Afbeelding cover: Vertrekkensklaar met tractor van Massey-Harris, Balen-Neet, 1954 Fotograaf: Jos Halsberghe ( ) archief familie Halsberghe

Transcriptie

1 Actieplan CAG 2018

2 Afbeelding cover: Vertrekkensklaar met tractor van Massey-Harris, Balen-Neet, 1954 Fotograaf: Jos Halsberghe ( ) archief familie Halsberghe

3

4 1 Inhoudstafel 1 INHOUDSTAFEL WOORD VOORAF ORGANISATIE INBEDDING CULTUREEL-ERFGOEDDECREET BESTUURSORGANEN EN INTERNE ORGANISATIE PERSONEEL EN PERSONEELSBELEID HUISVESTING EXPERTISECENTRUM CAG VERWERFT EN ONTWIKKELT EIGEN EXPERTISE (SD 1) CAG BRENGT DE ERFGOEDGEMEENSCHAP IN KAART EN ONTWIKKELT DEZE VERDER (SD 2) ONTSLUITEN VAN EIGEN EN EXTERNE EXPERTISE TENEINDE DE SECTOR EN HET BREDE PUBLIEK TE INFORMEREN EN TE ONDERSTEUNEN (SD 3) PARTICIPATIE AAN EN ONTWIKKELEN VAN VORMINGSACTIVITEITEN (SD 4) VERZORGEN VAN EEN MODERNE EN ATTRACTIEVE COMMUNICATIE (SD 5) ORGANISEREN EN STIMULEREN VAN EN PARTICIPEREN IN NETWERKEN IN BINNEN- EN BUITENLAND (SD 6) CONCRETISEREN VAN EEN BELEID MET AANDACHT VOOR DUURZAAMHEID EN MAATSCHAPPELIJKE EN CULTURELE DIVERSITEIT (SD 7) UITBOUWEN VAN EEN WERKING ROND IMMATERIEEL CULTUREEL ERFGOED EN MONDELINGE GESCHIEDENIS (SD 8) COLLECTIE BULSKAMPVELD PROJECTEN ERFGOEDTRAJECT VOEDING IN BRUSSEL NAAR WAARDE GESCHAT. EEN INTEGRAAL WAARDERINGSTRAJECT VOOR VIER AGRARISCHE ERFGOEDCOLLECTIES IN VLAANDEREN EN BRUSSEL EDUCATIEF PROJECT LANDLOPERSKOLONIE MERKSPLAS PROJECT HISTORISCHE BOERDERIJEN LIERSE VLAAIKES DE CULTUUR ROND HET BELGISCH TREKPAARD Actieplan CAG

5 Foto: Menukaart 'Restaurant Friture Georges', na 1926, collectie Comme Chez Soi

6 2 Woord vooraf In dit actieplan presenteert CAG de geplande acties en activiteiten tijdens het werkjaar Enkele acties bouwen voort op eerdere initiatieven, via andere verkennen we nieuwe paden. Voorliggend document bestaat uit drie delen. In een eerste deel komt de basiswerking als expertisecentrum voor het erfgoed van landbouw, voeding en landelijk leven aan bod. Die wordt uitgebouwd rond vijf werkvelden: Roerend Erfgoed, Erfgoedbank en digitalisering, Immaterieel Cultureel Erfgoed en Mondelinge Geschiedenis, Educatie en Publiekswerking. Binnen deze pijlers, waarvoor telkens een stafmedewerker verantwoordelijk is, bundelen we verschillende initiatieven. Ook in 2018 wordt veel aandacht besteed aan het verder in kaart brengen, registreren en waarderen van agrarische en culinaire collecties. Het ontwikkelen en verfijnen van een landbouwthesaurus, in dialoog met de erfgoedgemeenschap, sluit daarbij aan. Onze erfgoedbank Het Virtuele Land zal inhoudelijk verder worden gestoffeerd met nieuwe verhalen, collectie-inventarissen en onderzoeksbronnen. De werking rond ICE blijft zeer veelzijdig en intens: zo zullen we onder meer de gemeenschappen rond het Belgisch trekpaard, de Geraardsbergse mattentaart en de traditionele vloeibeweiding ondersteunen via een erfgoedzorgtraject op maat. We werken tevens verder aan de voorbereiding en concrete realisatie van twee grotere onderzoeks- en publieksprojecten: Tractor ( ) en Koffietijd (2020). Het tweede deel presenteert de plannen rond de Collectie Bulskampveld. Vanaf 1 januari 2018 beheert CAG op vraag van de Vlaamse Gemeenschap deze collectie (hoofdzakelijk boerenwagens en karren, landbouwwerktuigen en ambachtsgerief), die vroeger eigendom was van de Provincie West- Vlaanderen. De volgende jaren zal CAG instaan voor het behoud en beheer en de valorisatie van deze rijke collectie via allerlei publieksactiviteiten. Ook vanuit de (extern betaalde) projectenwerking zullen meerdere grote en kleine initiatieven worden opgezet. Die stellen we voor in het derde deel. De thema s en invalshoeken zijn zeer divers. Het gaat onder meer over het erfgoed van voeding in Brussel, het waarderen van agrarische collecties bij collectiebeheerders Texture, het Openluchtmuseum Bokrijk en het Jenevermuseum, onderzoek naar historische hoeves in Zuid-Hageland en het ontwikkelen van een educatief pakket voor de landloperskolonie in Merksplas wordt met andere woorden een druk jaar. Het is ook een jaar waarin de werking van CAG zal geëvalueerd worden door de Vlaamse overheid en de contouren worden uitgezet voor de volgende beleidsperiode CAG kijkt de toekomst met vertrouwen tegemoet: onze dynamische werking en ruime contacten in de erfgoedgemeenschap bewijzen dat er een draagvlak en een nood is aan een kenniscentrum voor het erfgoed van landbouw, voeding en landelijk leven. Samen met de vernieuwde en verruimde Algemene Vergadering wil CAG in 2018 en de volgende jaren verder bouwen aan een professionele en kwaliteitsvolle werking, ten dienste van zijn brede en diverse erfgoedgemeenschap Joris Relaes, voorzitter Yves Segers, coördinator Actieplan CAG

7 Foto: Middenplaats van de boerderij van de Merksplas-Kolonie, door J. Evrard, ca ; Koloniën van Weldadigheid 4

8 3 Organisatie 3.1 Inbedding cultureel-erfgoeddecreet Het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG vzw) is door de Vlaamse Regering erkend als landelijk expertisecentrum voor het agrarisch erfgoed: het erfgoed van landbouw, voeding en landelijk leven. De huidige beleidsperiode van CAG loopt tot eind In dit actieplan stellen we de geplande basiswerking en acties voor 2018 voor, waarvoor CAG van de Vlaamse overheid een basisfinanciering van ,97 ontvangt. Daarnaast krijgt CAG van de Vlaamse overheid ook een bijkomende financiering voor de taak die het centrum opneemt in het beheer van de Collectie Bulskampveld. Deze subsidie bedraagt jaarlijks euro. Ten slotte verwerft CAG via subsidies van organisaties of andere overheden en via (betaalde) projectopdrachten ook nog andere, aanvullende inkomsten. In oktober 2015 diende CAG een dossier in tot erkenning als wetenschappelijke instelling. Wegens een tijdelijke blokkering van alle dossiers in 2016 bij FOD Wetenschapsbeleid/Belspo, hopen we op positief nieuws omtrent deze aanvraag in de loop van Bestuursorganen en interne organisatie Onderstaand organigram visualiseert de interne organisatie en de verschillende bestuursorganen van CAG. Eind 2017 werd de samenstelling van de Raad van Bestuur en Algemene Vergadering aangepast en verruimd. In de volgende paragrafen wordt de nieuwe samenstelling van de bestuursorganen en alle overlegfora weergegeven. Adviesraad Actieplan CAG

9 3.2.1 Raad van Bestuur en Algemene Vergadering De samenstelling van de Raad van Bestuur van CAG werd eind 2017 aangepast, vermits een aantal bestuursleden de maximale bestuurstermijn hadden bereikt. Daarnaast werd de samenstelling van de Algemene Vergadering verruimd in het kader van de voorbereiding van de volgende beleidsperiode Op die manier worden de erfgoedgemeenschappen landbouw, voeding en landelijk leven op een nog directere en intensere manier betrokken bij het beleid van CAG. Raad van Bestuur Peter Bruggen, adviseur Boerenbond, bestuurder Peter Heyrman, afdelingshoofd onderzoek KADOC KU Leuven, bestuurder Joris Relaes, administrateur-generaal ILVO, voorzitter Peter Van Bossuyt, directeur Boerenbond, bestuurder Lieven Vandeputte, directeur Cera, ondervoorzitter Jules Van Liefferinge, secretaris-generaal Departement Landbouw en Visserij, Vlaamse overheid, bestuurder Leen Van Molle, voorzitter ICAG KU Leuven en gewoon hoogleraar Faculteit Letteren, onderzoekseenheid MoSa, KU Leuven, bestuurder In de Algemene Vergadering zetelen naast bovenstaande bestuursleden ook nog de volgende personen: Felix Alen, chefkok Hof te Rhode en coördinator Xaverius VZW (Culinair Cultuur centrum) Frans De Wachter, directeur VLAM Rebecca Gysen, coördinator Erfgoedcel Leuven Davy Jacobs, conservator Jenevermuseum Hasselt Annemie Morris, stafmedewerker KVLV Wouter Saeys, docent Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen, onderzoekseenheid Bio-systemen, KU Leuven Hilde Schoefs, conservator Openluchtmuseum Bokrijk Frits Thissen, Landbouwraad Nederland Staf Vandenbergh, secretaris Steunpunt Levend Erfgoed We streven ernaar om in de loop van 2018 de Algemene Vergadering nog uit te breiden met: vertegenwoordiger van VLM vertegenwoordiger van Minderhedenforum of één van de ondergeschikte koepels Er zal bij deze organisaties voorkeur gegeven worden aan een vrouwelijke vertegenwoordiger om rekening te houden met het genderevenwicht binnen de bestuursorganen. Yves Segers, coördinator CAG en ICAG KU Leuven en hoofddocent Faculteit Letteren, onderzoekseenheid MoSa, KU Leuven is secretaris zonder stemrecht van beide bestuursorganen. 6

10 3.2.2 Adviesraad De Adviesraad, die een brede samenstelling kent, komt minstens één keer per jaar samen en inspireert en evalueert de werking van CAG en zijn dienstverlening voor de erfgoedgemeenschap. Samenstelling van de adviesraad in 2018 Caroline Audoor, diensthoofd KVLV Katrien Boeraeve, coördinator vzw Plattelandsklassen Giel Boey, voorzitter Groene Kring Jacques Collen, voorzitter Academie Streekgebonden Gastronomie (ASG) Karl Cordemans, archeoloog VLM Sebastiaan De Coninck, beleidscoördinator Erfgoedcel Meetjesland (Comeet) Jo De Cuyper, conservator Stedelijk Museum Aarschot Karel Dendooven, stafmedewerker directie Herita, Joke Gilles, projectcoördinator Streekproducten Vlaams-Brabant Rebecca Gysen, coördinator Erfgoedcel Leuven Karel Haustraete, bestuurslid Steunpunt Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed (SIWE) Davy Jacobs, conservator Jenevermuseum Hasselt Maarten Jacobs, conservator-directeur 't GROM (Groentemuseum) Sint-Katelijne-Waver nn, Regionaal Landschap Noord-Hageland Isabel Maene, beleidsdomeinarchivaris, Dept. Landbouw en Visserij Nicolas Mazeure, bestuurssecretaris erfgoed Provincie Vlaams-Brabant Laure Messiaen, coördinator LECA Lieve Opsteyn, erfgoedcoördinator Erfgoedcel Haspengouw Hendrik Vandeginste, coördinator Heemkunde Vlaanderen Staf Van den Bergh, secretaris Steunpunt Levend Erfgoed vzw Ann Van Nieuwenhuyse, conservator MIAT Gregory Vercauteren, stafmedewerker FARO Tijl Vereenooghe, coördinator ETWIE Nathalie Vernimme, erfgoedonderzoeker Agentschap Onroerend Erfgoed Jolien Verroeye, onderzoeker Museum van Deinze en Leiestreek Lutgart Vrancken, conservator Suikermuseum Tienen Overlegfora In de loop van 2012 startte CAG met klankbordgroepen voor de vijf onderscheiden werkvelden. Tijdens de voorbereiding van de nieuwe beleidsperiode werd besloten om de klankbordgroepen samen te brengen in twee overlegfora voor onze erfgoedgemeenschap landbouw, voeding en landelijk leven: een collectie-overleg (voor relevante professionele collectiebeheerders) en een Domein 4-overleg (voor relevante professionele erfgoedactoren die zich inzetten voor het immaterieel erfgoed). De vernieuwing van Het Virtuele Land in zal worden begeleid door een Visiegroep HVL Deze werkgroep gaat eind 2018 al van start. En ten slotte is er ook de stuurgroep Collectie Bulskampveld. Deze vier overlegfora komen minstens één keer per jaar samen. Actieplan CAG

11 Collectie-overleg CAG start in 2018 met een structureel overlegplatform van professionele collectiebeheerders in Vlaanderen en Brussel (museale collecties, archieven, documentaire en bibliotheekcollecties). Zowel lokale, regionale als landelijke spelers worden uitgenodigd en gestimuleerd om deel te nemen. CAG stelt een ambitienota op waarin het opzet, de werkwijze en de doelstellingen van het overleg worden voorgesteld. In samenspraak met de leden van het overleg wordt een agenda en lijst met prioritaire thema s en acties vastgelegd. Er wordt in tevens bekeken in hoeverre dit overleg alle collectiebeheerders groepeert, of dat het wenselijker is om twee collectiegerichte overlegfora op te starten: één voor museale collecties en één voor archieven, erfgoedbibliotheken en documentaire collecties. We starten in een eerste fase louter met de professionele bewaarinstellingen, later kan bekeken worden of ook anderen bij dit overleg worden betrokken. Via werkgroepen worden meerdere thema s en topics aangepakt. Minstens één keer per jaar wordt een Collectie-overleg georganiseerd. Aandachtspunten tijdens de bijeenkomsten zijn onder meer het stimuleren van expertise-uitwisseling en collectiemobiliteit, het afstemmen van collectiebeleid en -profielen en het opzetten van samenwerking rond behoud, beheer en herbestemming Domein 4-overleg Het Domein 4-overleg is een open overlegplatform voor alle professionele erfgoedactoren die een werking ontplooien rond het immaterieel erfgoed van Natuur en Universum, het zogenoemde vierde UNESCO-domein. Het opzet van dit overlegplatform, dat sinds 2016 bestaat, is om de werking en acties af te stemmen, om informatie, ervaringen en voorbeeldpraktijken uit te wisselen. Door complementair te werken, wil het Domein 4-overleg dit immaterieel erfgoed gezamenlijk versterken. Tiny T Seyen, Erfgoedcel Leuven Sofie Adriaen, Hopmuseum Poperinge Julie Aerts, CRKC Bart Bekker, ZOET / Suikermuseum Tienen Pieterjan Buggenhout, Erfgoedcel Denderland Ria Christens, Cultureel Erfgoed Annuntiaten Heverlee Joris Colla, KADOC Hilde Cuyt, CO7 Caroline Daemen, Erfgoedcel Noorderkempen Lize De Doncker, Erfgoedcel Meetjesland Elisa De Puysseleyr, Erfgoedcel Viersprong Land van Rode Sofie De Ruysser, MAS Lieve De Saedeleer, Erfgoedcel Kempens Karakter Steven De Waele, het MOT Philippe Debroe, Sputnik vzw Peter Heyrman, KADOC Davy Jacobs, Jenevermuseum Hasselt Maarten Jacobs, t Grom Ellen Janssens, tapis plein Joeri Januarius, ETWIE 8

12 Janna Lefevere, Erfgoedcel k.erf Mieke Maes, Erfgoedcel Brussel Daphné Maes, Heemkunde Vlaanderen Clara Mathues, Museum van de Molen en de Voeding, Evere Laure Messiaen, LECA Jorijn Neyrinck, tapis plein Lieze Neyts, Erfgoedcel Zuidwest Annelien Noppe, Erfgoedcel Pajottenland en Zennevallei Lieve Opsteyn, Erfgoedcel Haspengouw Leen Roels, Erfgoedcel Mijn-Erfgoed Ina Ruckebusch, Bakkerijmuseum Veurne Ineke Steevens, NAVIGO Annelies Tollet, Erfgoedcel Brussel Bea Vaes, Openluchtmuseum Bokrijk Karen Van Buggenhout, Erfgoedcel Pajottenland en Zennevallei Walter Van den Branden, MOLA Ann Vannieuwenhuyse, MIAT Hugo Verhenne, Projectvereniging BIE Valerie Vermassen, Familiekunde Vlaanderen Ina Verrept, Erfgoedcel Brugge Greet Verschatse, Texture Kortrijk Lutgart Vrancken, ZOET / Suikermuseum Tienen Visiegroep Het Virtuele Land 2025 In de volgende beleidsperiode ( ) krijgt Het Virtuele Land een grondige restyling en wordt een nieuw en meer gevarieerd aanbod ontwikkeld. In 2018 worden hiervoor in overleg met de serviceprovider LIBIS al de eerste voorbereidingen getroffen. Dit proces wordt begeleid door een Visiegroep HVL 2025, de opvolger van de klankbordgroep Het Virtuele Land. Onder meer de leden van deze voormalige klankbordgroep zullen hiervoor worden uitgenodigd en dit minstens één keer per jaar. Diantha Osseweijer, CAG Yves Segers, CAG Luc Schokkaert, KADOC, KU Leuven Rony Vissers, Packed Roxanne Weyns, LIBIS Bram Wierckx, FARO Romaine, Wikimedia België Mark Dusar, Erfgoed Haspengouw Actieplan CAG

13 Stuurgroep Collectie Bulskampveld Vanaf 1 januari 2018 is CAG verantwoordelijk voor het beheer en de publieksontsluiting van de Collectie Bulskampveld, die eigendom is van de Vlaamse Gemeenschap (zie ook hoofdstuk 5). Om deze werking te ondersteunen en een specifiek netwerk uit te bouwen, start CAG in april 2018 met de stuurgroep Collectie Bulskampveld. Onder meer het Karrenmuseum Essen, het Openluchtmuseum Bokrijk, het MOT Grimbergen, de dienst landbouw van de Provincie West-Vlaanderen en de Vlaamse overheid (Afdeling CJM) worden hiervoor uitgenodigd. 3.3 Personeel en personeelsbeleid De vaste staf van CAG zal in 2018 uit zeven medewerkers bestaan, plus de coördinator. Chantal Bisschop, stafmedewerker ICE en Mondelinge Geschiedenis (100%) Brecht Demasure, collectiebeheerder Collectie Bulskampveld (40% t/m 30/09/2018 en 100% vanaf 01/10/2018) Kristel Janssens, administratief medewerker (65%) Diantha Osseweijer, stafmedewerker Erfgoedbank en Digitalisering (100%) Femke Paulussen, stafmedewerker Publiekswerking (80%) Yves Segers, coördinator (100%) Bert Woestenborghs, stafmedewerker Roerend Erfgoed (100%) nn, medewerker publieksbemiddeling Collectie Bulskampveld (100% vanaf 1 april?) De stafmedewerkers en medewerkers Collectie Bulskampveld staan volledig op de loonlijst van CAG. De coördinator is benoemd als ZAP-lid van KU Leuven en coördineert in die functie de wetenschappelijke activiteiten van ICAG (Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis van KU Leuven). Hij is tevens belast met het in goede banen leiden van de werking van CAG. De administratief medewerker tenslotte is deels verbonden aan CAG (15%) en deels aan ICAG (50%), maar spendeert het grootste deel van de tijd aan de ondersteuning van de werking van CAG. Naast de stafmedewerkers zal het team in 2018 ook bestaan uit de vijf projectmedewerkers: Laura Danckaert, projectmedewerker Tractor, een ronkend verhaal en educatief project Merksplas (100%) Brecht Demasure, projectmedewerker Naar waarde geschat (60% t/m 30/09/2018) Greet Draye, projectmedewerker Erfgoedtraject voeding in Brussel (60%) Claudia Houben, projectmedewerker Historische hoeves Zuid-Hageland en Koffietijd (100%) nn, projectmedewerker Naar waarde geschat (60% vanaf 01/10/2018) Zoals elk jaar zal de coördinator einde september, begin oktober een functioneringsgesprek hebben met alle personeelsleden. De voorzitter zal op zijn beurt einde oktober een functioneringsgesprek hebben met de coördinator. 10

14 Om de teamgeest te versterken en bevorderen, zal naar goede gewoonte ook een nieuwjaaretentje georganiseerd worden in de loop van de maand januari en trekt het voltallige team in juni een dag op personeelsuitstap. 3.4 Huisvesting Het centrum is gevestigd in het Atrechtcollege van de KU Leuven en kan ook op een vlotte manier beroep doen op de faciliteiten (zoals logistiek, archief, bibliotheek, ICTS) van deze universiteit. Bovendien biedt de nauwe samenwerking met het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (ICAG) van de KU Leuven een belangrijke troef voor CAG als expertisecentrum. Op de eerste plaats levert ICAG gefundeerde wetenschappelijke ondersteuning. Daarnaast worden coördinator prof. Yves Segers en medewerker administratie Kristel Janssens door de universiteit deels vrijgesteld om ook alle taken en activiteiten van CAG in hun takenpakket op te nemen. Sinds 1 januari 2018 huurt CAG een deel van een groot loodsencomplex in Zwevezele om de Collectie Bulskampveld, die eigendom is van de Vlaamse Gemeenschap, een goed onderdak te bezorgen. Actieplan CAG

15 Foto: Medewerkers Brecht Demasure en Bert Woestenborghs tijdens de registratie van de landbouw- en vlascollectie van museum Texture 12

16 4 Expertisecentrum In de beheersovereenkomst met de Vlaamse Gemeenschap en uit het overleg met het Departement Cultuur, Jeugd en Media, Afdeling Cultureel Erfgoed werden diverse strategische (SD) en operationele doelstellingen (OD) in de werking van CAG als expertisecentrum voor het erfgoed van landbouw, voeding en landelijk leven naar voor geschoven. De basis hiervoor is het beleidsplan voor de periode , dat voor de extra jaren van de beleidsperiode ( ) onveranderd bleef. Dit actieplan is opgebouwd volgens de structuur van deze doelstellingen. 4.1 CAG verwerft en ontwikkelt eigen expertise (SD 1) Externe kennis en expertise binnenhalen en ontwikkelen (OD 1.1) Alle medewerkers van CAG krijgen voldoende tijd om expertise te verwerven en op te bouwen in functie van hun specifieke taken en projecten. Dit gebeurt via het opvolgen van recente literatuur en nieuwe inzichten, het opzetten van eigen erfgoedonderzoek, het leggen van contacten in binnen- en buitenland etc. De nieuw verworven kennis wordt bovendien zo veel mogelijk gedeeld binnen het team, met de leden van de bestuursorganen en overlegfora, en uiteraard ook met de eigen en andere erfgoedgemeenschappen. Tijdens de maandelijkse teamvergaderingen wordt enerzijds de opgedane kennis en expertise tussen de staf- en projectmedewerkers uitgewisseld. Anderzijds wordt ook samen met heel het team gebrainstormd over bestaande of nieuwe thema s binnen de werking van CAG. januari: bespreking actieplan 2018 februari: bespreking projectvoorstel Cinema Rural maart: bespreking projectplan Tractor, een ronkend verhaal april: voorstelling project Historische hoeves Zuid-Hageland mei voorstelling project Landloperskolonie Merksplas juni: voorstelling waarderingsproject augustus: voorstelling project Voeding in Brussel september: voorstelling en bespreking beleidsplan Collectie Bulskampveld oktober: verfijnen beleidsplan en actieplan 2019 en communicatieplan november: bespreking projectplan Koffietijd december: bespreking vernieuwing Het Virtuele Land Medewerkers van CAG worden aangemoedigd om (actief) te participeren en deel te nemen aan relevante studiedagen, workshops en congressen in binnen- en buitenland. In 2018 zijn dat onder meer de eigen ICAG-seminaries, geplande studiedagen en vormingsmomenten. Ook vormingsdagen en netwerkmomenten georganiseerd door FARO en andere (erfgoed)actoren zullen, indien zinvol, worden bijgewoond, zoals bijvoorbeeld het jaarlijkse Cultuurforum en het Groot Onderhoud. Actieplan CAG

17 In 2018 wordt Het Virtuele Land (zie ook ) verrijkt met volgende verhalen: januari/februari: Hemels zoet. Dessert op het Vlaamse platteland, (Greet Draye) maart/april: Bemesting (Bert Woestenborghs) mei/juni: Goed gekookt. Van landelijke huishoudscholen naar modern hotelonderwijs (1945 nu) (Diantha Osseweijer) juli/aug: Kermisgastronomie (Chantal Bisschop) september/oktober: Landloperskolonie Merksplas (Femke Paulussen, Laura Danckaert en Merksplas-Kolonie) november/december: Wederopbouw WOI (Dries Claes) Wanneer het past binnen de basiswerking van het expertisecentrum begeleiden en ondersteunen CAG-medewerkers studenten bij de realisatie van hun bachelor- of masterproef. Via hun werk leveren deze studenten extra inhoud aan voor de werking van CAG. Tijdens het academiejaar worden meerdere meesterproeven bij de opleidingen Geschiedenis en Toegepaste Economische Wetenschappen/Handelswetenschappen van de KU Leuven begeleid, onder meer over De Belgische biersector tijdens de negentiende eeuw, hongersnoden en voedselschaarste in Afrika na de Tweede Wereldoorlog en de cacaoteelt in Belgisch-Congo tijdens het interbellum Concreet actiepunt: Reconstructie van de nationale landbouwrekeningen ( ) In 2012 werd de reconstructie van de nationale landbouwrekeningen op basis van de landbouwtellingen en -statistieken voltooid. Doelstelling van het project is de landbouwproductie in België van 1760 tot 2010 in kaart te brengen via een databank. De vroegere onderzoeksgegevens van academici werden afgewogen, waar nodig opnieuw berekend en aangevuld. Er werden methodologische keuzes gemaakt, bijkomende opzoekingen verricht en hypotheses verfijnd aan de hand van recent onderzoek. In werden aanvullende gegevens over onder meer het aantal landbouwers en het aantal landbouwbedrijven opgezocht. In 2018 wordt de laatste hand gelegd aan de database, die eind 2018 zal worden afgewerkt en ontsloten via Het Virtuele Land Concreet actiepunt: Typologie en thesaurus landbouwwerktuigen In 2018, en ook nog de daaropvolgende jaren, wordt de landbouwthesaurus systematisch verder aangepakt. In eerste instantie wordt de termenlijst verder afgewerkt die in de loop van tot stand kwam op basis van het registratiewerk ten tijde van het project Inventarisatie en registratie agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen. Een aantal thema s zoals bakkerij, vervoer of hop zijn al behandeld. In 2018 wordt gestart met de uitwerking van de thema s beenhouwerij, huisraad, landbouw en molenarij. Dat gebeurt in samenwerking met partners uit het erfgoedveld die hierrond een collectie hebben uitgebouwd of expertise in huis hebben (respectievelijk Stadsmuseum Lokeren, Groeningemuseum Brugge, Openluchtmuseum Bokrijk, MOLA). Tegelijk wordt overlegd met de redactie van de AAT in Nederland om op termijn de termen in de AAT-thesaurus te doen opnemen. 14

18 Concreet actiepunt: Project Tractor, een ronkend verhaal In 2017 werd de prospectie en inventarisatie van het tractorerfgoed, waarmee gestart werd in 2016, verder uitgediept. In 2018 worden nog meerdere collecties bezocht en interviews afgenomen. Daarnaast werd een multidisciplinaire auteursgroep samengesteld met o.a. Jan Ebinger en Wouters Saeys met als doel een toegankelijke publicatie over de tractor te realiseren. De publicatie zal in september 2018 verschijnen. Tegelijk wordt met enkele partners (waaronder Bokrijk, Agricultura in Bilzen, ILVO) bekeken welke vorm de geplande publieksmomenten in 2018 kunnen krijgen. De mogelijkheden voor publieksmomenten worden in 2018 verder onderzocht en uitgewerkt. CAG gaat hierbij op zoek naar partners die mee de link kunnen leggen naar actieve land- en tuinbouwers en tractorgebruikers enerzijds en verzamelaars en tractorclubs anderzijds Concreet actiepunt: Project Koffietijd In 2018 start CAG met de concrete voorbereiding van het koepelproject Koffie dat in de volgende beleidsperiode het koffie-erfgoed in de brede betekenis - van de plant, over de verwerking tot het drinken van koffie - in kaart wil brengen. Hiertoe worden de eerste contacten gelegd met beheerders van collecties en archieven en gaat CAG op zoek naar tradities rond koffie. CAG wil in 2020 de resultaten van dit erfgoedonderzoek ontsluiten via een publicatie en meerdere publieksactiviteiten, waarbij de klemtoon in de Plantentuin Meise zal liggen. In 2018 wordt voorbereidend overleg gepleegd met de Plantentuin Meise en neemt CAG contact op met mogelijke partners gaande van koffieproducenten en verwerkers tot erfgoedactoren. Actieplan CAG

19 4.2 CAG brengt de erfgoedgemeenschap in kaart en ontwikkelt deze verder (SD 2) In kaart brengen van actoren, expertise en cultureel erfgoed, zowel roerend als immaterieel (OD 2.1) Basisoverzicht publiek toegankelijke erfgoedcollecties landbouw en voeding Op Het Virtuele Land worden de publiek toegankelijke (objecten)collecties in het themaveld van landbouw, voeding en landelijk leven in Vlaanderen en Brussel gepresenteerd. Elk jaar wordt dit overzicht geactualiseerd: nieuwe collecties worden opgenomen, contactgegevens worden indien nodig aangepast. De update wordt telkens aangekondigd in de nieuwsbrief van november-december Nieuwe collectiebezoeken en registratie basisgegevens Staf- en projectmedewerkers van CAG bezoeken elk jaar meerdere reeds gekende maar ook nieuwe erfgoedcollecties landbouw en voeding. Van deze laatste wordt telkens een basisbeschrijving gemaakt en opgenomen in CollectiveAccess (de databank van CAG) en indien van toepassing ontsloten op het collectieoverzicht op Het Virtuele Land. In het kader van het project Tractor, een ronkend verhaal wordt een bezoek gebracht aan de collectie Steyfkens, Molenbeersel, en deze van de familie Hoogmartens in Meeuwen-Gruitrode. Daarnaast staan nog enkele andere collecties op de agenda: Pol Heselmans, Vorst-Laakdal; collectie vzw ATV, Machelen; collectie Vanackere, Poelkapelle; Zoe was Alleke, Alken Registratie en waardering collecties CAG zet vanuit de basiswerking sterk in op de registratie en waardering van agrarische en culinaire (objecten)collecties. In sommige gevallen wordt zelf initiatief genomen om een registratieproject op te starten, maar veelal komt het initiatief van een collectiebeheerder. In de loop van 2018 wordt in samenwerking met de erfgoedcel Zuidwest nagegaan op welke manier een objectregistratie en waardering van de landbouwcollectie Kapelriegoed in Moorsele wordt aangepakt. Naargelang de financiële mogelijkheden zal dit een registratie en waardering op object- dan wel een op deelcollectieniveau worden. Maar de concrete acties inzake registratie en waardering zullen zich in 2018 vooral situeren in het kader van het project Naar waarde geschat. Een integraal waarderingstraject voor vier agrarische erfgoedcollecties in Vlaanderen en Brussel. Voor meer informatie verwijzen we hiervoor naar 6.2. Een externe bijdrage levert CAG dan weer voor het waarderingsproject Waardering als basis van de Bibliotheekcollectie Vlaanderen (fase 1) van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek door zijn lidmaatschap aan zowel de project- als de stuurgroep Samenwerking Archiefbank Vlaanderen CAG onderneemt tal van acties om het agrarisch en culinair erfgoed in kaart te brengen. Dit verloopt zowel vanuit de basis- als vanuit de projectenwerking. De resultaten hiervan worden telkens 16

20 geregistreerd in onze eigen Collective Access databank, maar worden ook zo veel als mogelijk ontsloten via Archiefbank Vlaanderen. Dat zal in 2018 bijvoorbeeld gebeuren in het kader van het Erfgoedproject voeding in Brussel en het project Tractor. CAG werkt mee aan het project Historische bedrijven en hun archief van ETWIE ICE (zie ook 4.8) CAG zal in 2018 zijn erfgoedgemeenschap verder aanmoedigen om elementen van ICE te registreren op het platform In de eerste jaarhelft van 2018 zal CAG vooral de voorziene actualisering van het ICE-beleid en het bijhorende digitale platform opvolgen. De ruime ervaring die CAG de afgelopen jaren kon opbouwen in de talrijke contacten met diverse immaterieel erfgoedgemeenschappen, zal hierin zeker meegenomen worden. Afhankelijk van de resultaten van deze actualisering, zal CAG samen met het Domeinnetwerk ICE, nieuwe registratie-acties voor ICE uitrollen. Verder zal ICE van landbouw, voeding en landelijk leven regelmatig in de kijker worden gezet in de nieuwsbrief, op de website en op de Facebookpagina. In het kader van het erfgoedtraject Voeding in Brussel zal CAG een methodiek ontwikkelen voor de registratie van de voedingstradities in Brussel. Deze methodiek kan daarna ook voor andere projecten en de algemene ICE-werking dienen Netwerk van voedingscollecties Het erfgoedtraject Voeding in Brussel (zie 6.1) dat sinds 2016 loopt, heeft het netwerk van voedingscollecties dat CAG al eerder had opgezet, gevoelig uitgebreid. Naast publiek toegankelijke collecties, zijn ook private (deel)collecties voeding bezocht. Via traditiedragers zullen in 2018 allicht ook nog privécollecties voeding in beeld komen. Dankzij het project Koffietijd breidt in 2018 het netwerk verder uit met publieke en private collectiebeheerders die zich focussen op het erfgoed van koffie, een groep die tot op heden onderbelicht is CAG ontwikkelt de aanwezige expertise in de erfgoedgemeenschap verder (OD 2.2) CAG ontwikkelt en stimuleert de aanwezige expertise en de uitwisseling van expertise in de eigen erfgoedgemeenschap via tal van inspanningen en activiteiten, zoals de organisatie van vormingsmomenten, het realiseren van publicaties, het intensief begeleiden van projecten en het zelf opzetten van concrete projecten en samenwerkingsverbanden. Een voorbeeld hiervan is het samenwerkingsverband Boter bij de vis (zie ). Actieplan CAG

21 4.3 Ontsluiten van eigen en externe expertise teneinde de sector en het brede publiek te informeren en te ondersteunen (SD 3) Ontsluiten van eigen expertise (OD 3.1) Het Virtuele Land De website vormt een belangrijk onderdeel in de basiswerking van CAG. Het is zowel de organisatiewebsite als de erfgoedbank van landbouw, voeding en landelijk leven in België (vanaf ongeveer 1750). De erfgoedbank bewaart, valoriseert en ontsluit het agrarisch erfgoed digitaal voor het publiek en brengt de bewaarders van het erfgoed in kaart. Ze vormt de neerslag van de uitgebreide CAG-databank waarin de verzamelde gegevens uit de basis- en projectenwerking van CAG, en indien relevant ook van externe partners, op een duurzame manier worden geregistreerd en bewaard. In de volgende beleidsperiode ( ) krijgt Het Virtuele Land een grondige restyling en wordt een nieuw en meer gevarieerd aanbod ontwikkeld. In 2018 worden hiervoor in overleg met de serviceprovider LIBIS de voorbereidingen getroffen. Dit proces wordt begeleid door een Visiegroep HVL 2025, waaraan onder meer de leden van de Klankbordgroep Het Virtuele Land zullen deelnemen. Ook de conclusies van de gebruikersbevraging via de nieuwsbrief van maart 2017 worden in deze denkoefening meegenomen. De stapsgewijze vernieuwing richt zich enerzijds op het updaten van de backoffice van de website naar Omeka S, dat nieuwe mogelijkheden biedt waaronder het linken, open delen, publiceren en vindbaar maken van thematische erfgoedcontent. Anderzijds wordt de vormgeving en het gebruiksgemak verbeterd, met o.a. de integratie van responsive design en meertaligheid van onderdelen van de website (Frans en Engels). Inhoudelijk wordt de beeldbank verder uitgebreid met historische beelden, met speciale aandacht voor thema s en types erfgoed die momenteel ondervertegenwoordigd zijn, zoals bv. kookboeken, moestuinen,... Er worden in 2018 wederom zes themaverhalen gepubliceerd, geschreven door de medewerkers van CAG en/of door externe experten (zie 4.1.1). De resultaten van registratieprojecten en -acties worden ook in 2018 op een overzichtelijke manier ontsloten in de rubriek Collectie-inventarissen. De hulpinstrumenten en onderzoeksbronnen worden geactualiseerd. Via de beeldbank blijft het mogelijk om digitale reproducties in hoge resolutie aan te vragen van de ontsloten objecten, mits conform de regels omtrent auteursrechten en bronvermelding. Gezien CAG via de erfgoedbank voornamelijk materiaal aanbiedt afkomstig uit collecties van andere instellingen en personen, dient de aanvrager toestemming te hebben van deze derde partij alvorens CAG het materiaal ter beschikking stelt. Jaarlijks komen er circa 175 aanvragen binnen, van zowel privépersonen als (openbare) instellingen en (lokale) overheden. Deze aanvragen worden binnen de vijf werkdagen behandeld. 18

22 Databank CAG De erfgoedbank Het Virtuele Land ontsluit een uitgebreide databank waarin de verzamelde gegevens van de basis- en projectenwerking van CAG worden geregistreerd en bewaard. Om de uitwisselbaarheid tussen diverse databanken te garanderen, beantwoordt de databank met zoveel mogelijk elementen aan de internationale standaarden (CEST) en in bijzonder het Cometa-model (V1.1). Ook in 2018 wordt de kwaliteitscontrole van de objecten in de databank verdergezet. Door de verderzetting van de diverse registratieprojecten, themaverhalen en collectiebezoeken zal de databank wederom verder verrijkt worden met kwaliteitsvolle beschrijvingen. In 2018 wordt de structuur van de CAG-databank verder uitgebouwd. Nieuwe, op maat gemaakte onderdelen voor het verzamelen, registreren, documenteren en, indien van toepassing, ontsluiten van onder meer audiovisueel erfgoed worden ontwikkeld.. In de loop van 2018 wordt de huidige CollectiveAccess versie 1.4 geüpdatet naar de nieuwste versie 1.7, waarmee de technische mogelijkheden voor uitwisseling en interconnectiviteit worden uitgebreid Veldverkenners In 2018 wordt de samenwerking tussen CAG en de website verder gezet. Veldverkenners probeert de burger dichter bij de boer te brengen. De website is een initiatief van het Vlaams Infocentrum Land- en Tuinbouw (VILT). Hoofddoel is om de dialoog over land- en tuinbouw te versterken en verdiepen. Met de rubriek Uit de Oude Doos wordt op geregelde basis (tweemaandelijks) een themaverhaal of interessant beeld van Het Virtuele Land uitgelicht, begeleid met relevante weetjes. Er wordt telkens een directe link gelegd met Het Virtuele Land en CAG. De rubriek verschijnt zowel op de website en nieuwsbrief van Veldverkenners als op de Facebookpagina van de organisatie Papieren en digitale publicaties Greet Draye bereidt een publicatie voor over het archief van sterrenrestaurant Comme Chez Soi dat werd geïnventariseerd in het kader van het erfgoedtraject Voeding in Brussel (zie ook 5.2). Het artikel zal verschijnen in de voorjaarseditie van Arduin, het tijdschrift van het Archief en Museum voor het Vlaams Leven in Brussel. (AMVB). Voor het themanummer over Vlaamse en Nederlandse streekgastronomie. Lokale identiteiten en globale interacties van het tijdschrift Volkskunde schrijft Greet Draye een essay Duits of Diksmuids. Over bollen en boterkoeken. Chantal Bisschop schrijft samen met Arne De Winde een essay over De Geraardsbergse Mattentaart Of hoe een bijzonder banale taart buitengewoon belangrijk werd. Yves Segers verzorgt samen met Leen Beyers (MAS) en Anneke Geyzen de inleiding en de eindredactie van dit themanummer. In het kader van het project Tractor zal in het najaar de publicatie Tractor. Een geschiedenis (werktitel) verschijnen. Dit boek wordt geschreven door een multidisciplinaire auteursgroep. Verschillende medewerkers van CAG werken hieraan mee. Actieplan CAG

23 4.3.2 Informeren en helpen van andere erfgoedorganisaties en externen m.b.t. agrarisch erfgoed (OD 3.2) Vraagbaak CAG blijft zich engageren om binnengekomen vragen zo snel en zo accuraat mogelijk te beantwoorden. Streefdoel is om ten laatste binnen één werkweek een sluitend antwoord te bezorgen. Eventueel wordt doorverwezen naar informatiebronnen of andere collectiebeheerders, erfgoedzorgers of steunpunten. Jaarlijks worden via het algemene contactadres, telefoon en via de medewerkers ongeveer 300 vragen gesteld Handbibliotheek Naar jaarlijkse gewoonte zullen ook in 2018 de nieuw aangekochte of verkregen publicaties in het LIBIS-registratiesysteem LIMO worden ingevoerd. Telkens betreft het enkele tientallen werken, gaande van academische publicaties over regionale studies tot kleine, maar interessante informatiebrochures. Het laat de eigen medewerkers en de geïnteresseerde externe bezoekers (studenten, erfgoed- en andere onderzoekers) toe om gespecialiseerde literatuur op een vlotte manier te consulteren. Omwille van een dreigend plaatsgebrek zal in de loop van 2018 worden onderzocht hoe dit probleem het best kan worden aangepakt Begeleidingstrajecten, participatie stuurgroepen en externe projecten Medewerkers van CAG worden dikwijls gevraagd om te participeren aan stuurgroepen en mee te werken aan externe projecten. Hieronder volgt een beknopt overzicht van de belangrijkste projecten en activiteiten in Werkgroep ICE Geraardsbergse mattentaart: Chantal Bisschop Werkgroep ICE bloesemzegening: Chantal Bisschop Werkgroep ICE traditionele weidebevloeiing Lommel: Chantal Bisschop Stuurgroep PDPO-project Brabants Trekpaard, samen erfgoed een toekomst geven: Chantal Bisschop, Yves Segers Stuurgroep Iedereen Jeneverbaron, een participatieproject van het Jenevermuseum: Chantal Bisschop Stuurgroep Documentaire Fruiterfgoed - Haspengouw TV: Femke Paulussen Stuurgroep Waardering als basis van de Bibliotheekcollectie (fase 1): Bert Woestenborghs Lidmaatschap bestuursorganen (erfgoed)organisaties en commissies Medewerkers van CAG bekleden mandaten in verschillende wetenschappelijke en erfgoedorganisaties. Hieronder worden de belangrijkste opgesomd. 20

24 Chantal Bisschop -Lid Deelraad Erfgoed Leuven -Lid Expertencommissie Immaterieel Cultureel Erfgoed, Vlaamse overheid -Lid ICE-trekkersnetwerk -Lid Experten Komitéé immaterielles Kulturerbe (Deutschsprachigen Gemeinschaft) -Lid Observatorium voor de verscheidenheid van de brouwkunst en haar waardering in België -Lid Beschermcomité Houtem Jaarmarkt De ambassadeurs van Houtem Jaarmarkt -Lid Frietkotraad -Lid Hondenzwemmingsraad -Lid Trekpaardenraad Brecht Demasure -Lid Raad van Bestuur (a.i.) en Algemene Vergadering Heemkunde Vlaanderen -Lid Adviesgroep projectvereniging BIE -Lid Gebruikersgroep COMETA -Lid Intervisiegroep Waardering FARO Femke Paulussen -Lid Deelraad Erfgoed Leuven -Lid Overleg Stadslandbouw Leuven -Lid Overlegplatform Lokale Voedselstrategie Leuven -Lid Wetenschappelijk Comité ZOET Tienen Yves Segers -Voorzitter Beoordelingscommissie Archieven en Erfgoedbibliotheken, Erfgoedronde Permanent lid Beoordelingscommissie Erfgoedprojecten en -convenanten Vlaamse overheid -Lid Adviesraad Centrum voor Architectuurarchieven (CVAa) -Lid Adviesraad Nationaal Visserijmuseum NAVIGO -Lid Wetenschappelijk Comité Texture. Museum over Leie en Vlas -Lid Wetenschappelijk Comité ZOET Tienen -Lid Adviesraad Academie Streekgebonden Gastronomie (ASG) -Lid Overleg coördinatoren LEOV -Lid Stuurgroep Erfgoedlabo Leuven -Lid Redactie Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis / Low Countries Journal for Social and Economic History -Lid Redactie Brood & Rozen (tijdschrift van AMSAB-Instituut voor Sociale Geschiedenis) -Lid Editorial Board CORN Series (Comparative Rural History of the North Sea Area) -Lid Managementcomité EURHO: European Rural History Organisation -Vice-voorzitter European Rural History Film Database Association Diantha Osseweijer -Lid Overlegplatform Europeana Vlaanderen -Lid Overleg Cultureel Erfgoed en Auteursrecht -Lid Gebruikersgroep COMETA Actieplan CAG

25 -Lid Algemene Vergadering t GROM -Lid Technische werkgroep European Rural History Film Database Association Bert Woestenborghs -Lid Algemene Vergadering ETWIE (tot voorjaar 2018) -Lid Intervisiegroep Waardering FARO - Lid projectgroep en stuurgroep Waardering als basis van de Bibliotheekcollectie Vlaanderen Foto: Affiche voor het Lentefestival in museum BelVue tijdens Erfgoeddag

26 4.4 Participatie aan en ontwikkelen van vormingsactiviteiten (SD 4) Ontwikkelen van of medewerking aan vormingsmomenten (OD 4.1) CAG organiseert in 2018 meerdere studiedagen en vormingsmomenten. Bovendien zullen medewerkers zoals elk jaar actief participeren aan tal van studiedagen en congressen, wanneer ze hiervoor worden gevraagd. Hieronder wordt een overzicht gegeven van activiteiten die nu al bekend zijn Eigen initiatieven Contactdag CAG Aansluitend op het themaproject Tractor overweegt CAG om de contactdag te kaderen in het ruimer thema Paard en Tractor. De interne werkgroep contactdag CAG zal dit verder uitwerken Participatie en bijdrage aan andere initiatieven Aan medewerkers van CAG wordt regelmatig gevraagd om een lezing te geven. Op dit moment liggen volgende lezingen al vast: 15 januari 2018: Taart? Taart! Zoete gebaktradities (Greet Draye) KVLV Drongen 17 januari 2018: Taart? Taart! Zoete gebaktradities (Chantal Bisschop) KVLV Baarle-Hertog 18 januari 2018: Boter bij de Vis. Landbouw en voeding tijdens de Eerste Wereldoorlog (Brecht Demasure) senioren Landelijke Gilden Klein Brabant, Puurs 22 januari 2018: Taart? Taart! Zoete gebaktradities (Chantal Bisschop) KVLV Wevelgem 5 maart 2018: Boer. Geschiedenis van de landbouw in West-Vlaanderen (Brecht Demasure) Landelijke Gilden Torhout i.s.m. heemkundige kring Het Houtland Torhout 5 maart 2018: De fruitteelt in Zuid-Limburg, (Yves Segers) Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap, Maastricht 15 maart: De evolutie van de landbouw en werking (I)CAG (Chantal Bisschop) Natuurpunt Oost-Brabant, Leuven 18 maart 2018: Een kleine geschiedenis van de fruitteelt in Nederlands Limburg, (Yves Segers) Pomologische Vereniging Limburg, Eckelrade 20 maart 2018: Taart? Taart! Zoete gebaktradities (Chantal Bisschop) KVLV Heule 27 maart 2018: Taart? Taart! Zoete gebaktradities (Greet Draye) KVLV Retie-Schoonbroek 29 maart 2018: Taart? Taart! Zoete gebaktradities (Greet Draye) KVLV Poederlee Op 14 april geeft Chantal Bisschop een presentatie over immaterieel erfgoed op de internationale bijeenkomst van het netwerk rond traditionele weidebevloeiing in Lommel. Op 22 april geeft Chantal Bisschop een presentatie over de Geheimen van de Geraardsbergse mattentaart op de Dag van de Mattentaart in Geraardsbergen. 24 april 2018: Taart? Taart! Zoete gebaktradities (Greet Draye) KVLV Oud-Turnhout juni 2018: Introduction and diffusion of tractors in Belgium, (Yves Segers) TransRuralHistory Conference 2018, Santiago de Compostella, Spanje. Actieplan CAG

27 4.4.2 Opzetten van en participeren aan publieksprojecten en educatieve initiatieven (OD 4.2) Participatie publieksevenementen In 2018 zal CAG opnieuw actief deelnemen aan enkele grote publieksactiviteiten, zoals Erfgoeddag (april), Open Monumentendag (september) en Week van de Smaak (november). Hiervoor wordt telkens samengewerkt met andere organisaties. Op Erfgoeddag 2018 organiseert CAG in het kader van het erfgoedtraject Voeding in Brussel samen met Erfgoedcel Brussel (VGC), Internationaal Comité vzw (IC vzw), Federation of Anglophonic Africans Belgium vzw (FAAB vzw) een Lentefestival in museum BelVue. CAG ontwikkelt een expo over de grote verscheidenheid aan lenterituelen die worden gehouden overal ter wereld en duidt daarbij het concept van immaterieel cultureel erfgoed. De nadruk ligt op rituele gerechten die horen bij het feest. Een tiental gemeenschappen van etnisch-culturele minderheden in Brussel zullen voor die gelegenheid bovendien hun ritueel of feest voorstellen aan het publiek, met film, workshops, kledij en rituele gerechten. CAG begeleidt de gemeenschappen, samen met de andere organiserende partners. CAG neemt eveneens deel aan de programmatie van Erfgoeddag in Leuven. Vanuit de Erfgoedcel Leuven is een ambitieus plan opgesteld om een groots erfgoedevent te organiseren Het Leuvens Goed ikv Erfgoeddag Een weekend lang (zaterdag 21 april 20u - zondag 22 april 20u) krijgen Leuvense erfgoedorganisaties de kans zichzelf en hun erfgoed voor te stellen. Er zal gewerkt worden rond verschillende themaclusters waarvan Eten en drinken en Feesten en tradities ideale aanknopingspunten zijn voor CAG om een activiteit rond agrarisch erfgoed te voorzien. Waar mogelijk worden linken gelegd tussen de verschillende partners die meewerken aan dit erfgoedweekend. CAG zal een culinaire erfgoedwandeling uitwerken waarbij Leuvense streekproducten en ambachtslui centraal staan. Een bijzondere rol is ook weggelegd voor kookboeken die een band hebben met de stad, gaande van het zeldzame Nederlandstalige kookboekje uit 1612, geschreven door Antonius Magirus en in het bezit van Bijzondere Collecties KU Leuven tot de hedendaagse kookboeken van de Leuvense kok Jeroen Meus. De jaarlijkse Dag van de Mattentaart in Geraardsbergen valt in 2018 samen met Erfgoeddag. De resultaten van het LEADER-project De Geheimen van de Mattentaart worden op 22 april onthuld op een originele studiedag. Met lezingen, rondetafelgesprekken, infosessies, wandelingen en proeverijen op diverse locaties in de stad leer je de verhalen, geschiedenis en anekdotes van de mattentaart kennen. Er is voor elk wat wils. Deskundigen, kunstenaars, bakkers en boeren, en last but not least 'gewone' inwoners die van mattentaarten houden, introduceren je als 'ambassadeurs van de Geraardsbergse mattentaart' in hun stad. Het wordt een kleurrijk volksfeest waar heel wat te zien, te beleven, te proeven en... te leren valt! CAG brengt een lezing over het project en zijn resultaten, gelinkt aan het immaterieel erfgoedbeleid. In een panelgesprek komen naast de mattentaart ook andere streekproducten zoals de Hasseltse jenever en het Brussels grondwitloof aan bod waarbij de link tussen streekproducten, erfgoed en citymarketing centraal staat. Voor wat betreft de publieksacties rond Open Monumentendag en Week van de Smaak gaat CAG in de loop van 2018 na welke activiteiten en samenwerkingen kunnen worden ontplooid. 24

28 Samenwerkingsverband en expo Boter bij de vis Het samenwerkingsverband Boter bij de vis komt voort uit het onderzoeks- en publieksproject rond landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog (gestart in 2012). Vanaf 2014 ligt de focus op publieksontsluiting. Het samenwerkingsverband Boter bij de vis fungeert daarbij als trekker. In 2015 opende de reizende expo Boter bij de vis en ging de website online. In 2018 staat de expo Boter bij de vis op diverse locaties in Vlaanderen (zie ). De partners die de expo ontvangen, bouwen naast de rondreizende expo (die in hoofdzaak een algemeen verhaal brengt) ook nog een meer lokaal, regionaal of thematisch luik uit. Uiteraard steunen ze hierbij in eerste instantie op hun eigen thematische en regionale expertise. Maar ook de andere partners van het samenwerkingsverband kunnen een handje toesteken, bijvoorbeeld door objecten ter beschikking te stellen. CAG blijft ook in 2018 de verdere ontleningen opvolgen en daarbij horende taken uitvoeren. De website is ook in 2018 het communicatiemiddel bij uitstek voor het samenwerkingsverband en de expo Boter bij de vis. Op regelmatige basis worden de pagina s Actueel en Evenementen aangevuld. Ook in 2018 blijft er ruimte voor nieuwe thematische verhalen. Gezien het laatste jaar van de 100-jarige herdenking wordt in het luik Verhalen vooral gefocust op de wederopbouw. Claudia Houben maakt een bijdrage over wederopbouwboerderijen in de Westhoek. Over ditzelfde thema organiseert CAG in het najaar een studiedag Project Abdij- en kloosterlikeuren In samenwerking met vzw Herkenrode en het Jenevermuseum werkt CAG aan een publieksproject over abdij- en kloosterlikeuren. In 2018 start CAG met een beperkte literatuur- en bronnenstudie, met als doel een basistekst te schrijven. Die focust op het leven en werken in abdijen en kloosters en heeft drank en voeding als centraal thema. Dit onderwerp is immers tot op heden weinig belicht. De tekst zal dienen om het belang van abdij- en kloosterlikeur te contextualiseren en zal als basis dienen voor een breder publieksproject (expo in combinatie met beleving) in 2018 op de abdijsite Herkenrode Tentoonstellingen CAG CAG biedt enkele rondreizende tentoonstellingen aan die gemakkelijk en op verschillende plaatsen kunnen worden opgebouwd. De expo Taart! was oorspronkelijk niet echt bedoeld als reizende tentoonstelling, maar werd, omwille van de grote vraag, de voorbije twee jaar toch een aantal keer uitgeleend aan geïnteresseerde partners. De expo vertoont omwille van het transport ondertussen wel enkele beschadigingen en zal dus vanaf 2018 niet meer extern uitgeleend worden, maar enkel nog voor zeer uitzonderlijke en gerichte doeleinden opgesteld worden. Gezien Taart! blijkbaar wel een zeer dankbaar en populair thema is, wordt in de loop van 2018 intern wel bekeken om eventueel een Actieplan CAG

29 nieuwe, up-to-date versie uit steviger materiaal te laten vervaardigen. Deze zou dan ook kunnen aansluiten bij het themaproject Koffietijd. Ook de twee identieke expo s Boter bij de vis blijven in 2018 verder reizen doorheen heel Vlaanderen. Set 1 1 jan t/m 31 maart: Zorgcentrum Borgerhout 2 april t/m 25 mei: Gemeente Bekkevoort 1 juni t/m 29 juli: Gemeente Zoutleeuw 1 aug. t/m 30 sept.: Gemeente Koekelare 1 okt. t/m 30 nov.: Gemeente Nazareth Set 2 4 dec. t/m 28 feb: Gemeente Damme 1 juni t/m 30 sept.: Gemeente Zingem 1 okt. t/m 31 dec.: Witloofmuseum Kampenhout Foto: Opening expo Boter bij de vis in het Bakkerijmuseum te Veurne, juni

30 4.5 Verzorgen van een moderne en attractieve communicatie (SD 5) Communicatie omtrent werking via eigen kanalen (OD 5.1) Ter voorbereiding van de evaluatie en hervorming van de communicatie die in de nieuwe beleidsperiode gepland staat, zal CAG in 2018 zijn communicatie-initiatieven grondig analyseren. Zowel het communicatieplan als de kanalen die gebruikt worden, komen daarbij aan bod. Door via een gerichte communicatie meer aandacht en ruchtbaarheid te creëren voor de activiteiten en initiatieven van CAG in de pers, op sociale media en via de eigen kanalen, wordt nagegaan hoe het bereiken van het voorgenomen doelpubliek kan worden verbeterd. Op een systematische wijze wordt het bestand met contactgegevens in 2018 verder aangevuld. Hierbij gaat zowel aandacht uit naar geïnteresseerde erfgoedparticipanten, als naar organisaties, verenigingen en perscontacten. CAG maakt in 2018 werk van het updaten van het persbestand met zowel algemene perscontacten als contacten van erfgoed- en landbouwpers. Teamleden worden aangespoord om de gegevens van nieuwe contactpersonen steeds door te geven aan het secretariaat zodat hen de nieuwsbrief en uitnodigingen kunnen worden bezorgd. CAG communiceert over de eigen werking via de tweemaandelijkse nieuwsbrief, sociale media en aan de hand van persberichten. In 2018 worden zes reguliere nieuwsbrieven verstuurd, opgemaakt in de CAG-huisstijl. Elke nieuwsbrief opent met een nieuw verhaal dat ook op Het Virtuele Land wordt gepresenteerd (zie voor het thematisch overzicht van de verhalen). In de nieuwsbrief worden activiteiten en projecten van CAG toegelicht. Via het nieuwsoverzicht en de agenda worden ook activiteiten en realisaties van andere organisaties met betrekking tot het agrarische erfgoedveld in de kijker gezet. Naast de gewone nieuwsbrieven verstuurt CAG enkele speciale edities naar aanleiding van studiedagen, Erfgoeddag, Open Monumentendag, Week van de Smaak, ed. Vanuit ecologische bezorgdheid worden deze nieuwsbrieven en uitnodigingen voor activiteiten enkel digitaal verstuurd. Met de intentie om een breder en vooral jonger publiek te informeren over de activiteiten binnen het agrarische erfgoedveld heeft CAG enkele jaren geleden een facebookpagina opgestart. Ook in 2018 wordt deze pagina verder onderhouden en verschijnen er gemiddeld twee relevante berichten per week. Via dit kanaal communiceert CAG over de eigen werking en activiteiten, maar worden ook interessante artikels en nieuwfeiten gedeeld. CAG tracht jaarlijks het aantal volgers met 10% te verhogen. In december 2017 telde deze facebookpagina 820 volgers. Eind 2018 hoopt CAG de kaap van 900 volgers te kunnen ronden. Vanuit de vaststelling dat in de digitale wereld steeds meer met beelden wordt gecommuniceerd en dat lezers op het internet vluchtiger over teksten heen lezen, zal CAG in 2018 experimenteren met het opstarten van een Instagram-account. Rond specifieke thema s zoals tractor en koffie worden mooie beelden gedeeld waaraan telkens een inhoudelijke beschrijving wordt toegevoegd. CAG wil met dit initiatief nagaan of er interesse is binnen dit medium om over agrarisch erfgoed te communiceren. Ook hoopt CAG via dit kanaal een nieuw en jonger doelpubliek te bereiken. Actieplan CAG

31 4.5.2 Overleg en communicatie met bevoegde overheden (OD 5.2) De communicatie inzake de eigen werking naar bevoegde overheden voert CAG op een informele en formele manier. Daarnaast rapporteert CAG ook over de sterke kanten en mogelijke werkpunten van het erfgoed van landbouw, voeding en landelijk leven. Vertegenwoordigers van de verschillende overheidsniveaus worden uitgenodigd om te participeren aan en te reflecteren over de werking van CAG. Praktisch gebeurt dit via lidmaatschap van de bestuursorganen, klankbordgroepen en stuurgroepen van projecten. Zij worden ook uitgenodigd voor activiteiten en bij het opzetten van samenwerkingsverbanden (zie ook en ). Foto: Affiche voor Antwerpse koffiehandel en branderij L Abeille d Or, Adolphe Crespin, 1893, Letterenhuis (Antweren), inv. nr. AV

32 4.6 Organiseren en stimuleren van en participeren in netwerken in binnen- en buitenland (SD 6) Afstemmen van eigen werking met het eigen veld en andere relevante organisaties en/of partners (OD 6.1) In 2018 zal er zoals steeds op regelmatige basis worden overlegd en afgestemd met de eigen erfgoedgemeenschap, onder meer om het ingediende beleidsplan voor de periode na de beslissing van de minister verder te verfijnen, rekening houdend met mogelijke adviezen en de verkregen werkingssubsidie. In dat kader zal ook de adviesraad in het najaar minstens één keer vergaderen is ook het eerste werkjaar waarin de verruimde Algemene Vergadering actief is. Deze wordt eventueel nog uitgebreid in het voorjaar met een vertegenwoordiger van het Minderhedenforum en de Vlaamse Landmaatschappij (VLM). Dit overleg loopt nog. Daarnaast vindt CAG het belangrijk om bij nieuwe acties en projecten telkens overleg te plegen met relevante actoren en/of experten op het terrein. Indien nodig zal dit overleg ook gedurende het verloop van de actie bestendigd worden, bijvoorbeeld via de oprichting van een aparte stuurgroep, bv. bij het erfgoedtraject Voeding in Brussel. Omgekeerd participeren medewerkers van CAG aan diverse externe stuur- en klankbordgroepen, (advies)commissies en overlegplatformen (zie ). Op deze manier wordt in beide richtingen overleg gepleegd en afgestemd. In 2018 komen ook de verschillende overlegfora die CAG opzet en coördineert minstens één keer samen (Collectie-overleg, Domein 4-overleg, Visiegroep HVL 2025 en Stuurgroep Collectie Bulskampveld). Elke bijeenkomst wordt opgehangen aan een concrete problematiek, vraag of thema. CAG stemt ook in 2018 de samenwerking af met de Afdeling Cultureel Erfgoed van de Vlaamse overheid, het Departement Landbouw en Visserij, het steunpunt FARO en met andere expertisecentra en relevante erfgoedinstellingen. Dit gebeurt onder meer via het coördinatorenoverleg van de LEOV s (Landelijke Expertisecentra en Organisaties Volkscultuur), het Overleg Cultureel Erfgoed (OCE) en het ICE-trekkersoverleg. Rond het thema ICE & dieren vindt er een jaarlijks overleg plaats met de Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid Dienst Dierenwelzijn Extra inzet op samenbrengen en activeren van actoren m.b.t. erfgoed van voeding (OD 6.2) In 2013 werd het Traject Voeding afgerond en werden de conclusies op verschillende manieren aan de erfgoedgemeenschap gecommuniceerd. Sinds 2014 zijn de activiteiten rond het erfgoed van eten en drinken in de basiswerking van CAG verankerd. Dit betekent dat alle stafmedewerkers ook oog hebben voor het culinaire erfgoed. Desalniettemin zal CAG in 2018 een aantal (extra) acties opzetten met als doel om vooral de actoren m.b.t. het erfgoed van eten en drinken samen te brengen en te activeren. Enkele acties die volgend jaar zeker zullen worden opgezet of verdergezet: Actieplan CAG

33 Het samenwerkingsverband Boter bij de vis brengt tal van actoren samen die actief zijn rond het erfgoed van voeding. Op Het Virtuele Land worden verhalen gepubliceerd waarin het erfgoed van voeding een hoofdrol speelt, onder meer over desserts en kermisgastronomie. Het erfgoedtraject Voeding in Brussel groepeert een aantal experten en collectiebeheerders voeding in een stuurgroep. Deze stuurgroep (zie 6.1) zal ook in 2018 tweemaal vergaderen. CAG bekijkt samen met de Erfgoedcel Brussel hoe het in 2018 in het kader van het traject Voeding in Brussel verder aan de slag kan rond het voedingserfgoed van de gemeenschappen die participeren aan het Lentefestival op Erfgoeddag (zie ook ). Het project Koffietijd mondt in 2020 onder meer uit in een expo. In 2018 wordt het koffieerfgoed in kaart gebracht en nader bekeken. Diverse partners worden samengebracht. Binnen de ICE-werking wordt een apart subveld mens en voeding ontwikkeld (zie 4.8). CAG neemt het initiatief om in het kader van de jaarlijkse Week van de Smaak rond een welbepaald thema de erfgoedactoren inzake voeding samen te brengen. Op de Dag van de Mattentaart in Geraardsbergen op 22 april 2018 zullen de resultaten van het LEADER-project De Geheimen van de Mattentaart worden onthuld op een originele studiedag. Op deze zeer breed opgevatte dag met o.m. lezingen, rondetafelgesprekken, infosessies, wandelingen en proeverijen op diverse locaties wordt niet alleen de mattentaart in al zijn glorie en betekenissen centraal gezet. De acties, geschiedenis, erfgoed en het project van de mattentaart worden vergeleken met andere streekproducten. De activiteit die CAG zal ontwikkelen in het kader van het Leuvense aanbod op Erfgoeddag focust eveneens op culinaire tradities en streekproducten. CAG sluit hiermee aan bij de themaclusters Eten en drinken en Feesten en tradities die als een rode draad door de activiteiten lopen. Dit geeft CAG de mogelijkheid het Leuvense culinaire erfgoed in kaart te brengen en te bestuderen en contacten aan te knopen met streekproducenten uit de regio, culinaire ambachtslui en lokale erfgoedspelers. Door de brede opzet van het erfgoedweekend kan een gevarieerd publiek bereikt worden (zie ook ) Verder uitwerken van netwerken in het buitenland (OD 6.3) CAG werkt in 2018 verder aan het uitbouwen van een internationaal netwerk. Dit verloopt op een structurele manier via de bestaande (academische) netwerken en organisaties CORN (Comparative Rural History of the North Sea Area), EURHO (European Rural History Organisation), ICREFH (International Committee for the Research into European Food History) en IEHCA (Institut Européen d Histoire et des cultures de l Alimentation, Tours). In 2018 bekijkt CAG ook op welke wijze het een meer structurele rol kan spelen in de werking van AIMA: de International Association of Agricultural Museums. CAG is verder nauw betrokken bij de werking van de recent opgerichte European Rural History Film Database Association. Yves Segers is vice-voorzitter en Diantha Osseweijer is actief lid van de technische werkgroep. Opzet van deze vereniging, die bestaat uit meerdere erfgoedcentra, onderzoeksgroepen en onderzoekers uit heel Europa, is om een publiek toegankelijke database te maken waarin films over landbouw en het landelijke leven worden beschreven. Een weloverwogen selectie wordt gedigitaliseerd en ontsloten via het internet. Onder de voorlopige werktitel Cinema 30

34 Rural wil CAG audiovisueel materiaal van landbouw en landelijk leven in België (geproduceerd voor 1980) in kaart brengen, documenteren, (een selectie) digitaliseren en de metadata publiek ontsluiten op Het Virtuele Land. De registratie zal gebeuren in een nieuw, op maat gemaakt onderdeel in de CAG-databank. Bij afronding van het nationale luik van het project zullen de verzamelde gegevens uitgewisseld worden met de databank van het internationale netwerk ERHFDA. Bij deze processen wordt er rekening gehouden met de mogelijkheden van moderne technieken voor digitalisering en ontsluiting van het audiovisueel materiaal. De subsidie voor dit project moet nog aangevraagd worden (1 maart 2018, Vlaamse overheid). Het project verloopt in nauwe samenwerking met onder meer CINEMATEK, KADOC-KU Leuven, Packed, VIAA en Universiteit Antwerpen. De internationale partners zijn onder meer Archives of Rural History (Bern), Museum for English Rural Life (MERL, Reading), Beeld en Geluid (Hilversum), Fries Film Archief (Leeuwarden) en Université de Lyon. Medewerkers van CAG worden aangemoedigd om (actief) deel te nemen aan studiedagen en congressen in het buitenland of met een internationaal karakter. Yves Segers geeft op 5 maart de lezing: De fruitteelt in Zuid-Limburg, voor het Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap in Maastricht. Yves Segers verzorgt op 18 maart de lezing Een kleine geschiedenis van de fruitteelt in Nederlands Limburg, op vraag van de Pomologische Vereniging Limburg in Eckelrade. Yves Segers presenteert op de TransRuralHistory Conference 2018 in Santiago de Compostella, Spanje een paper met als titel Introduction and diffusion of tractors in Belgium, (20-23 juni 2018). Chantal Bisschop en Greet Draye zullen op het tweejaarlijkse congres van het Institut Européen d Histoire et des cultures de l Alimentation (IEHCA) in Tours een paper presenteren met als werktitel Brasser de la bière et fêter Norouz en Belgique : La liste représentative de l UNESCO et ses effets. (15-16 november 2018). Actieplan CAG

35 32 Foto: Filmstill uit de reportage Het landelijk leven in Tielen, door Jos Theeuws, 1948, KADOC KU Leuven

36 4.7 Concretiseren van een beleid met aandacht voor duurzaamheid en maatschappelijke en culturele diversiteit (SD 7) Aandacht voor diversiteit in zijn activiteiten en bij de samenstelling van zijn personeelsbestand en Raad van Bestuur (OD 7.1) CAG blijft in 2018 diversiteit en interculturaliteit als één van de aandachtspunten opnemen in de algemene werking en in de projectactiviteiten. De eventuele participatie van een vertegenwoordiger van het Minderhedenforum aan de Algemene Vergadering vanaf voorjaar 2018 zal dit nog versterken. In de basis- en projectenwerking wordt telkens bekeken op welke manier een interculturele dimensie kan worden ingebouwd en op welke wijze er speciale aandacht kan gaan naar diversiteit. Zo ontwikkelt CAG in 2018 opnieuw een rijke, gevarieerde werking die aandacht heeft voor Belgen met een andere etnisch-culturele achtergrond, voor jongeren en voor senioren, en voor andere minder makkelijk te bereiken doelgroepen. Het gaat onder meer om de volgende activiteiten en acties: In het kader van de educatieve samenwerking met Kempisch Landschap worden in 2018 educatieve pakketten ontwikkeld over de landloperskolonie in Merksplas voor de derde graad van het secundair onderwijs. Indien een geschikte kandidaat wordt gevonden, zal CAG opnieuw deelnemen aan de DUOdag die plaats vindt op 26 april De DUOdag is een initiatief van GTB (Gespecialiseerde Trajectbepaling en -begeleiding) in samenwerking met FeGOB, Jobkanaal, VDAB en RESOC/SERR/ERSV. Tijdens de DUOdag zetten ondernemingen en organisaties hun deuren voor één dag open voor werkzoekenden met een arbeidshandicap. Die vormt dan samen met één van de werknemers een duo. De werkzoekende werkt mee op de werkplek en kan proeven van een nieuwe werkervaring. Ter gelegenheid van Erfgoeddag 2018 (zie ook ) organiseert CAG samen met enkele partners een Lentefestival in het Brusselse museum BelVue. CAG ontwikkelt een expo over de diversiteit aan lenterituelen in de wereld en de voedingsgewoonten die daarbij horen. Tegelijk begeleidt het centrum samen met de andere partners een tiental gemeenschappen van etnisch-culturele minderheden in Brussel om hun ritueel voor te stellen aan het publiek door middel van een workshop, filmpje, objecten of gerechten. Eind 2017 hebben de Iraanse, Afghaanse, Koerdische, Yezidische, Thaise, Joodse, Boliviaanse, Berberse, Georgische en Roemeense zelforganisaties in Brussel hun deelname toegezegd. Zij presenteren Noroez, Songkran, Pesach, Warmi Pacha, Tinku, Idd n Yennayer en het orthodox Pasen. Het Belgisch Ouderenplatform stelt het (katholieke) paasfeest voor. Het ICE-Trekkersnetwerk waar CAG deel van uitmaakt, werkt in 2018 verder aan de ontwikkeling en opvolging van het thema ICE& diversiteit (zie ). Actieplan CAG

37 4.7.2 Aandacht voor duurzaamheid en ecologisch bewustzijn en duurzame opslag van digitale collecties (OD 7.2) CAG houdt in zijn publiekswerking rekening met het gebruik van duurzame materialen wanneer tentoonstellingen of modules worden ontworpen. De voorkeur gaat uit naar milieuvriendelijke materialen die indien mogelijk hergebruikt kunnen worden, in hun geheel als tentoonstellingsconcept of als onderdeel van een andere opstelling. In 2018 zet CAG verder in op digitale communicatie. Uitnodigingen, nieuwsbrieven en rapporten worden zo veel mogelijk digitaal aangeboden. CAG kiest er ook in 2018 voor om de resultaten uit projecten zo vaak als mogelijk te verduurzamen via de databank en Het Virtuele Land. Het maakt andere organisaties ook attent op de waarde van dit digitale depot waarin de data uit Het Virtuele Land zitten opgeslagen. Al het digitaal materiaal (beelden, films, interviews, ), zowel gedigitaliseerd als born digital, wordt veilig en gestructureerd bewaard in de netwerkinfrastructuur van de KU Leuven (dagelijkse back-up). Naast het volledige beeldarchief betreft dit tevens de mappenstructuur (digitaal archief) van de organisatie. Het geheel wordt bijkomend elk half jaar lokaal geback-upt op twee externe harde schijven. Alle digitale materiaal en bijhorende metadata die zijn ontsloten in de CAG-databank en in Omeka zijn opgeslagen in het duurzame e-depot Teneo, een opslagsysteem voorzien door LIBIS, de serviceprovider van CAG. Er is minstens een keer per jaar een overleg met LIBIS om het goede beheer ervan te waarborgen. CAG stimuleert de teamleden om indien mogelijk het openbaar vervoer te gebruiken voor woonwerkverkeer en voor dienstverplaatsingen. In het verlengde daarvan heeft CAG een abonnement op blue-bike. Medewerkers krijgen zo voor korte dienstverplaatsingen elders een fiets ter beschikking Aandacht voor toegankelijkheid websites (OD 7.3) De websites en zijn Anysurfer-compliant, zodat de websites toegankelijk zijn voor slechtzienden en blinden. De vernieuwing van Het Virtuele Land ( ) wordt in 2018 intern en samen met serviceprovider LIBIS voorbereid. Aandachtspunten zijn het updaten van de backoffice (van Omeka naar Omeka S), het vernieuwen van de vormgeving en het gebruiksgemak. Een tegeloverzicht vergemakkelijkt de navigatie en een responsive design vergroot de gebruiksvriendelijkheid op mobiele apparaten. Bij de vernieuwing van de website wordt rekening gehouden met de Anysurferprincipes. Tevens wordt geëvalueerd welke specifieke onderdelen en informatie op de website worden aangeboden in het Engels en Frans. 34

38 4.8 Uitbouwen van een werking rond Immaterieel Cultureel Erfgoed en Mondelinge Geschiedenis (SD 8) Immaterieel Cultureel Erfgoed (ICE) CAG zet in de huidige beleidsperiode nadrukkelijk in op het Immaterieel Cultureel Erfgoed van landbouw, platteland en voeding. De voornaamste aandachtspunten en acties worden hieronder besproken ICE-overleg, samenwerking en afstemming in het cultureel-erfgoedveld CAG maakt deel uit van het ICE-trekkersnetwerk. In 2018 wordt het (minstens) tweemaandelijks overleg tussen de ICE-domeintrekkers LECA, ETWIE, CAG, Resonant en Het Firmament, tapis plein, FARO en platform verdergezet in functie van de verdere netwerkontwikkeling, taakverdeling, afstemming en samenwerking rond dienstverlening en begeleiding alsook rond opvolging van het digitale ICE-platform voor elk van de (minstens) 5 domeinen. Met het oog op de nieuwe beleidsperiode ( ) wordt in 2018 de werking van de (bredere) opvolger van het ICE-trekkersnetwerk, nl. het Domeinnetwerk Immaterieel Cultureel Erfgoed, voorbereid. Eind 2017 formuleerden CAG, samen met tapis plein, Firmament, Resonant, ETWIE, LECA, FARO, PARCUM, Sportimonium en Crafts, de intentie om in het licht van de beleidsperiode binnen een netwerk (voortgroeiend uit het ICE-trekkersnetwerk dat in de beleidsperiode werd opgestart), m.b.t. hun ICE-werking tot onderlinge uitwisseling, afstemming, samenwerking en versterking te komen. Het Domeinnetwerk Immaterieel Cultureel Erfgoed is een thematisch georiënteerd netwerk van door de Vlaamse overheid gesubsidieerde organisaties die een actieve landelijke rol/taak opnemen in ICE-werking (i.k.v. minimum de diverse ICE-domeinen binnen de UNESCO 2003 Conventie en het Vlaamse ICE-beleid), met het oog op onderlinge uitwisseling, afstemming, samenwerking en versterking. Het Domeinnetwerk ICE ambieert gezamenlijk vanuit de thematische invalshoek een heldere onderlinge samenwerking en afstemming te realiseren m.b.t. minimum alle vijf ICE-domeinen met het oog op een slagkrachtige werking en een geoptimaliseerde ondersteuning m.b.t. het borgen van immaterieel cultureel erfgoed. De uitbouw en opvolging van het digitale ICE-platform blijft een belangrijk punt van samenwerking in het ICE-trekkersnetwerk. De in 2018 geplande actualisering van het ICE-beleid wordt van nabij opgevolgd, onder meer i.f.v. de vertaling ervan naar en actualisering van het digitale ICE-platform. De jarenlange opgebouwde ervaring in het werken met het huidige digitale platform wordt hierin meegenomen. Speciale aandacht gaat bij de aanpassing van de inventarisprocedure uit naar een afgestemde ondersteuning van die gemeenschappen die reeds opgenomen werden op de Inventaris Vlaanderen, opdat zij bij de overgang naar de nieuwe procedure zo min mogelijk hinder ondervinden. Het ICE-trekkersnetwerk blijft nadruk leggen op communicatieve uitbouw en drempelverlagende acties. Enkele specifieke thema s worden (in de praktijk en op het platform) verder ontwikkeld en Actieplan CAG

39 opgevolgd: ICE & ethiek, Participatief documenteren van ICE, ICE en competentie-ontwikkeling en ICE & Diversiteit. Met het oog op samenwerking en afstemming van de ICE-praktijk in de professionele ICE-sector wordt op initiatief van het ICE-platform en het ICE-trekkersnetwerk structureel overleg geïnitieerd en opgevolgd. In 2017 wordt net zoals de vorige jaren een (half)jaarlijks ICE-overleg georganiseerd met de ICE-medewerkers van regionale en stedelijke erfgoedcellen. Het ICE trekkersnetwerk blijft initiatieven nemen voor overleg, samenwerking, expertisedeling en ondersteuning naar de museum- en archiefsector. In 2018 wordt verder werk gemaakt van IMP (Intangible Cultural Heritage and Museum project): een Europees samenwerkingsproject (partners uit Vlaanderen, Nederland, Frankrijk, Italië en Zwitserland) rond het borgen van immaterieel erfgoed in een museale context. Binnen het project worden internationale good practices verkend en wordt ingezet op expertisedeling en -ontwikkeling over de grenzen heen d.m.v. meerdaagse praktijkuitwisselingsmomenten voor museummedewerkers, een website en toolbox. Het netwerk stelde in 2016 een subsidieaanvraag op voor het programma Creative Europe Culture. Midden 2017 ging het pilootproject waarderen van immaterieel cultureel erfgoed van start. Tapis plein is trekker van het project en alle partners van het ICE-trekkersnetwerk maken deel uit van de klankbordgroep. Het project beoogt via kwalitatieve onderzoeksmethodes (met name interviews en focusgroepgesprekken) beter grip te krijgen op de verscheidenheid van ICE en zijn gebruikers, en meer inzicht te verwerven in waarderingsprocessen bij ICE-gemeenschappen, -groepen en - individuen. De personae die ten eerste gecreëerd zullen worden, kunnen worden aangewend als toetsingskader en instrument in de sector om na te gaan of o.m. doelstellingen, begeleiding en processen voldoende rekening houden met de verschillende noden en wensen. De waarderingstool ten tweede, (wellicht meer een waardedetectietool dan een waardecriteriatool) die zal worden ontwikkeld tijdens dit project, kan worden afgestemd en geïntegreerd met de waarderingsmethodes, basisnormen en toolbox van het waarderingstraject in de sector o.l.v. FARO ICE van landbouw, platteland en voeding De domeintrekkers nemen elk binnen hun ICE-domein een rol op als makelaar en nemen het voortouw inzake de informatiedoorstroom binnen het professionele netwerk, onderlinge samenwerking en afstemming en de aanpak van specifieke noden binnen het domein. Als makelaar of trekker van het domein Natuur en Universum verdeelt CAG dit domein in drie meer aanschouwbare subvelden: mens en dier, mens en voeding en mens en landschap. Ook in 2018 kiezen we per domein één dossier waar we echt onze schouders onder zetten. Ook minder evidente rurale tradities zullen we proberen in onze werking mee te nemen. Tevens wordt nagedacht hoe er meer kan worden ingezet op levend erfgoed (van levende planten en dieren) en op duurzame ontwikkeling (in navolging van het hoofdstuk over duurzame ontwikkeling dat in 2016 aan de Operationele Richtlijnen bij de 2003 Conventie over immaterieel erfgoed werd toegevoegd). In 2018 blijven we verder volop inzetten op het samenbrengen van mensen, gemeenschappen en netwerken en hebben we specifieke aandacht voor de link tussen ICE en collecties. 36

40 Als aanspreekpunt voor ICE en dieren leidt CAG sinds 2014 een traject waarin bekeken wordt welke noden en vragen er leven rond dit thema, zowel binnen gemeenschappen als bij het brede publiek. CAG zet ook in 2018 verder in op het uitwisselen van ervaringen en expertise en het houden van een duurzame dialoog met alle relevante en geïnteresseerde spelers (erfgoedgemeenschappen, professionele erfgoedwerkers, dierenrechtenorganisaties, landbouworganisaties, overheidsinstanties, ethici, hogescholen en studenten). De themapagina ICE en dieren op het platform wordt up to date gehouden. Jaarlijks vindt er minimum één overleg plaats met de Dienst Dierenwelzijn van de Vlaamse overheid. Bij specifieke cases of mogelijke controverses, kunnen deze contacten worden geïntensifieerd. De internationale situatie rond ICE en dieren wordt nauwlettend opgevolgd en de internationale contacten verder ontwikkeld. In 2017 vroeg de stad Leuven aan CAG om te helpen de toekomst van de veemarkt te borgen. Deze veemarkt kent een jarenlange traditie en kadert in de grote jaarmarkt van de stad begin september. De verkoop van dieren daalt echter jaar na jaar. CAG zette een netwerkoverleg op tussen verschillende historische vee- en paardenmarkten uit Vlaanderen en Nederland om praktijkervaringen te delen. In 2018 speelt CAG verder een ondersteunende en faciliterende rol en kijkt het hoe dit informeel netwerk kan landen in een Federatie van historische vee- en paardenmarkten. Samen met de Erfgoedcel Leuven voorziet CAG een erfgoedluik op de jaarlijkse veemarkt van Leuven begin september CAG zal het Openluchtmuseum Bokrijk in 2018 verder adviseren en ondersteunen in de opmaak van een afsprakenkader voor de omgang met dieren in Bokrijk en de communicatie daarvan. Na het intensieve borgingstraject die CAG de afgelopen jaren met de erfgoedgemeenschap van de trekpaardencultuur heeft doorlopen, blijft CAG de borging via de trekpaardenraad ook in 2018 opvolgen. Daarnaast is er het interview- en ontsluitingsproject (zie en 6.6) Verder is CAG partner in het PDPOIII-project Brabants trekpaard, samen erfgoed een toekomst geven. Coördinator van dit project is de provincie Vlaams-Brabant, andere partners zijn Trekpaardenvereniging Den Brabander vzw en vzw Vlaams-Brabantse kwekers. Na het wegvallen van de landbouwfunctie van het trekpaard zoekt dit project mee naar nieuwe bestemmingen om dit erfgoed op lange termijn in stand te houden. Toekomstgerichte trekpaardentechnieken worden gedefinieerd, gedocumenteerd en via vorming en communicatie overgedragen aan volgende generaties en aan nieuwe gebruikers. Een uniek digitaal kruispuntplatform zal aanbieders en (potentiële) afnemers van trekpaarddiensten met elkaar in contact brengen. Een communicatiestrategie o.a. via publieksevenementen en sociale media verhoogt het maatschappelijke draagvlak voor de herbestemming van dit levende erfgoed. Concreet zorgt CAG voor de wetenschappelijke onderbouwing van het dossier, o.a. door de inzet van beproefde methodieken op het vlak van documenteren, ontsluiting en procesbegeleiding. Deze expertise zal in de eerste fase van het project ingezet worden bij het definiëren en participatief documenteren van toekomstgerichte (landbouw)technieken. Dit zal basis zijn voor én een grote meerwaarde zijn bij het actief overdragen ervan via vorming en manifestaties. Actieplan CAG

41 Lopende erfgoedzorgtrajecten met dieren: Brabants trekpaard (zie en project 6.6), Hondenzwemming te Sint-Baafs-Vijve. In de erfgoedzorgtrajecten met dieren wordt specifiek aandacht geschonken aan het thema dierenwelzijn. - Als aanspreekpunt voor ICE en voeding zal CAG in het traject dat de Afdeling Cultureel Erfgoed van de Vlaamse overheid start voor de actualisering van het immaterieel erfgoedbeleid, erop helpen toezien dat er vanuit een kwaliteitsvolle aanpak een herdefiniëring van het gebruik van het ICE-logo kan komen. Het thema commercialisering en ICE wordt in het algemeen verder opgevolgd. Naar aanleiding van het indienen van het dossier rond de Belgische Biercultuur bij UNESCO, werd in 2016 het Observatorium voor de verscheidenheid van de brouwkunst en haar waardering opgericht. Om de praktische uitvoering van de borgingsmaatregelen en de dialoog tussen de verschillende brouwers, bierkenners en liefhebbers te stimuleren, ijverde CAG voor het oprichten van een werkgroep als subgroep van het Observatorium. In 2018 zal deze werkgroep in het zog van het Observatorium een jaarlijkse bijeenkomst voorbereiden van de erfgoedgemeenschap van de biercultuur om uitwisseling rond de borging ervan te stimuleren. De verslagen die bij die jaarlijkse bijeenkomsten worden opgesteld, zullen ook als grondslag dienen voor de rapportering aan UNESCO en de voortgangsrapportering bij de verschillende inventarissen ICE van ons land. CAG volgt in dit verband ook de oprichting op van het internationale netwerk rond culinaire tradities erkend door UNESCO, i.s.m. IEHCA, Université de Tours. In het kader van het erfgoedtraject Voeding in Brussel zal CAG een methodiek ontwikkelen voor de registratie van voedingstradities. Deze methodiek kan daarna ook voor andere projecten en de algemene ICE-werking dienen. In aanloop naar het Lentefestival in 2018 worden waardevolle ervaringen opgebouwd en contacten gelegd met gemeenschappen van diverse origine rond culinaire tradities, met een focus op Noroez (zie ook 6.1). Op de Dag van de Mattentaart brengt CAG een lezing over het afgelopen LEADER-project en zijn resultaten, gelinkt aan het immaterieel erfgoedbeleid. Nadien zal gepolst worden of er vanuit de erfgoedgemeenschap van de Geraardsbergse mattentaart nog voldoende interesse bestaat om het algemene borgingstraject verder te zetten en op termijn evt. te streven naar een erkenning op de Inventaris Vlaanderen. Lopende erfgoedzorgtrajecten voeding: de Geraardsbergse mattentaart, Norouz, Liers Vlaaike (zie 5.7), De Pikkeling, de Belgische biercultuur, kermiscultuur, frietkotcultuur, telen van grondwitloof, Kriekenboomsage, hopcultuur en Harens witloof. - Wat betreft het thema ICE en landschap, vindt sinds 2017 jaarlijks een overleg plaats met Onroerend Erfgoed, met het oog op uitwisseling en verbinding van onroerend en immaterieel erfgoed. 38

42 In 2018 wordt verder ingezet op het participatief documenteren van de traditionele weidebevloeiing Lommel, een schoolvoorbeeld van het samengaan van natuur en erfgoed. Er wordt gebruik gemaakt van onder meer drone-beelden en klassiekere filmopnames, fotografie, interviews, etc. Vrijwilligers bij Natuurpunt Limburg houden de oude landbouwtechnieken van weidebevloeiing in stand en willen de unieke fauna en flora die ten gevolge de bevloeiing aanwezig zijn, behouden. Erfgoedzorgtrajecten landschap: Traditionele Weidebevloeiing in Lommel-Kolonie, Bloesemzegening in Haspengouw. CAG moedigt de eigen erfgoedgemeenschap aan om elementen immaterieel cultureel erfgoed te registreren via het platform Verder zal ICE van landbouw, voeding en landelijk leven regelmatig in de kijker worden gezet in de nieuwsbrief, op de website en de Facebookpagina van CAG. ICE wordt ook in de andere lijnen van de basiswerking van CAG consequent meegenomen. Er wordt ten slotte gekeken op welke wijze de inhoudelijke kennis en expertise die CAG verwerft rond diverse ICE-dossiers en thema s kan worden verankerd en gevaloriseerd, bijvoorbeeld op Het Virtuele Land, op en door publicatie van artikels. CAG begeleidt en ondersteunt (op vraag) organisaties, personen, verenigingen en overheden bij het borgen van ICE van landbouw, voeding en landelijk leven. In sommige cases leidt een begeleidingstraject tot een registratie van het ICE-element op het platform Bij andere ICE-elementen, zoals bv. de traditionele weidebevloeiing in Lommel-Kolonie, de Bloesemzegening en de Geraardsbergse mattentaart kan dit leiden tot een aanvraagdossier voor erkenning op de ICE Inventaris Vlaanderen. CAG helpt de betrokken erfgoedgemeenschap bij het ontwikkelen van een erfgoedzorgplan en geeft advies en begeleiding bij het aanvraagdossier. Bij ICE-elementen die reeds op de Inventaris staan, houdt CAG de vinger aan de pols en informeert het regelmatig naar de borgingsacties, onder meer i.f.v. de jaarlijkse voortgangsrapporten die de Vlaamse overheid vraagt. In 2018 gaat dat onder meer om de volgende dossiers: de cultuur rond het Belgisch trekpaard, de Hondenzwemming, de Pikkeling, de kermiscultuur, Belgische frietkotcultuur, de Belgische biercultuur, het telen van grondwitloof, Waregem Koerse Feesten, Houtem Jaarmarkt en garnaalvisserij te paard. Een aantal ICE-elementen kijken nog verder en willen een dossier indienen bij UNESCO. Ook hier verzorgt CAG advies en begeleiding op maat. Als geaccrediteerde NGO door UNESCO werkt CAG ook in 2018 verder aan de uitbouw van een netwerk van contacten in binnen- en buitenland. Sinds 2016 maakt Chantal Bisschop deel uit van de Evaluatiecommissie voor ICE-dossiers in de Duitstalige Gemeenschap van België. CAG is lid van de Association for Critical Heritage Studies (ACHS), ICH (Intangible Cultural Heritage) en Researchers Group en ontvangt via de maandelijkse nieuwsbrieven informatie en ideeën over ICE van over de hele wereld. In 2016 werd het Domein 4-overleg opgericht. Dit is een open overlegplatform voor alle professionele erfgoedactoren die een werking ontplooien rond het immaterieel erfgoed van Natuur en Universum, het zogenoemde vierde UNESCO-domein. Het opzet is om de werking en acties af te Actieplan CAG

43 stemmen, om informatie, ervaringen en voorbeeldpraktijken uit te wisselen. Door complementair te werken, wil het Domein 4-overleg dit immaterieel erfgoed gezamenlijk versterken. Ook in 2018 wordt minimaal één keer een Domein 4-overleg georganiseerd Mondelinge geschiedenis Aansluitend bij de werking rond ICE zet CAG ook acties op rond mondelinge geschiedenis. Voor 2018 zijn geen grote ambities gepland maar blijft CAG inzetten op: Verder ontwikkelen van een beleid rond afnemen en duurzame opslag en bewaren van interviews binnen CAG (zie ook 4.7.2) Inventarisatie en duurzame opslag van reeds ontwikkelde mondeling geschiedenisprojecten binnen CAG Uitbouwen en onderhouden van een netwerk en contacten in de academische en erfgoedwereld in binnen- en buitenland Opvolgen van studiedagen, colloquia en congressen over mondelinge geschiedenis Aanreiken van thema s voor scripties en masterproeven; middelbare scholen inspireren die werken met modules rond mondelinge geschiedenis Aansluitend op het project In de bres voor het Brabants trekpaard, zullen in de eerste helft van 2018 een tiental interviews met verschillende generaties traditiedragers uit de trekpaardenwereld worden afgenomen. Samen met het onderzoeksrapport dat CAG in 2017 afwerkte, zullen deze interviews de basis vormen van een publicatie over de cultuur rond het Belgisch trekpaard, die wordt voorbereid door de Provincie Vlaams-Brabant en eind 2018 zal worden uitgegeven bij Openbaar Kunstbezit Vlaanderen (OKV) (zie 6.6). Foto: Vloeiweide; Lommel-Kolonie, Natuurpunt 40

44 5 Collectie Bulskampveld Sinds 1 januari 2018 beheert CAG op vraag van de Vlaamse Gemeenschap de Collectie Bulskampveld, het voormalige landbouw- en ambachtenmuseum van de Provincie West-Vlaanderen. Door de overheveling van de persoonsgebonden bevoegdheden van de provincies naar de Vlaamse overheid werd de Collectie Bulskampveld integraal eigendom van de Vlaamse Gemeenschap. De collectie omvat ruim 8500 erfgoedobjecten. Ze bestaat uit een kerncollectie landbouw en voeding en een kerncollectie ambachten. Belangrijke deelcollecties zijn de boerenwagens- en karren, agrarische tuigen voor grondbewerking, bemesting en plantbescherming en het ambacht van de wagenmakerij. De oudste stukken dateren van 1840; de meest recente van De objecten komen hoofdzakelijk uit West-Vlaanderen. Enkele stukken komen uit Noord-Frankrijk, Zeeuws-Vlaanderen, Henegouwen en Oost-Vlaanderen. De doelstellingen van de werking met en rond de Collectie Bulskampveld zijn tweeledig. Enerzijds behoud en beheer: de collectie moet in goede staat worden gehouden en geconserveerd volgens de regels van de kunst. Anderzijds de ontsluiting van de collectie voor een breed erfgoedpubliek. In 2017 het laatste werkjaar van het project Agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen legde CAG de hand aan een Masterplan Collectie Bulskampveld. Daarin wordt onder meer een toekomstvisie, een missie en visie en een collectieprofiel geformuleerd. In het masterplan staan er voor 2018 verschillende acties op het programma. De nadruk ligt in eerste instantie op kennismaking met het praktische aspect van behoud en beheer. Maar ook de voorbereiding en realisatie van enkele eerste publieksgerichte initiatieven komen aan bod. Doel is om achter de schermen te werken aan een beleidsplan voor de periode De oplevering is hiervan gepland eind Inzake behoud en beheer wordt nauw samengewerkt met de voormalige depotconsulenten van de Provincie West-Vlaanderen. Zo staat er op 25 januari 2018 een eerste kennismaking gepland met de depothulpmiddelen en de depotruimte. In de loop van het jaar is er aandacht voor de toestandscontrole, standplaatscontrole, insectenbestrijding, de opmaak van een calamiteitenplan en het samenstellen van een calamiteitenkit. Enkele onbekende en losse onderdelen die door de verhuis van de collectie boven water kwamen, worden in het voorjaar van 2018 geregistreerd. De contextinformatie bij bepaalde objecten van de deelcollecties ambachten wordt aangevuld. De deelcollecties ambachten worden in 2018 ook verder gewaardeerd. Tevens gaat CAG na of de herbestemming en/of afstoting van stukken die niet tot de kern- of steuncollectie behoren wenselijk is. In april 2018 start CAG met de stuurgroep Collectie Bulskampveld op. Onder meer het Karrenmuseum Essen, het Openluchtmuseum Bokrijk, het MOT Grimbergen, dienst landbouw van de Provincie West-Vlaanderen en de Vlaamse overheid (afdeling CJM) worden hiervoor uitgenodigd. Om het netwerk uit te bouwen en het draagvlak te vergroten volgt er een rondgang bij mogelijke partners. Een eerste realisatie wordt de ontwikkeling en opstart van een website Collectie Bulskampveld. Tevens zal worden deelgenomen aan de Dag van de Ambachten in De activiteiten met en rond de Collectie Bulskampveld corresponderen met de volgende doelstellingen uit de basiswerking: O.D. 1.1, O.D. 2.1, O.D. 2.2, O.D. 3.1, O.D. 4.1, O.D. 5.2, O.D. 6.3 en O.D Actieplan CAG

45 42 Foto: Inrichting depot Collectie Bulskampveld, Zwevezele