Verslag van de informateur Eric R.M. Balemans. aan de gemeenteraad van De Bilt

Transcriptie

1 Verslag van de informateur Eric R.M. Balemans aan de gemeenteraad van De Bilt Bilthoven, 9 mei

2 Inleiding Met dit verslag informeer ik uw raad over mijn bevindingen als informateur van de gemeente De Bilt. Ik beschrijf in grote lijnen wat de uitkomsten zijn van de twee gespreksronden die ik heb gehouden. Vervolgens geef ik aan welke mogelijkheden er zijn om te komen tot de vorming van een stabiele coalitie. Tot slot geef ik u een advies voor het vervolg. Voorgeschiedenis Op woensdag 21 maart 2018 vonden de verkiezingen voor een nieuwe gemeenteraad plaats. De verkiezingen leidden tot een nieuwe zetelverdeling in de raad. De leden van de nieuwe raad zijn op 29 maart beëdigd met als belangrijke taak de gemeente te gaan besturen. Na de verkiezingen is het aan de partijen om een coalitie te vormen. Om een coalitie te vormen die kan rekenen op een meerderheid in de raad zijn er in De Bilt minimaal 14 zetels nodig. Na de verkiezingen van 21 maart jl. werd de lijsttrekker van de grootste fractie de heer Van Lemmen, aangewezen als informateur. Na zijn gesprekken met alle fracties in de gemeenteraad werden gespreken met vier partijen gevoerd om te komen tot de vorming van een college bestaande uit VVD, GL, CDA en PvdA. Op 19 april werd de heer R.G. Boekhoven aangesteld als formateur. Op 29 april werden de coalitieonderhandelingen gestaakt. Voor GL en CDA waren de 14 zetels waarover deze combinatie beschikte een te smalle basis voor de noodzakelijk geachte bredere steun in de gemeenteraad. De formateur heeft vervolgens zijn opdracht terug gegeven. Het verslag van informateur Van Lemmen is gestuurd naar de gemeenteraad. In zijn eindverslag adviseert de heer Van Lemmen om een nieuwe externe informateur aan te stellen. Daarmee werd bedoeld een persoon die geen politiek bestuurlijke functies bekleedt in de gemeente De Bilt. Aanvaarding informateurschap en opdracht Op 1 mei heeft de VVD als grootste fractie in de gemeenteraad van De Bilt mij gevraagd of ik als informateur voor de coalitievorming in de gemeente De Bilt wilde opreden. Ik kreeg opdracht om de mogelijkheden te onderzoeken voor de vorming van een stabiele coalitie. Bij de aanvaarding van de opdracht heb ik gesproken met de heer Van Lemmen en met de burgemeester van De Bilt. Ik heb duidelijk gesteld dat ik de opdracht aanvaard als informateur van de gemeente De Bilt in een politiek neutrale hoedanigheid en met als centraal thema: het belang van de gemeente De Bilt als geheel. Proces Gespreksronde 1: Op dinsdag 2 mei heb ik constructieve en open gesprekken gevoerd met alle fracties die zitting hebben in de gemeenteraad van De Bilt. Ik heb u tijdens de eerste gespreksronde geïnformeerd over mijn opdracht en hoe ik als informateur mijn rol wilde vormgegeven, namelijk als neutrale informateur van de gemeente De Bilt en niet vanuit partij- of politiek perspectief. Het belang van de gemeente De Bilt staat voorop. De elf partijen hebben tijdens de gesprekken aangeven hoe zij tegen de ontstane situatie aankeken, wat hun verwachtingen en wensen waren en welke concessies zij bereid waren te doen. Het was het 2

3 zoeken naar ruimte om uit de impasse te komen. Uit deze gesprekken kwam geen eenduidig beeld naar voren. Er was sprake van wisselende voorkeuren voor programma s, partijen en personen. Ik heb de gemeenteraad van De Bilt op 3 mei 2018 een tussenbericht gestuurd naar aanleiding van de eerste gespreksronde. Hoewel de gesprekken van 2 mei geen eenduidig beeld opleverden over welke combinatie van partijen op voldoende steun kon rekenen om te komen tot de vorming van een stabiele coalitie zijn wel een aantal duidelijke uitgangspunten naar voren gekomen: a) Een grote meerderheid van de partijen vindt dat de verkiezingsuitslag zijn vertaling moet krijgen in de samenstelling van een nieuw college van B&W b) Bij een groot deel van de partijen is behoefte aan een nieuw elan c) Alle partijen zijn van mening dat de VVD deel uit moet maken van de nieuwe coalitie d) Een grote meerderheid van de partijen vindt dat GroenLinks deel moet uitmaken van de nieuwe coalitie e) Een grote meerderheid van de partijen vindt dat D66 geen deel uit moet maken van de nieuwe coalitie f) Er is weerstand tegen de driehoek D66-GL-CDA. Alleen deze drie partijen zelf hebben een eerste voorkeur voor de driehoek in een college g) Een grote meerderheid is voor het vervangen van tenminste de helft van de zittende wethouders h) Enkele partijen zijn bereid gedoogsteun te geven aan een (minderheids)college i) Er zijn bij enkele partijen zorgen over een of twee minder stabiele fracties (in een smalle coalitie) j) Bij veel partijen bestaan zorgen over de politieke cultuur en bestuursstijl van de gemeenteraad en het college en hoe men met elkaar omgaat. Zij constateren een gebrek aan vertrouwen over en weer. k) Een grote meerderheid van de partijen spreekt de wens uit om samen te werken aan vernieuwing, slagkracht, participatie en verbinding in het bestuur en met de inwoners. Met betrekking tot de laatste twee punten merk ik op dat dit onderwerp niet valt onder de reguliere werkzaamheden van een informateur en ook niet in mijn opdracht opgenomen was. Overigens is door een enkele partij de suggestie gedaan om te komen tot een minderheidscollege. Gelet op de zorgen die bij veel partijen bestaan over de precaire situatie in De Bilt vind ik dat geen wenselijke optie om te komen tot een stabiele coalitie. Om die reden heb ik daar dan ook geen nader onderzoek naar gedaan. Gespreksronde 2: Op maandag 7 mei heb ik met een aantal partijen een tweede informerend gesprek gevoerd, namelijk met VVD, GL, D66, Beter De Bilt, CDA en PvdA. Ik heb deze partijen uitgenodigd, omdat de verwachting was dat (enkele van) deze partijen bij de formatie zouden worden betrokken. Het zijn de partijen die, tijdens de eerste gespreksronde, door meerdere onderhandelaars werden genoemd als mogelijke coalitiepartij, in verschillende combinaties. Tijdens de gesprekken is gevraagd naar de ervaringen van het eerste gesprek en of dat inzichten heeft doen veranderen. Aan de zes fracties is gevraagd bij welke combinaties van partijen zij bereid zouden zijn om aan de onderhandelingstafel plaats te nemen om te komen tot de vorming van een nieuw college. Iedere partij is gevraagd welke onderdelen van hun voorkeuren, genoemd in het eerste gesprek, zij bereid waren los te laten. Die vraag had dus betrekking op het loslaten van partners, het loslaten van voorkeuren voor combinaties en het loslaten van (beoogde) kandidaten voor het wethouderschap. Als het gaat om voorkeuren voor mogelijke coalities hebben de zes partijen zelf aangegeven met wie zij 3

4 bereid waren in een coalitie onderhandeling te stappen en zijn ook door mij als informateur een aantal varianten voorgelegd. Daarmee ontstond een beeld van welke combinaties niet alleen mogelijk waren maar ook dat er bereidheid was om dan ook verder te gaan, ook als het niet de eerste voorkeur betrof. Ook in deze gespreksronde werd aangegeven dat er behoefte was om recht te doen aan de verkiezingsuitslag en aan nieuwe accenten. De VVD, GL, D66, Beter de Bilt, CDA en PvdA hebben ingestemd met die werkwijze. Uit de tweede gespreksronde ontstond daarmee het volgende beeld: a) Er is behoefte aan een sterk bestuur dat ook in staat is de positie van De Bilt in de regio substantieel te versterken. b) Er bleek na informatieronde 1 geen draagvlak voor de coalitie VVD-GL-CDA-PvdA. Onderzoek naar de mogelijkheid om te kijken of deze combinatie alsnog kans van slagen had was niet nodig. Meerdere partijen voelen niks voor een lijmpoging. c) Er is geen draagvlak voor D66-GL-CDA en aansluiting van een vierde partij, zoals de VVD. Volgens de VVD zou deze partij daarmee het vijfde wiel aan de wagen zijn. De VVD was niet bereid om tot een coalitie met D66, GL en het CDA toe te treden. Bovendien brengt dit geen vernieuwing, volgens een aantal partijen. d) Op grond van de constateringen was een serieuze mogelijkheid de vorming van een coalitie van VVD-GL-CDA-BDB. Van deze vier hebben VVD, CDA en BDB aangegeven de bereidheid te hebben een voorkeurspartij los te laten, hun eerste voorkeurscoalitie los te laten, of een (beoogde) wethouders-kandidaat op te geven. GL heeft aangegeven dat zij niet bereid was om D66 los te laten en niet wil toetreden tot een college zonder D66. Daarnaast is voor GL de driehoek GL-D66- CDA een onlosmakelijk onderdeel van het college. Daarmee was deze combinatie van tafel. e) In de eerste gespreksronde was er geen meerderheid te vinden voor een voortzetting van de bestaande coalitie van GL-D66-CDA-BDB. In de tweede gespreksronde was dat nog steeds niet de meest voor de handliggende of meest gewenste combinatie, maar GL, D66, CDA en BDB gaven alle vier aan dat zo n combinatie in hun ogen wel zou kunnen leiden tot een stabiele coalitie gelet op de ervaringen van de afgelopen twee jaar. Conclusie en advies Ook al is het niet direct onderdeel van de opdracht die ik kreeg als informateur vraag ik toch aandacht voor de door vele partijen genoemde bestuursstijl binnen de gemeenteraad van De Bilt omdat die zijn weerslag kan hebben op de daadkracht en het aanzien van zowel college als de gemeenteraad. Er moet aandacht worden geschonken aan het intermenselijke verhoudingen en andere niet-inhoudelijke kwesties, voordat aan de inhoud kan worden gewerkt. Als de relaties niet goed zijn, is de kans op inhoudelijke ontsporing substantieel. Mijn suggestie is dan ook om in de volgende fase van de vorming van een nieuw college hier nadrukkelijk aandacht aan te besteden alvorens over inhoud en portefeuilles te gaan praten. Daarbij kan coalitie bijvoorbeeld in het coalitieakkoord kaders stellen en ruimte bieden om op onderdelen invulling van beleid over te laten aan de raad en de inwoners. Het is van groot belang om tot een stabiel bestuur en in goede samenwerking te komen, zodat de gemeente De Bilt een sterke partner in de regio is. Gelet op mijn verkenning om te kijken welke mogelijkheden er zijn om te komen tot een stabiele coalitie is er maar één mogelijke variant overgebleven die kan rekenen op een meerderheid in de gemeenteraad. Dat is de combinatie van GL, D66, CDA en BDB. Alle andere varianten zijn om uiteenlopende redenen niet haalbaar gebleken. Vandaar dat ik u het volgende adviseer: a) Sluit de fase van informatie af en start met de formatie fase b) Laat GL het voortouw nemen in de formatie om te komen tot een college bestaande uit GL, D66, CDA en BDB 4

5 Tot slot Met dit verslag komt een eind aan mijn opdracht als informateur van en voor de gemeente De Bilt. Ik wil de griffier Thecla van der Torre bedanken voor haar uitstekende ondersteuning en begeleiding van deze informatieronde. De gemeenteraad en de deelnemers aan de gesprekken wil ik bedanken voor het in mij gestelde vertrouwen. Uiteraard ben ik bereid om in een openbare vergadering van uw raad toelichting te geven op mijn bevindingen. 5