Afbeelding cover: Cover tijdschrift De Akkerbouw. Weekblad der Landbouwmaatschappij van Oost-Vlaanderen, 35, 49 (zondag 9 december 1883), Gyselynck,

Transcriptie

1 Actieplan CAG 2017

2 Afbeelding cover: Cover tijdschrift De Akkerbouw. Weekblad der Landbouwmaatschappij van Oost-Vlaanderen, 35, 49 (zondag 9 december 1883), Gyselynck, Gent

3 Foto: Trekpaard op het veld, circa KADOC KU Leuven, archief Boerenbond

4 1 Inhoudstafel 1 INHOUDSTAFEL WOORD VOORAF ORGANISATIE INBEDDING CULTUREEL-ERFGOEDDECREET BESTUURSORGANEN EN INTERNE ORGANISATIE PERSONEEL EN PERSONEELSBELEID HUISVESTING EXPERTISECENTRUM CAG VERWERFT EN ONTWIKKELT EIGEN EXPERTISE (SD 1) CAG BRENGT DE ERFGOEDGEMEENSCHAP IN KAART EN ONTWIKKELT DEZE VERDER (SD 2) ONTSLUITEN VAN EIGEN EN EXTERNE EXPERTISE TENEINDE DE SECTOR EN HET BREDE PUBLIEK TE INFORMEREN EN TE ONDERSTEUNEN (SD 3) PARTICIPATIE AAN EN ONTWIKKELEN VAN VORMINGSACTIVITEITEN (SD 4) VERZORGEN VAN EEN MODERNE EN ATTRACTIEVE COMMUNICATIE (SD 5) ORGANISEREN EN STIMULEREN VAN EN PARTICIPEREN IN NETWERKEN IN BINNEN- EN BUITENLAND (SD 6) CONCRETISEREN VAN EEN BELEID MET AANDACHT VOOR DUURZAAMHEID EN MAATSCHAPPELIJKE EN CULTURELE DIVERSITEIT (SD 7) UITBOUWEN VAN EEN WERKING ROND IMMATERIEEL CULTUREEL ERFGOED EN MONDELINGE GESCHIEDENIS (SD 8) PROJECTEN INVENTARISATIE EN REGISTRATIE AGRARISCHE ERFGOEDCOLLECTIES IN WEST-VLAANDEREN HET ERFGOED VAN HET BRABANTS TREKPAARD REGISTRATIEPROJECT DEELCOLLECTIE LANDBOUW SUIKERMUSEUM TIENEN TIENSE SUIKER EN DE IJZERENWEG LANDBOUWEDUCATIE ERFGOEDTRAJECT VOEDING IN BRUSSEL EETBAAR LANDSCHAP ONTDEK DE GEHEIMEN VAN DE MATTENTAART DE OUDLANDPOLDER: EEN BLIK OP DE AGRARISCHE IDENTITEIT PROJECT VEKENS Actieplan CAG

5 Foto: Huishoudklas, circa Jonge meisjes krijgen les in het huishouden van een zuster in de Ieperse Lamotteschool (het huidige Instituut Immaculata) Privécollectie

6 2 Woord vooraf Voorliggend actieplan presenteert de plannen van CAG om in 2017 opnieuw een reeks gevarieerde acties en activiteiten rond het erfgoed en de geschiedenis van landbouw, platteland en voeding te realiseren. Een aantal acties bouwen voort op eerdere initiatieven, via andere verkennen we nieuwe paden. De basiswerking van CAG blijft uiteraard steunen op vijf werkvelden: Roerend Erfgoed, Erfgoedbank en digitalisering, Immaterieel Cultureel Erfgoed en Mondelinge Geschiedenis, Educatie en Publiekswerking. Binnen deze pijlers, waarvoor telkens een stafmedewerker verantwoordelijk is, bundelen we verschillende initiatieven. In 2017 blijven we veel aandacht schenken aan het verder in kaart brengen, registreren en waarderen van agrarische en culinaire collecties. Het ontwikkelen en verfijnen van een landbouwthesaurus, in dialoog met de erfgoedgemeenschap, sluit daarbij aan. Onze erfgoedbank Het Virtuele Land zal verder worden gestoffeerd met nieuwe verhalen, collectieinventarissen en onderzoeksbronnen. De werking rond ICE blijft zeer veelzijdig en intens: zo zullen we onder meer de gemeenschappen rond het Belgisch trekpaard, de Geraardsbergse mattentaart en de Bloesemzegening ondersteunen via een erfgoedzorgtraject op maat. De initiatieven rond educatie focussen in belangrijke mate op het secundair onderwijs en het serious game Farmony. We werken tevens verder aan de voorbereiding van twee grotere onderzoeks- en publieksprojecten: Tractor (2018) en Koffietijd (2020). In september 2017 tenslotte organiseert CAG samen met ICAG het internationale congres Rural History 2017, waarop we meer dan 300 onderzoekers uit alle windrichtingen mogen ontvangen. Ook vanuit de (extern betaalde) projectenwerking zullen meerdere grote en kleine initiatieven worden opgezet. De samenwerking met de Provincie West-Vlaanderen kan met een jaar worden verlengd en moet resulteren in een veelzijdig masterplan voor de Provinciale Collectie Bulskampveld. Ook het Erfgoedproject voeding in Brussel loopt in 2017 door. De klemtoon komt dan vooral te liggen op het registreren van immateriële erfgoedtradities en het begeleiden van enkele collectiebeheerders. Het publicatieproject De Oudlandpolder (boek en educatieve borden) brengt de geschiedenis van de gelijknamige polder in de gemeenten Blankenberge, De Haan en Zuienkerke. Of met andere woorden: 2017 wordt een gevuld jaar waarin we onze werking verder verdiepen en uitbreiden. Maar op de agenda staat nog veel meer. Het cultureel erfgoedbeleid en het erfgoedveld zijn de jongste tijd in volle transitie. Minister van Cultuur Sven Gatz bereidt een nieuw cultureelerfgoeddecreet voor en wil enkele nieuwe accenten leggen. Onder meer collectiebeherende instellingen en het bevorderen van een hechtere samenwerking tussen de door Vlaanderen gefinancierde organisaties krijgen veel aandacht. In het nieuwe decreet zal jammer genoeg geen plaats meer zijn voor zogeheten expertisecentra. CAG kan zich wel verankeren als een dienstverlenende organisatie die dan als rol de zorg voor het agrarisch erfgoed in Vlaanderen en Brussel zal opnemen. Tevens wordt in 2017 de overdracht van de provinciale bevoegdheden cultuur en erfgoed en enkele waardevolle provinciale erfgoedcollecties naar het Vlaamse niveau concreet voorbereid en afgerond. Met dit alles in het achterhoofd zal CAG tegen eind 2017 in nauw overleg met haar erfgoedgemeenschap een nieuw beleidsplan voor de periode schrijven. Dit plan zal flexibel inspelen op de kansen die het nieuwe cultureel erfgoedbeleid biedt en op de noden en ambities van onze partners inzake onderzoek, registratie, sensibilisering, publieksvertaling en het duurzaam bewaren van het materieel en immaterieel erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Joris Relaes, voorzitter Yves Segers, coördinator Actieplan CAG

7 4 Foto: Grazende koeien langs de Blankenbergse Vaart in Zuienkerke, Oudlandpolder, 2016

8 3 Organisatie 3.1 Inbedding cultureel-erfgoeddecreet Het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG vzw) is door de Vlaamse Regering erkend als landelijk expertisecentrum voor het agrarisch erfgoed: het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. De huidige beleidsperiode van CAG loopt tot eind In dit actieplan stellen we de geplande werking en acties in 2017 voor, waarvoor CAG van de Vlaamse overheid een basisfinanciering van ontvangt. Via subsidies van organisaties of andere overheden en via (betaalde) projectopdrachten verwerft CAG daarnaast ook nog andere inkomsten. In oktober 2015 diende CAG een dossier in tot erkenning als wetenschappelijke instelling. Wegens een tijdelijke blokkering van alle dossiers in 2016 bij FOD Wetenschapsbeleid/Belspo, hopen we op positief nieuws omtrent deze aanvraag in de loop van Bestuursorganen en interne organisatie Onderstaand organigram visualiseert de interne organisatie en de verschillende bestuursorganen van CAG. In de volgende paragrafen wordt de samenstelling ervan weergegeven. Adviesraad Actieplan CAG

9 3.2.1 Raad van Bestuur en Algemene Vergadering De samenstelling van de Raad van Bestuur en Algemene Vergadering van CAG zal in 2017, in het kader van de voorbereiding van de volgende beleidsperiode , worden verruimd en uitgebreid. Op die manier willen we de erfgoedgemeenschap(pen) landbouw, platteland en voeding op een nog directere en intensere manier betrekken bij het beleid van CAG. Voorlopig blijft onderstaande samenstelling evenwel nog gelden. Raad van Bestuur Jan De Maeyer, directeur KADOC, KU Leuven, bestuurder Frans De Wachter, directeur VLAM, bestuurder Joris Relaes, administrateur-generaal ILVO, voorzitter Yves Segers, coördinator CAG en ICAG KU Leuven en hoofddocent Faculteit Letteren, onderzoekseenheid MoSa, KU Leuven, bestuurder en secretaris zonder stemrecht Christian Stivigny, directeur Landelijke Gilden, bestuurder Matthieu Vanhove, directeur Cera, ondervoorzitter Peter Van Bossuyt, directeur Boerenbond, bestuurder Jules Van Liefferinge, secretaris-generaal Departement Landbouw en Visserij, Vlaamse overheid, bestuurder Leen Van Molle, voorzitter ICAG KU Leuven en gewoon hoogleraar Faculteit Letteren, onderzoekseenheid MoSa, KU Leuven, bestuurder In de Algemene Vergadering zetelen naast bovenstaande bestuursleden ook nog de volgende personen: Steven De Waele, waarnemend conservator MOT Vic Goedseels, ere-algemeen beheerder KU Leuven Wouter Saeys, docent Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen, onderzoekseenheid Bio-systemen, KU Leuven Hilde Schoefs, conservator Openluchtmuseum Bokrijk Anne-Marie Vangeenberghe, woordvoerder Boerenbond Adviesraad Zolang de uitbreiding van de bestuursorganen van CAG nog niet voltooid is, brengt CAG minimaal één keer per jaar de adviesraad samen, om op die manier de eigen erfgoedgemeenschap voldoende bij de basiswerking en de projecten te betrekken. Samenstelling van de adviesraad in 2017: Caroline Audoor, diensthoofd KVLV Gregory Vercauteren, stafmedewerker FARO Katrien Boeraeve, coördinator vzw Plattelandsklassen Giel Boey, voorzitter Groene Kring 6

10 Jacques Collen, voorzitter Academie Streekgebonden Gastronomie (ASG) Karl Cordemans, archeoloog VLM Sebastiaan De Coninck, beleidscoördinator Erfgoedcel Meetjesland (Comeet) Jo De Cuyper, conservator Stedelijk Museum Aarschot Karel Dendooven, stafmedewerker directie Herita, Joke Gilles, projectcoördinator Streekproducten Vlaams-Brabant Rebecca Gysen, coördinator Erfgoedcel Leuven Karel Haustraete, bestuurslid Steunpunt Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed (SIWE) Davy Jacobs, conservator Jenevermuseum Hasselt Evelien Janssens, coördinator Regionaal Landschap Noord-Hageland Isabel Maene, beleidsdomeinarchivaris, Dept. Landbouw en Visserij Nicolas Mazeure, bestuurssecretaris erfgoed Provincie Vlaams-Brabant Laure Messiaen, coördinator LECA Lieve Opsteyn, erfgoedcoördinator Erfgoedcel Haspengouw Maarten Jacobs, conservator-directeur 't GROM (Groentemuseum) Sint-Katelijne-Waver Barbara Temmerman, coördinator Heemkunde Vlaanderen Staf Van den Bergh, bestuurslid Steunpunt Levend Erfgoed vzw Ann Van Nieuwenhuyse, conservator MIAT Tijl Vereenooghe, coördinator ETWIE Nathalie Vernimme, erfgoedonderzoeker Agentschap Onroerend Erfgoed Jolien Verroeye, coördinator Erfgoedcel Platform Omgeving Leie/Schelde (POLS) Lutgart Vrancken, conservator Suikermuseum Tienen Klankbordgroepen In de loop van 2012 startte CAG met klankbordgroepen voor de vijf onderscheiden werkvelden. Ook in 2017 zullen deze werkgroepen minimum één keer samenkomen en actief bevraagd en ingeschakeld worden in de voorbereiding van het nieuwe beleidsplan. De samenstelling van de verschillende klankbordgroepen ziet er als volgt uit: Klankbordgroep ICE en Mondelinge Geschiedenis Medewerker Faro (nog te bekijken wie deze taak van Rob Belemans overneemt) Chantal Bisschop, CAG Peter Heyrman, KADOC KU Leuven Ellen Janssens, tapis plein Karel Lhermitte, Landelijke Gilden Laure Messiaen, LECA Yves Segers, CAG Valerie Vermassen, Familiekunde Vlaanderen Jolien Verroeye, Platform Omgeving Leie/Schelde (POLS) Klankbordgroep Voeding Liesbeth Inghelram, Bakkerijmuseum Actieplan CAG

11 Davy Jacobs, Jenevermuseum Hasselt Sarah Luyten, CAG Clara Mathues, Brussels Museum van de Molen en de Voeding (BMMV) Nicolas Mazeure, Provincie Vlaams-Brabant Pieter Neirinckx, MIAT Raf Schepers, Openluchtmuseum Bokrijk Peter Scholliers, VUB Yves Segers, CAG Maarten Jacobs, t GROM Hendrik Vandeginste, Heemkunde Vlaanderen Bert Woestenborghs, CAG Klankbordgroep Roerend Erfgoed, focus landbouwcollecties Brecht Demasure, CAG Steven De Waele, MOT Marc Dusar, Erfgoed Haspengouw Maarten Huybrechts, Boerenbond Raf Schepers, Openluchtmuseum Bokrijk Yves Segers, CAG Livia Snauwaert, Provincie West-Vlaanderen Dieter Van Mol, Karrenmuseum Greet Verschatse, Texture Bert Woestenborghs, CAG Klankbordgroep Het Virtuele Land Diantha Osseweijer, CAG Yves Segers, CAG Luc Schokkaert, KADOC, KU Leuven Rony Vissers, Packed Roxanne Weyns, LIBIS Bram Wierckx, FARO Romaine, Wikimedia België Mark Dusar, Erfgoed Haspengouw Klankbordgroep Educatie Deze klankbordgroep bestaat uit Femke Paulussen (CAG), leerkrachten secundair onderwijs en docenten uit het hoger onderwijs. De samenstelling wisselt naargelang het thema dat wordt behandeld in het educatieve materiaal. In 2017 zal worden samengewerkt met leerkrachten en docenten techniek en aardrijkskunde om materiaal voor deze vakken (eerste graad) te ontwikkelen. In het kader van de ondersteuning van de projectmedewerkers van Plattelandsklassen (Leaderprojecten) wordt deelgenomen aan het lokale overleg met leerkrachten en docenten. 8

12 3.3 Personeel en personeelsbeleid De vaste staf van CAG zal in 2017 uit zes medewerkers bestaan, plus de coördinator. Chantal Bisschop, stafmedewerker ICE en Mondelinge Geschiedenis (100%) Kristel Janssens, administratief medewerker (65%) Sarah Luyten, stafmedewerker Publiekswerking en Communicatie (100%) Diantha Osseweijer, stafmedewerker Erfgoedbank en Digitalisering (100%) Femke Paulussen, stafmedewerker Educatie (80%) Yves Segers, coördinator (100%) Bert Woestenborghs, stafmedewerker Roerend Erfgoed (100%) De stafmedewerkers staan volledig op de loonlijst van CAG. De coördinator is benoemd als ZAP-lid van KU Leuven en coördineert in die functie de wetenschappelijke activiteiten van ICAG (Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis van KU Leuven). Hij is tevens belast met het in goede banen leiden van het CAG. De administratief medewerker tenslotte is deels verbonden aan CAG (15%) en deels aan ICAG (50%), maar spendeert het grootste deel van de tijd aan de ondersteuning van de werking van CAG. Naast de stafmedewerkers zal het team in 2017 ook bestaan uit de volgende projectmedewerkers: Brecht Demasure, projectmedewerker Inventarisatie en registratie agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen en De Oudlandpolder: een blik op de agrarische identiteit (100%) tot 31 december Greet Draye, projectmedewerker Erfgoedtraject voeding Brussel (60%) tot 31 december Annelien Sys, projectmedewerker Brabants trekpaard (100%) tot 28 februari. Zoals elk jaar zal de coördinator einde september, begin oktober een functioneringsgesprek hebben met alle personeelsleden. De voorzitter zal op zijn beurt einde oktober een functioneringsgesprek hebben met de coördinator. Om de teamgeest te versterken en bevorderen, zal naar goede gewoonte ook een nieuwjaaretentje georganiseerd worden in de loop van de maand januari en trekt het voltallige team in juni een dag op personeelsuitstap. 3.4 Huisvesting Het centrum is gevestigd in het Atrechtcollege van de KU Leuven en kan ook op een vlotte manier beroep doen op de faciliteiten (zoals logistiek, archief, bibliotheek, ICTS) van deze universiteit. Bovendien biedt de nauwe samenwerking met het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (ICAG) van de KU Leuven een belangrijke troef voor CAG als expertisecentrum. Op de eerste plaats levert ICAG gefundeerde wetenschappelijke ondersteuning. Daarnaast worden coördinator prof. Yves Segers en medewerker administratie Kristel Janssens door de universiteit deels vrijgesteld om ook alle taken en activiteiten van CAG in hun takenpakket op te nemen. Actieplan CAG

13 10 Foto: Enkele boerenzonen op een tractor van Deutz, circa Firma Ets. Paul Gaspart nv

14 4 Expertisecentrum In de beheersovereenkomst met de Vlaamse Gemeenschap en uit het overleg met de Afdeling Cultureel Erfgoed werden diverse strategische (SD) en operationele doelstellingen (OD) in de werking van CAG als expertisecentrum voor het erfgoed van landbouw, platteland en voeding naar voor geschoven. De basis hiervoor is het beleidsplan voor de periode , dat voor de extra jaren van de beleidsperiode ( ) onveranderd bleef. Dit actieplan is opgebouwd volgens de structuur van deze doelstellingen. 4.1 CAG verwerft en ontwikkelt eigen expertise (SD 1) Externe kennis en expertise binnenhalen en ontwikkelen (OD 1.1) Alle medewerkers van CAG krijgen voldoende tijd om expertise te verwerven en op te bouwen in functie van hun specifieke taken en projecten. Dit gebeurt via het opvolgen van recente literatuur en nieuwe inzichten, het opzetten van eigen erfgoedonderzoek, het leggen van contacten in binnen- en buitenland etc. De nieuw verworven kennis wordt bovendien zo veel mogelijk gedeeld binnen het team, met de leden van de bestuursorganen en klankbordgroepen, en uiteraard ook met de eigen en andere erfgoedgemeenschappen. Tijdens de maandelijkse teamvergaderingen wordt enerzijds de opgedane kennis en expertise tussen de staf- en projectmedewerkers uitgewisseld. Anderzijds wordt ook samen met heel het team gebrainstormd over bestaande of nieuwe thema s binnen de werking van CAG. januari: februari: maart: presentatie over het project Erfgoed van het Brabants trekpaard, Chantal Bisschop en Annelien Sys presentatie over het collectieoverzicht, Bert Woestenborghs presentatie over het erfgoedtraject Voeding in Brussel, Greet Draye april: bespreking contouren beleidsplan mei bespreking contouren beleidsplan juni: bespreking van het scenario van een introductiefilm over Erfgoed van landbouw, platteland en voeding en werking CAG augustus briefing praktische organisatie Rural History congres 2017 september: bespreking beleidsplan oktober: bespreking actieplan 2018 november: presentatie intergenerationeel project Eetbaar landschap, Sarah Luyten december: presentatie over het project Tractor, Bert Woestenborghs Medewerkers van CAG worden aangemoedigd om (actief) te participeren en deel te nemen aan relevante studiedagen, workshops en congressen in binnen- en buitenland. In 2017 zijn dat onder meer de eigen ICAG-seminaries, geplande studiedagen en vormingsmomenten. Ook vormingsdagen en netwerkmomenten georganiseerd door FARO en andere (erfgoed)actoren zullen, indien zinvol, worden bijgewoond, zoals bijvoorbeeld het Cultuurforum en het Groot Onderhoud. Internationaal gezien biedt 2017 ook veel kansen op gebied van expertisedeling, aangezien ICAG en CAG dat jaar de Actieplan CAG

15 organisatie van het tweejaarlijkse congres Rural History op zich nemen. In september verwachten we in Leuven zo n 300 deelnemers, die wetenschappelijk onderzoek op het gebied van rurale geschiedenis verrichten, maar die ook (deels) inzoomen op erfgoedthema s. Een CAG-delegatie zal ook in mei 2017 deelnemen aan CIMA 18 in het Estonian Agricultural Museum, het driejaarlijkse congres van de International Association of Agricultural Museums (zie ook onder ). In 2017 wordt Het Virtuele Land (zie ook ) verrijkt met volgende verhalen: januari/februari: De winkel om de hoek, Sofie De Ruysser (MAS)/Diantha Osseweijer maart/april: Aandrijving, Bert Woestenborghs mei/juni: De boer in de kunst, Diantha Osseweijer juli/aug: Ice cream. Een smeltende geschiedenis van ijs, Clara Mathues (BMMV)/Sarah Luyten september/oktober: Frietkotcultuur, Chantal Bisschop november/december: De voedingsindustrie tijdens de Eerste Wereldoorlog, Brecht Demasure Wanneer het past binnen de basiswerking van het expertisecentrum begeleiden en ondersteunen CAG-medewerkers studenten bij de realisatie van hun bachelor- of masterproef. Via hun werk leveren deze studenten extra inhoud aan voor de werking van CAG. Tijdens het academiejaar worden meerdere meesterproeven bij de opleidingen Geschiedenis en Toegepaste Economische Wetenschappen/Handelswetenschappen van de KU Leuven begeleid, onder meer over de wederopbouw van hoeves na de Eerste Wereldoorlog, de organisatie van de voedselbedeling tijdens WOI, de ontwikkeling van stallenbouw in Vlaanderen tussen 1950 en 1980, voedseladviezen in (landbouw)huishoudscholen tijdens de jaren en verschillende hongersnoden tijdens de 20 e eeuw Concreet actiepunt: Reconstructie van de nationale landbouwrekeningen ( ) In 2012 werd de reconstructie van de nationale landbouwrekeningen op basis van de landbouwtellingen en -statistieken voltooid. Doelstelling van het project is de landbouwproductie van 1760 tot 2010 in kaart te brengen via een databank. De vroegere onderzoeksgegevens van academici werden afgewogen, waar nodig herberekend en aangevuld. Er werden methodologische keuzes gemaakt, bijkomende opzoekingen gedaan en hypotheses verfijnd aan de hand van recent onderzoek. In 2016 werden aanvullende gegevens over onder meer het aantal landbouwers en het aantal landbouwbedrijven opgezocht en samen met basisgegevens rond verschillende teelten ontsloten via Het Virtuele Land. In 2017 wordt verder gewerkt aan de database en publicatie, die ten laatste in 2018 zullen worden afgewerkt en voorgesteld Concreet actiepunt: Typologie en thesaurus landbouwwerktuigen In het verlengde van het project Inventarisatie en registratie agrarische erfgoedcollecties in West- Vlaanderen is door CAG en in samenwerking met de Provincie West-Vlaanderen de uitwerking van een thesaurus voor landbouwwerktuigen definitief opgestart. Het voorbije jaar hebben twee CAGmedewerkers bijna wekelijks een halve werkdag gewijd aan de opschoning van een voorbereidende 12

16 thesauruslijst. Concreet werden alle termen die in diverse databanken waren opgenomen met elkaar vergeleken, van een korte definitie en een bronreferentie voorzien en vervolgens in een overzichtelijk bestand verwerkt. Dit intensieve proces zal einde 2016 afgerond zijn en zal resulteren in een basislijst van zowat 700 termen en benamingen. Hiermee wordt in de loop van 2017 naargelang het thema met een wisselende klankbordgroep overlegd en beslist welke termen finaal worden weerhouden. De definitieve termenlijst zal opgenomen worden in de bestaande thesaurus in de databank van CAG. Daarnaast is het de bedoeling om op termijn de AAT-thesaurus aan te vullen met deze landbouwtermen Concreet actiepunt: Project Tractor In 2016 is binnen CAG het concept voor dit project verfijnd tijdens enkele vergaderingen. Een eerste gerichte prospectie naar het tractorerfgoed (tractoren, documentaire collecties, literatuur, bedrijven, verenigingen, erfgoedactoren) in Vlaanderen en Brussel is ondertussen gebeurd. In 2017 wordt deze prospectie en inventarisatie verder uitgediept. Daarnaast wordt een multidisciplinaire auteursgroep samengesteld met als doel een toegankelijke publicatie over de tractor te realiseren. Tegelijk wordt met enkele partners (waaronder Bokrijk, Werktuigendagen Oudenaarde, ILVO) bekeken welke vorm de geplande publieksmomenten in 2018 kunnen hebben Concreet actiepunt: Project Koffietijd In 2020 organiseert CAG in samenwerking met de Plantentuin Meise een expo (en bijhorende publicatie) over koffie. De eerste voorbereidende gesprekken vonden plaats in In 2017 worden beschikbare literatuur en bronnenmateriaal in kaart gebracht. Een lijst met interessante collecties wordt opgesteld, waarbij ook over de grenzen heen wordt gekeken (bijv. Nederland, Frankrijk ). Enkele bezoeken aan collecties staan op de planning (bijv. Douwe Egberts, Santos Palace ). Daarnaast worden contacten gelegd met mogelijke partners, zoals het Koninklijk Verbond van Koffiebranders. De verdere planning ( ) voor de uitwerking van de expo en bijhorende publieksactiviteiten (ook elders in Vlaanderen en Brussel) wordt in 2017 gefinetuned. Actieplan CAG

17 14 Foto: Landbouwcollectie De Clercq in de voormalige veldschuur van het boerenbedrijf, 2016

18 4.2 CAG brengt de erfgoedgemeenschap in kaart en ontwikkelt deze verder (SD 2) In kaart brengen van actoren, expertise en cultureel erfgoed, zowel roerend als immaterieel (OD 2.1) Basisoverzicht publiek toegankelijke erfgoedcollecties landbouw en voeding Op Het Virtuele Land worden de publiek toegankelijke (objecten)collecties in het themaveld van landbouw, platteland en voeding in Vlaanderen en Brussel gepresenteerd. Elk jaar wordt dit overzicht geactualiseerd: nieuwe collecties worden opgenomen, contactgegevens worden indien nodig aangepast De update wordt telkens aangekondigd in de nieuwsbrief van novemberdecember Nieuwe collectiebezoeken en registratie basisgegevens Staf- en projectmedewerkers van CAG bezoeken elk jaar meerdere reeds gekende maar ook nieuwe erfgoedcollecties landbouw en voeding. Van deze laatste wordt telkens een basisbeschrijving gemaakt en opgenomen in CollectiveAccess, de databank van CAG en indien van toepassing ontsloten op het collectieoverzicht op Het Virtuele Land. Landbouw: Pol Heselmans, Vorst-Laakdal; Tractormuseum Steyfkens, Molenbeersel; collectie vzw ATV, Machelen; Hof ter Stokere, Merksplas; collectie Jozef Van Puyvelde, Belsele; Molenkring, Pulderbos; Het Gareel, Geel; collectie Vanackere, Poelkapelle; Zoe was Alleke, Alken. Voeding in Brussel:. In het kader van het erfgoedtraject Voeding in Brussel (zie 5.6) zullen ook in 2017 nog collecties worden bezocht. Allicht zal het vooral gaan om privé-collecties. In kader van het project Koffietijd worden enkele collectiebezoeken (Sanctos Palace en Douwe Egberts) afgelegd waarbij de basisgegevens worden opgenomen in Collective Access Registratie en waardering collecties CAG zet vanuit de basiswerking sterk in op de registratie en waardering van agrarische en culinaire (objecten)collecties. In sommige gevallen wordt zelf initiatief genomen om een registratieproject op te starten, maar veelal komt het initiatief van een collectiebeheerder. In 2017 begeleidt CAG registratie- en waarderingsprojecten in het Sierteeltmuseum in Lochristi, in Texture in Kortrijk en in Museum Het Karrewiel in Meeuwen-Gruitrode. CAG bereidt eind 2016, begin 2017 een projectaanvraag voor rond het registreren en vooral waarderen van agrarisch erfgoed. Deze aanvraag sluit aan bij de nieuwe impulsfinanciering van de Vlaamse overheid om de kennis en praktische expertise rond de waardering van erfgoedcollecties te stimuleren. CAG bekijkt samen met enkele experts en collectiebeheerders (zoals bijvoorbeeld Texture, Bokrijk, de Provincie West-Vlaanderen) de mogelijke contouren van een gemeenschappelijk project. Actieplan CAG

19 Door FARO is in het voorjaar van 2016 een traject opgestart om in drie fasen te komen tot wat een standaard moet worden voor de techniek van het waarderen van erfgoed in Vlaanderen. De stafmedewerker roerend erfgoed van CAG maakt deel uit van deze werkgroep waar in subwerkgroepen actief wordt gewerkt aan het vastleggen van minimumnormen, een basiswoordenlijst, een toolbox en een collectieplatform. In de loop van 2017 wordt dit traject verder uitgewerkt. Tegelijk vormt het mee een basis voor een opleidingstraject dat FARO voorziet om professionelen en vrijwilligers bij te scholen. Het moet toelaten om de overheidsaandacht voor het waarderen van erfgoed in de loop van de volgende jaren in goede banen te leiden Samenwerking Archiefbank Vlaanderen CAG onderneemt tal van acties om het agrarisch en culinair erfgoed in kaart te brengen. Dit verloopt vanuit de basiswerking én de vele projecten. De resultaten hiervan worden telkens geregistreerd in onze eigen Collective Access databank, maar worden ook zo veel als mogelijk ontsloten via Archiefbank Vlaanderen. Dat zal in 2017 bijvoorbeeld gebeuren in het kader van het Erfgoedproject voeding in Brussel. Tevens wordt in 2017 in samenwerking met Archiefbank Vlaanderen een prospectiecampagne naar bedrijfsarchieven opgestart. In 2018 zal deze actie officieel worden gelanceerd. Opzet is om ondernemingen te sensibiliseren rond het belang van hun eigen geschiedenis en erfgoed (met klemtoon op archiefmateriaal) en om dit erfgoed te bewaren en te registreren via Er wordt gedacht aan de volgende partners: Algemeen Rijksarchief, Unizo, VBO, ETWIE, VOKA, FEVIA, Boerenbond en Horeca Vlaanderen. CAG werkt mee aan het project Historische bedrijven en hun archief van ETWIE Registratie en inventarisatie agrarische erfgoedcollecties in West- Vlaanderen (zie ook 5.1) Het project Agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen wordt in 2017 met één jaar verlengd. Belangrijkste actie wordt het opstellen van een masterplan voor de collectie Bulskampveld, die in 2018 wordt overgeheveld naar de Vlaamse overheid. Doel is om een langetermijnvisie voor de collectie uit te tekenen. Onderzochte thema s worden onder meer: collectieprofiel, behoud en beheer, locatie, publiekswerking, valorisatie, personeel, samenwerking, financiële haalbaarheid Daarmee samenlopend worden in 2017 een aantal acties van het project verdergezet. Zo wordt de landbouwthesaurus verdergezet (zie ) en een virtuele referentiecollectie voor het roerend agrarisch erfgoed ontwikkeld (zie ook 5.1) ICE (zie ook 4.8) CAG zal in 2017 zijn erfgoedgemeenschap via gerichte acties verder aanmoedigen om elementen van ICE te registreren op het platform Onder meer de tradities rond het trekpaard, de Geraardsbergse mattentaart en de Bloesemzegening zullen gedocumenteerd worden op De gemeenschappen rond de Hondenzwemming en de Pikkeling worden verder ondersteund in het documenteren van hun traditie en borgingsacties op het platform. In 2017 zal verder gekeken worden om de projecten van Sputnik vzw rond de kriekenboomsage in Schaarbeek en het witlooffestival in Haren uitgebreid op het platform te documenteren. 16

20 Verder zal ICE van landbouw, platteland en voeding regelmatig in de kijker worden gezet in de nieuwsbrief, op de website en op de Facebookpagina. In het kader van het erfgoedtraject Voeding in Brussel zal CAG een methodiek ontwikkelen voor de registratie van de voedingstradities in Brussel. Deze methodiek kan daarna ook voor andere projecten en de algemene ICE-werking dienen Netwerk van voedingscollecties Het erfgoedtraject Voeding in Brussel (zie 5.6) dat sinds 2016 loopt, heeft het netwerk van voedingscollecties dat CAG al eerder had opgezet, gevoelig uitgebreid. Naast publiek toegankelijke collecties, zijn ook private (deel)collecties voeding bezocht. Via traditiedragers zullen in 2017 allicht ook nog privécollecties voeding in beeld komen. Dankzij het project Koffietijd breidt in 2017 het netwerk verder uit met collectiebeheerders die zich focussen op het erfgoed van koffie, een groep die tot op heden onderbelicht is. In januari 2017 komt de klankbordgroep Voeding opnieuw samen. De leden leggen op het overleg de prioriteiten en uitdagingen vast waar ze samen met CAG verder op willen inzetten (i.f.v. beleidsplan) Repertorium Belgische landbouwerspers In 2016 wordt de laatste hand gelegd aan dit omvangrijk repertorium dat ongeveer 1000 titels omvat. In 2017 zal het Repertorium van de Belgische landbouwerspers online raadpleegbaar zijn via een speciale zoekbox op Het Virtuele Land, die in directe connectie staat met de ODIS databank. Het landbouwerspersrepertorium zal niet alleen louter technische informatie over de landbouwperiodieken bieden. Naast een identificatie en een lijst met bewaarplaatsen wordt bij elke titel ook een korte inhoudsbeschrijving, karakterisering en historiek van het tijdschrift opgenomen Project Onderwijscollecties Landbouw en Voeding In het voorjaar van 2017 komt de klankbordgroep, die dit project opvolgde, samen om de resultaten van het digitaal rapport te bespreken. Er wordt afgetoetst op welke wijze dit rapport ontsloten kan worden via een gezamenlijk publieksmoment. Er wordt bekeken hoe in de toekomst verder kan worden gewerkt rond en met dit specifiek erfgoed CAG ontwikkelt de aanwezige expertise in de erfgoedgemeenschap verder (OD 2.2) CAG ontwikkelt en stimuleert de aanwezige expertise en de uitwisseling van expertise in de eigen erfgoedgemeenschap via tal van inspanningen en activiteiten, zoals de organisatie van vormingsmomenten, het realiseren van publicaties, het intensief begeleiden van projecten en het opzetten van concrete projecten en samenwerkingsverbanden. Een voorbeeld hiervan is het samenwerkingsverband Boter bij de vis (zie ). Actieplan CAG

21 18 Foto: Hassan El Bessraoui in zijn vroegere viswinkel Euro Fisch, 2015 Sanne De Wilde. Foto gemaakt in kader van het project Winkelverkenners (Museum aan de Stroom), waarbij de teksten herwerkt werden voor het gelijknamige themaverhaal (januari 2017).

22 4.3 Ontsluiten van eigen en externe expertise teneinde de sector en het brede publiek te informeren en te ondersteunen (SD 3) Ontsluiten van eigen expertise (OD 3.1) Het Virtuele Land De website Het Virtuele Land ( is het digitale middel ter ontsluiting van de eigen en externe expertise op het vlak van de geschiedenis en het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Sinds 2014 is het zowel de organisatiewebsite als de erfgoedbank van CAG. Er wordt continu gestreefd naar het aanbieden van actuele en kwaliteitsvolle informatie via dit platform. In het najaar van 2016 werd de erfgoedbank uitgebreid met het onderdeel Collectie-inventarissen, waarbij relevante geïnventariseerde erfgoedcollecties in verband met landbouw, platteland en voeding in Vlaanderen en Brussel op een overzichtelijke manier aangeboden worden aan de bezoeker. In 2017 zal dit overzicht verder worden aangevuld, naar gelang er nieuwe inventarissen worden gefinaliseerd of geïmporteerd in de databank van CAG. Voor 2017 betreft dit onder meer de landbouw- en (gedeeltelijke) voedingscollectie van het Suikermuseum Tienen, de collectie van Theo Broers inzake stroop en fruit en de collectie van het Sierteeltmuseum van Lochristi. In 2017 zal Het Virtuele Land tevens uitgebreid worden met drie onderzoeksgerichte instrumenten. Het Repertorium van de Belgische landbouwerspers zal online toegankelijk worden gemaakt via een speciale zoekbox op Het Virtuele Land, die in directe connectie staat met de ODIS databank (zie ). De beschrijvingen van private collecties, die naar aanleiding van diverse projecten in Archiefbank Vlaanderen werden ingevoerd ( Binnen bij Boeren, Bakkers en Brouwers, Traject Onderwijscollecties en In de bres voor het Brabants Trekpaard, zullen via een zoekmodule van Archiefbank Vlaanderen te raadplegen zijn. Tot slot komt een deel van het overzicht van de nationale landbouwrekeningen ( ) online beschikbaar (zie ). Het onderdeel themaverhalen blijft één van de belangrijkste publiekstrekkers van Het Virtuele Land. Ook in 2017 wordt dit onderdeel verder aangevuld met nieuwe verhalen (tweemaandelijks een nieuwe bijdrage), en zullen enkele oude verhalen geactualiseerd en/of uitgebreid worden. De themaverhalen worden geschreven door de medewerkers van CAG of door externe experten (zie 4.1.1). Er wordt tevens een denkoefening gestart over een vernieuwde en meer dynamische presentatie van de themaverhalen. Via de erfgoedbank Het Virtuele Land blijft het mogelijk om reproducties in hoge resolutie aan te vragen van de objecten in de beeldbank, mits conform de regels omtrent auteursrechten en bronvermelding. Gezien CAG via de erfgoedbank voornamelijk materiaal aanbiedt afkomstig uit collecties van andere instellingen en personen, dient de aanvrager toestemming te hebben van deze derde partij alvorens CAG het materiaal ter beschikking stelt. Jaarlijks komen er circa 175 aanvragen binnen, afkomstig van zowel privépersonen als (openbare) instellingen en (lokale) overheden. Deze aanvragen worden binnen de vijf werkdagen behandeld. Actieplan CAG

23 Om de zichtbaarheid van Het Virtuele Land blijvend te verhogen zullen er met regelmaat bijdragen geschreven worden op Wikipedia. Het betreft artikels met onderwerpen gerelateerd aan de geschiedenis en het erfgoed van landbouw, platteland en voeding, die al dan niet doorverwijzen naar de themaverhalen van CAG. Er wordt gestreefd naar een jaarlijkse bijdrage aan 25 bestaande artikels of aanmaak van nieuwe artikels Databank CAG De erfgoedbank Het Virtuele Land ontsluit een uitgebreide databank waarin de verzamelde gegevens van de basis- en projectenwerking van CAG worden geregistreerd en bewaard. Om de uitwisselbaarheid tussen diverse databanken te garanderen, beantwoordt de databank met zoveel mogelijk elementen aan het Cometa-model (V1.1). Ook in 2017 wordt de kwaliteitscontrole van de objecten in de databank verdergezet. In 2016 is het aantal beschrijvingen van individuele objecten in de databank aanzienlijk toegenomen. Dit komt in grote mate door de diverse geïmporteerde collectie-inventarissen in het kader van het project Inventarisatie en registratie agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen (zie en 5.1). Met meer dan fiches (erfgoedobjecten en reproducties) in de publieke beeldbank op Het Virtuele Land, is het van belang om het geheel overzichtelijk te houden. In 2017 zal dan ook nagedacht worden over het tonen van een selectie van representatieve erfgoedobjecten in de publieke beeldbank. In de databank zullen wel de volledige collectie-inventarissen opgenomen worden. Deze inventarissen kunnen op aanvraag worden geraadpleegd door geïnteresseerden. In het najaar van 2016 en in de loop van 2017 zullen er nog meer collectie-inventarissen opgenomen worden in de databank, waaronder de hierboven vermelde collectie van het Suikermuseum Tienen en diverse erfgoedcollecties geregistreerd door Erfgoed Haspengouw. Deze laatsten worden in een eerste beweging geregistreerd in het Erfgoedregister (Erfgoedplus) en zullen nadien geïmporteerd worden in de databank van CAG. De collectie van het Suikermuseum zal, na de registratie in de CAGdatabank, doorgegeven worden aan Erfgoedplus. De CAG-thesaurus in de databank zal in de loop van 2017 worden geüpdatet met de geselecteerde termenlijst opgesteld in het kader van het actiepunt thesaurus landbouwwerktuigen (zie ) Veldverkenners CAG heeft een samenwerking opgezet met de website Veldverkenners probeert de burger dichter bij de boer te brengen. De website is een initiatief van het Vlaams Infocentrum Land- en Tuinbouw (VILT). Hoofddoel is om de dialoog over land- en tuinbouw te versterken en verdiepen. Met de rubriek Uit de Oude Doos wordt op geregelde basis (maandelijks) een themaverhaal of interessant beeld van Het Virtuele Land uitgelicht, begeleid met relevante weetjes in verband met het beeld of thema. Er wordt telkens een directe link gelegd met Het Virtuele Land en CAG. De rubriek verschijnt zowel op de website als op de Facebookpagina van Veldverkenners. 20

24 Papieren en digitale publicaties In 2017 zullen de medewerkers van CAG een aantal publicaties afronden en worden nieuwe publicatieprojecten opgestart. Op datum van de aanmaak van dit actieplan zijn volgende publicaties al concreet gepland: Brecht Demasure maakt een publicatie naar aanleiding van het project De Oudlandpolder: een blik op de agrarische identiteit. Greet Draye publiceert een artikel over de Trimaarzate en het Guldensporenpad voor het voorjaarsnummer 2017 van De Leiegouw. Brecht Demasure, Bert Woestenborghs en Livia Snauwaert (Provincie West-Vlaanderen) maken een artikel voor het FARO-tijdschrift of Museumpeil naar aanleiding van de afronding van het project Inventarisatie en registratie agrarische erfgoedcollecties in West- Vlaanderen. CAG-medewerkers schrijven mee aan het boek Boeren in West-Vlaanderen (werktitel) Informeren en helpen van andere erfgoedorganisaties en externen m.b.t. agrarisch erfgoed (OD 3.2) Vraagbaak CAG blijft zich engageren om binnengekomen vragen zo snel en zo accuraat mogelijk te beantwoorden. Streefdoel is om ten laatste binnen één werkweek een sluitend antwoord te bezorgen. Eventueel wordt doorverwezen naar informatiebronnen of andere collectiebeheerders, erfgoedzorgers of steunpunten. Jaarlijks worden via het algemene contactadres, telefoon en via de medewerkers ongeveer 300 vragen gesteld Handbibliotheek Zowel in januari als in juli 2017 worden de nieuw aangekochte of verkregen publicaties in het LIBISregistratiesysteem LIMO ingevoerd. Telkens betreft het enkele tientallen werken, gaande van academische publicaties over regionale studies tot kleine, maar interessante informatiebrochures. Het laat de eigen medewerkers en de geïnteresseerde externe bezoekers (studenten, erfgoed- en andere onderzoekers) toe om gespecialiseerde literatuur op een vlotte manier te consulteren. Ook zal opnieuw werk worden gemaakt van een opschoningsactie voor dubbelen. Hierbij worden een tiental bewaarbibliotheken en andere instellingen uit het erfgoedveld van landbouw, platteland en voeding gevraagd of en in welke publicaties zij geïnteresseerd zijn Begeleidingstrajecten, participatie stuurgroepen en externe projecten Medewerkers van CAG worden dikwijls gevraagd om te participeren aan stuurgroepen en mee te werken aan externe projecten. Hieronder volgt een beknopt overzicht van de belangrijkste projecten en activiteiten in Stuurgroep project Cultureel erfgoed van het bouwbedrijf door Centrum Vlaamse Architectuurarchieven: Yves Segers Actieplan CAG

25 Werkgroep ICE Geraardsbergse mattentaart: Chantal Bisschop en Annelien Sys Werkgroep ICE bloesemzegening: Chantal Bisschop Stuurgroep erfgoedproject Duiken in de machine. Industriële en agrarische machines in 3D door Texture Kortrijk en Erfgoedcel CO7: Bert Woestenborghs Stuurgroep erfgoedproject Inventarisatie en typologering van bewaarde historische rijtuigen in Vlaanderen door Karrenmuseum Essen: Bert Woestenborghs Stuurgroep Herbestemming landbouwcollectie stad Waregem door Stad Waregem: Brecht Demasure, Bert Woestenborghs Stuurgroep Registratieproject collectie Lochristi Sierteeltmuseum in Zaffelare door Erfgoedcel Viersprong: Bert Woestenborghs Stuurgroep Project Tuinbouwerfgoed, Erfgoedcel Viersprong: Bert Woestenborghs Lidmaatschap bestuursorganen (erfgoed)organisaties en commissies Medewerkers van CAG bekleden mandaten in verschillende wetenschappelijke en erfgoedorganisaties. Hieronder worden de belangrijkste opgesomd. Chantal Bisschop -Lid Commissie Erfgoed, Cultuurraad Provincie Vlaams-Brabant -Lid Expertencomité MIAT -Lid Deelraad Erfgoed Leuven -Lid Expertencommissie Immaterieel Cultureel Erfgoed -Lid ICE-trekkersnetwerk -Lid Experten Komitéé immaterielles Kulturerbe (Deutschsprachigen Gemeinschaft) -Lid Observatorium voor de verscheidenheid van de brouwkunst en haar waardering in België -Lid Beschermcomité Houtem Jaarmarkt De ambassadeurs van Houtem Jaarmarkt -Lid Frietkotraad -Lid Hondenzwemmingsraad -Lid Trekpaardenraad -Lid werkgroep kermiscultuur -Lid klankbordgroep bloesemzegening -Lid werkgroep Waregem Koerse Feesten Brecht Demasure -Lid Algemene Vergadering Heemkunde Vlaanderen -Lid Adviesgroep projectvereniging BIE -Lid Werkgroep Heemkunde en Jongeren Heemkunde Vlaanderen -Lid Gebruikersgroep COMETA Sarah Luyten -Lid Regionale adviesraad Cera Brussel -Lid Wetenschappelijk Comité ZOET Tienen 22

26 Femke Paulussen -Lid Teamvergadering Plattelandsklassen vzw -Lid Deelraad Erfgoed Leuven -Lid Overlegplatform Plattelandseducatie -Lid Overleg Stadslandbouw Leuven Yves Segers -Permanent lid Beoordelingscommissie Erfgoedprojecten en -convenanten Vlaamse overheid -Lid Adviesraad Centrum voor Architectuurarchieven (CVAa) -Lid Adviesraad Nationaal Visserijmuseum -Lid Wetenschappelijk Comité Texture. Museum over Leie en Vlas -Lid Wetenschappelijk Comité ZOET Tienen -Lid Adviesraad Academie Streekgebonden Gastronomie (ASG) -Lid Overleg coördinatoren LEOV -Lid Redactie Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis / Low Countries Journal for Social and Economic History -Lid Redactie Brood & Rozen (tijdschrift van AMSAB-Instituut voor Sociale Geschiedenis) -Lid Editorial Board CORN Series (Comparative Rural History of the North Sea Area) -Lid Managementcomité EURHO Diantha Osseweijer -Lid Overlegplatform Europeana Vlaanderen -Lid Overleg Cultureel Erfgoed en Auteursrecht -Lid Gebruikersgroep COMETA -Lid Algemene Vergadering t GROM Bert Woestenborghs -Lid Algemene Vergadering ETWIE -Lid Werkgroep Waardering FARO Actieplan CAG

27 24 Foto: Lancering serious game Farmony, Koeweidehof Merchtem, 27 oktober 2016

28 4.4 Participatie aan en ontwikkelen van vormingsactiviteiten (SD 4) Ontwikkelen van of medewerking aan vormingsmomenten (OD 4.1) CAG organiseert in 2017 meerdere studiedagen en vormingsmomenten. Bovendien zullen medewerkers zoals elk jaar actief participeren aan tal van studiedagen en congressen, wanneer ze hiervoor worden gevraagd. Hieronder wordt een overzicht gegeven van activiteiten die nu al bekend zijn Eigen initiatieven Studienamiddag voor molenaars Op zaterdag 14 januari 2017 organiseert CAG op vraag van en i.s.m. met het Molenforum Vlaanderen een studienamiddag in het Huis van de Polyfonie, Abdij van Park (Heverlee). Die sluit aan op de molencursus die in de voormiddag plaatsvindt. Tijdens de studienamiddag wordt de gloednieuwe brochure Richtlijnen voor vrijwillige molenaars voorgesteld en toegelicht door het Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen (FAVV). Daarna volgt de lezing Nieuwe kansen voor molenaars waarin CAG de nadruk zal leggen op de mogelijkheden van het molenaarsambacht vandaag, de band met de landbouw en korte-keten- trend en de kansen die een ICEerfgoedzorgtraject kan bieden Vormingsactiviteiten i.v.m. serious game Farmony In het kader van de promotie van de serious game Farmony over duurzame landbouw worden verschillende vormingsactiviteiten georganiseerd. Om leerlingen vertrouwd te maken met het spel wordt een vormingsactiviteit voorzien op Agriflanders op vrijdag 13 januari. In het voorjaar volgt nog een studiedag voor leerkrachten. Zij krijgen tijdens dit vormingsmoment op de Hooibeekhoeve de kans kennis te maken met het spel en de didactische vertaling naar de klaspraktijk. Aansluitend volgt een rondleiding op de praktijkhoeve van de Provincie Antwerpen waar de deelnemers toelichting krijgen bij praktijkgericht onderzoek rond duurzame landbouw. Om de bekendheid van Farmony te vergroten, wordt eveneens een wedstrijd opgezet. De twee klassen die de meeste spellen speelden en de hoogste duurzaamheidsscore realiseerden, zullen worden uitgenodigd op een studiedag die zal doorgaan bij ILVO. Hier gaan leerlingen in debat met wetenschappers en vertegenwoordigers uit de land- en tuinbouwsector en krijgen zij duiding bij het wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek naar steeds duurzamere landbouwtechnieken Contactdag CAG De jaarlijkse contactdag in mei 2017 staat in teken van de toekomst van het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Tijdens deze dag gaan we dieper in op minder voor de hand liggend agrarisch erfgoed en komen mooie praktijkvoorbeelden over samenwerking en initiatieven aan bod. In de namiddag is het tijd om aan de hand van concrete stellingen de toekomst van het agrarisch erfgoed onder de loep te nemen en krijgen de deelnemers de kans om mee het verdere beleid van CAG uit te stippelen. Actieplan CAG

29 WOI op t erf Het project WOI op t erf vloeit voort uit het samenwerkingsverband Boter bij de vis (zie ). Dit project richt zich op de actieve landbouwer van bezoekboerderijen die willen werken rond het thema landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog. Deze landbouwers willen meer weten over dit onderwerp en willen actief op zoek gaan naar informatie over hun hoeve en/of omgeving. Zij beschikken echter over onvoldoende onderbouwde info en methodieken om de volledige context te kennen en door te geven aan hun bezoekers. Het project WOI op t erf geeft vorming en begeleidt hen in hun zoektocht. In organiseerde CAG in nauwe samenwerking met Inagro het project WOI op t erf in West-Vlaanderen. In 2016 vertaalde CAG het project WOI op t erf naar de provincie Oost-Vlaanderen. Samen met de dienst Landbouw & Platteland afdeling educatie van de Provincie Oost-Vlaanderen werd een nieuw traject uitgewerkt. Een eerste inleidende sessie ging door in het najaar van In het voorjaar 2017 gaat een tweede vormingssessie door in Gent die veeleer praktisch is opgebouwd. De deelnemende landbouwverbreders (een 10-tal personen) gaan onder begeleiding van CAG op zoek in bibliotheekcatalogussen en andere online bronnen naar relevante informatie. Een bezoek aan het stadsarchief Gent kan hier eveneens in passen. Daarnaast krijgen ze historische duiding over diverse landbouwproducten zoals zuivelproducten Inspiratiedag WOI Tijdens de herdenking van de Eerste Wereldoorlog ( ) organiseert CAG in samenwerking met andere partners waaronder het samenwerkingsverband Boter bij de vis (zie ) jaarlijks een Inspiratiedag. Dit is het ontmoetings- en inspiratiemoment voor het brede publiek over landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog. De inspiratiedag zal in het najaar van 2017 plaatsvinden. Mogelijke thema s zijn Hongerwinter van 1917 of Wederopbouw Participatie en bijdrage aan andere initiatieven Aan medewerkers van CAG wordt regelmatig gevraagd om een lezing te geven. Op dit moment liggen volgende lezingen al vast: Op 16 februari geeft Bert Woestenborghs een presentatie van de resultaten van de collectieregistratie Lochristi Sierteeltmuseum in Zaffelare: Belang van registratie en plaats van de museumcollectie in het Vlaamse erfgoedlandschap. Op vrijdag 17 februari geeft Chantal Bisschop een lezing over Geschiedenis van de culinaire gebruiken bij feestdagen voor het Davidsfonds in Bertem. Op zondag 19 februari geeft Chantal Bisschop een lezing over het boek Meer dan boer alleen voor de heemkring Gestella in Gistel. Op maandag 6 maart 2017 geeft Yves Segers een lezing over De fruitteelt in Zuid-Limburg (Nederland). Globalisering, staatscontrole en kennisnetwerken, te Maastricht voor het LGOG (Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap). Brecht Demasure geeft op 21 april een lezing over Boter bij de vis. Landbouw en voeding tijdens de Eerste Wereldoorlog op vraag van de heemkundige kring van Kontich. Op zondag 28 mei 2017 geeft Yves Segers de lezing Hemels zoet. Een geschiedenis van nagerechten en taarten in Steenokkerzeel voor het Verbond voor Heemkunde Vlaams- Brabant. 26

30 4.4.2 Opzetten van en participeren aan publieksprojecten en educatieve initiatieven (OD 4.2) Educatie landbouw en voeding, secundair onderwijs Educatie zit vervat in de basiswerking van CAG. Naast het ontwikkelen van expertise, is het ontsluiten en toegankelijk maken van kennis omtrent landbouw, platteland en voeding een belangrijke taak voor CAG. Door zowel didactische materialen te ontwikkelen voor het onderwijs als educatieve initiatieven op te zetten die zich richten naar een breed publiek wil CAG een brede interesse creëren voor erfgoed en voor de landbouw- en voedingssector in het bijzonder. CAG spitst zich in haar educatieve activiteiten voor het secundair onderwijs verder toe op landbouweducatie in het kader van de samenwerking met Plattelandsklassen (zie 5.5 Landbouweducatie en het project Farmony). Naast dit didactisch aanbod voor het secundair onderwijs ontwikkelt CAG thematisch en projectmatig educatief materiaal dat aansluit bij lopende projecten of op vraag van partners. In het kader van Erfgoeddag, Dag van de Landbouw en Week van de Smaak wordt telkens een activiteit op maat uitgewerkt waarmee CAG het educatieve aanbod in de kijker zet. Met deze initiatieven richt CAG zich naar het brede publiek en naar gezinnen, kinderen en jongeren in het bijzonder Participatie publieksevenementen In 2017 zal CAG opnieuw actief deelnemen aan enkele grote publieksactiviteiten, zoals Erfgoeddag (april), Open Monumentendag (september), Dag van de Landbouw (september) en Week van de Smaak (november). Hiervoor wordt telkens samengewerkt met andere organisaties. Erfgoeddag, 23 april 2017, thema Zorg. In het kader van het project Eetbaar Landschap werkt CAG in samenwerking met Inagro en Erfgoedcel CO7 aan een intergenerationeel traject (zie 5.7). Een publieksactiviteit in het meewerkende woonzorgcentrum kan plaats vinden tijdens Erfgoeddag. In kader van het erfgoedproject Borgerhout bewaart werkt CAG samen met het Dienstencentrum in Borgerhout en eventuele andere partners een smaakvolle historische activiteit uit tijdens Erfgoeddag. De reizende expo Taart! staat hier opgesteld. Focus is taart die we beschouwen als comfort food, gezelligheid en zorgen voor elkaar. Deze activiteit richt zich op ouderen in de samenleving. Open Monumentendag, 10 september 2017, mogelijke categorie Exclusief, Familievriendelijk aanbod... CAG organiseert, in samenwerking met (een) andere partner(s), een publieksactiviteit in een stoeterij of ander historisch gebouw waarbij het agrarisch erfgoed in de kijker staat. Dag van de Landbouw, 17 september 2017, thema Beleven. CAG zet in samenwerking met Plattelandsklassen de serious game Farmony in de kijker. De nadruk ligt hierbij op de theorie uit het spel in de praktijk te beleven op een landbouwbedrijf. Actieplan CAG

31 Week van de Smaak, derde week november CAG werkt mee aan het initiatief Borgerhout bewaart waarbij een culinaire wandeling op de agenda staat. De uitwerking gebeurt door diverse lokale organisaties (zie ). Op vraag van andere organisaties en/of van de leden van de klankbordgroep Voeding kan nog een andere publieksactiviteit plaatsvinden Samenwerkingsverband en expo Boter bij de vis Het samenwerkingsverband Boter bij de vis komt voort uit het onderzoeks- en publieksproject rond landbouw, voeding en Eerste Wereldoorlog (start 2012). Vanaf 2014 ligt de focus op publieksontsluiting. Het samenwerkingsverband Boter bij de vis fungeert daarbij als trekker. In 2015 opende de reizende expo Boter bij de vis en ging de website online. In januari 2017 zal een tussentijdse evaluatie plaats vinden met alle partners om de reeds opgedane ervaringen uitgebreid te bespreken evenals de interesse om een nieuw project uit te werken. In 2017 staat de expo Boter bij de vis op diverse locaties in Vlaanderen (zie ). De partners die de expo ontvangen, bouwen naast de rondreizende expo (die in hoofdzaak een algemeen verhaal brengt) ook nog een meer lokaal, regionaal of thematisch luik uit. Uiteraard steunen ze hierbij in eerste instantie op hun eigen thematische en regionale expertise. Maar ook de andere partners van het samenwerkingsverband kunnen een handje toesteken, bijvoorbeeld door objecten ter beschikking te stellen. Erfgoed Haspengouw zal zo samen met regionale partners het lokale verhaal belichten. Ook in 2017 zetten enkele ontvangers van de expo in op het bereiken van het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs. Extra aandacht is er om ook landbouwers te bereiken, zoals met de landbouwbeurs Agriflanders (januari). CAG blijft ook in 2017 de verdere ontleningen opvolgen en daarbij horende taken uitvoeren. De communicatie rond de expo Boter bij de vis verloopt grotendeels via de website Andere promotiekanalen voor de expo zijn de websites van de verschillende partners, sociale en traditionele media en toeristische kanalen zoals de Uit-databank. Het luik Verhalen op de website zal ook in 2017 op regelmatige basis met nieuwe thematische verhalen worden aangevuld. Een verhaal gaat over Boter tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het luik Onderzoeksbronnen zal verder worden aangevuld met specifiek bronnenmateriaal zoals cartoons. Net zoals de voorbije jaren zal CAG inhoudelijke ondersteuning geven aan partners en andere actoren die activiteiten organiseren rond dit themaveld. In het najaar van 2017 vindt de jaarlijkse Inspiratiedag plaats met als mogelijke thema s Hongerwinter van 1917 of Wederopbouw. 28

32 Project Abdij- en kloosterlikeuren In samenwerking met vzw Herkenrode en het Jenevermuseum werkt CAG aan een publieksproject over abdij- en kloosterlikeuren. Een eerste overleg vond plaats in In 2017 neemt CAG het voortouw om aan de hand van een beperkte literatuur- en bronnenstudie een basistekst te schrijven. Die focust op het leven en werken in abdijen en kloosters en heeft drank en voeding als centraal thema. Dit onderwerp is immers tot op heden weinig belicht. De tekst zal dienen om het voorkomen van abdij- en kloosterlikeur te contextualiseren en zal als basis dienen voor een breder publieksproject (expo in combinatie met beleving) in 2018 op de abdijsite Herkenrode Project Borgerhout bewaart Borgerhout bewaart is een tweejarige campagne van het district Borgerhout die focust op culinair materieel en immaterieel erfgoed. Het thema 'voedsel' is een universeel en verbindend thema tussen de inwoners, dat leeftijd en nationaliteit overstijgt. In 2017 zal CAG actief meewerken aan twee initiatieven die zullen plaatsvinden op Erfgoeddag en tijdens Week van de Smaak. Op Erfgoeddag staat de expo Taart! opgesteld in Borgerhout. CAG werkt samen met het district, het Dienstencentrum en eventuele andere partners een smaakvolle historische activiteit uit voor bewoners en bezoekers van het Dienstencentrum. De focus ligt op taart die we beschouwen als comfort food en associëren met gezelligheid en zorgen voor elkaar. In 2016 gaven diverse lokale organisaties aan om een Borgerhoutse culinaire erfgoedwandeling (verleden en heden) uit te willen stippelen. CAG en het district nemen in 2017 het initiatief om de geïnteresseerden rond de tafel te brengen en samen deze wandeling uit te werken. Het gaat om Antwerpen Averechts (gidsenorganisatie), Consul-Anten (vrijwilligers via Vormingplus), MARTA (lokale markt), BoHo2140 (winkeliersvereniging), Ziekenzorg, Asma & Malikka (dames met een groot netwerk en hart voor Borgerhout), sociale partners... CAG neemt hierbij de coördinerende rol en levert historische context aan indien nodig Tentoonstellingen CAG CAG biedt enkele rondreizende tentoonstellingen aan die gemakkelijk en op verschillende plaatsen kunnen worden opgebouwd. In 2017 zullen vooral de expo Taart! en de expo Boter bij de vis het land doorkruisen. De expo Taart! die CAG ontwikkelde in het kader van Europeana Food and Drink, blijft ook na het officiële einde van het project in juni 2016 verder reizen. Om dat mogelijk te maken werd de touchscreenmodule met goedkeuring van de Europese projectleiding hersteld. Tourschema : 14 november 2016 tot en met 20 januari 2017: Bibliotheek, Herk-de-Stad 21 januari 2017 tot en met 14 maart 2017: Kasteel Gevers, Duffel 15 maart 2017 tot 15 mei 2017: Districtshuis, Borgerhout Actieplan CAG

33 Ook de twee identieke expo s Boter bij de vis blijven in 2017 verder reizen doorheen heel Vlaanderen. 12 tot en met 15 januari 2017: Agriflanders, Flanders Expo, Sint-Denijs-Westrem 23 januari tot en met 30 maart 2017: Sint-Odulphuskerk, Borgloon maart 2017: Departement Landbouw en Visserij, Boudewijngebouw, Brussel 1 april tot en met 31 mei 2017: Bibliotheek Riemst, Riemst 3 april tot en met 28 april 2017: Gemeente Hoegaarden, Grand Cru zaal gemeentehuis, Hoegaarden mei tot en met november 2017: Bakkerijmuseum, Veurne 1 juni tot en met 25 juni 2017: Waterburcht Millen, Millen 1 juli tot en met 27 september 2017: Bibliotheek Gingelom, Gingelom oktober tot en met december 2017: Stedelijk Museum en Archief, Diest Foto: Expo Taart! tijdens voorstelling publicatie Garage Culinair in Bokrijk, 23 juli

34 4.5 Verzorgen van een moderne en attractieve communicatie (SD 5) Communicatie omtrent werking via eigen kanalen (OD 5.1) In 2016 startte CAG met een nieuwe globale analyse van de werking van Het Virtuele Land en het gebruik van de andere communicatiekanalen. In 2017 wordt dit verder uitgewerkt. Zo zal in januari een beknopte bevraging uitgestuurd worden naar de lezers van de nieuwsbrief over de communicatie van CAG (website, nieuwsbrief en Facebookpagina). Op basis van deze resultaten wordt in de loop van 2017 een gerichte strategie uitgewerkt. De nu al gehanteerde communicatiemiddelen worden uiteraard in het nieuwe plan geïntegreerd. Op basis van de resultaten tekent CAG in 2017 de lijnen uit van een informatieve film waarin het erfgoed van landbouw, platteland en voeding in Vlaanderen en Brussel (en tegelijk de werking van CAG) op een toegankelijke en attractieve manier wordt voorgesteld. Het doel is om dit filmpje te tonen tijdens vormingsmomenten en presentaties. Daarnaast krijgt het ook een plaats op Het Virtuele Land. De communicatie over de eigen werking (en activiteiten van andere organisaties) gebeurt via nieuwsbrieven, de Facebookpagina, persberichten, de CAG-folder en postkaartjes. In 2017 zullen er nieuwe postkaartjes gedrukt worden met een variatie aan beelden, beantwoordend aan de werkvelden van CAG. In 2017 worden zes reguliere nieuwsbrieven verstuurd in de CAG-huisstijl. In de nieuwsbrief zal telkens een ander verhaal aan bod komen dat op Het Virtuele Land wordt gepresenteerd (zie voor het overzicht van de verhalen) en daarnaast worden de activiteiten van CAG belicht. Via het nieuwsoverzicht en de agenda krijgen ook activiteiten en realisaties van andere verenigingen rond het erfgoed van landbouw, platteland en voeding de nodige aandacht. Om de leesbaarheid van de nieuwsbrief te verhogen zal de presentatie licht gewijzigd worden. De lezer krijgt voortaan een inleiding op het item te zien, met de mogelijkheid om door te klikken naar de volledige versie van het item in de nieuwsbrief op Het Virtuele Land. Naast de gewone nieuwsbrieven verschijnen ook enkele speciale edities naar aanleiding van studiedagen, Erfgoeddag, Week van de Smaak, enz. CAG opteert (milieu-)bewust om deze nieuwsbrieven enkel digitaal te versturen. Met een Facebookaccount zette CAG een verdere stap in de hedendaagse digitale wereld. Het centrum maakt langs deze weg de eigen werking, activiteiten en oproepen aan een breed publiek kenbaar en deelt ook andere interessante activiteiten, artikels en nieuwsfeiten heet van de naald met de eigen erfgoedgemeenschap. Op deze manier bereikt CAG een nieuwe, jonge(re) doelgroep met interesse voor erfgoed. In 2017 wordt de pagina verder onderhouden. Aan de hand van het publiceren van een reeks wist je dat -berichten willen we een breed publiek bereiken. Eind oktober 2016 telde de pagina 628 volgers. Het doel is om eind 2017 dit aantal te laten aangroeien tot 700. In 2017 blijft CAG het adressenbestand verder updaten en uitbreiden. Teamleden worden aangemoedigd om de gegevens van nieuwe contactpersonen door te spelen aan het secretariaat. Zo Actieplan CAG

35 krijgen deze nieuwe contacten ook de tweemaandelijkse nieuwsbrief en uitnodigingen voor publieksactiviteiten Overleg en communicatie met bevoegde overheden (OD 5.2) CAG informeert op een informele en formele manier de bevoegde (lokale, provinciale en nationale) overheden omtrent de eigen werking en signaleert knelpunten en troeven van het erfgoed van landbouw, platteland en voeding. Dat gebeurt onder meer via het verspreiden van uitnodigingen voor activiteiten, via gerichte contacten en het opzetten van samenwerkingsverbanden. In 2017 worden verdere gesprekken gehouden in functie van het nieuwe beleidsplan Ook worden vertegenwoordigers van de verschillende overheden uitgenodigd om te participeren aan en te reflecteren over de werking van CAG, via bijvoorbeeld lidmaatschap van de bestuursorganen, klankbordgroepen en stuurgroepen van projecten (zie ook en ). Foto: Affiche voor Rural History 2017 Conference 32

36 4.6 Organiseren en stimuleren van en participeren in netwerken in binnen- en buitenland (SD 6) Afstemmen van eigen werking met het eigen veld en andere relevante organisaties en/of partners (OD 6.1) In 2017 zal er op zeer regelmatige basis worden overlegd en afgestemd met de eigen erfgoedgemeenschap, uiteraard met als doel om een gedragen nieuw beleidsplan voor de periode te kunnen maken. In dat kader zal ook de adviesraad minstens één keer vergaderen en wordt bekeken op welke manier de formele bestuursorganen zullen worden verruimd. Daarnaast vindt CAG het belangrijk om bij nieuwe acties en projecten telkens overleg te plegen met relevante actoren en/of experten op het terrein. Indien nodig zal dit overleg ook gedurende het verloop van de actie bestendigd worden, bijvoorbeeld via de oprichting van een aparte stuurgroep, bv. bij het erfgoedtraject Voeding in Brussel. Omgekeerd participeren medewerkers van CAG aan diverse externe stuur- en klankbordgroepen, (advies)commissies en overlegplatformen (zie ). Op deze manier wordt in beide richtingen overleg gepleegd en afgestemd. De klankbordgroepen voor de vijf werkvelden binnen de basiswerking van CAG komen minstens één keer samen in Elke bijeenkomst wordt opgehangen aan een concrete problematiek, vraag of thema. Uiteraard worden de klankbordgroepen ook ingeschakeld in de voorbereiding van de nieuwe beleidsperiode (zie 3.2.3). CAG stemt ook in 2017 de samenwerking af met de Afdeling Cultureel Erfgoed van de Vlaamse overheid, het Departement Landbouw en Visserij, het steunpunt FARO en met andere expertisecentra en relevante erfgoedinstellingen. Dit gebeurt onder meer via het coördinatorenoverleg van de LEOV s (Landelijke Expertisecentra en Organisaties Volkscultuur), het Overleg Cultureel Erfgoed (OCE) en het ICE-trekkersoverleg. Rond het thema ICE & dieren vindt er een jaarlijks overleg plaats met de Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid Dienst Dierenwelzijn Extra inzet op samenbrengen en activeren van actoren m.b.t. erfgoed van voeding (OD 6.2) In 2013 werd het Traject Voeding afgerond en werden de conclusies op verschillende manieren aan de erfgoedgemeenschap gecommuniceerd. Sinds 2014 zijn de activiteiten rond het erfgoed van eten en drinken in de basiswerking van CAG verankerd. Dit betekent dat alle stafmedewerkers ook oog hebben voor het culinaire erfgoed. Desalniettemin zal CAG in 2017 een aantal (extra) acties opzetten met als doel om vooral de actoren m.b.t. het erfgoed van eten en drinken samen te brengen en te activeren. De klankbordgroep Voeding zal daarom ook in 2017 en de volgende jaren actief blijven en samenwerking en expertiseuitwisseling stimuleren. Enkele acties die volgend jaar zeker zullen worden opgezet of gecontinueerd: Actieplan CAG

37 Het samenwerkingsverband Boter bij de vis brengt tal van actoren samen die actief zijn rond het erfgoed van voeding. Het erfgoedtraject Voeding in Brussel groepeert een aantal experten en collectiebeheerders voeding in een stuurgroep. Deze stuurgroep (zie 5.6) zal ook in 2017 tweemaal vergaderen. Op Het Virtuele Land worden verhalen gepubliceerd waarin het erfgoed van voeding een hoofdrol speelt, onder meer over de kermisgastronomie en roomijs. CAG werkt mee aan het culinaire erfgoedproject Borgerhout bewaart. Het district Borgerhout (stad Antwerpen) zet ook in 2017 expliciet in op het verbinden van de zeer diverse inwoners. Het culinaire erfgoed (zowel voeding, technieken, recepten, objecten, materialen, enz. van vroeger en nu) is daarvoor een ideale gemene deler. Er zal worden toegewerkt naar Erfgoeddag 2017 en Week van de Smaak Het project Koffietijd mondt in 2020 onder meer uit in een expo. In 2017 wordt het koffieerfgoed nader bekeken en diverse partners worden samengebracht. Binnen de ICE-werking wordt een apart subveld mens en voeding ontwikkeld (zie 4.8). CAG neemt het initiatief om in het kader van de jaarlijkse Week van de Smaak rond een welbepaald thema de erfgoedactoren inzake voeding samen te brengen. CAG bekijkt samen met de Erfgoedcel Brussel hoe het in 2016 gemeenschappelijk opgezette project Erfgoed Voeding in Brussel zal worden verder gezet in De SWOT-analyse die in het voorjaar 2017 wordt voorgesteld, zal als basis dienen voor de verdere planning Verder uitwerken van netwerken in het buitenland (OD 6.3) CAG werkt in 2017 verder aan het uitbouwen van een internationaal netwerk. Dit verloopt onder meer via de bestaande (academische) netwerken en organisaties CORN (Comparative Rural History of the North Sea Area), EURHO (European Rural History Organisation), ICREFH (International Committee for the Research into European Food History), IEHA (Institut Européen d Histoire de l Alimentation, Tours), en CRICEC (Crises and Changes in the European Countryside). CAG en ICAG organiseren van 11 tot 14 september 2017 de Rural History Conference 2017 in Leuven. We ontvangen tijdens deze vier dagen in Leuven een 300-tal experten m.b.t. rurale geschiedenis en erfgoed uit Europa en andere continenten. CAG neemt deel aan het driejaarlijkse congres CIMA van de International Association of Agricultural Museums. In mei 2017 wordt dit georganiseerd in het Estonia Agricultural Museum. De contacten die werden gelegd in het kader van het Europeana Food and Drink project, zullen ook in 2017 worden onderhouden. Het gaat daarbij in eerste instantie om contacten met inhoudelijke partners zoals de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, TopFoto en het Hongaars Museum voor Toerisme Medewerkers van CAG worden aangemoedigd om (actief) deel te nemen aan studiedagen en congressen in het buitenland of met een internationaal karakter. 34

38 Naast de Rural History Conference, die in Leuven doorgaat van 11 t/m 14 september, nodigt CAG in 2017 ook enkele buitenlandse sprekers uit op de studiedagen waar ze zelf (mede-) organisator van is en tevens ook in het kader van de ICAG-Seminaries (die CAG jaarlijks opzet in samenwerking met ICAG). Chantal Bisschop participeert aan het inspiratietraject en de collegagroep Musea en ICE, getrokken door tapis plein en FARO binnen het ICE-trekkersnetwerk en i.s.m. VIE in Nederland (zie ). Yves Segers neemt van 10 t/m 15 mei 2017 deel aan CIMA: Congress of International Agricultural Museums, International Association of Agricultural Museums (AIMA), Tartu (Estland) Yves Segers en Chantal Bisschop nemen van 11 t/m 14 september deel aan Rural History 2017, European Rural History Organisation (EURHO), Leuven CAG bekijkt in 2017 verder of het mogelijk is om met enkele internationale partners (zoals het Landbouwmuseum Friesland, de Rural Archives in Bern en het Museum for English Rural Life in Reading) een aanvraag in te dienen bij de Afdeling Cultureel Erfgoed van de Vlaamse overheid voor een internationaal project rond landbouwfilms. Actieplan CAG

39 36 Foto: Julien, de oudste Harense witloofboer, 2016 Philippe Debroe

40 4.7 Concretiseren van een beleid met aandacht voor duurzaamheid en maatschappelijke en culturele diversiteit (SD 7) Aandacht voor diversiteit in zijn activiteiten en bij de samenstelling van zijn personeelsbestand en Raad van Bestuur (OD 7.1) CAG blijft in 2016 diversiteit en interculturaliteit als één van de aandachtspunten opnemen in de algemene werking en in de projectactiviteiten. Bij het openstellen van vacatures worden sollicitanten met een andere etnisch-culturele achtergrond aangemoedigd om te solliciteren. In de basis- en projectenwerking wordt telkens bekeken op welke manier een interculturele dimensie kan worden ingebouwd en op welke wijze er speciale aandacht kan gaan naar diversiteit. Zo ontwikkelt CAG in 2017 opnieuw een rijke, gevarieerde werking die aandacht heeft voor Belgen met een andere etnisch-culturele achtergrond, voor jongeren en voor senioren, en voor andere minder makkelijk te bereiken doelgroepen. Het gaat onder meer om de volgende activiteiten en acties: In het kader van de educatieve samenwerking met Plattelandsklassen worden in 2017 educatieve pakketten ontwikkeld rond duurzame landbouwproductie voor de eerste graad van het secundair onderwijs. Ook de serious game Farmony richt zich tot jongeren. Indien een geschikte kandidaat wordt gevonden, zal CAG opnieuw deelnemen aan de DUOdag die plaats vindt op 30 maart De DUOdag is een initiatief van GTB (Gespecialiseerde Trajectbepaling en -begeleiding) in samenwerking met FeGOB, Jobkanaal, VDAB en RESOC/SERR/ERSV. Tijdens de DUOdag zetten ondernemingen en organisaties hun deuren voor één dag open voor werkzoekenden met een arbeidshandicap. Die vormt dan samen met één van de werknemers een duo. De werkzoekende werkt mee op de werkplek en kan proeven van een nieuwe werkervaring. Het ICE-trekkersnetwerk waar CAG deel van uitmaakt, werkt in 2017 verder aan de ontwikkeling en opvolging van het thema ICE en diversiteit met zowel acties m.b.t. theorie en reflectie rond diversiteit als acties en een campagne op het terrein (zie ). CAG werkt mee aan het culinaire erfgoedproject Borgerhout bewaart. Het district Borgerhout (stad Antwerpen) zet ook in 2017 expliciet in op het verbinden van de zeer diverse inwoners met elkaar (zie ). Het erfgoedtraject Voeding in Brussel (zie 5.6) brengt Brusselse voedingscollecties en typische Brusselse voedingstradities in beeld. Vermits Brussel een multiculturele stad is, worden niet alleen witloof, bier en chocolade en hun traditiedragers opgenomen, maar evengoed elementen als Perzische Newrozvieringen, Italiaanse ijsgewoontes en Congolese voedingsrituelen Aandacht voor duurzaamheid en ecologisch bewustzijn en duurzame opslag van digitale collecties (OD 7.2) CAG stimuleert staf- en projectmedewerkers om zo veel mogelijk het openbaar vervoer te gebruiken voor woon- en werkverkeer en voor externe verplaatsingen. In het verlengde daarvan heeft CAG een abonnement op blue-bike. Medewerkers kunnen zo ook voor korte dienstverplaatsingen elders de fiets gebruiken. Actieplan CAG

41 CAG tracht de resultaten uit projecten zo vaak als mogelijk te verduurzamen via de databank en Het Virtuele Land en sensibiliseert andere organisaties voor de waarde van het digitaal depot waarin de data uit Het Virtuele Land opgeslagen zitten. In 2017 blijft CAG digitale uitnodigingen voor studiedagen versturen en wordt de Facebookpagina verder onderhouden. Binnen de educatieve werking van CAG wordt getracht om duurzaamheid niet louter als onderwerp van landbouw- en erfgoededucatie aan bod te brengen, maar er zelf ook naar te handelen. Daarom wordt het didactisch materiaal via een speciaal hiervoor ontwikkelde website digitaal aangeboden aan leerkrachten. De communicatie hieromtrent gebeurt hoofdzakelijk elektronisch. CAG heeft een beleid uitgestippeld voor de duurzame opslag en bewaring van de digitale interviewbestanden waarover het centrum beschikt (verzameld in het kader van mondelinge geschiedenis projecten) Aandacht voor toegankelijkheid websites (OD 7.3) De websites en zijn Anysurfer-compliant, zodat de websites toegankelijk zijn voor slechtzienden en blinden. 38

42 4.8 Uitbouwen van een werking rond Immaterieel Cultureel Erfgoed en Mondelinge Geschiedenis (SD 8) Immaterieel Cultureel Erfgoed (ICE) CAG zet in de huidige beleidsperiode nadrukkelijk in op het Immaterieel Cultureel Erfgoed van landbouw, platteland en voeding. De voornaamste aandachtspunten en acties worden hieronder besproken ICE-overleg, samenwerking en afstemming in het cultureel-erfgoedveld CAG maakt deel uit van het ICE-trekkersnetwerk. In 2017 wordt het (minstens) tweemaandelijks overleg tussen de ICE-domeintrekkers LECA, ETWIE, CAG, Resonant en Het Firmament, tapis plein, FARO en platform verdergezet in functie van de verdere netwerkontwikkeling, taakverdeling, afstemming en samenwerking rond dienstverlening en begeleiding alsook rond opvolging van het digitale ICE-platform voor elk van de (minstens) 5 domeinen. Met het oog op samenwerking en afstemming van de ICE-praktijk in de professionele ICE-sector wordt op initiatief van het ICE-platform en het ICE-trekkersnetwerk structureel overleg geïnitieerd en opgevolgd. In 2017 wordt net zoals de vorige jaren een (half)jaarlijks ICE-overleg georganiseerd met de ICE-medewerkers van regionale en stedelijke erfgoedcellen. Op vraag van de erfgoedcellen wordt werk gemaakt van een update van een stappenplan voor de ondersteuning van gemeenschappen bij een borgingstraject. Daarnaast wordt twee maal per jaar een nieuwsbrief op maat verzonden. In opvolging van de bevraging in het museale veld in 2015 zal vanuit het ICE-trekkersnetwerk ook in 2017 ingezet worden op de daaruitvolgende doelstellingen: Bijdragen aan de algemene kennis- en expertiseontwikkeling m.b.t. ICE in de museumsector. Ontwikkelingsgerichte acties initiëren en faciliteren die gericht ICE-expertise samenbrengen, opbouwen en versterken: sectorbrede acties zoals Domeinoverleg en vormingsaanbod: Opzetten van een verdiepende workshop voor musea met een ICE-werking & aanbod van individuele workshops op maat. IMP (Intangible Cultural Heritage and Museum project): Europees samenwerkingsproject (partners uit Vlaanderen, Nederland, Frankrijk, Italië en Zwitserland) rond het borgen van immaterieel erfgoed in een museale context. Binnen het project worden internationale good practices verkend en wordt ingezet op expertisedeling en -ontwikkeling over de grenzen heen d.m.v. meerdaagse praktijkuitwisselingsmomenten voor museummedewerkers, een website en toolbox. Het netwerk stelde in 2016 een subsidieaanvraag op voor het programma Creative Europe Culture. Bij groen licht voor de Creative Europe-aanvraag, gaat IMP van start in juli Opsporen, verkennen en delen van interessante binnen- en buitenlandse voorbeeldpraktijken. Ondersteunen en opvolgen van labotrajecten rond musea en ICE in Vlaanderen. Actieplan CAG

43 Het ICE trekkersnetwerk neemt doorheen de jarenwerking initiatieven voor overleg, samenwerking, expertisedeling en ondersteuning naar de archiefsector. Het traject heeft dezelfde inzet en lijnen voor ogen als het museumtraject, maar hanteert een kleinschaliger en dialogisch procesverloop op maat van (het ritme en lopende trajecten in) de archiefsector. De uitbouw en opvolging van het digitale ICE-platform blijft een belangrijk punt van samenwerking in het ICE-trekkersnetwerk. De geplande actualisering van het ICE-beleid wordt opgevolgd i.f.v. de vertaling ervan naar en actualisering van het digitale ICE-platform. De jarenlange opgebouwde ervaring in het werken met het huidige digitale platform wordt hierin meegenomen. Het ICEtrekkersnetwerk blijft nadruk leggen op communicatieve uitbouw en drempelverlagende acties. In 2017 zet het ICE-trekkersnetwerk verder in op de campagne en acties die gebundeld worden als #ikschrijfgeschiedenis. Doelstelling is een diversifiëring en actualisering van de werking en het beeld van ICE te realiseren. Enkele specifieke thema s worden (in de praktijk en op het platform) verder ontwikkeld en opgevolgd: ICE & ethiek, Participatief documenteren van ICE, ICE en competentieontwikkeling en ICE & Diversiteit. Het ICE-trekkersnetwerk zal de actualisering van het immaterieel erfgoedbeleid, zoals werd opgenomen in het Voorontwerp van Decreet houdende de ondersteuning van cultureelerfgoedwerking in Vlaanderen, van nabij opvolgen. Het voorontwerp van het nieuwe decreet heeft het in hoofdstuk 3 ook over de mogelijkheid tot het oprichten van een cultureel-erfgoedorganisatie die de cultureel-erfgoedwerking opneemt voor het immaterieel cultureel erfgoed. Tapis plein nam in het najaar van 2016 een gericht initiatief rond de uitwerking van deze nieuwe organisatie. De leden van het ICE-trekkersnetwerk hadden reeds een verkennend gesprek rond mogelijke, gewenste en/of haalbare scenario s. CAG wil zich in 2017 als actieve partner mee engageren in de opstart van een nieuwe organisatie rond ICE en participeert mee in de gesprekken die de volgende maanden zullen lopen om de diverse mogelijkheden en modaliteiten verder te bekijken ICE van landbouw, platteland en voeding De domeintrekkers nemen elk binnen hun ICE-domein een rol op als makelaar en nemen het voortouw inzake de informatiedoorstroom binnen het professionele netwerk, onderlinge samenwerking en afstemming en de aanpak van specifieke noden binnen het domein. Als makelaar of trekker van het domein natuur en universum verdeelt CAG dit domein in drie meer aanschouwbare subvelden: mens en dier, mens en voeding en mens en landschap. Ook in 2017 kiezen we per domein één dossier waar we echt onze schouders onder zetten. Ook minder evidente rurale tradities zullen we proberen in onze werking mee te nemen. Tevens wordt nagedacht hoe er meer kan worden ingezet op levend erfgoed (van levende planten en dieren) en op duurzame ontwikkeling (in navolging van het hoofdstuk over duurzame ontwikkeling dat in 2016 aan de Operationele Richtlijnen bij de 2003 Conventie over immaterieel erfgoed werd toegevoegd). In 2017 blijven we verder volop inzetten op het samenbrengen van mensen, gemeenschappen en netwerken en hebben we specifieke aandacht voor de link tussen ICE en collecties. Als aanspreekpunt voor ICE en dieren leidt CAG sinds 2014 een traject waarin bekeken wordt welke noden en vragen er leven rond dit thema, zowel binnen gemeenschappen als bij het brede publiek. CAG zet ook in 2017 verder in op het uitwisselen van ervaringen en expertise 40

44 en het houden van een duurzame dialoog met alle relevante en geïnteresseerde spelers (erfgoedgemeenschappen, professionele erfgoedwerkers, dierenrechtenorganisaties, landbouworganisaties, overheidsinstanties, ethici, hogescholen en studenten). De themapagina ICE en dieren op het platform wordt up to date gehouden. Jaarlijks vindt er minimum één overleg plaats met de Dienst Dierenwelzijn van de Vlaamse overheid. Bij specifieke cases of mogelijke controverses, kunnen deze contacten worden geïntensifieerd. De internationale situatie rond ICE en dieren wordt nauwlettend opgevolgd en de internationale contacten verder ontwikkeld. Lopende erfgoedzorgtrajecten met dieren: Brabants trekpaard (zie 5.2), de Hondenzwemming te Sint-Baafs-Vijve (aanvraag voorzien voor november 2017). In deze erfgoedzorgtrajecten zal specifiek aandacht worden geschonken aan het thema dierenwelzijn met o.a. een workshop en het uitwerken van een tekst rond dierenwelzijn. Als aanspreekpunt voor ICE en voeding zal CAG in het traject dat de Afdeling Cultureel Erfgoed van de Vlaamse overheid start voor de actualisering van het immaterieel erfgoedbeleid, erop helpen toezien dat er vanuit een kwaliteitsvolle aanpak een herdefiniëring van het gebruik van het ICE-logo kan komen. Het thema commercialisering en ICE wordt in het algemeen verder opgevolgd. Naar aanleiding van het indienen van het dossier rond de Belgische Biercultuur bij UNESCO, werd in 2016 het Observatorium voor de verscheidenheid van de brouwkunst en haar waardering opgericht. Om de praktische uitvoering van de borgingsmaatregelen en de dialoog tussen de verschillende brouwers, bierkenners en liefhebbers te stimuleren, ijverde CAG voor het oprichten van een werkgroep als subgroep van het Observatorium. In 2017 zal deze werkgroep in het zog van het Observatorium minimum twee keer bijeenkomen. Op de studienamiddag van 14 januari 2017 voor molenaars, zal CAG in de lezing Nieuwe kansen voor molenaars de nadruk leggen op de mogelijkheden van het molenaarsambacht vandaag, de band met de landbouw en de groeiende aandacht voor de korte-keten, en de kansen die een ICE-erfgoedzorgtraject kan bieden. In het kader van het erfgoedtraject Voeding in Brussel zal CAG een methodiek ontwikkelen voor de registratie van voedingstradities. Deze methodiek kan daarna ook voor andere projecten en de algemene ICE-werking dienen. Lopende erfgoedzorgtrajecten voeding: de Geraardsbergse mattentaart, De Pikkeling (aanvraag voorzien voor mei 2017), Borgerhout bewaart, de Belgische biercultuur, kermiscultuur, frietkotcultuur, telen van grondwitloof, Kriekenboomsage, hopcultuur en Harens witloof. Wat betreft het thema ICE en landschap, blijft CAG geïnteresseerd in een mogelijke samenwerking rond veldnamen (met FARO, het Agentschap Onroerend Erfgoed, Heemkunde Vlaanderen, Landelijke Gilden en Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete) en zal eventuele opportuniteiten daarvoor zeker ondersteunen. Met het Agentschap Onroerend Erfgoed zal verder worden bekeken of CAG een rol kan voor het ICE-aspect van de Schans van Veught, die recent werd beschermd als archeologische site. Erfgoedzorgtrajecten landschap: Bloesemzegening in Haspengouw en de Floraliën Gent (in de opstartfase). Actieplan CAG

45 CAG moedigt de eigen erfgoedgemeenschap aan om elementen immaterieel cultureel erfgoed te registreren via het platform Verder zal ICE van landbouw, platteland en voeding regelmatig in de kijker worden gezet in de nieuwsbrief, op de website en Facebookpagina van CAG. ICE wordt ook in de andere lijnen van de basiswerking van CAG consequent meegenomen. Er wordt ten slotte gekeken op welke wijze de inhoudelijke kennis en expertise die CAG verwerft rond diverse ICE-dossiers en thema s kan worden verankerd en gevaloriseerd, bijvoorbeeld op Het Virtuele Land, op en door publicatie van artikels. CAG begeleidt en ondersteunt (op vraag) organisaties, personen, verenigingen en overheden bij het borgen van ICE van landbouw, platteland en voeding. In sommige cases leidt een begeleidingstraject tot een registratie van het ICE-element op het platform In 2017 zal bekeken worden of de projecten van Philippe Debroe, Sputnik vzw rond de kriekenboomsage in Schaarbeek en het grondwitloof in Haren uitgebreid op het platform kunnen worden gedocumenteerd. Bij andere ICE-elementen, zoals bv. de Hondenzwemming te Sint-Baafs-Vijve, het Brabants trekpaard, de Bloesemzegening, de Geraardsbergse mattentaart en het Internationaal Folkloristisch Oogstfeest De Pikkeling kan dit leiden tot een aanvraagdossier voor erkenning op de ICE Inventaris Vlaanderen. CAG helpt de betrokken erfgoedgemeenschap bij het ontwikkelen van een erfgoedzorgplan en geeft advies en begeleiding bij het aanvraagdossier. Bij ICE-elementen die reeds op de Inventaris staan, houdt CAG de vinger aan de pols en informeert regelmatig naar de borgingsacties, onder meer i.f.v. de jaarlijkse voortgangsrapporten die de Vlaamse overheid vraagt. In 2017 gaat dat onder meer om de volgende dossiers: de kermiscultuur, Belgische frietkotcultuur, de Belgische biercultuur, het telen van grondwitloof, Waregem Koerse Feesten, Houtem Jaarmarkt en garnaalvisserij te paard. Een aantal ICE-elementen kijken nog verder en willen een dossier indienen bij UNESCO. Ook hier verzorgt CAG advies en begeleiding op maat. Als geaccrediteerde NGO door UNESCO werkt CAG ook in 2017 verder aan de uitbouw van een netwerk van contacten in binnen- en buitenland. Sinds 2016 maakt Chantal Bisschop deel uit van de Evaluatiecommissie voor ICE-dossier in de Duitstalige Gemeenschap van België. CAG is lid van de Association for Critical Heritage Studies (ACHS), ICH (Intangible Cultural Heritage) en Researchers Group en ontvangt via de maandelijkse nieuwsbrieven informatie en ideeën over ICE van over de hele wereld. Er wordt een proposal ingediend voor een paper over intangible cultural heritage and animals voor het Rural History 2017 congres in Leuven in september Eind 2016 werd in navolging van het D3O en D5O, ook een Domein 4 Overleg voor natuur en universum (D4O) georganiseerd. Het D4O wil alle cultureel-erfgoedorganisaties die op het Vlaams niveau actief zijn rond ICE van natuur en universum (expertisecentra, erfgoedcellen, musea, archieven ) geregeld samenbrengen. Zo kan de werking op elkaar worden afgestemd om een maximale kennisdeling, doorverwijzing en uitwisseling van informatie mogelijk te maken. Op basis van de wensen en noden die tijdens dit eerste overleg naar voren zullen komen, zal het D4O evt. uitgebreid worden met andere relevantie organisaties (zoals bijvoorbeeld Steunpunt Levend erfgoed, Regionale Landschappen, Academie voor Streekgebonden Gastronomie of Boomgaardenstichting). Ook in 2017 wordt een Domein 4 Overleg georganiseerd. 42

46 4.8.2 Mondelinge geschiedenis Aansluitend bij de werking rond ICE zet CAG ook acties op rond mondelinge geschiedenis. Voor 2017 zijn geen grote ambities gepland maar blijft CAG inzetten op: Verder ontwikkelen van een beleid rond afnemen en duurzame opslag en bewaren van interviews binnen CAG (zie ook 4.7.2) Inventarisatie en duurzame opslag van reeds ontwikkelde mondeling geschiedenisprojecten binnen CAG Uitbouwen en onderhouden van een netwerk en contacten in de academische en erfgoedwereld in binnen- en buitenland Opvolgen van studiedagen, colloquia en congressen over mondelinge geschiedenis Aanreiken van thema s voor scripties en masterproeven; middelbare scholen inspireren die werken met modules rond mondelinge geschiedenis In de module participatief documenteren van het project In de bres voor het Brabants trekpaard, zullen wellicht een aantal interviews met verschillende generaties traditiedragers uit de trekpaardenwereld worden afgenomen. Afhankelijk van hoe deze module zal vormgegeven worden, kunnen deze interviews ook de basis vormen van een luik publiekswerking rond het erfgoed en de tradities van het trekpaard. In het project Borgerhout bewaart (zie ) levert CAG ondersteuning en tips i.v.m. interviewtechnieken. In het intergenerationeel project van het Eetbaar landschap (zie 5.7) levert CAG ondersteuning en tips i.v.m. interviewtechnieken. Actieplan CAG

47 44 Foto: Suikermuseum Tienen, suikerstalen,