agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen werden onder meer de landbouwcollectie Bulskampveld en het Openluchtmuseum Bachten de Kupe uitvoerig beschreven, gedigitaliseerd en doorgelicht op objecten/of deelcollectieniveau. Het internationale project Europeana Food & Drink resulteerde in een nauwe samenwerking met (erfgoed)partners in binnen- en buitenland. Eén van de resultaten was de rondreizende expo Taart!, die we in oktober voorstelden in het Bakkerijmuseum in Veurne. Verder gingen enkele onderzoeksprojecten dieper in op de ontwikkeling van de Bodemkundige Dienst van België en de landschapsgeschiedenis van de gemeente Anzegem. De documentaire film Goddelijk Fruit belicht dan weer het reilen en zeilen, vroeger en nu, van de fruitteelt in Haspengouw. Ten slotte was 2015 ook op beleidsmatig vlak een belangrijk jaar. Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz startte met de voorbereiding van een nieuwe visienota cultureel-erfgoed en besloot in dat kader om de beleidsperiode van alle expertisecentra te verlengen tot en met De Afdeling Cultureel Erfgoed zette een geplande, tussentijdse evaluatie op van onze werking. De positieve beoordeling is een aanmoediging voor het CAG-team om de volgende jaren, samen en in overleg met andere actoren, het erfgoed van landbouw, platteland en voeding te blijven bestuderen, ontsluiten en valoriseren. En dat met minstens evenveel goesting als de voorbije jaren! Joris Relaes, voorzitter Yves Segers, coördinator Jaarverslag CAG

7 4 Foto: Opening expo Taart! in Bakkerijmuseum Veurne, 2 oktober 2015

8 3 Organisatie 3.1 Statuut, beheers- en adviesorganen Statuut Het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) is een vzw, door de Vlaamse Regering erkend als landelijk expertisecentrum voor het agrarisch erfgoed: het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. De werkingssubsidie van de Afdeling Cultureel Erfgoed bedroeg in euro. Deze subsidie werd aangevuld met eigen verworven inkomsten, onder meer via subsidies van andere overheden en organisaties en via (betaalde) projectopdrachten. De gedetailleerde cijfers zijn terug te vinden in onze jaarrekening. Op 24 april 2015 besliste de Vlaamse Regering om de beleidsperiodes in het cultureelerfgoeddecreet met 2 jaar te verlengen, waardoor de beleidsperiode van CAG tot eind 2018 loopt. Het Centrum is gevestigd in het Atrechtcollege van de KU Leuven en kan ook op een vlotte manier beroep doen op de faciliteiten (zoals logistiek, archief, bibliotheek, ICTS) van deze universiteit. De nauwe samenwerking met het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (ICAG, KU Leuven) is een belangrijke troef voor CAG als expertisecentrum. In de eerste plaats levert ICAG gefundeerde wetenschappelijke ondersteuning aan CAG. Daarnaast worden ICAG-coördinator Yves Segers en stafmedewerker administratie Kristel Janssens door de universiteit vrijgesteld om ook alle taken en activiteiten van CAG mee in hun takenpakket op te nemen. In oktober 2015 diende CAG een aanvraag in bij FOD Wetenschapsbeleid/Belspo om een erkenning als wetenschappelijke instelling te bekomen. Via deze weg kan CAG niet alleen dit kwaliteitslabel verwerven, maar zou het ook kunnen genieten van een aanzienlijk lagere bedrijfsvoorheffing voor de personeelsleden die minimum 50% van hun tijd aan onderzoek besteden. We hopen in de loop van 2016 positief nieuws over deze aanvraag te ontvangen Beheersorganen Raad van Bestuur De samenstelling van de Raad van Bestuur zag er in 2015 als volgt uit: De Heer Jan De Maeyer, gewoon hoogleraar KU Leuven, directeur KADOC, bestuurder De Heer Frans De Wachter, directeur VLAM, bestuurder De Heer Joris Relaes, administrateur-generaal ILVO, voorzitter De Heer Yves Segers, coördinator CAG en ICAG, KU Leuven en hoofddocent, Faculteit Letteren, onderzoekseenheid MoSa, KU Leuven, bestuurder en secretaris zonder stemrecht De Heer Christian Stivigny, directeur Landelijke Gilden, bestuurder De Heer Peter Van Bossuyt, directeur Boerenbond, bestuurder De Heer Matthieu Vanhove, directeur Cera, bestuurder en ondervoorzitter De Heer Jules Van Liefferinge, secretaris-generaal Departement Landbouw en Visserij, Vlaamse overheid, bestuurder Mevrouw Leen Van Molle, voorzitter ICAG en gewoon hoogleraar, Faculteit Letteren, onderzoekseenheid MoSa, KU Leuven, bestuurder Jaarverslag CAG

9 De Raad van Bestuur kwam in 2015 samen op volgende momenten: 13 maart 12 juni 25 september 24 november Algemene Vergadering In de Algemene Vergadering zetelen naast bovenstaande bestuursleden ook nog de volgende personen: De Heer Steven De Waele, waarnemend conservator MOT De Heer Vic Goedseels, ere-algemeen beheerder KU Leuven De Heer Wouter Saeys, docent KU Leuven, Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen, onderzoekseenheid Bio-systemen Mevrouw Hilde Schoefs, conservator Openluchtmuseum Bokrijk Mevrouw Anne-Marie Vangeenberghe, woordvoerder Boerenbond De Heer Norbert Vettenburg, stafmedewerker Departement Landbouw en Visserij, Vlaamse overheid De Algemene Vergadering vond telkens plaats aansluitend op de vergaderingen van de Raad van Bestuur, namelijk op: 13 maart 12 juni 25 september 24 november Adviesorganen Adviesraad CAG koos er voor om vanaf 2015 de adviesraad niet meer samen te roepen in het voorjaar, maar wel in het najaar, nl. op 29 oktober. Op deze manier kunnen de leden van de adviesraad nauwer worden betrokken bij de voorbereiding en opmaak van het actieplan. Daarnaast werd er ook tijd gemaakt om in twee kleinere groepen te brainstormen over twee aandachtspunten in de werking van CAG: enerzijds ICE & collecties en anderzijds de publiekswerking. Aansluitend op dit overleg werd beslist om in 2016 een studiedag te houden omtrent dit eerste thema ICE & collecties. De samenstelling van de adviesraad zag er in 2015 als volgt uit: Caroline Audoor, diensthoofd KVLV Rob Belemans, stafmedewerker FARO Katrien Boeraeve, coördinator Plattelandsklassen vzw Ann Breemersch, directeur Departement Landbouw en Visserij Jacques Collen, voorzitter ASG (Academie Streekgebonden Gastronomie) Karl Cordemans, archeoloog VLM (Vlaamse Landmaatschappij) Jo De Cuyper, conservator Museum Aarschot Karel Dendooven, stafmedewerker Herita Joke Gilles, projectcoördinator Streekproducten Vlaams-Brabant Rebecca Gysen, coördinator erfgoedbeleid Erfgoedcel Leuven 6

10 Karel Haustraete, vrijwilliger SIWE (Steunpunt Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed) Davy Jacobs, conservator Jenevermuseum Hasselt Evelien Janssens, coördinator Regionaal Landschap Noord-Hageland Marijke Jordens, voorzitter Groene Kring Nicolas Mazeure, bestuurssecretaris erfgoed, dienst Erfgoed Provincie Vlaams Brabant Marin Menu, restaurateur Karrenmuseum Essen Laure Messiaen, coördinator LECA (Landelijk Expertisecentrum voor Cultuur van Alledag) Lieve Opsteyn, erfgoedcoördinator Erfgoed Haspengouw Nele Provoost, coördinator Heemkunde Vlaanderen Erika T'Jaeckx en vanaf september Maarten Jacobs, conservator t GROM (Groentemuseum Sint-Katelijne Waver) Staf Van den Bergh, Steunpunt Levend Erfgoed vzw Ann Van Nieuwenhuyse, conservator MIAT (Museum voor Industriële Archeologie en Techniek) Nele Van Uytsel, erfgoedconsulent Comeet (Erfgoedcel Meetjesland) Dominique Velghe, gebiedswerker Cultuur Provincie West-Vlaanderen Tijl Vereenooghe, coördinator ETWIE (Expertisecentrum voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed) Nathalie Vernimme, erfgoedonderzoeker Agentschap Onroerend Erfgoed, Vlaamse overheid Jolien Verroeye, erfgoedcoördinator erfgoedcel POLS (Platform Omgeving Leie/Schelde) Lutgart Vrancken, conservator Suikermuseum Tienen Klankbordgroepen In de loop van 2012 startte CAG met klankbordgroepen voor de vijf onderscheiden werkvelden. Hieronder vindt u de samenstelling en de data van de bijeenkomsten van deze klankbordgroepen in Het overleg verliep in 2015 vooral via , telefonische contacten of in de marge van andere projectbijeenkomsten Klankbordgroep ICE en Mondelinge Geschiedenis Chantal Bisschop, CAG Rob Belemans, FARO Peter Heyrman, KADOC - KU Leuven Ellen Janssens, tapis plein Karel Lhermitte, Landelijke Gilden Laure Messiaen, LECA Yves Segers, CAG Valerie Vermassen, Familiekunde Vlaanderen Jolien Verroeye, POLS Deze klankbordgroep kwam samen op 6 januari Klankbordgroep Voeding Rob Bartholomees, Heemkunde Vlaanderen Davy Jacobs, Jenevermuseum Hasselt Sarah Luyten, CAG Jaarverslag CAG

11 Nicolas Mazeure, Provincie Vlaams-Brabant Pieter Neirinckx, MIAT Liesbeth Inghelram, Bakkerijmuseum Veurne Raf Schepers, Openluchtmuseum Bokrijk Yves Segers, CAG Peter Scholliers, VUB Erika T Jaeckx, t GROM Bert Woestenborghs, CAG Het overleg en uitwerken van de concrete actie To eat or not to eat gebeurde via mailverkeer Klankbordgroep Roerend erfgoed, focus landbouwcollecties Steven De Waele, MOT Maarten Huybrechts, Boerenbond Marin Menu, Karrenmuseum Essen Raf Schepers, Openluchtmuseum Bokrijk Yves Segers, CAG Johan Vansteenkiste, Provinciale Collecties Bulskampveld Beernem Bert Woestenborghs, CAG De CAG-contactdag in mei 2015 Het kaf en het koren. Over de toekomst van agrarische collecties is op initiatief van de klankbordgroep tot stand gekomen en sloot inhoudelijk helemaal aan op het interesseveld ervan Klankbordgroep Het Virtuele Land Roxanne Weyns, LIBIS Diantha Osseweijer, CAG Luc Schokkaert, KADOC - KU Leuven Yves Segers, CAG Rony Vissers, Packed Bram Wierckx, FARO Deze klankbordgroep kwam samen op 6 januari Klankbordgroep Educatie Met het oog op het ontwikkelen van educatief materiaal aangepast aan de noden en wensen van de doelgroep, wordt al het didactisch materiaal nagelezen en goedgekeurd door leerkrachten, docenten en experten. Op basis van de inhoud of vakspecifieke inslag worden zij gecontacteerd met de vraag om feedback te geven en de uitwerking op te volgen. In 2015 werkte CAG in het kader van de speltesten van Farmony nauw samen met: Dominique Vanroose, Heilig Hartinstituut, Heverlee Jan Kempen, Sint Dimpnacollege, Geel Benny Albert, De Wijnpers, Leuven 8

12 Voor het ontwikkelen van lesbundels voor het vak techniek wordt samengewerkt met de lerarenopleiding techniek van UC Leuven-Limburg (contactpersoon: Yves Vanbilsen). 3.2 Personeel In 2015 kon CAG weer rekenen op de inzet van zowel vaste stafmedewerkers als tijdelijke projectmedewerkers Vaste stafmedewerkers Overzicht van de vaste staf op de loonlijst van CAG: Chantal Bisschop, stafmedewerker ICE en Mondelinge Geschiedenis (100%) (bevallingsrust en ouderschapsverlof vanaf 28 januari t/m 11 juni 2015) Sarah Luyten, stafmedewerker Publiekswerking (100%) Diantha Osseweijer, stafmedewerker Erfgoedbank en Digitalisering (100%) Femke Paulussen, stafmedewerker Educatie (80%), Bert Woestenborghs, stafmedewerker Roerend Erfgoed (100%) Voor de dagelijkse leiding en administratie kan CAG steunen op: Kristel Janssens, stafmedewerker administratie (50%) Yves Segers, coördinator (50%) Beiden zijn niet rechtstreeks verbonden aan CAG, maar aan het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (ICAG) van de KU Leuven en worden door de universiteit vrijgesteld om de werking van CAG mede in goede banen te leiden Projectmedewerkers Naast de stafmedewerkers bestond het team in 2015 ook uit verschillende projectmedewerkers: Brecht Demasure, projectmedewerker Agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen Hanne De Winter, projectmedewerker Jubileumboek 70 jaar Bodemkundige Dienst van België (van 4 januari t/m 30 april via IBO, daarna tijdelijk contract t/m 31 december 2015) (100%) Greet Draye, projectmedewerker Registratie Brouwersmuseum en Europeana Food & Drink (60%) Joris Spolspoel, projectmedewerker Onderwijscollecties (t/m 15 februari 2015) (100%) Functioneringsgesprekken In de week van 5 t/m 9 oktober werd elk personeelslid van CAG uitgenodigd voor een persoonlijk functioneringsgesprek bij de coördinator. Tijdens dit gesprek werd besproken of de verwachtingen en doelstellingen nog op koers zitten, welke de aandachtspunten zijn en hoe deze eventueel konden worden aangepakt en bijgestuurd. De voorzitter van CAG en van ICAG hielden op hun beurt op vrijdag 24 november een functioneringsgesprek met de coördinator van CAG/ICAG. Jaarverslag CAG

13 3.2.4 Personeelsuitstap Uitvalsbasis voor de teamuitstap in 2015 was Hasselt: in de voormiddag bezochten we het vernieuwde Jenevermuseum in Hasselt. In de namiddag fietsten we 40 km langs de Smaakfietsroute met onderweg o.a. een tussenstop en bezoek aan de abdijsite van Herkenrode. s Avonds ervaarden we in restaurant t Kookpunt aan den lijve dat Hasselt zijn naam als Stad van de Smaak niet gestolen heeft. Foto: Personeelsuitstap, Jenevermuseum Hasselt, 19 juni

14 4 Expertisecentrum Agrarisch Erfgoed In de beheersovereenkomst met de Vlaamse Gemeenschap en uit het overleg met de Afdeling Cultureel Erfgoed van het Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media werden diverse strategische en operationele doelstellingen in de werking van CAG als expertisecentrum voor het erfgoed van landbouw, platteland en voeding naar voor geschoven. De basis hiervoor was het beleidsplan voor de periode De Vlaamse Regering besloot in 2015 om de huidige beleidsperiode te verlengen tot en met In 2015 werd enerzijds verder gewerkt op een aantal concrete acties, die de voorbije jaren werden opgestart en werden anderzijds nieuwe initiatieven genomen. Allen worden hieronder besproken. De werking rond Immaterieel Cultureel Erfgoed wordt in een aparte paragraaf (5.8) ondergebracht omdat dit thema, in samenspraak met de Afdeling, in de beheersovereenkomst als een aparte doelstelling werd geformuleerd. 4.1 Ontwikkeling en verwerving van kennis en expertise (SD 1) Binnenhalen en ontwikkelen van externe kennis en expertise (OD 1.1) Studiedagen en vormingsmomenten Alle medewerkers van CAG krijgen voldoende tijd om externe bijscholingen en vormingen te volgen, via studiedagen, workshops en specifieke vormingsmomenten. Hieronder volgt een overzicht van de gevolgde studiedagen en vormingscursussen in 2015 en dit in chronologische volgorde: 26 januari: Ontmoetingsdag Erfgoedinzicht, Kursaal, Oostende, Brecht Demasure 28 januari: Erfgoed en media, FARO, Brussel, lancering, Sarah Luyten 19 februari: Erfgoed en media, deel 1 Door berg en dal. Wegwijs in het medialandschap, FARO, Brussel, Sarah Luyten 20 februari: Civic Epistemologies Workshop on Roadmap, Erasmushuis, Leuven, Diantha Osseweijer 27 februari: Erfgoed en media, deel 2 Meer halen uit persrelaties, FARO, Brussel, Sarah Luyten 23 maart: Theoretische opleiding IDEWE, Leuven, Sarah Luyten 26 maart: Erfgoed en media, deel 3 'Over naar u', FARO, Brussel, Sarah Luyten 27 maart: Studiedag '30 jaar melkquotum: begin of einde van een gouden tijdperk?', ILVO, Merelbeke, Yves Segers, Bert Woestenborghs 3 april: Opening expo Boter bij de vis, Hopmuseum, Poperinge, Brecht Demasure, Sarah Luyten en Yves Segers 4 april: Opening expo Boter bij de vis, COMEET, Provinciaal Streekcentrum Huysmanhoeve, Eeklo, Brecht Demasure, Sarah Luyten, Yves Segers en Bert Woestenborghs 18 april: Heemdag Heemkunde West-Vlaanderen, Knokke-Heist, Brecht Demasure 24 april: Opleiding ALMA-LIMO bibliotheekmanagementsysteem, Bert Woestenborghs, herhalingssessie op 22 juni. 7 mei: Conferentie 'Digitaal: kans of noodzaak?', KMKG, Brussel, Diantha Osseweijer 8 mei: ICAG-seminarie Vlaams-Brabant drinkt, Annelies Tollet, Atrechtcollege, Leuven, Brecht Demasure, Greet Draye, Sarah Luyten, Yves Segers en Bert Woestenborghs 18 mei: bijscholing EHBO, IDEWE, Leuven, Kristel Janssens Jaarverslag CAG

15 29 mei: CAG-Contactdag, Het kaf en het koren. Over de toekomst van agrarische collecties Smoufelbeekhoeve, Maldegem-Donk, Brecht Demasure, Sarah Luyten, Yves Segers en Bert Woestenborghs) 5 juni: ICAG-seminarie Het tuincomplex in strategisch perspectief. Een blik op het verleden en de toekomst van moestuinen, Valerie Dewaelheyns, Atrechtcollege, Leuven, Brecht Demasure, Sarah Luyten, Femke Paulussen en Yves Segers 21 augustus: Voorstelling en persmoment WOI op t erf, t Lindebos, Wijtschate, Brecht Demasure, Sarah Luyten 7-10 september: Rural History 2015, International Conference of the European Rural History Organisation (EURHO), Girona, Yves Segers 21 september: CAG-Vormingsdag To eat or not to eat, Brouwershuis, Brussel, Chantal Bisschop, Brecht Demasure, Greet Draye, Sarah Luyten, Femke Paulussen en Yves Segers 28 september: Studiedag Niet al goud wat blinkt? Waardering, selectie en afstoting van erfgoedcollecties, FARO, Lamot, Mechelen, Brecht Demasure, Bert Woestenborghs 1 oktober: Cursus Creatief Schrijven, Vrijbroekpark, Mechelen, Sarah Luyten 1 oktober: ICAG-seminarie 'Mag het iets meer zijn? Kleine kruidenierswinkels worden big business: Delhaize Frères & Cie, , dr. Nelleke Teughels (KU Leuven / Vrije Universiteit Brussel) Atrechtcollege, Leuven, Chantal Bisschop, Femke Paulussen, Yves Segers en Bert Woestenborghs 2 oktober: Opening expo Taart!, Bakkerijmuseum, Veurne, Greet Draye, Yves Segers en Bert Woestenborghs 9 oktober: ETWIE-studiedag Op een nieuw spoor, Trainworld, Schaarbeek, Bert Woestenborghs 15 oktober: Opening expo Boter bij de Vis, Erfgoedsite Tienen, Brecht Demasure, Diantha Osseweijer en Yves Segers 16 oktober: ErfgoedApp, Augmented reality en ErfgoedBeacons, FARO, Brussel, Diantha Osseweijer 15 oktober: Cursus Creatief Schrijven, Vrijbroekpark, Mechelen, Sarah Luyten 18 oktober: Krachtvoer het varken, festival over eten, De Studio, Antwerpen, Femke Paulussen, Yves Segers 22 oktober: Cursus Creatief Schrijven, Vrijbroekpark, Mechelen, Sarah Luyten 26 oktober: Crash Course Europeana Food & Drink on social media, KMKG, Brussel, Greet Draye 27 oktober: Groot Onderhoud, Zorgen voor later? Een cultureel-erfgoedbeleid voor de toekomst, FARO, Gent, Chantal Bisschop, Femke Paulussen en Bert Woestenborghs 29 oktober: Workshop Schrijven voor web, Boerenbond, Leuven, Femke Paulussen 5 november: ICAG-seminarie Van mineralentheorie tot mestdecreet. Bodemvruchtbaarheidsonderzoek en bodemanalyses in België ( ), dra. Hanne De Winter, Atrechtcollege, Leuven, Chantal Bisschop, Brecht Demasure, Greet Draye, Sarah Luyten en Yves Segers) 6 november: Opening expo Met vlag en gilde. Banistiek van de landelijke beweging in het Waasland, SteM, Sint-Niklaas, Yves Segers, Bert Woestenborghs 12 november: Persmoment project WOI Op zoek naar voedsel op de akkers van de dood, VABI, Roeselare, Brecht Demasure 27 november: Inspiratiedag landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog WOI in de kijker. Verras je publiek, Academie Regio Tienen, Tienen, Brecht Demasure, Sarah Luyten en Yves Segers 12

16 28 november: ETWIE-ontmoetingsdag Samen klaar voor de toekomst?, Thermotechnisch Instituut, Heverlee, Bert Woestenborghs 30 november: Vormingssessie: Collectiebeleid: de basis voor een efficiënte depotwerking, ModeMuseum, Antwerpen, Brecht Demasure 30 november: doctoraatsverdediging Kennisnetwerken in de landbouw. Grondonderzoek en bemestingsadvisering in België, , Hanne De Winter, Universiteitshallen, Leuven, Brecht Demasure, Greet Draye, Kristel Janssens, Sarah Luyten, Femke Paulussen, Yves Segers en Bert Woestenborghs) 1 december: Opleiding Lync/Skype for Business, ICTS-opleidingscentrum, Heverlee, Chantal Bisschop, Brecht Demasure, Greet Draye, Kristel Janssens, Sarah Luyten, Diantha Osseweijer en Femke Paulussen 2 december: Lancering boek Erfgoed & Dementie, FARO, Wetteren, Kristel Janssens 3 december: Workshop Duiken in de machine. Op zoek naar 3D-toepassingen voor roerend erfgoed, Texture, Kortrijk, Bert Woestenborghs 5 december: Najaarslezing Mondelinge geschiedenis: kansen en valkuilen, Documentatiecentrum Vlaams-Brabant, Leuven, Chantal Bisschop 10 december: ICAG-seminarie Van kleine boer naar landbouwrobot. De modernisering van de landbouw in Nederland , dr. Erwin Karel, Atrechtcollege, Leuven, Brecht Demasure, Diantha Osseweijer, Femke Paulussen en Yves Segers 11 december: Staten-Generaal voor cultuur in Leuven, Cas-Co, Leuven, Chantal Bisschop, Femke Paulussen 15 december: ICE- Breker/Masterclass De UNESCO 2005 Conventie voor de Bescherming en de Promotie van de Diversiteit van Cultuuruitingen (Vlaamse Unesco Commissie), UA, Antwerpen, Chantal Bisschop 18 december: Workshop CMS website, Boerenbond, Leuven, Femke Paulussen Teamvergaderingen Tijdens de maandelijkse teamvergaderingen werd zoveel mogelijk opgedane kennis en expertise tussen de staf- en projectmedewerkers uitgewisseld. Naast de algemene en praktische zaken werd getracht om ook minstens één specifiek thema op de agenda te zetten, dat door één van de staf- of projectmedewerkers werd voorbereid en gepresenteerd. Hieronder het overzicht van de data van de teamvergaderingen (met thema s van de presentaties). 22 januari 26 februari (presentatie serious game Farmony, Femke Paulussen) 26 maart (presentatie Europeana Food & Drink project, Greet Draye) 30 april (presentatie kernprioriteiten LEOV s, Yves Segers) 28 mei 25 juni (brainstorming prioritaire beleidslijnen voor de komende jaren) 27 augustus 24 september (presentatie over inventarisatie Brouwersmuseum, Greet Draye en over waarderen van erfgoed, Bert Woestenborghs) 22 oktober (bespreking actieplan 2016) 3 december (presentatie over het doctoraatsonderzoek WOI en wederopbouw landbouw en platteland in Vlaanderen, Dries Claeys) Jaarverslag CAG

17 Concreet actiepunt: Boter bij de vis - Landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog CAG startte in 2012 met het onderzoeks- en publieksproject rond landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog. In het voorjaar 2013 en in de zomer van 2014 verschenen respectievelijk de publicaties Boeren, boter en bezetters. Onderzoeksgids landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog en het publieksboek Boter bij de vis. Landbouw en voeding tijdens de Eerste Wereldoorlog. Vanaf 2014 verschoof de focus van onderzoek naar publieksontsluiting. Het samenwerkingsverband Boter bij de vis fungeert daarbij als trekker. Het doel van dit netwerk is om samenwerking te bevorderen en expertise uit te wisselen tussen actoren uit de sectoren erfgoed, landbouw en platteland. Daarnaast wil het de landbouwsector stimuleren om zijn agrarisch erfgoed meer in de kijker te zetten. Expo Boter bij de vis De volgende musea, erfgoedcellen en andere partners zetten hun schouders onder Expo: Boter bij de vis : het Bakkerijmuseum (Veurne), het Brussels Museum van de Molen en de Voeding (Evere), het Suikermuseum en de Erfgoedsite Tienen, het Hopmuseum (Poperinge), het Miummm (Roeselare), t GROM (Sint-Katelijne-Waver), het Witloofmuseum (Kampenhout), de Erfgoedcel Comeet (Meetjesland, Oost-Vlaanderen), Erfgoed Haspengouw (Limburg), het Departement Landbouw & Visserij, de Vlaamse overheid en het Centrum Agrarische Geschiedenis. Met de expo wordt de rol van de landbouwproductie en de voedselsituatie tijdens de Eerste Wereldoorlog, een tot op heden onderbelicht thema in de geschiedenis van alledag, onder de aandacht gebracht van een breed publiek. De bezoekers, zowel jong als oud, zien de Eerste Wereldoorlog vanuit een nieuwe invalshoek waarbij de evolutie van de landbouw- en visserijsector, de ontwikkelingen op het vlak van voedselvoorziening en de oorlogskeuken centraal staan. In januari - februari 2015 werd de expo verder inhoudelijk voorbereid en praktisch gerealiseerd. Hierbij werden twee identieke rondreizende (basis)tentoonstellingen gemaakt. Beide zijn gedurende meerdere jaren ( ) op verschillende locaties in Vlaanderen en Brussel te zien. De bijhorende expo-gids (44 pagina s) werd in januari 2015 uitgegeven op een oplage van exemplaren. Het samenwerkingsverband koos ervoor om de tentoonstellingstekst in drie talen (Nederlands, Frans en Engels) op te nemen. Op deze manier is de tentoonstelling ook toegankelijk voor anderstaligen en buitenlandse toeristen. De bezoekers krijgen de gids gratis mee. Ter promotie werd een promokaartje vervaardigd met een oplage van exemplaren. Ten behoeve van het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs werd in de periode februari-maart een educatief pakket opgesteld en gratis (digitaal) aangeboden. Een aparte werkgroep van medewerkers van t GROM, Erfgoedsite Tienen, het Brussels Museum voor de Molen en de Voeding, Erfgoed Haspengouw en CAG bereidden dit pakket voor. Bij de uitwerking koos CAG voor de aanpak van Kolb die gestoeld is op ervaringsgericht leren. De opdrachten en extra informatie werden opgebouwd rond vier verschillende leerstijlen: doener, denker, dromer en beslisser. Door deze vier stijlen aan bod te laten komen, voelt elk kind zich aangesproken. Het educatief pakket is opgesteld als een dagboek. Tijdens het bezoek aan de algemene expo Boter bij de vis ontdekken de kinderen hier geleidelijk aan het verhaal van WOI en schrijven dit verder uit in hun eigen dagboek. Dit dagboek, dat ze kunnen meenemen naar huis, is meteen ook een herinnering aan de expo. 14

18 De expo opende officieel op 3 april in het Hopmuseum Poperinge. Carl Decaluwé, gouverneur van de Provincie West-Vlaanderen, leidde de avond in. Jules Van Liefferinge, secretaris-generaal Departement Landbouw & Visserij stelde de expo Boter bij de vis voor. Jurgen Vanlerberghe, schepen van Toerisme in Poperinge, sloot het officiële gedeelte af. Op 4 april opende de tweede expo in het Provinciaal Streekcentrum Huysmanhoeve te Eeklo. Beide voorstellingen trokken samen zo n 150 aanwezigen en er was heel wat persbelangstelling. De expo reisde in 2015 naar volgende locaties: 4 april tot en met 30 september 2015: Hopmuseum Poperinge, Poperinge 4 april tot en met 10 mei 2015: COMEET, Provinciaal Streekcentrum Huysmanhoeve, Eeklo 16 mei tot en met 13 juni 2015: COMEET, Gemeenschapscentrum Cultuurhuis Safarken, Wachtebeke 20 juni tot en met 15 augustus: COMEET, Bibliotheek van Aalter, Aalter 1 september 2015 tot en met 28 januari 2016: Vlaams Huis van de Voeding, Roeselare 13 tot en met 15 november 2015: Vrij Agro- en Biotechnisch instituut - VABI, Roeselare 15 oktober 2015 tot en met 28 februari 2016: Erfgoedsite Tienen, Tienen De partners die de expo ontvingen, bouwden naast de rondreizende expo ook nog een meer lokaal, regionaal of thematisch luik uit. De thema s die passeerden waren hop en bier in oorlogstijd (Hopmuseum), Stad Tienen tijdens WOI (Erfgoedsite Tienen) en Op zoek naar voedsel op de akkers van de dood (VABI). In Eeklo werd het boek Koken tijdens oorlogstijd voorgesteld. In totaal bezochten in 2015 ongeveer personen de expo. De communicatie rond de expo Boter bij de vis verliep via de promotiekaartjes, de website de websites van de partners, Facebookpagina s en nieuwsbrieven van CAG en de partners, de Uit-databank, de website van de Vlaamse Overheid en andere communicatiekanalen. Website Via deze website werd in 2015 over de expo Boter bij de vis gecommuniceerd. Ook gerelateerde activiteiten en andere evenementen met als thema landbouw en voeding tijdens WOI werden via deze site gedeeld. In 2015 ontsloot CAG samen met de Erfgoedbibliotheek Antwerpen 19 kookboekjes digitaal op de website. In totaal is dit goed voor zo n 600 pagina s met recepten uit de Eerste Wereldoorlog. In 2015 verschenen op de website volgende verhalen: februari: Ons dagelijks brood geschreven door Ina Ruckebusch (Bakkerijmuseum Veurne) juni: Fotocollectie over de voedselbedeling in Brussel tijdens de Eerste Wereldoorlog, geschreven door Rita Calcoen (AMSAB-ISG) en Rik De Coninck (AMSAB-ISG) augustus: WOI op t erf: Hoeve Serelly s tijdens de Eerste Wereldoorlog, geschreven door Berenice Vanrenterghem (Heemkundige kring De Roede van Tielt) met aanvullingen van Brecht Demasure (CAG) december: Het is de soep die de soldaat maakt, geschreven door Charlotte Hoschet (Brussels Museum van de Molen en de Voeding, Evere) Jaarverslag CAG

19 Ondersteuning en kennisverspreiding CAG gaf inhoudelijke ondersteuning aan partners en andere actoren die activiteiten organiseren rond dit themaveld. Zo werd er actief samengewerkt met het Vrij Agro- en Biotechnisch instituut (VABI) in Roeselare. Via het project WOI op t erf hielp CAG samen met Inagro de landbouwers in West- Vlaanderen bij hun onderzoek naar hun boerderijgeschiedenis tijdens de Eerste Wereldoorlog. Op 27 november van 2015 vond de jaarlijkse Inspiratiedag plaats, met als invalshoek ontsluiting en beleving (zie ook ). In 2015 startten we tevens met de voorbereiding van een internationale workshop rond de impact van beide wereldoorlogen op de landbouwsector en de rurale samenleving in Europa. Hiertoe schreven we in de marge van de European Social Science History Conference (ESSHC, Valencia 2016) een call for papers uit. De sessie The impact of wars on agriculture, food and landscapes zal doorgaan op 1 april 2016 en brengt vijf papers samen Concreet actiepunt: Reconstructie van de nationale landbouwrekeningen ( ) Doelstelling van dit project is de landbouwproductie en andere kerndata over de primaire sector in België tussen 1760 en 2010 te berekenen en te ontsluiten via een publicatie en databank. In 2015 focuste het onderzoek zich vooral op het ramen van het aantal landbouwers en landbouwbedrijven. In de loop van 2016 worden een aantal basisgegevens (zoals de evolutie van het areaal en de veestapel) reeds ontsloten via Het Virtuele Land. De publicatie volgt ten laatste in Concreet actiepunt: Ontstaan, evolutie en stopzetting van de melkquota ( ) In april 1984 werden de melkquota ingevoerd waarmee Europa hoopte de stijgende melkproductie en de daarmee samenhangende budgettaire gevolgen aan banden te leggen. In de loop der jaren onderging het stelsel van de melkquota allerhande wijzigingen wat het systeem mettertijd bijzonder complex en onoverzichtelijk maakte. Onder druk van de wereldmarkt en gezien de groeiende zuivelvraag in de wereld werd beslist om de melkquota per 1 april 2015 definitief stop te zetten. Bert Woestenborghs deed uitgebreid onderzoek naar het tot stand komen van deze melkquota, de verdere ontwikkeling ervan en de stopzetting met de mogelijke gevolgen ervan. Dit onderzoek resulteerde in de publicatie: Met het oog op de markt. Ontstaan, evolutie en stopzetting van de melkquota, en werd toegelicht op de studiedag van 27 maart in Merelbeke (zie onder ) Concreet actiepunt: Thesaurus landbouwwerktuigen In 2015 is definitief gestart met de uitwerking van een thesaurus voor landbouwwerktuigen en - uitrusting. De ontwikkeling ervan past binnen het kader van het registratieproject Agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen. De Provincie West-Vlaanderen en CAG fungeren als dragende partners. Na de afronding van de digitale registratie van de landbouwcollecties van Bulskampveld, Heuvelland, Leiedal en Waregem stond een uitgebreide lijst met kandidaat-termen ter beschikking. Tijdens de daaropvolgende maanden werd deze uitgekristalliseerd tot een werklijst met nog

20 termen: dubbels werden weggewerkt, taal- en schrijffouten verbeterd, alternatieve termen op één lijn geplaatst. In december vergeleek een medewerker van de Provincie deze benamingen met de reeds in de Arts and Architecture Thesaurus (AAT) aanwezige termen. Het is immers de bedoeling dat na afronding van het thesaurusproject de voorgestelde termen een plaats krijgen in deze internationaal erkende thesaurus. Vanaf januari 2016 zal zeer concreet term per term worden bekeken en al dan niet worden weerhouden Concreet actiepunt: Traject Tractor In november 2015 werd een aanzet tot draaiboek voor het tractorproject uitgewerkt. CAG wil via dit project het erfgoed van de tractor in Vlaanderen en België in kaart brengen en een specifiek onderdeel van de geschiedenis van de mechanisatie bestuderen. Het zal hierbij van groot belang zijn om ook tot de minder toegankelijke collecties toegang te verkrijgen. In de loop van 2016 worden een aantal collecties bezocht en zal ook een vergadering met de auteurs van de publicatie worden georganiseerd. Foto: Tractoren in de Smoufelbeekhoeve, Maldegem Jaarverslag CAG

21 4.2 In kaart brengen van de erfgoedgemeenschap en deze verder ontwikkelen (SD 2) Verder ontwikkelen van de aanwezige expertise in de erfgoedgemeenschap (OD 2.2) Registratietrajecten roerend agrarisch en culinair erfgoed Voor CAG is de registratie van collecties een vast onderdeel van de basiswerking. Door te registreren wordt kennis opgebouwd, kunnen collecties worden verfijnd en onderling vergeleken en kan ook over herbestemming worden nagedacht. CAG heeft door diverse registratieprojecten (Brouwersmuseum Brussel, landbouwcollecties Leiedal, Heuvelland, Bulskampveld, het fruitstreekmuseum Borgloon om er enkele te noemen) een uitgebreide expertise opgebouwd die ook in het veld steeds duidelijker wordt (h)erkend. Op die manier wordt CAG regelmatig gevraagd om de collectie nader te bekijken en aan te geven waar registratie toe kan leiden. Ook krijgt CAG vragen om concreet mee de eerste stappen inzake registratie aan te pakken en te begeleiden. Het Suikermuseum in Tienen wenst zijn collectie, zijn missie en aanpak te herbekijken. CAG heeft op basis van het plaatsbezoek een stappenplan uitgewerkt voor de verdere registratie en digitale ontsluiting van de collectie. In 2016 zal de deelcollectie landbouw worden geregistreerd, beschreven en digitaal ontsloten. Het LoS (Lochristi Sierteeltmuseum) in Zaffelare neemt met de steun van de erfgoedcel Viersprong het initiatief om de collectie te registreren. CAG heeft in 2015 advies en ondersteuning aangereikt bij het zetten van de eerste registratie-activiteiten. Op vraag van de Provincie Limburg werd CAG betrokken bij het overleg op 17 april in Meeuwen tussen een aantal Limburgse landbouwcollecties. Hun zorg inzake registratie heeft echter nog geen concreet gevolg gekregen. Op vraag van Erfgoed Haspengouw organiseerde CAG een praktijksessie voor geïnteresseerde erfgoedmedewerkers uit hun regio. Dat resulteerde in de workshop In het licht van de eeuwigheid. Registreren van agrarisch en culinair erfgoed die op 5 oktober plaatsvond in Moelingen Waardering en herbestemming van roerend agrarisch en culinair erfgoed Waardering van erfgoed is altijd een vanzelfsprekend aspect van de erfgoedwerking geweest. Tot voor een aantal jaren ging daarbij de aandacht bijna uitsluitend uit naar de historische en technische/materiële waardering door een professionele expert. Onder impuls van Australische erfgoedonderzoekers werd een nieuwe methodiek ontwikkeld die ook het sociale belang en de daarmee gepaard gaande niet-professionele belanghebbenden bij de waardering betrekt. In Nederland resulteerde dat in 2013 in de uitgave van Op de museale weegschaal. Collectiewaardering in zes stappen waarmee erfgoedwerkers de nieuwe inzichten in een handzame brochure kregen aangereikt. Ook in Vlaanderen ging de erfgoedwereld hiermee aan de slag. Op initiatief van FARO kwamen op 23 juni diverse partners uit het veld samen voor een eerste rondetafel inzake waardering. Dit ook met het oog op de studiedag op 28 september Niet al goud wat blinkt? Waardering, selectie 18

22 en afstoting van erfgoedcollecties in Mechelen waar voor een breed publiek de nieuwe methodiek voor diverse themavelden werd uitgeklaard. CAG verzorgde daar samen met de Provincie West- Vlaanderen een praktijksessie Naar waarde geschat. Waarderen en herbestemmen van roerend agrarisch erfgoed in de praktijk. Ook tijdens één van de focusgroepen, georganiseerd door de Afdeling Cultureel Erfgoed ter voorbereiding van de nieuwe visienota Cultureel Erfgoed, stelde CAG zijn activiteiten inzake registratie en waardering voor. Op 14 december was er nogmaals overleg op FARO, nu met het oog op de wenselijkheid/mogelijkheid voor het ontwikkelen van een gemeenschappelijk methodiek voor collectiewaardering. Als één van de eersten in Vlaanderen paste CAG de nieuwe methodiek van waardering toe bij de herbestemming van de landbouwcollecties Leiedal en Heuvelland (zie hieronder). Het is de bedoeling in 2016 de landbouwcollectie Bulskampveld ten gronde te waarderen. Op 7 januari werd een laatste keer samengekomen in een evaluatievergadering met de diverse partners die betrokken waren bij het herbestemmingstraject van de landbouwcollectie Leiedal. De aandacht ging daarbij naar het verloop van het hele traject in het algemeen en speciaal naar de organisatie van de zogenaamde kijkdagen op 28 en 29 november Met de opheffing van de beherende vzw einde januari 2015 is dit project volledig afgerond. Al meerdere jaren is CAG betrokken bij de registratie en herbestemming van de landbouwcollectie Heuvelland. Sinds april 2012 is deze nu ondergebracht in een voorlopig onderkomen in afwachting van een definitieve herbestemming. Een stuurgroep, bestaande uit de gemeente Heuvelland, Provincie West-Vlaanderen, erfgoedcel CO7 en CAG, begeleidt dit traject. Vanuit CAG werd de waardering van de collectie object per object aangepakt, wat resulteerde in een lijst met voorwerpen die bij voorkeur zullen worden herbestemd richting musea en collecties met een kwaliteitslabel. Het is de bedoeling om in de loop van 2016 de hele collectie een nieuw onderkomen te bezorgen Duiken in de machine. Een 3D-platform voor industriële en agrarische machines Duiken in de machine is een ontwikkelingsgericht erfgoedproject met steun van de Vlaamse Overheid. CAG is één van de partners, samen met initiatiefnemers Texture en erfgoedcel CO7, en het Hopmuseum Poperinge, ETWIE, Packed, VIAA, MIAT en CVAa. Duiken in de machine zoekt hoe moderne digitalisatietechnieken gebruikt kunnen worden voor het bewaren en beter ontsluiten voor het publiek van machinaal erfgoed. Grote en zware machines worden niet altijd in de beste omstandigheden bewaard, er is nood aan een duurzame conserveringsaanpak. Aan de hand van de 3D weergave kan niet alleen de buitenkant van de machine vastgelegd worden, maar kan ook de interne werking ervan gevisualiseerd worden. Het onderzoek gebeurt aan de hand van een aantal testcases: de vlaszwingelturbine van Vansteenkiste (Texture Kortrijk), de spinmachine Mule Jenny (MIAT Gent) en de hopplukmachine Themilco (Hopmuseum Poperinge). In de loop van 2015 werden diverse onderzoekspistes uitgetekend, bijgestuurd, geschrapt en vernieuwd. Dat resulteerde in een aantal, soms spectaculaire 3D scans zoals de hopplukmachine doorheen de scanner van de grensinspectie van de Waaslandhaven (voor beelden hiervan zie: Een tiental, sterk gespecialiseerde bedrijven, hogescholen en onderzoeksinstellingen werden betrokken bij het project om ieder vanuit hun 3D-expertise een inbreng te leveren. Jaarverslag CAG

23 Inventarisatie en typologisering van ongemotoriseerde handelsvoertuigen in Vlaanderen In 2015 inventariseerde, typologeerde en fotografeerde het Karrenmuseum Essen 327 historische handels- en dienstvoertuigen van 23 erfgoedbewaarders in Vlaanderen. Hieronder wordt verstaan: de voertuigen voor het transport van goederen van de ene plaats naar de andere binnen de nijverheidssector, de commerciële en niet-commerciële dienstensector. Bekende voorbeelden daarvan zijn bakkerskarren, brouwerswagens, handelstriporteurs, havenvoertuigen, brandweerwagens, begrafeniswagens, defensiewagens en omnibussen. De beschreven voertuigen zijn opgenomen in de online databank van het Karrenmuseum. CAG was partner in dit ontwikkelingsgericht erfgoedproject, dat werd gefinancierd door de Vlaamse overheid. Andere partners waren het MOT, Packed, Openluchtmuseum Bokrijk, UNIZO en ETWIE. De voor CAG relevante handelsvoertuigen zullen in 2016 worden ontsloten via Het Virtuele Land Vlaams-Brabant drinkt! In 2015 werd het onderzoeks- en erfgoedproject Vlaams-Brabant drinkt afgerond. Dit project kwam tot stand op initiatief van de Provincie Vlaams-Brabant. KADOC - KU Leuven voerde het onderzoek uit. CAG participeerde aan de stuurgroep, samen met AMSAB-ISG, Liberaal Archief, ADVN, onderzoeksgroep FOST (VUB) en de Federatie van de Belgische Brouwers. Op 24 oktober werd in het stadhuis van Diest het boek Vlaams-Brabant drinkt. Bier en jenevercultuur sinds 1800 voorgesteld. Op deze boekpresentatie gaf Chantal Bisschop een lezing getiteld Immaterieel Cultureel Erfgoed en biercultuur The Hungry City Antwerpen à la carte (MAS) In mei 2016 gaat in het Antwerpse MAS (Museum aan de Stroom) de prestigieuze expo Antwerpen à la carte van start (vroegere werktitel The Hungry City ). Deze expo, die de hele vijfde verdieping zal beslaan en in feite een herinrichting betreft van deze ruimte, brengt het verhaal van de Antwerpse voedselvoorziening sinds het einde van de middeleeuwen tot vandaag. CAG is lid van de stuurgroep die advies uitbrengt over het inhoudelijke concept en de praktische invulling van de expo. Yves Segers schreef ook een bijdrage voor de tentoonstellingscatalogus, namelijk over de productie- en bevoorradingscircuits van de stad Pilootproject semantisch en collaboratief managen en verrijken van de landbouwthesaurus Samen met LIBIS startte CAG eind 2014 met de voorbereiding van een projectvoorstel rond het semantisch en collaboratief managen, mappen en verrijken van de landbouwthesaurus. Dit project zou worden ingediend door LIBIS als erfgoedproject bij de Afdeling Cultureel Erfgoed (maart 2015). In dit project wilden de betrokken partners nagaan op welke manier men in een globale terminologie managementomgeving voor het eigen onderzoek/domein specifieke terminologieën kan beheren en linken aan gelijkaardige terminologieën, maar ook aan meer algemene thesauri zoals de AAT. In het laatste geval kon er ook onderzoek gedaan worden naar hoe de werkwijze voor toevoeging van nieuwe (landbouw)concepten aan de AAT kan geoptimaliseerd worden. Voor het project wilde men samenwerken met ErfgoedPlus, die recent nieuwe software (Information Workbench van FluidOps) in gebruik heeft genomen voor het beheren van hun thesauri en ontologieën 20

24 en de verrijking van hun data met externe bronnen. Potentiële partners in het pilootproject waren naast LIBIS, CAG en Erfgoedplus, MOT, Provincie West-Vlaanderen, Packed en VIAA. Met deze partijen werd op 12 januari 2015 een verkennend overleg gehouden. Verdere stappen voor het projectvoorstel werden echter niet meer ondernomen wegens enerzijds veranderingen in het erfgoedveld (verlegde focus van VIAA) en anderzijds onvoldoende mogelijkheden bij LIBIS voor het concreet uitwerken van het voorstel In kaart brengen van actoren, expertise en cultureel erfgoed, zowel roerend als immaterieel (OD 2.1) Basisoverzicht publiek toegankelijke erfgoedcollecties landbouw en voeding Dankzij de projecten Veldwerk/denkwerk (2005) en Traject Voeding ( ) heeft CAG een goed algemeen overzicht gekregen van de publiek toegankelijke erfgoedcollecties omtrent landbouw, platteland en voeding in Vlaanderen en Brussel. De resultaten van deze onderzoeken werden eerder gepubliceerd in een papieren onderzoeksrapport en verwerkt in de databank van CAG. Deze database is alleen raadpleegbaar door CAG-medewerkers. Met deze projecten werden de noden van de collectiebeheerders van het erfgoed van landbouw en het erfgoed van eten in drinken in kaart gebracht. Een terugkerende vraag bij musea en verzamelaars was om hun collecties zichtbaarder te maken voor het brede publiek, bijvoorbeeld via een gemeenschappelijke promotie. CAG vatte daarom het plan op om een overzicht te maken van deze publiek toegankelijke erfgoedcollecties. In maart 2015 werd een selectie van de verzamelde informatie ontsloten voor het publiek via het vernieuwde onderdeel Collecties (voorheen Actoren ) op Het Virtuele Land. Bij elke collectie vindt de bezoeker, naast de algemene contactinformatie, ook meer over de inhoud en de aanwezige expertise. Met enkele klikken vindt men wat waar bewaard wordt en wie er bij betrokken is. De communicatie over de lancering gebeurde in de nieuwsbrief van maart-april. Erfgoedcollecties zijn geen statisch gegeven. Op basis van rondvragen en blijvende collectiebezoeken wordt het collectieoverzicht elk najaar geüpdatet (zie ) Bezoeken collecties De focus lag in 2015 grotendeels op de registratie van de agrarische collecties in West-Vlaanderen. Gezien het intensieve registratietraject dat voor de collectie Bachten de Kupe en voor de landbouwcollectie van Waregem werd afgelegd, kwamen andere gekende of nog niet eerdere bezochte collecties minder aan bod. Niettemin werden op vraag van de collectiebeheerder zelf of op eigen initiatief toch nog de volgende collecties bezocht: Lochristi Sierteelt Museum, Zaffelare, 30 maart, op vraag van erfgoedcel Viersprong in functie van een eventuele inventarisatie Suikermuseum Tienen, 16 juni, op vraag van de collectiebeheerder met het oog op de waardering en eventuele herbestemming van delen van de collectie Collectie Marc Van de Velde, Aalter, 8 september, met het oog op een inventarisatie van de collectie Collectie Broers, Moelingen, 5 oktober, in het kader van de workshop Registratie van agrarische en culinaire collecties, Erfgoed Haspengouw Jaarverslag CAG

25 Archief voormalig federaal Ministerie van Landbouw en Middenstand, Brussel, 1 december, op vraag van het Rijksarchief met het oog op de inventarisatie van het archief Documentaire collectie landbouwmachines, Faculteit Bio-Ingenieurswetenschappen, KU Leuven, afdeling MeBios, 15 december, voor een inschatting van de documentaire waarde en een eventuele registratie In kaart brengen van ICE CAG moedigde zijn erfgoedgemeenschap aan om elementen van ICE te registreren op het platform Samen met de andere leden van het ICE-trekkersnetwerk rond het ICE-platform lanceerde CAG op 14 december 2015 de campagne #ikschrijfgeschiedenis. Doel is om een actueel, levendig en divers beeld te schetsen van het immaterieel cultureel erfgoed. CAG schreef zijn erfgoedgemeenschappen persoonlijk aan om deel te nemen. Verschillende onder hen postten meteen een foto op de website Tradities en technieken van het domein natuur en universum (ook wel domein 4 genoemd) zijn dus goed vertegenwoordigd op de website. Verder had CAG een gesprek met Philippe Debroe over het documenteren van de acties van de Kriekenboomsaga op het platform in de loop van Traject Onderwijscollecties In 2015 werd dit inventarisatieproject afgerond. De nog aanwezige onderwijscollecties m.b.t. landbouw, platteland en voeding in Vlaanderen en Brussel werden op macroniveau beschreven en er werd tevens een SWOT-analyse opgemaakt van dit specifieke erfgoedveld. De resultaten worden in de loop van 2016 voorgesteld tijdens een publieksmoment en ontsloten via een digitaal rapport dat wordt gepubliceerd op Het Virtuele Land. Samen met de leden van de klankbordgroep die dit project opvolgde, werd tevens bekeken hoe in de toekomst verder kan worden samengewerkt Binnen bij boeren, bakkers en brouwers Het project Binnen bij boeren, bakkers en brouwers, een samenwerking tussen CAG en Erfgoed Haspengouw, werd eind 2014 afgerond. In de loop van 2015 werden de collectiebeschrijvingen ook ontsloten via Archiefbank Vlaanderen. Op 26 februari 2015 volgde nog een slotavond in Borgloon waarbij de voornaamste resultaten van het project werden voorgesteld door projectmedewerker Jonas Slegers en Jo Billen een lezing gaf over limonadeproducenten in Haspengouw. Ook de gelijknamige publicatie (die zes artikels bundelt, geschreven door de sprekers van de in 2014 georganiseerde lezingenreeks) werd dan voorgesteld. Er waren een honderdtal aanwezigen Finaliseren repertorium Belgische landbouwpers In 2015 werd verder gewerkt aan dit lijvige repertorium, dat ondertussen meer dan 1000 titels omvat, en werd gestart met de finale eindredactie van alle beschrijvingen. Ook de inleiding werd herwerkt. Bedoeling is om in 2016 het manuscript af te ronden en de ontsluiting van de informatie voor te bereiden. Dit zal onder meer gebeuren via de online consulteerbare databanken van ODIS en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek (Abraham). 22