De Belgische Voedselconsumptiepeiling

Transcriptie

1 Afdeling Epidemiologie De Belgische Voedselconsumptiepeiling De Belgische Voedselconsumptiepeiling : IPH/EPI REPORTS N

2

3 Stephanie Devriese, Inge Huybrechts, Michel Moreau, Herman Van Oyen De Belgische Voedselconsumptiepeiling Epidemiologie, maart 2006; Brussel (België) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, WIV/EPI REPORTS N Depotnummer: D/2006/2505/17 De Belgische Voedselconsumptiepeiling VCP groep Onderzoeksteam (in alfabetische volgorde) Emmanuel Abatih (WIV, Epidemiologie) Stephanie Devriese (WIV, Epidemiologie) Inge Huybrechts (UGent, VMG) Michel Moreau (ULB, ESP) Herman Van Oyen (WIV, Epidemiologie) Diëtisten Mia Bellemans (UGent, VMG) Mieke De Maeyer (UGent, VMG) Khadija El Moumni (Institut Arthur Haulot) Davy Van Steenkiste (WIV, Epidemiologie) Wetenschappelijke stuurgroep Christine Bazelmans (ULB, ESP) Guy De Backer (UGent, VMG) Stefaan De Henauw (UGent, VMG) Marcel Kornitzer (ULB, ESP) Alain Leveque (ULB, ESP) Chistophe Matthys (UGent, VMG) Logistieke steun Noëmi Debacker (WIV, Epidemiologie) Anne-Lise Laffineur (WIV, Epidemiologie) Monique Schoonenburg (WIV, Epidemiologie) Bijzondere dank aan De diëtisten-enquêteurs De deelnemers en aan Leen Baert (UGent, FBW) Maaike Bilau (UGent, VMG) Yves Coppieters (ULB, ESP) Frank Devlieghere (UGent, FBW) Tineke De Vriendt (UGent, VMG) Marga Ocké (RIVM) Ilse Pynaert (UGent, VMG) Christelle Senterre (ULB, ESP) Isabelle Sioen (UGent, VMG) Nadia Slimani (IARC) Marie-Paule Vanderelst (ULB, ESP) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid J. Wytsmanstraat Brussel België Tel: Fax: liesbeth.temme@iph.fgov.be IPH/EPI REPORTS Nr

4 De Belgische Voedselconsumptiepeiling Betrokken instituten Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu Universiteit Gent, Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Université Libre Bruxelles, Ecole de Santé publique Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Afdeling Epidemiologie Opdrachtgevers FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu

5 Algemene Inhoud Volume I Executieve samenvatting... 7 I. Inleiding en methoden II. Studiepopulatie III. Voedings- en gezondheidsstatus IV. Voedingsprofiel Volume II V. Voedingsmiddelen 1 Voedingsdriehoek Dranken Graanproducten en aardappelen Groenten Fruit Melk- en calciumverrijkte sojaproducten Vlees, vis, eieren en vervangproducten Smeer- en bereidingsvet Restgroep Volume III VI. Energie en macronutriënten 1 Aanbevelingen Energie Vetten Koolhydraten Eiwitten VII. Micronutriënten 1 Aanbevelingen Calcium IJzer Vitamine C

6 Algemene Inhoud Volume IV VIII. Rauwe voedingsmiddelen IX. Voedingshygiëne en voedselveiligheid binnen het huishouden Bijlage 1 - Geselecteerde gemeenten Bijlage 2.1- Communicatieformulier Voedselconsumptiepeiling Bijlage Ontvangstformulier Voedselconsumptiepeiling Bijlage Voedingsmiddelengroepen Bijlage Voedingsmiddelenlijst Bijlage 4 - Verstrekkingeenheden en conversiefactoren bij de Vlaamse voedingsdriehoek Bijlage 5 - Conversiefactoren...867

7 Hoofdstuk VII.4 Vitamine C Inleiding en methoden Studiepopulatie Voedings- en gezondheidsstatus Voedingsprofiel Aanbevelingen Voedingsmiddelen Energie en macronutriënten Calcium IJzer Micronutriënten Vitamine C Rauwe voedingsmiddelen Voedingshygiëne De Belgische Voedselconsumptiepeiling

8

9 Inhoudstafel SAMENVATTING INLEIDING INDICATOREN RESULTATEN TABELLEN REFERENTIELIJST

10

11 Samenvatting De gemiddelde gebruikelijke inname van vitamine C in onze Belgische bevolking ligt voor alle leeftijdsgroepen en voor zowel mannen als vrouwen boven de aanbeveling van 70 mg/dag. In de totale Belgische bevolking is er 64% die aan de aanbeveling van 70 mg/dag voldoet. Er zijn geen significante verschillen voor geslacht of leeftijd betreffende de gebruikelijke vitamine C inname De vitamine C inname is hoger in Vlaanderen dan in Wallonië. Personen met een hogere opleiding hebben een hogere gebruikelijke vitamine C inname dan personen met een lage opleiding. Zij die een lichamelijke activiteit hebben positief voor de gezondheid, hebben een grotere vitamine C inname dan inactieve personen. In de lente wordt het meest vitamine C ingenomen, terwijl in de herfst het minst vitamine C wordt ingenomen. Rokers, die in principe een hogere vitamine C behoefte hebben, blijken een lagere vitamine C inname te hebben dan niet rokers. Fruit blijkt de voornaamste vitamine C bron te zijn, gevolgd door vruchten- en groentensappen, aardappelen, vruchtgroenten en soepen

12 1 Inleiding Vitamine C is betrokken bij de collageenvorming, bij de stofwisseling van ijzer, gluciden, lipiden en proteïnen, bij het spier- en hersenmetabolisme, bij de controle van de beenvorming en bij de hormoonsynthese. Vitamine C ondersteunt tevens de humorale verdedigingsmechanismen. Als anti-oxydans beschermt vitamine C de weefsels tegen het schadelijk effect van vrije radicalen, die betrokken zouden zijn bij bepaalde kankers en bij hart- en vaatziekten (1). Vitamine C kan niet worden gesynthetiseerd in het menselijk lichaam en moet dus via de voeding ingenomen worden (2). De aanbevolen dagelijks hoeveelheid (ADH) is zowel voor mannen als voor vrouwen 70 mg/dag. Gezien bepaalde risicopersonen meer zijn blootgesteld aan schadelijke effecten van oxydantia zoals vrije radicalen, ligt hun behoefte aan vitamine C hoger (zo wordt voor rokers een opname van 125 mg voorgesteld). Ook in stressomstandigheden zal het lichaam meer vitamine C verbruiken. Bij kinderen en adolescenten zijn de behoeften per kg lichaamsgewicht belangrijker dan bij volwassenen. Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven hebben een hogere vitamine C behoefte om de uitwisselbare reserves op een gepast niveau te houden. Een tekort aan vitamine C veroorzaakt scheurbuik (aantasting van tandvlees en spierweefsel, huidbloedingen, een grotere neiging tot vermoeidheid en een verhoogde gevoeligheid aan infecties). Zoals reeds werd vermeld in hoofdstuk VII.3 bevordert vitamine C eveneens de ijzeropname. Een teveel aan vitamine C daarentegen wordt snel geëlimineerd via de urine. Toxische effecten van vitamine C zijn nooit vastgesteld, hoewel bij extreem hoge dosissen een risico op niersteenvorming zou bestaan (2, 3). Belangrijke bronnen in de voeding zijn citrusvruchten, bladgroenten, fruit, aardappelen en bessen (3)

13 2 Indicatoren Voor de berekening van de inname van micronutriënten uit de gegevens verzameld met de herhaalde 24-uursvoedingsnavragen werden de gerapporteerde voedingsmiddelen gekoppeld aan het best passende voedingsmiddel uit een voedingsmiddelendatabank (zie hoofdstuk I.4 punt 2.4). De gebruikelijke inname van de nutriënten in de populatie werd geschat d.m.v. het programma C-Side op basis van de informatie bekomen tijdens de 2-maal herhaalde 24- uursvoedingsnavraag (4, 5). Dit is niet gelijk aan het gemiddelde over de 2-maal herhaalde 24- uursvoedingsnavragen. Voor een correcte evaluatie van de verdeling van de inname binnen de bevolking in vergelijking met de voedingsnormen, is niet het gemiddelde over de twee dagen belangrijk, maar de inname over een langere periode (d.w.z. de gebruikelijke inname), waarbij enkel de variatie tussen personen belangrijk is en niet de intra-individuele variatie. De methode is in detail besproken in het eerste hoofdstuk (zie hoofdstuk I.4 punt 3.1). Hieronder wordt kort uitgelegd hoe de tabellen gebruikelijke consumptie gelezen moeten worden. Er worden twee tabellen gegeven. De eerste tabel beschrijft de verdeling voor de totale bevolking en volgens het geslacht, met ook een indeling in leeftijdsgroepen. Al de resultaten in de tabel zijn, naast de weging voor het steekproefontwerp (zie hoofdstuk II.2), ook gewogen voor de dag en het seizoen tijdens dewelke het interview werd afgenomen. De eerste twee kolommen tonen het gemiddelde en de standaard deviatie (SD) als maat voor de spreiding van de verdeling. In de volgende vier kolommen worden de geschatte waarden van percentielen 25, 50 (de mediaan), 75 en 97.5 gegeven. De volgende kolom toont het percentage van de bevolking dat voldoet aan een voedingsaanbeveling. Dit is het percentage met een inname onder of boven een grenswaarde of een inname tussen 2 grenswaarden. De twee laatste kolommen geven aantallen: de eerste kolom geeft het aantal 24-uursvoedingsnavragen (kolom met hoofding n ) en de tweede kolom geeft het aantal respondenten (kolom met hoofding N ). De tweede tabel toont de gemiddelde inname in functie van verschillende variabelen (geslacht, opleiding, woonplaats, gewicht, seizoen, lichamelijke activiteit, huishoudgrootte). Het eerste gemiddelde (kolom Gem_1) is gelijkaardig aan dit van de eerste tabel, nl. gewogen voor het steekproefontwerp, dag en seizoen van het interview. In al de andere kolommen is in het mathematisch model ook rekening gehouden met mogelijke verschillen in de geslachts- en leeftijdsverdeling. De inhoud van deze kolommen is zoals besproken hierboven

14 3 Resultaten Bij het weergeven van de cijfers betreffende de gemiddelde dagelijkse vitamine C inname, werd geen rekening gehouden met een mogelijke vitamine C inname via voedingssupplementen. De gemiddelde dagelijkse vitamine C inname in de algemene populatie, 15 jaar en ouder, bedraagt 89.7 mg (SD 42.0). De interquartielrange gaat van 59.0 mg tot mg (Tabel VII.4. 1). Op individueel niveau haalt 64% van de totale populatie de aanbeveling van 70 mg vitamine C per dag. De gemiddelde vitamine C inname is zowel bij vrouwen als bij mannen hoger dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van 70 mg/dag. De gebruikelijke vitamine C inname bij vrouwen en mannen is respectievelijk 90.5 mg (SD 43.2) en 88.9 mg (SD 40.3). Op individuele basis, haalt voor beide geslachten ongeveer 64% de aanbeveling van 70 mg/dag. Uit onderstaande figuur kan afgeleid worden dat de gebruikelijke vitamine C inname nauwelijks verschilt voor geslacht noch voor leeftijd. Er zijn eveneens geen significante verschillen in de gebruikelijke vitamine C inname volgens BMI en huishoudgrootte. De gebruikelijke vitamine C inname is hoger in Vlaanderen (94.3 mg/dag (SD 41.0) en 70% = ADH) dan in Wallonië (83.1 mg/dag (SD 40.8) en 56% = ADH). Uit de resultaten volgt eveneens dat de vitamine C inname het hoogst is in de lente (93.0 mg/dag (SD 41.6) en 68% = ADH) en het laagst in de herfst (84.9 mg/dag (SD 38.4) en 61% = ADH)

15 Figuur VII.4. 1 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Gebruikelijke consumptie van vitamine C (mg/dag) Percentage die voldoet aan de aanbeveling voor vitamine C per dag (Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH)) Hoger opgeleiden (97.9 mg/dag (SD 41.8) en 73% = ADH) blijken een hogere gebruikelijke vitamine C inname te hebben dan lager opgeleiden (82.9 mg/dag (SD 41.0) en 57% = ADH). Personen met een lichamelijke activiteit die positief is voor de gezondheid (96.9 mg/dag (SD 47.2) en 69% = ADH) hebben eveneens een hogere vitamine C inname dan inactieve personen (81.7 mg/dag (SD 34.4) en 59% = ADH) (Tabel VII.4. 2). Hoewel rokers een hogere vitamine C aanbeveling hebben dan niet rokers blijkt uit de resultaten dat frequente rokers significant minder vitamine C innemen (74.3 mg/dag (SD 31.8)) dan occasionele rokers (86.4 mg/dag (SD 48.0)) en niet-rokers (94.6 mg/dag (SD 43.4)). Slechts 7% van de frequente rokers haalt de aanbevolen inname voor rokers van 125 mg vitamine C per dag, in tegenstelling tot 21% van de niet-rokers. Uit de resultaten blijkt fruit (22%), vruchtensappen (21%) en groenten (21%, voornamelijk vruchtgroenten (10%)) de voornaamste vitamine C bron te zijn. Daarna volgen aardappelen (14%) en soepen (7%) (Tabel VII.4. 3)

16 4 Tabellen Tabel VII.4. 1 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Gebruikelijke consumptie van vitamine C (mg/dag) Gemiddelde SD P25 P50 P75 % = ADH n N VROUWEN < > Totaal MANNEN < > Totaal TOTAAL < > Totaal Gemiddelde: Gewogen gemiddelde gecorrigeerd voor interviewdag en seizoen n: Aantal 24-uursvoedingsnavragen N: Aantal respondenten % = 70 mg: % die voldoet aan de aanbeveling van meer dan 70 mg Vitamine C per dag

17 Tabel VII.4. 2 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Gebruikelijke consumptie van vitamine C (mg/dag) Gem_1 Gem_2 SD P25 P50 P75 % = ADH n N GESLACHT Vrouw Man OPLEIDING Lager sec. of minder BSO/TSO ASO Hoger onderwijs GEWEST Vlaams Brussels & Waals GEWICHT (BMI) Onder & gezond gewicht Overgewicht Obesiteit SEIZOEN Lente Zomer Herfst Winter LICHAMELIJKE Inactief ACTIVITEIT Minimaal Pos. voor gezondheid HUISHOUD- 1 persoon GROOTTE 2 personen personen TOTAAL Gem_1: Gewogen gemiddelde gecorrigeerd voor interviewdag en seizoen n: Aantal 24-uursvoedingsnavragen N: Aantal respondenten % = 70 mg: % die voldoet aan de aanbeveling van meer dan 70 mg/dag Vitamine C Gem_2: Gewogen gemiddelde gecorrigeerd voor interviewdag, seizoen, geslacht en leeftijd

18 Tabel VII.4. 3 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Bronnen van vitamine C bijdrage (in %) Groep Groepsnaam Procentuele vitamine C bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele vitamine C bijdrage subgroep 04 Fruit citrusvruchten andere fruitsoorten besvruchten en kleinfruit pitvruchten steenvruchten GEMENGD FRUIT NOTEN, ZADEN, NOTENSPREAD (NOTENSMEERSELS) NIET INGEDEELD OLIJVEN Niet alkoholische dranken VRUCHTE- EN GROENTESAPPEN LIMONADES, ISOTONE DRANKEN, SIROPEN THEE KRUIDENTHEE CICHOREI, SURROGATEN NIET INGEDEELD KOFFIE NIET INGEDEELD (MINERAAL)WATER

19 Vervolg Tabel VII.4. 3 Groep Groepsnaam Procentuele vitamine C bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele vitamine C bijdrage subgroep 02 Groenten VRUCHTGROENTEN KOOLSOORTEN BLADGROENTEN (M.U.V. KOOLSOORTEN) GEMENGDE SALADES/GROENTEN STENGEL- EN SPRUITGROENTEN KNOLGROENTEN UIEN, KNOFLOOK ERWTEN, MAÏS, TUINBONEN CHAMPIGNONGS OF PADDESTOELEN NIET INGEDEELD Aardappelen en andere knolgewassen aardappelen (algemeen) gefrituurde aardappelproducten aardappelbereidingen ander dan gefrituurd ANDERE KNOLGEWASSEN Soepen SOEPEN BOUILLON NIET INGEDEELD

20 Vervolg Tabel VII.4. 3 Groep Groepsnaam Procentuele vitamine C bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele vitamine C bijdrage subgroep 05 Melkproducten MELK YOGHURT PUDDINGEN OP MELK/ROOM/MOUSSE BASIS MELKDRANKEN KAAS KWARK E.D ROOM NIET INGEDEELD TOPPINGS KOFFIEMELK EN CREAMERS Granen en graanproducten ONTBIJTGRANEN ZOUTE VERSNAPERINGEN, TOOST DEEGWAREN, RIJST, ANDERE GRANEN KNACKEBROOD, BESCHUIT BROOD MEEL, VLOKKEN, BINDMIDDELEN BROOD, KNACKEBROOD, BESCHUIT NIET INGEDEELD DEEG

21 Vervolg Tabel VII.4. 3 Groep Groepsnaam Procentuele vitamine C bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele vitamine C bijdrage subgroep 15 Sauzen en kruiden/specerijen TOMATENSAUZEN NIET INGEDEELD KRUIDEN, SPECERIJEN EN SMAAKSTOFFEN MAYONAISES SMAAKMAKERS DRESSINGS SAUZEN GIST DESSERTSAUZEN Vlees en vleesproducten VLEESPRODUCTEN SCHAPE/LAMS ORGAANVLEES KALKOEN NIET INGEDEELD WILD EEND RUNDER KIP

22 Vervolg Tabel VII.4. 3 Groep Groepsnaam Procentuele vitamine C bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele vitamine C bijdrage subgroep VARKENS KALFS NIET INGEDEELD EN ANDER GEVOGELTE NIET INGEDEELD PAARDE GEITE KONIJN (TAM) GEVOGELTE GANS Suiker en zoetwaren SUIKER, HONING, JAM CHOCOLA, CANDY BARS, CHOCOLADEHAGEL/VLOKKEN SIROPEN IJS WATERIJS SORBETIJS NIET INGEDEELD ZOETWAREN (GEEN CHOCOLA) Cake, koek, gebak, puddingen CAKE, GEBAK, PUDDINGEN NIET-MELKBASIS BISCUIT NIET INGEDEELD

23 Vervolg Tabel VII.4. 3 Groep Groepsnaam Procentuele vitamine C bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele vitamine C bijdrage subgroep 14 Alcoholische dranken BIER, CIDER SHERRY, PORT, VERMOUTH E.D COCKTAILS, PUNCHES WIJN STERKE DRANK, BRANDEWIJN LIKEUREN NIET INGEDEELD ANIJSDRANKEN (PASTIS,..) Diversen NIET INGEDEELD NIET INGEDEELD SNACKS SOJAPRODUCTEN KUNSTMATIGE ZOETSTOFFEN Vis en schaaldieren VIS SCHAAL- EN WEEKDIEREN VISPRODUCTEN, VISSTICKS Peulvruchten PEULVRUCHTEN Eieren en eiproducten EIEREN Vetten BOTER NIET INGEDEELD PLANTAARDIGE OLIEN MARGARINES FRITUURVETTEN ANDERE DIERLIJKE VETTEN

24 Referentielijst 1. Sies H, Stahl W. Vitamins E and C, beta-carotene, and other carotenoids as antioxidants. American Journal of Clinical Nutrition 1995;62:1315S CEC. Nutrient and energy intakes for the European Community. (thirty-first series) Commission of the European Communities, food - science and Techniques. Reports of the Scientific Committee for Food. 3. Belgische Hoge Gezondheidsraad. Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie Brussel. 4. Dodd, K. W. A technical guide to C-SIDE. Software for Intake Distribution Estimation. Technical Report 96-TR 32, Department of Statistics and Center for Agricultural and Rural Development; Iowa State University. 5. Iowa State University. A user's guide to C-SIDE. Software for Intake Distribution Estimation. Technical Report 96-TR 31, Department of Statistics and Center for Agricultural and Rural Development; Iowa State University