Formatieadvies voor coalitievorming gemeente Lelystad

Transcriptie

1 Formatieadvies voor coalitievorming gemeente Lelystad april 2018 Op woensdag 21 maart 2018 vond in Lelystad, evenals in de meeste Nederlandse gemeenten, de verkiezing plaats van de gemeenteraad voor de periode De uitslag laat een sterk versnipperd beeld zien, waarbij de 35 beschikbare zetels op volgorde van stemmenaantal als volgt zijn verdeeld: VVD Leefbaar Lelystad Inwonerspartij Lelystad PVV PvdA ChristenUnie GroenLinks JongLelystad CDA D66 SP DENK Lelystads Belang Forum voor Ouderen 6 zetels 4 zetels 1 zetel 1 zetel 1 zetel Op vrijdag 23 maart werd bekend dat de VVD als grootste partij van Lelystad mij heeft verzocht om als informateur verkennende gesprekken te voeren met alle 14 partijen waarvan in de komende periode in Lelystad raadsleden actief zullen zijn. Deze verkennende gesprekken en een gesprek met de burgemeester, heb ik gevoerd op maandag 26, dinsdag 27 en vrijdag 30 maart waarbij ik vakkundig werd bijgestaan door mevrouw Nancy Mosterman, griffier in Lelystad. In dit rapport van bevindingen geef ik een primair en een secundair advies. Vervolgens onderbouw ik de adviezen, waarbij ik mijn bevindingen niet tot in detail weergeef. Ik achtte het van groot belang dat partijen zich vrij voelden om in de informatiefase alles te kunnen zeggen. Dat leidt tot een onderbouwing van de adviezen op hoofdlijnen. Uiteraard staat het alle partijen zelf vrij om tijdens de bespreking van dit rapport meer openheid te betrachten of elkaar te bevragen.

2 Primair advies Na bestudering van de diverse partijprogramma s en bovengenoemde gesprekken kom ik tot het primaire advies om de formatiegesprekken voor de vorming van de nieuwe coalitie de komende weken met de volgende partijen te laten plaatsvinden: VVD, InwonersPartij Lelystad, PvdA, ChristenUnie, D66 en SP, waarbij alle deelnemende partijen een wethouder leveren, met dien verstande dat de VVD 1 FTE levert en de overige partijen 0,8 FTE. De opdracht die ik heb aanvaard, bestond uit het verkennen van de mogelijkheden om te komen tot een stabiele coalitie met een werkbare meerderheid in de gemeenteraad, bestaande uit partijen die de nodige bestuurskracht kunnen leveren. Een werkbare meerderheid in een gemeenteraad met 35 zetels bestaat mijns inziens tenminste uit 19 zetels. Genoemde partijen sluiten elkaar niet uit, hebben voldoende vertrouwen in goede onderlinge verhoudingen, mogen in staat worden geacht programmatisch tot overeenstemming te kunnen komen en voldoen aan de hiervoor gestelde criteria. Een hierna volgende formatiefase zou moeten leiden tot een coalitieakkoord, eventueel gevolgd door een raadsprogramma (inhoudende een door de gemeenteraad behandeld en eventueel geamendeerd coalitieakkoord) en tot een college, bestaande uit door deze coalitiepartijen voorgedragen wethouders. Secundair advies Gezien de complexiteit van de situatie (de verregaande versnippering, programmatische onmogelijkheden en de soms zeer lastige onderlinge verhoudingen) is het mijn beeld dat als dit primaire advies niet tot een succesvolle formatie leidt, een andere samenstelling daarin geen verbetering brengt. In dat geval adviseer ik de gemeenteraad dan ook om aan de formateur te vragen te komen tot een raadsbreed akkoord waar alle partijen uit de raad van Lelystad hun inbreng in kunnen hebben. Hierna zou de gemeenteraad als geheel kunnen komen tot de aanwijzing van een 'zakencollege' (inhoudende een team van wethouders die door (een afvaardiging van) de gehele gemeenteraad na een nader vorm te geven sollicitatie- en selectieprocedure het meest geschikt worden geacht) van maximaal 5 wethouders.

3 Onderbouwing en uitwerking adviezen Alle gevoerde gesprekken zijn te omschrijven als openhartig, aangenaam en constructief. Bij alle partijen ervaar ik de drang om het beste te doen voor Lelystad. En ondanks dat de kiezer uiteraard altijd gelijk heeft, maakt een zodanig versnipperde raad een werkbare meerderheidscoalitie niet eenvoudiger. Sommige partijen gaven aan grote moeite te hebben met andere partijen (geldt met name ten aanzien van Leefbaar lelystad, PVV en Lelystads Belang), overigens om verschillende redenen. Soms programmatisch, soms om verstoorde onderlinge verhoudingen, een weinig constructieve opstelling en gebrek aan stabiliteit. Naast programmatische vergelijkingen heb ik bij de advisering veel aandacht besteed aan onderlinge ervaringen uit de afgelopen periode en beelden die men over andere partijen of personen uit die partijen terugkoppelde. Daarnaast bevat de gemeenteraad van Lelystad ook een aantal nieuwe partijen met 1 of 2 zetels. In politieke verhoudingen speelt vertrouwen een grote rol. En ondanks dat nieuwe en frisse inzichten en ideeën breed worden gewaardeerd, bestaat er ook een grote behoefte om de nieuwe spelers eerst beter te leren kennen en ervaringen met elkaar op te doen. Politiek is en blijft immers primair mensenwerk. Door de moeite die sommige beoogde coalitiepartijen ondervinden met andere wat grotere partijen, ontkomt Lelystad niet aan een 6-partijen coalitie waarvan ook twee partijen met twee zetels onderdeel uitmaken. Hiertoe lagen meerdere opties voor. De keuze voor D66 is primair ingegeven doordat alle overige beoogde coalitiepartijen aangaven naar verwachting erg goed met D66 tot programmatische overeenstemming te kunnen komen, onder andere door de opstelling van D66 zelf in dat opzicht. De keuze voor SP is vooral ingegeven door goede ervaringen uit de afgelopen periode, zowel door een constructieve en loyale opstelling op de inhoud als door het leveren van goede bestuurskracht. Om te komen tot een stabiele en werkbare meerderheid heb ik bij de gesprekken met de partijen vooral gekeken naar hun bereidheid om te komen tot programmatische overeenstemming, hun houding en opstelling in de voorbije periode, de mate van aanwezigheid van onderling vertrouwen, de bereidheid en vaardigheden het politieke wat los te laten en zich bestuurlijk op te stellen en de mate waarin samenhangende bestuurskracht kan worden geleverd in het nieuw te vormen college.

4 De meeste partijen hechten waarde aan duidelijke afspraken en kaders voor de komende jaren. Het overgrote deel van de partijen in de gemeenteraad geeft de voorkeur aan een coalitieakkoord. De variant van vier jaar geleden, waarbij het coalitieakkoord vervolgens aan de gemeenteraad werd voorgelegd, zodat het akkoord -al dan niet geamendeerd- kan leiden tot een raadsprogramma, kan op duidelijk draagvlak rekenen. Mocht het primaire advies in de complexe, versnipperde verkiezingsuitslag die er ligt, niet kunnen leiden tot een geslaagde formatie, dan zie ik op basis van de gevoerde gesprekken niet hoe een andere samenstelling daartoe wel zou kunnen leiden en adviseer ik een raadsbreed akkoord met een zakencollege van maximaal 5 wethouders. Aan een dergelijk construct kleven voor- en nadelen, maar het zou in een uiterste situatie een werkbare oplossing kunnen opleveren voor Lelystad, naar voorbeeld van o.a. de gemeente Zwijndrecht. College-afvaardiging Alle partijen hechten in geval van coalitie-deelname zeer aan het afvaardigen van een wethouder in het college van B & W. In geval van een een 6-partijen coalitie betekent dit derhalve zes wethouders. Voor een stad met de omvang van Lelystad en de opgaven die spelen, is een maximum van 5 FTE aan wethouders allereerst realistisch. Het halverwege de termijn wisselen van teamleden is niet aan te raden, evenals het al te zeer bekorten van het aantal arbeidsuren van een wethouder. Wethouder ben je immers 24 uur per dag en 7 dagen per week. Daarnaast is het in een team niet aan te raden om al te grote onderlinge verschillen te creëren tussen de teamleden. Gezien de politieke realiteit in Lelystad acht ik het verdedigbaar dat de VVD 1 FTE levert en de overige deelnemende partijen 0,8 FTE. Het wethouderschap is een zeer veeleisend ambt. Het verdient aanbeveling om bij de samenstelling van het team en de afvaardiging vanuit de beoogde coalitiepartijen zeer serieus te letten op de benodigde bestuurskracht. Daarbij verdient het aanbeveling erop te letten dat kandidaat-wethouders niet alleen kunnen bogen op voldoende draagvlak in eigen partij, maar ook op draagvlak binnen de volledige coalitie (en liefst op dat van een brede meerderheid in de gemeenteraad). Dit betekent dat partijen in de formatiefase zouden moeten kunnen reflecteren op elkaars kandidaatwethouders. Het verdient ook aanbeveling dat na hun benoeming de wethouders zich blijvend laten spiegelen door hun collega's en zich goed laten trainen en/of coachen om de maatschappelijke opgaven van vandaag de dag aan te kunnen en om politiek-bestuurlijke vaardigheden verder te ontwikkelen.

5 Aanvullende adviezen Nu de nieuwe gemeenteraad geïnstalleerd is en er grote opgaven op alle gemeenten en zeker ook op Lelystad afkomen, is het van belang om op korte termijn de formatiefase op te starten en binnen enkele weken een nieuw college te laten aantreden, waarbij er een (coalitie-) akkoord ligt dat uiterlijk in de eerste weken van de maand mei in de gemeenteraad kan worden besproken. Gezien het brede palet van beoogde coalitiepartijen is het aan te bevelen de formatiegesprekken te laten plaatsvinden onder leiding van een externe voorzitter (formateur). In tegenstelling tot vier jaar geleden ben ik vanwege een overvolle agenda tot mijn grote spijt niet beschikbaar. Ik adviseer evenals vier jaar geleden om tijdens dit proces vanuit de griffie en ambtelijke organisatie adequate ondersteuning beschikbaar te maken. Ik adviseer de beoogde coalitiepartners allereerst te werken aan een gezamenlijke visie op de nabije en verdere toekomst van Lelystad, alvorens in te gaan op meer concrete en inhoudelijke onderwerpen. Mijn advies is om te komen tot een coalitieakkoord op hoofdlijnen. Inhoudelijk zouden vervolgens in ieder geval duidelijke afspraken moeten worden gemaakt over de financiële kaders, de ontwikkelingen in Jeugdzorg en WMO, onderwijs, banengroei en andere economische ontwikkeling, centrumontwikkeling, woningbouw, duurzaamheid, armoedebestrijding en de ontwikkeling van de luchthaven. Ook zou in het coalitieakkoord aandacht moeten worden besteed aan hoe de gemeente zich verhoudt tot de samenleving, waarbij ook aandacht is voor de verhoudingen binnen de gemeenteraad als geheel, juist ook vanwege de verregaande politieke versnippering. Ook tijdens deze formatie zou, evenals vier jaar geleden, aan vertegenwoordigingen van de Lelystadse ondernemers, maatschappelijke instellingen of andere externe partijen kunnen worden gevraagd hun inbreng te leveren.

6 Tot slot Wederom kijk ik met veel genoegen terug op het proces van de informatie in Lelystad. Ik verwacht met dit advies te hebben voldaan aan de aan mij verstrekte opdracht. Veel dank ben ik verschuldigd aan mevrouw Nancy Mosterman, griffier van de gemeente Lelystad. Ik zal de ongetwijfeld boeiende vervolgfase vanuit Dordrecht met grote belangstelling volgen. Wouter Kolff mr. A.W. Kolff Burgemeester Dordrecht Spuiboulevard GR Dordrecht