Eindrapport informateur Gemeenteraad Hengelo Wim Boomkamp, 17 april 2018

Transcriptie

1 Eindrapport informateur Gemeenteraad Hengelo Wim Boomkamp, 17 april 2018

2

3 Inleiding en proces Op woensdag 21 maart 2018 heeft de kiezer in Hengelo zijn stem uitgebracht. In een overleg op 27 maart hebben de elf partijen die zitting hebben in de Hengelose gemeenteraad gesproken over het proces van de toen aanstaande informatiefase. In dit overleg hebben de partijen aan ProHengelo aangegeven achter de keuze te staan om een externe informateur aan te stellen, die gezaghebbend is en die verder van de Hengelose politiek staat, om het informatieproces op zich te nemen. De informateur heeft daarbij de opdracht meegekregen, waarbij het volgende resultaat is beoogd: De informateur zal advies uitbrengen over de haalbaarheid van een brede en stabiele coalitie en zal daarbij op basis van zijn verkenning aangeven welke coalitie de voorkeur geniet. De informateur zal ook advies uitbrengen over de wijze waarop een akkoord tot stand kan komen. Om dit resultaat te bereiken is het proces onderverdeeld in twee stappen. Stap 1 Op 27 maart ben ik in opdracht van ProHengelo begonnen met het uitvoeren van een verkenning naar de mogelijkheid om te komen tot een brede en stabiele coalitie, welke op draagvlak kan rekenen. Dit proces is gestart met gesprekken met alle 11 partijen die zitting hebben in de gemeenteraad. Daarnaast heb ik een gesprek gevoerd met de voorzitter van de gemeenteraad en met de gemeentesecretaris. In deze open en eerlijke- gesprekken zijn de partijen bevraagd op hun duiding van de verkiezingsuitslag en de daaruit voortkomende mogelijkheden voor de vorming van een stabiele coalitie. Ook zijn de belangrijkste thema s aan bod gekomen, die de komende raadsperiode opgepakt moeten worden, alsmede de verhouding tussen college, coalitie en oppositie. Het doel van de bijeenkomsten was om bij partijen een vertrouwensbasis te vinden voor een nieuwe coalitie. Vertrouwen is essentieel om de gegeven verantwoordelijkheid van onze inwoners waar te kunnen maken. Er zijn voor de eerste gesprekken maximaal twee vertegenwoordigers per partij uitgenodigd. Deze eerste stap heb ik op 9 april 2018 afgerond middels de eerder gepresenteerde tussenrapportage. Stap 2 Tussen 10 en 16 april zijn aanvullende gesprekken gevoerd met alle partijen om opties voor de coalitievorming verder te verkennen. Tevens is besproken op welke punten een akkoord of hoofdlijnen vorm kan krijgen waarbij de inzet van alle partijen wordt meegenomen. Een aantal gesprekken dat is gevoerd, was met meerdere partijen aan tafel (zoals met de beoogde romp van de coalitie ProHengelo, VVD, SP ). Dit om duidelijkheid te krijgen over het vertrouwen in elkaar alsook om de opties voor een te vormen coalitie te bespreken. Op basis van alle gesprekken (eerste en tweede stap) is dit informatieadvies opgesteld. Gedurende het proces heb ik op enkele momenten een terugkoppeling verzorgd aan de opdrachtgever, ProHengelo. Daarnaast heb ik de voorzitter van de gemeenteraad enkele keren geïnformeerd over de voortgang van het proces.

4 Beantwoording Opdracht aan informateur Vanuit de opdrachtgever, ProHengelo, is aan mij de opdracht verstrekt een verkenning uit te voeren naar de mogelijkheid om te komen tot een brede en stabiele coalitie van vier of vijf partijen. In deze opdracht stond een aantal punten die nagegaan moesten worden. Per punt geef ik hieronder een duiding van de gegeven antwoorden, waarbij vooral de nadruk wordt gelegd op overeenkomsten en waarbij mogelijk eerder gedeelde tussenconclusies terugkomen. Hoe kijken de verschillende partijen tegen de uitslag van de verkiezingen aan? Partijen kijken vanuit verschillende invalshoeken naar de verkiezingsuitslag: - Alle huidige collegepartijen hebben zetels ingeleverd - Lokale partijen hebben gewonnen en zijn sterk vertegenwoordigd (12/37) - Linkse/progressieve partijen hebben, op één partij na, verloren - Van 9 naar 11 partijen, dat zorgt voor verdunning - Landelijke trends zijn ook zichtbaar in de Hengelose verkiezingsuitslag - Er is gematigd verschoven, geen al te grote stijgers en dalers Wat daarbij opvalt is dat partijen voor zichzelf consequenties aan de uitslag hebben verbonden. Zo gaven zes partijen aan wel een rol voor zichzelf te zien in een coalitie, gaven vier partijen aan daarvoor open te staan wanneer er een beroep op hen werd gedaan en één partij gaf te kennen geen coalitiewens te hebben. Partijen dachten daarbij allemaal vanuit mogelijkheden en gaven mij ook de nodige argumenten die verder in het proces konden worden gebruikt. Een deel van de partijen deelde de gecombineerde opvatting dat inwoners het oneens zijn met het gevoerde beleid van de afgelopen jaren en daarmee het vertrouwen in de politiek hebben verloren. In de verkiezingsuitslag zou dat terug te zien zijn, doordat huidige collegepartijen zetels hebben ingeleverd en dat lokale partijen daardoor een groter aandeel hebben verworven. Welke coalitie kan rekenen op brede steun en bovendien voldoende daadkrachtig zijn? In ruime meerderheid hebben partijen in de eerste ronde gesprekken expliciet aangegeven te opteren voor een brede en stabiele coalitie. Breed moet dan zowel gelezen worden in het aantal zetels, alsook in het politieke spectrum. Partijen opteren hiervoor vanwege de risico s die behoren bij een krappe raadsmeerderheid. Waar in de eerste stap ook mogelijkheden voor een 4 partijencoalitie zijn genoemd, maakt de wens naar een brede en stabiele coalitie dat ik bij aanvang van de tweede ronde gesprekken gestart ben met een verkenning van een coalitie van 5 partijen. Daarnaast moet er in een beoogde coalitie een goede balans zijn tussen de lokale / landelijke partijen en moet de coalitie recht doen aan de verkiezingsuitslag. Ik heb met partijen vooral gesproken over mogelijkheden voor het vormen van een coalitie, minder over onmogelijkheden. Dat maakt ook dat een aantal partijen in de gemeenteraad, ondanks hun zetelaantal, niet in beeld is gekomen voor een rol in de coalitie. Zoals in de tussenrapportage reeds is gemeld, is op basis van de eerste ronde van gesprekken duidelijk geworden dat de drie grootste partijen ProHengelo, VVD en SPde zogenaamde romp van de coalitie moeten gaan vormen. Deze basis is door een grote meerderheid van de partijen genoemd. - UProHengeloU wordt hier genoemd als grootste partij in de verkiezingsuitslag, de

5 P partij partij is dit voor de tweede maal. Andere partijen beoordelen ProHengelo als stabiel. - De UVVDU is met zes zetels (plus 1) een winnaar bij deze verkiezingen. - De USPU is een huidige coalitiepartner en wordt als betekenisvol gezien en stabiel. In een eerste gesprek met deze drie partijen is duidelijk geworden dat UD66U als vierde partij in beeld kwam. Op basis van de wens om te komen tot een 5 partijen-coalitie zijn daarbij de opties verkend welke in de tussenrapportage reeds waren genoemd: CDA, BurgerBelangen, GroenLinks. Elk van de partijen gaf aan open te staan voor een rol in de coalitie. De opbrengst (o.a. welwillendheid coalitie, programmatisch, kleur) van deze gesprekken is besproken in een gesprek met ProHengelo VVD SP D66. In dit gesprek zijn een aantal overwegingen de revue gepasseerd: lokaal-overig, winnaars-verliezers én nieuwe-oude partijen in een coalitie. Ook hebben partijen gesproken over de stabiliteit van een coalitie bij een 5 partijencoalitie. Deze stabiliteit heeft te maken met het te vormen team, onderling vertrouwen, omvang van collegetaken en draagvlak. In de gesprekken kwam daarbij ook naar voren dat een 5 partijen-coalitie niet persé stabieler is. De verhouding op de bovengenoemde overwegingen kan wel eens scheef komen te liggen, maar ook de mogelijkheid voor partijen om kleur te kunnen maken in een coalitie neemt af bij een 5 partijen-coalitie. Gelet op de zeer verdeelde wensen van partijen in de aanvulling naar een 5 partijencoalitie kwam een 4 partijen-coalitie wederom ter sprake. Partijen kwamen daarbij tot de de conclusie dat er geen eenduidige mening is over een 5P voor de beoogde coalitie welke het geheel stabieler maakt. De mogelijke instabiliteit die ontstaat door een toevoeging van een vijfde partij wordt groter geacht dan het mogelijk instabieler worden door een minder brede (in zetelaantal) coalitie. Dit laatste argument wordt versterkt door de verandering in bestuurscultuur welke men beoogt, maar daarover later meer. Conclusie beoogde coalitie Op basis van alle gesprekken heb ik op zondag 15 april en maandag 16 april gezamenlijk overleg gevoerd met vertegenwoordigers van UProHengeloU, UVVDU, USPU en UD66U over mogelijke samenwerking. In die overleggen hebben de fracties uitdrukkelijk vertrouwen in elkaar uitgesproken. Zij zijn bereid om in de komende vier jaar een college te vormen. Dat college kan steunen op 20 van de 37 raadszetels. Bij een stabiele coalitie en college hebben partijen ook gekeken naar het team dat het college moet gaan vormen. De vier partijen hebben naar elkaar uitgesproken dat naast een team van wethouders het onderlinge vertrouwen essentieel is. Daarom is al in de informatiefase gesproken over het profiel waar kandidaten aan moeten voldoen en over kandidaten die in dat profiel passen. Partijen hebben daarbij afgesproken dat het beoogde college zal bestaan uit 4 wethouders.

6 Wat is de kernopdracht van de nieuwe coalitie? Uit de gespreken met alle partijen blijkt dat een viertal thema s boven komt drijven. Ook de beoogde coalitiepartijen hebben hier, in meer of mindere mate, op gereageerd: 1. UBinnenstad aanpakken Binnen de bestaande visies wil men aan de slag en daar ook geld voor vrij maken. Waar mogelijk kan een versnelling worden gemaakt. 2. USociaal binnen financiële kaders Hengelo is en blijft een sociale stad. Echter de huidige inzet resulteert in een structurele overschrijding van de kosten. Het financieel grip krijgen vergt een afweging over het brede sociale domein, waarbij een andere/mindere/innovatieve insteek overwogen moet worden. 3. UDuurzaamheid Er is een energie-transitie aanstaande. Het is een opgave waaraan met de stad moet worden gewerkt. Dat vraagt om een faciliterende en stimulerende overheid, waarbij duidelijk moet zijn aan welke doelen wordt gewerkt en bijgedragen. Het gemeentelijke bedrijf moet hierin een voorbeeld zijn. Het vierde kenthema betreft geen inhoudelijk thema, maar gaat over gedrag en houding van bestuur en organisatie: 4. UBestuurscultuur; ondersteunen inwonersinitiatieven en stimuleren ondernemerschap Kernwoord hierbij is vertrouwen, wederzijds vertrouwen. Bestuur en organisatie moeten werken aan een houding, waarbij men open staat voor nieuwe verbindingen en allianties. Hierbij ontstaat ruimte voor inwonersinitiatieven en ondernemerschap. Wat moet de inhoud zijn van een conceptakkoord? Over welke issues en programmatische verschillende moeten bindende afspraken worden gemaakt. Deze vragen uit de opdracht wil ik graag in gezamenlijkheid behandelen. In de tweede ronde van gesprekken met alle elf partijen is ingezoomd op hun speerpunten. De punten waaraan zij graag, ongeacht een positie van coalitie of oppositie, kleur willen geven in de komende bestuursperiode. In willekeurige volgorde zijn dat de volgende speerpunten: - Binnenstad - Sociaal domein - Cultuur - Woningbouw, prestatieafspraken - Ondernemerschap, inwonersinitiatieven - EZ/Ondernemerschap - Financiën - Veiligheid - Duurzaamheid - Afval - Onderwijs Los van de inhoudelijke thema s is het speerpunt Bestuurscultuur genoemd. Eerder ben ik al ingegaan op de kernopdracht, die ik zie voor de te vormen coalitie. Uit de gesprekken heb ik het beeld kunnen opmaken dat er op de diverse thema s programmatische verschillen zijn tussen de beoogde coalitiepartijen. In de gesprekken geven zij zelf aan dat deze overbrugbaar zijn. Binnen de thema s is er grofweg te zeggen dat partijen een vergelijkbare ambitie nastreven. Het verschil is hem te vinden in de route naar deze ambitie. Over deze route

7 moeten in de formatiefase mogelijk bindende afspraken worden gemaakt. Als voorbeeld noem ik de rol van de overheid in de binnenstad en wel of geen marktwerking in de zorg. Het merendeel van alle partijen in de gemeenteraad is in het gesprek ingegaan op regionale samenwerking en het belang hiervan. De partijen hebben aangegeven een passage in het akkoord te willen terugzien waar de Hengelose grondhouding ten aanzien van regionale samenwerking in is vervat. In hoeverre kan in het akkoord ruimte worden geboden gericht op invloed van de samenleving op beleidskeuzes en beoogde resultaten? In de tussenrapportage heb ik al gerefereerd aan het woord samen en ik zal deze term ook hier extra willen accentueren. De beoogde coalitie heeft nadrukkelijk de wens uitgesproken om in de komende raadsperiode constructief met alle partijen in de raad te willen samenwerken. De partijen zijn van mening dat er binnen onderdelen van het akkoord ruimte moet zijn voor de uitwerking en concretisering van beleidskaders samen met de voltallige raad en het college. Dus geen dichtgetimmerd akkoord en niet uitsluitend tussen de coalitiefracties en het college. Dit stimuleert een actieve oppositie die zelf initiatieven kan ontplooien. Zoals ook de stad in de komende jaren wordt betrokken bij beleidsontwikkeling en - uitvoering, zo worden ook alle raadsfracties gevraagd om mee te denken in het belang van de stad. Er moet daarbij ruimte zijn voor vernieuwend denken. De beoogde coalitie streeft daarbij naar meerderheden in de raad die verder reiken dan het zetelaantal van de coalitiefracties. Naar verwachting zal deze constructieve samenwerking in elk geval mogelijk zijn op een aantal onderwerpen die niet-coalitiefracties in de informatiefase als prioriteiten naar voren hebben gebracht. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de aanpak van de binnenstad, duurzaamheid en het aanpakken van de huidige bestuurscultuur. In de gesprekken heb ik gemerkt dat partijen het vertrouwen van de inwoners in de politiek willen terugwinnen. Dit wordt mogelijk door het aanpakken van de bestuurscultuur, waarbij de kennis van inwoners en andere partijen in de stad op een vernieuwende wijze wordt betrokken. Zoals eerder in dit verslag al staat aangegeven over het type akkoord heeft de beoogde coalitie aangegeven om op bepaalde thema s te willen doorpakken en tot actie over te willen gaan. In de formatiefase zal duidelijk moeten worden hoe dit in relatie staat tot het raadsbrede samenwerken en het samenwerken met de stad.

8 Conclusie Op basis van de gevoerde gesprekken concludeer ik dat er voldoende aanknopingspunten aanwezig zijn om na deze informatiefase een formatiefase te starten met ProHengelo, VVD, SP en D66. Bij deze beoogde coalitie, met 20 van de 37 zetels in de gemeenteraad, is sprake van stabiliteit en deze coalitie heeft daarbij een juiste afspiegeling van onder meer lokaal/overig, winnaars/verliezers, progressief/conservatief. Het belangrijkste uitgangspunt voor mij is dat de genoemde vier partijen onderling vertrouwen naar elkaar uitspreken om van de samenwerking een succes te maken en daarmee voor en met de stad Hengelo het juiste te doen. De vier partijen hebben aangegeven dat het eindproduct van de formatiefase een akkoord moet zijn dat op onderdelen ruimte laat voor samenwerking met de stad en de gehele raad. Op basis van alle gesprekken adviseer ik partijen een viertal centrale thema s te benoemen in een op te stellen akkoord. Deze inhoudelijke thema s zijn Binnenstad aanpakken, Sociaal binnen financiële kaders en Duurzaamheid. Het vierde kernthema is Bestuurscultuur; ondersteunen inwonersinitiatieven en stimuleren ondernemerschap. De gesprekken die ik met alle partijen gevoerd heb, zijn een goede en inspirerende basis voor het formatieproces. Ieders inbreng wordt daarbij zorgvuldig meegewogen. Daarmee ligt er een uitstekende basis voor een te ontwikkelen coalitieakkoord op hoofdlijnen, waarbij voor de gehele raad en de inwoners van de stad de ruimte aanwezig is samen de opgaven van Hengelo op te pakken.

9 Advies vervolgproces Op basis van de conclusie uit het vorige hoofdstuk stel ik voor om namens ProHengelo een externe formateur aan te stellen. ProHengelo heeft daarbij, mede gelet op de gevoelens bij de andere beoogde coalitiepartijen, aan mij gevraagd om ook als formateur aan de slag te gaan. Ik heb hen medegedeeld hier graag gehoor aan te geven. De formateur gaat werken aan een akkoord op hoofdlijnen. Het akkoord zal vooral de visie van de coalitie over de belangrijkste onderwerpen weerspiegelen, richting geven en de koers voor vier jaren bepalen. Daarnaast wordt gewerkt aan een uitvoeringsprogramma voor het college. Gezien de raads-breed gedeelde mening over de mogelijkheden om de verhoudingen tussen inwoner, gemeenteraad en college aan te passen, zal de rol van de gemeenteraad en de inwoner in de stukken worden belicht. Een logische eerste stap is een concrete gezamenlijke visie en een financieel kader. Daarna het prioriteren van de onderwerpen ten behoeve van een nadere uitwerking, een eerste aanzet heb ik hiervoor al gegeven. In deze eerste stap is ook de aandacht voor de planning van belang. Het streven is gericht op afronding van de formatiefase eind mei. Ik hoop en verwacht dat de wijze van samenwerking zoals die tot nu toe is ervaren, kan worden voortgezet in de formatiefase en dat een ieder met mij van mening is dat het gezamenlijke belang van het werken aan Hengelo voorop staat. Wim Boomkamp, 17 april 2018