De Belgische Voedselconsumptiepeiling

Transcriptie

1 Afdeling Epidemiologie De Belgische Voedselconsumptiepeiling De Belgische Voedselconsumptiepeiling : IPH/EPI REPORTS N

2

3 Stephanie Devriese, Inge Huybrechts, Michel Moreau, Herman Van Oyen De Belgische Voedselconsumptiepeiling Epidemiologie, maart 2006; Brussel (België) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, WIV/EPI REPORTS N Depotnummer: D/2006/2505/17 De Belgische Voedselconsumptiepeiling VCP groep Onderzoeksteam (in alfabetische volgorde) Emmanuel Abatih (WIV, Epidemiologie) Stephanie Devriese (WIV, Epidemiologie) Inge Huybrechts (UGent, VMG) Michel Moreau (ULB, ESP) Herman Van Oyen (WIV, Epidemiologie) Diëtisten Mia Bellemans (UGent, VMG) Mieke De Maeyer (UGent, VMG) Khadija El Moumni (Institut Arthur Haulot) Davy Van Steenkiste (WIV, Epidemiologie) Wetenschappelijke stuurgroep Christine Bazelmans (ULB, ESP) Guy De Backer (UGent, VMG) Stefaan De Henauw (UGent, VMG) Marcel Kornitzer (ULB, ESP) Alain Leveque (ULB, ESP) Chistophe Matthys (UGent, VMG) Logistieke steun Noëmi Debacker (WIV, Epidemiologie) Anne-Lise Laffineur (WIV, Epidemiologie) Monique Schoonenburg (WIV, Epidemiologie) Bijzondere dank aan De diëtisten-enquêteurs De deelnemers en aan Leen Baert (UGent, FBW) Maaike Bilau (UGent, VMG) Yves Coppieters (ULB, ESP) Frank Devlieghere (UGent, FBW) Tineke De Vriendt (UGent, VMG) Marga Ocké (RIVM) Ilse Pynaert (UGent, VMG) Christelle Senterre (ULB, ESP) Isabelle Sioen (UGent, VMG) Nadia Slimani (IARC) Marie-Paule Vanderelst (ULB, ESP) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid J. Wytsmanstraat Brussel België Tel: Fax: liesbeth.temme@iph.fgov.be IPH/EPI REPORTS Nr

4 De Belgische Voedselconsumptiepeiling Betrokken instituten Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu Universiteit Gent, Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Université Libre Bruxelles, Ecole de Santé publique Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Afdeling Epidemiologie Opdrachtgevers FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu

5 Algemene Inhoud Volume I Executieve samenvatting... 7 I. Inleiding en methoden II. Studiepopulatie III. Voedings- en gezondheidsstatus IV. Voedingsprofiel Volume II V. Voedingsmiddelen 1 Voedingsdriehoek Dranken Graanproducten en aardappelen Groenten Fruit Melk- en calciumverrijkte sojaproducten Vlees, vis, eieren en vervangproducten Smeer- en bereidingsvet Restgroep Volume III VI. Energie en macronutriënten 1 Aanbevelingen Energie Vetten Koolhydraten Eiwitten VII. Micronutriënten 1 Aanbevelingen Calcium IJzer Vitamine C

6 Algemene Inhoud Volume IV VIII. Rauwe voedingsmiddelen IX. Voedingshygiëne en voedselveiligheid binnen het huishouden Bijlage 1 - Geselecteerde gemeenten Bijlage 2.1- Communicatieformulier Voedselconsumptiepeiling Bijlage Ontvangstformulier Voedselconsumptiepeiling Bijlage Voedingsmiddelengroepen Bijlage Voedingsmiddelenlijst Bijlage 4 - Verstrekkingeenheden en conversiefactoren bij de Vlaamse voedingsdriehoek Bijlage 5 - Conversiefactoren...867

7 Hoofdstuk VII.2 Calcium Inleiding en methoden Studiepopulatie Voedings- en gezondheidsstatus Voedingsprofiel Voedingsmiddelen Energie en macronutriënten Aanbevelingen Micronutriënten Calcium Rauwe voedingsmiddelen IJzer Vitamine C Voedingshygiëne De Belgische Voedselconsumptiepeiling

8

9 Inhoudstafel SAMENVATTING INLEIDING METHODE EN INDICATOREN RESULTATEN TABELLEN REFERENTIELIJST

10

11 Samenvatting De gemiddelde calciuminname is 838 mg/dag bij mannen en 716 mg/dag bij vrouwen. De gemiddelde calciuminname ligt voor zowel mannen als vrouwen voor alle leeftijdsgroepen onder de leeftijdspecifieke dagelijkse aanbeveling (900 mg voor jarigen en 1200 mg voor 60-plussers en voor jarigen). Mannen hebben een beduidend hogere calciuminname dan vrouwen. De calciuminname bij volwassen mannen en vrouwen daalt met de leeftijd. Binnen de groep van jarigen ligt het grootste percentage die de leeftijd en geslachtspecifieke aanbeveling haalt. Personen met een hogere opleiding hebben een hogere gebruikelijke calciuminname dan personen met een lage opleiding. Zij die een lichamelijke activiteit hebben positief voor de gezondheid hebben een grotere calciuminname dan inactieve personen. Personen met een onder- of gezond gewicht hebben een hogere gebruikelijke calciuminname dan obesen. De gemiddelde gebruikelijke inname van calcium in huishoudens van 3 of meer personen is beduidend hoger in vergelijking met 2 of 1 persoonshuishoudens. Uit de resultaten blijkt kaas de voornaamste calciumbron te zijn, gevolgd door melk, water, yoghurt en brood

12 1 Inleiding Calcium is een multifunctionele voedingsstof. Het lichaam van een volwassen man bevat ongeveer 1,2 kg calcium (1). Slechts een kleine fractie van de hoeveelheid calcium die in het lichaam aanwezig is, speelt een vitale rol in de regulatie van een aantal essentiële metabole functies zoals de bloedstolling, neuromusculaire prikkelbaarheid, overdracht van zenuwprikkels, spiercontracties, membraandoorlaatbaarheid en vrijstelling van hormonen. Meer dan 99 % van het calcium dat aanwezig is in het lichaam is nochtans gelokaliseerd in het skelet waar het bijdraagt tot de structuur en de sterkte ervan (1). De calciumabsorptie Calcium uit de voeding bereikt de dunne darm onder oplosbare en onoplosbare vorm. Hoewel het oplosbaar calcium goed geabsorbeerd wordt, kan slechts een beperkte hoeveelheid onoplosbaar calcium geabsorbeerd worden (Figuur VII.2. 1). Figuur VII.2. 1: Calciumbalans (absorptie & excretie) (2) Calcium uit de voeding bereikt de dunne darm onder oplosbare en onoplosbare vorm. Hoewel het oplosbaar calcium goed geabsorbeerd wordt, kan slechts een beperkte hoeveelheid onoplosbaar calcium geabsorbeerd worden. Calcium dat niet wordt opgenomen, zal met de stoelgang uitgescheiden worden. De netto absorptie wordt gereduceerd door endogene verliezen (zoals calcium gesecreteerd in lever of pancreassappen). Naarmate de calciuminname via de voeding toeneemt, zal de calciumopname afnemen. Hoewel calcium eveneens uitgescheiden wordt via de huid, het zweet en het haar, wordt het voornamelijk uitgescheiden via de urine

13 De opname doorheen de darmwand in de bloedstroom gebeurt zowel passief via diffusie als actief onder invloed van het hormoon calcitriol (1,25-dihydroxycholecalciferol of actief vitamine D). De absorptie is efficiënter naarmate de calciuminname lager is en de fysiologische behoefte hoger (bv. tijdens de adolescentie en de zwangerschap). Naarmate men ouder wordt, vermindert de absorptie. Naast de fysiologische toestand waarin iemand zich bevindt, kan de opname eveneens verschillen naargelang de aard en de samenstelling van de voedingsmiddelen. Ongeveer 30 tot 35 % van de hoeveelheid calcium in een westerse voeding wordt opgenomen, de rest gaat verloren via de stoelgang (2). De calciumexcretie Eenmaal opgenomen in de bloedstroom vinden de belangrijkste verliezen van calcium uit het lichaam plaats via de urine. Slechts kleine hoeveelheden gaan verloren via het haar, de huid en het zweet. De nieren reabsorberen 98 tot 99 % van de hoeveelheid calcium die ze filteren. Hoeveel calcium men uiteindelijk via de urine verliest, kan sterk variëren. De calciumexcretie vermindert bijvoorbeeld op hoge leeftijd, is groter bij mannen dan bij vrouwen en groter bij vrouwen in de menopauze. Een te hoge inname van eiwitten, natrium, alcohol, cafeïne, theïne en sulfaten verhoogt de urinaire calciumexcretie. De calciumconcentratie in het bloed moet binnen zeer strikte grenzen blijven. Zodra de aanbreng via de voeding onvoldoende is en de calciumconcentratie in het bloed te laag dreigt te worden, staan de botten calcium af vanuit hun opslag onder invloed van het parathyroidhormoon en calcitriol. Wanneer de botten te vaak calcium moeten afstaan, wordt de structuur van het skelet aangetast en neemt de sterkte ervan af. Bovendien is het skelet een levend weefsel dat voortdurend wordt afgebroken en opnieuw moet worden opgebouwd. Omwille van het feit dat het lichaam voortdurend calcium verliest moet er voldoende calcium met de voeding worden opgenomen om dit verlies te compenseren. Ongeveer één derde van de volwassen botmassa wordt aangemaakt in de kinder- en puberteitsjaren. Een adequate calciuminname en voldoende beweging tijdens de groeiperiode zijn dan ook essentieel om een optimale botaanmaak te verzekeren en een hoge piekbotmassa te bereiken. Er wordt aangenomen dat de piekbotmassa tussen het 25 ste en 30 ste levensjaar wordt bereikt. Wie tegen de leeftijd van 30 jaar onvoldoende botkapitaal of botmassa heeft verzameld door een tekort aan bouwmaterialen kan dit later niet meer goedmaken en loopt meer kans op osteoporose. Nochtans is een adequate calciuminname via de voeding niet alleen van belang tijdens de kinder- en jeugdjaren, maar blijft deze calciuminname via de voeding ook na de groei essentieel om een permanente botsynthese mogelijk te maken. Wanneer de calciuminname inadequaat is, zal het bot moeten putten uit haar reserves om de bloedwaarden op peil te houden, wat de botdichtheid vermindert en de beenderen poreus en broos maakt. Het uiteindelijke gevolg is osteoporose met een toenemend risico op mogelijk invaliderende fracturen (1,2)

14 Preventie van osteoporose De prevalentie van osteoporose stijgt sterk met de leeftijd en is bij vrouwen hoger dan bij mannen. Een lage botmassa kan het gevolg zijn van een versneld botverlies tijdens het ouder worden gecombineerd met het feit dat men op jong volwassen leeftijd een relatief lage piekbotmassa heeft bereikt. Osteoporose wordt een steeds belangrijker gezondheids(economisch)probleem in de westerse wereld, omdat zowel het aantal ouderen als de levensverwachting toeneemt en de kosten van behandeling enorm hoog zijn (2). In België lijdt 15 % van de vrouwen en 3 % van de mannen van 65 jaar of ouder aan osteoporose (3). Daarnaast zijn er waarschijnlijk nog heel wat personen op leeftijd die eveneens osteoporose hebben, maar waarvan de botmassa niet is gecontroleerd of die niet worden behandeld. Gezien de incidentie van deze aandoening sterker toeneemt dan op basis van de veroudering van de bevolking mag worden verwacht, moet de verklaring waarschijnlijk worden gezocht in de afnemende lichamelijke activiteit en verkeerde voedingsgewoonten. Zowel voor mannen als voor vrouwen wordt een dagelijkse behoefte van 900 mg/dag aanbevolen. Er dient opgemerkt dat adolescenten en bejaarden een hogere behoefte hebben van zowat 1200 mg/dag (4). De voornaamste calciumbronnen in de voeding zijn melk- en zuivelproducten en groene bladgroenten (4)

15 2 Methode en indicatoren Voor de berekening van de inname van micronutriënten uit de gegevens verzameld met de herhaalde 24-uursvoedingsnavragen werden de gerapporteerde voedingsmiddelen gekoppeld aan het best passende voedingsmiddel uit een voedingsmiddelendatabank (zie hoofdstuk I.4 punt 2.4). De gebruikelijke inname van de nutriënten in de populatie werd geschat d.m.v. het programma C-Side op basis van de informatie bekomen tijdens de 2-maal herhaalde 24- uursvoedingsnavraag (5,6). Dit is niet gelijk aan het gemiddelde over de 2-maal herhaalde 24- uursvoedingsnavragen. Voor een correcte evaluatie van de verdeling van de inname binnen de bevolking in vergelijking met de voedingsnormen, is niet het gemiddelde over de twee dagen belangrijk, maar de inname over een langere periode (d.w.z. de gebruikelijke inname), waarbij enkel de variatie tussen personen belangrijk is en niet de intra-individuele variatie. De methode is in detail besproken in het eerste hoofdstuk (zie hoofdstuk I.4 punt 3.1). Hieronder wordt kort uitgelegd hoe de tabellen gebruikelijke consumptie gelezen moeten worden. Er worden twee tabellen gegeven. De eerste tabel beschrijft de verdeling voor de totale bevolking en volgens het geslacht, met ook een indeling in leeftijdsgroepen. Al de resultaten in de tabel zijn, naast de weging voor het steekproefontwerp (zie hoofdstuk II.2), ook gewogen voor de dag en het seizoen tijdens dewelke het interview werd afgenomen. De eerste twee kolommen tonen het gemiddelde en de standaard deviatie (SD) als maat voor de spreiding van de verdeling. In de volgende vier kolommen worden de geschatte waarden van percentielen 25, 50 (de mediaan), 75 en 97.5 gegeven. De volgende kolom toont het percentage van de bevolking dat voldoet aan een voedingsaanbeveling. Dit is het percentage met een inname onder of boven een grenswaarde of een inname tussen 2 grenswaarden. De twee laatste kolommen geven aantallen: de eerste kolom geeft het aantal 24-uursvoedingsnavragen (kolom met hoofding n ) en de tweede kolom geeft het aantal respondenten (kolom met hoofding N ). De tweede tabel toont de gemiddelde inname in functie van verschillende variabelen (geslacht, opleiding, woonplaats, gewicht, seizoen, lichamelijke activiteit, huishoudgrootte). Het eerste gemiddelde (kolom Gem_1) is gelijkaardig aan dit van de eerste tabel, nl. gewogen voor het steekproefontwerp, dag en seizoen van het interview. In al de andere kolommen is in het mathematisch model ook rekening gehouden met mogelijke verschillen in de geslachts- en leeftijdsverdeling. De inhoud van deze kolommen is zoals besproken hierboven

16 3 Resultaten Bij het weergeven van de cijfers betreffende de gemiddelde dagelijkse calciuminname werd geen rekening gehouden met een mogelijke calciuminname via voedingssupplementen. De gemiddelde dagelijkse calciuminname in de algemene populatie, 15 jaar en ouder, bedraagt mg (SD 308.9). De interquartielrange gaat van mg tot mg (Tabel VII.2. 1). De gemiddelde gebruikelijke calciuminname bij vrouwen is lager dan deze bij mannen, respectievelijk mg (SD 251.6) en mg (SD 352.6). De gemiddelde calciuminname ligt voor zowel mannen als vrouwen voor alle leeftijdsgroepen onder de leeftijdspecifieke dagelijkse aanbeveling (900 mg voor jarigen en 1200 mg voor 60-plussers en voor jarigen). Bij volwassen mannen daalt de gemiddelde calciuminname met de leeftijd van mg (SD 318.9) bij jarigen naar mg (SD 263.9) boven de 75 jaar. Bij volwassen vrouwen daalt de gemiddelde calciuminname eveneens met de leeftijd van mg (SD 249.7) bij jarigen naar mg (SD 208.5) boven de 75 jaar (Tabel VII.2. 1). Bij vrouwen tussen de leeftijd van jaar haalt 25% de leeftijdspecifieke calciumaanbeveling van 900 mg/dag. Voor meisjes onder de 18 jaar en voor vrouwelijke 60-plussers is er respectievelijk slechts 2.1% en 3.4% die de aanbeveling van 1200 mg haalt. Bij de vrouwelijke 75-plussers haalt zelfs minder dan 1% de aanbeveling van 1200 mg. Bij mannen haalt 40% tussen de leeftijd van jaar de leeftijdspecifieke calciumaanbeveling van 900 mg/dag. Bij jongens onder de 18 jaar haalt 17% de aanbeveling en bij mannelijke 60 & 75-plussers haalt respectievelijk slechts 7% en 4% de aanbeveling van 1200 mg (Figuur VII.2. 2)

17 Figuur VII.2. 2 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Gebruikelijke consumptie van calcium (mg/dag) Percentage die voldoet aan de aanbeveling voor calcium per dag (Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH)) Gewogen prevalentie gecorrigeerd voor interviewdag en seizoen Uit de resultaten blijkt eveneens dat personen met een hogere opleiding een hogere gemiddelde calciuminname hebben (857.8 mg/dag) dan zij die hoogstens het lager secundair hebben afgewerkt (673.7 mg/dag) (Tabel VII.2. 2). De gemiddelde gebruikelijke inname van calcium in huishoudens van 3 of meer personen is beduidend hoger (795.8 mg/dag) in vergelijking met 2 persoons- (750.8 mg/dag) of 1 persoonshuishoudens (717.6 mg/dag). Ook blijkt dat personen die meer lichamelijk actief zijn een hogere gebruikelijke calcium inname hebben (836.6 mg/dag) dan zij die inactief zijn (727.6 mg/dag). Zij die een ondergewicht of een gezond gewicht hebben blijken eveneens een hogere gebruikelijke calciuminname te hebben (780.0 mg/dag) dan zij die obees zijn (708.2 mg/dag) (Tabel VII.2. 2). Er zijn geen significante verschillen in de gebruikelijke calciuminname volgens woonplaats en seizoen (Tabel VII.2. 2). Kaas is de voornaamste calciumbron (27%), gevolgd door melk (14%). Nadien volgen drinkwater (8%), yoghurt (6%) en brood (4%) (Tabel VII.2. 3)

18 4 Tabellen Tabel VII.2. 1 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Gebruikelijke consumptie van calcium (mg/dag) Gemiddelde SD P25 P50 P75 % = ADH n N VROUWEN < > Totaal MANNEN < > Totaal TOTAAL < > Totaal Gemiddelde: gewogen gemiddelde gecorrigeerd voor interviewdag en seizoen n: aantal 24-uursvoedingsnavragen % = ADH: % dat voldoet aan de leeftijdsspecifieke calciumaanbeveling per dag (Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid) N: aantal respondenten

19 Tabel VII.2. 2 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Gebruikelijke consumptie van calcium (mg/dag) Gem_1 Gem_2 SD P25 P50 P75 n N GESLACHT Vrouw Man OPLEIDING Lager sec. of minder BSO/TSO ASO Hoger onderwijs GEWEST Vlaams Brussels & Waals GEWICHT (BMI) Onder & gezond gewicht Overgewicht Obesiteit SEIZOEN Lente Zomer Herfst Winter LICHAMELIJKE Inactief ACTIVITEIT Minimaal Pos. voor gezondheid HUISHOUD- 1 persoon GROOTTE 2 personen personen TOTAAL Gem_1: gewogen gemiddelde gecorrigeerd voor interviewdag en seizoen Gem_2: gewogen gemiddelde gecorrigeerd voor interviewdag, seizoen, geslacht en leeftijd n: aantal 24-uursvoedingsnavragen N: aantal respondenten

20 Tabel VII.2. 3 Voedselconsumptiepeiling, België, Bronnen van de calciumbijdrage (in %) Groep Groepsnaam Procentuele calcium bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele calcium bijdrage subgroep 05 Melkproducten KAAS MELK YOGHURT PUDDINGEN OP MELK/ROOM/MOUSSE BASIS MELKDRANKEN KWARK E.D KOFFIEMELK EN CREAMERS ROOM NIET INGEDEELD TOPPINGS Niet-alcoholische dranken (MINERAAL)WATER KOFFIE VRUCHTE- EN GROENTESAPPEN THEE LIMONADES, ISOTONE DRANKEN, SIROPEN KRUIDENTHEE CICHOREI, SURROGATEN NIET INGEDEELD NIET INGEDEELD

21 Vervolg Tabel VII.2. 3 Groep Groepsnaam Procentuele calcium bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele calcium bijdrage subgroep 06 Granen en graanproducten BROOD ONTBIJTGRANEN DEEGWAREN, RIJST, ANDERE GRANEN ZOUTE VERSNAPERINGEN, TOOST DEEG KNACKEBROOD, BESCHUIT MEEL, VLOKKEN, BINDMIDDELEN BROOD, KNACKEBROOD, BESCHUIT NIET INGEDEELD Groenten VRUCHTGROENTEN BLADGROENTEN (M.U.V. KOOLSOORTEN) KOOLSOORTEN GEMENGDE SALADES/GROENTEN KNOLGROENTEN STENGEL- EN SPRUITGROENTEN UIEN, KNOFLOOK ERWTEN, MAIS, TUINBONEN CHAMPIGNONGS OF PADDESTOELEN NIET INGEDEELD

22 Vervolg Tabel VII.2. 3 Groep Groepsnaam Procentuele calcium bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele calcium bijdrage subgroep 11 Suiker en zoetwaren CHOCOLA, CANDY BARS, CHOCOLADEHAGEL/VLOKKEN IJS ZOETWAREN (GEEN CHOCOLA) SUIKER, HONING, JAM SIROPEN SORBETIJS WATERIJS NIET INGEDEELD Cake, koek, gebak, puddingen CAKE, GEBAK, PUDDINGEN NIET-MELKBASIS BISCUIT NIET INGEDEELD Vlees en vleesproducten VLEESPRODUCTEN NIET INGEDEELD KIP VARKENS KALFS RUNDER SCHAPE/LAMS KALKOEN KONIJN (TAM)

23 Vervolg Tabel VII.2. 3 Groep Groepsnaam Procentuele calcium bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele calcium bijdrage subgroep WILD NIET INGEDEELD EN ANDER GEVOGELTE PAARDE EEND ORGAANVLEES NIET INGEDEELD GEITE GEVOGELTE GANS Fruit citrusvruchten andere fruitsoorten pitvruchten NOTEN, ZADEN, NOTENSPREAD (NOTENSMEERSELS) besvruchten en kleinfruit steenvruchten GEMENGD FRUIT OLIJVEN NIET INGEDEELD Soepen SOEPEN BOUILLON NIET INGEDEELD

24 Vervolg Tabel VII.2. 3 Groep Groepsnaam Procentuele calcium bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele calcium bijdrage subgroep 14 Alcoholische dranken BIER, CIDER WIJN COCKTAILS, PUNCHES STERKE DRANK, BRANDEWIJN SHERRY, PORT, VERMOUTH E.D ANIJSDRANKEN (PASTIS,..) LIKEUREN NIET INGEDEELD Aardappelen en andere knolgewassen aardappelen (algemeen) gefrituurde aardappelproducten aardappelbereidingen ander dan gefrituurd ANDERE KNOLGEWASSEN Diversen SNACKS SOJAPRODUCTEN NIET INGEDEELD NIET INGEDEELD KUNSTMATIGE ZOETSTOFFEN Vis en schaaldieren SCHAAL- EN WEEKDIEREN VIS VISPRODUCTEN, VISSTICKS

25 Vervolg Tabel VII.2. 3 Groep Groepsnaam Procentuele calcium bijdrage groep Groep Subgroep1 Subgroep2 Naam subgroep Procentuele calcium bijdrage subgroep 15 Sauzen en kruiden/specerijen NIET INGEDEELD TOMATENSAUZEN MAYONAISES DRESSINGS KRUIDEN, SPECERIJEN EN SMAAKSTOFFEN SMAAKMAKERS DESSERTSAUZEN SAUZEN GIST Eieren en eiproducten EIEREN Vetten MARGARINES BOTER NIET INGEDEELD PLANTAARDIGE OLIEN ANDERE DIERLIJKE VETTEN FRITUURVETTEN Peulvruchten PEULVRUCHTEN

26 Referentielijst 1. CEC. Nutrient and energy intakes for the European Community. (thirty-first series) Commission of the European Communities, food - science and Techniques. Reports of the Scientific Committee for Food. 2. Gurr, M. Calcium in nutrition Ilsi Europe concise monograph series. 3. Demarest, S., Leurquin, P., Tafforeau, J., Tellier, V., Van der Heyden, J., and Van Oyen, H. De gezondheid van de bevolking in België. Samenvatting. Gezondheidsenquête, België Brussel, WIV - COOV. 4. Belgische Hoge Gezondheidsraad. Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie Brussel. 5. Dodd, K. W. A technical guide to C-SIDE. Software for Intake Distribution Estimation. Technical Report 96-TR 32, Department of Statistics and Center for Agricultural and Rural Development; Iowa State University. 6. Iowa State University. A user's guide to C-SIDE. Software for Intake Distribution Estimation. Technical Report 96-TR 31, Department of Statistics and Center for Agricultural and Rural Development; Iowa State University