Aan RWI t.a.v. J. van Zijl Postbus BC Den Haag. Den Haag, 10 mei Betreft: reactie op SUWI ontketend Ref.

Transcriptie

1 Landelijke Cliëntenraad Oranjestraat JB Den Haag Tel Fax info@lcr-suwi.nl Aan RWI t.a.v. J. van Zijl Postbus BC Den Haag Den Haag, 10 mei 2006 Betreft: reactie op SUWI ontketend Ref.: LCR/060056/ER/JL Geachte heer van Zijl, De Landelijke Cliëntenraad heeft kennisgenomen van het eerste concept RWI-advies naar aanleiding van de adviesaanvraag d.d. 7 februari 2006 van de staatssecretaris SZW, over de dienstverlening en uitvoeringspraktijk SUWI, SUWI ontketend. De LCR stelt op het op prijs dat u ons in de gelegenheid stelt reeds in dit stadium een advies uit te brengen. Algemeen In de advies aanvraag vraagt de staatssecretaris naar: 1. De samenwerking in de SUWI-keten in de uitvoeringspraktijk van alle dag : - in hoeverre wordt uitvoering gegeven aan de SUWI-doelstellingen? - welke succes- en faalfactoren worden daarbij ervaren? - wat zijn concrete voorbeelden van succesvolle samenwerkingsvormen? 2. De ervaringen van cliënten (werkzoekenden, uitkeringsgerechtigden, werkgevers) met de dienstverlening van de uitvoeringsorganisaties op het terrein van werk en inkomen: - op welke momenten hebben cliënten contacten met uitvoeringsorganisaties? - hoe worden deze contacten ervaren; welke succes- en faalfactoren worden daarbij ervaren? - wat zijn voorbeelden van een succesvolle vormgeving van de contacten van cliënten met afzonderlijke uitvoeringsorganisaties en met de SUWI-keten als geheel? In het voorliggende eerste concept is nog nauwelijks aandacht besteed aan vraag 2 van de adviesaanvraag. Daar waar in SUWI de eigen verantwoordelijkheid van de cliënt centraal wordt gesteld is het van belang te bezien welke randvoorwaarden noodzakelijk zijn om de cliënt zijn eigen verantwoordelijkheid ook daadwerkelijk te kunnen laten waar maken en in hoeverre deze randvoorwaarden zijn of worden gerealiseerd in wetgeving en uitvoering. In door de RWI voorgestelde opbouw van het advies ontbreekt aandacht voor dit aspect. Ook ontbreekt aandacht voor cliëntenparticipatie. In hoeverre heeft de cliëntenparticipatie bijgedragen aan de ontwikkelingen in de uitvoeringspraktijk? In hoeverre worden cliëntenraden in staat gesteld advies te geven bij de ontwikkeling van nieuwe dienstverleningsconcepten. De praktijk laat zien dat cliëntenraden op lokaal en regionaal niveau niet of nauwelijks worden betrokken bij de regionale uitwerking van het op landelijk niveau door de ketenpartners gezamenlijk ontwikkelde dienstverleningsconcept. Op landelijk niveau is wel in advisering door de LCR voorzien.

2 1 Ontwikkeling in de materiewetgeving en regelgeving. Gesteld wordt dat van de SUWI-wet op zich zelf géén positieve of negatieve prikkel voor de samenwerking uitgaat. De WWB wordt alom gezien als een grotere prikkel om samen te werken dan SUWI. De LCR heeft enige twijfels bij deze constatering. Door de financiële prikkels in de WWB is of lijkt het voor gemeenten niet aantrekkelijk om samenwerking aan te gaan. Het feit dat alle partijen op eigen resultaten worden afgerekend staat een soepele samenwerking in de weg. Samenwerking ontstaat bij wederzijds belang. Als partijen meer elkaars poortwachter worden wordt de noodzaak tot samenwerking inderdaad versterkt. 2 Veranderende houding in de SUWI-keten Grotere verantwoordelijkheid gemeenten In dit kader worden een aantal actuele ontwikkelingen geschetst. Modernisering Wsw. In de beschrijving van deze ontwikkeling wordt gemist dat één van de doelstellingen van de modernisering van de WSW is het versterken van de positie van de cliënt. Eén van de instrumenten in deze is het introduceren van een PGB voor begeleid werken. Wet Inburgering Hierbij wordt vermeld dat gemeenten de prioritaire groepen een taal cursus dan wel een geïntegreerd traject (taalcursus en reïntegratie) dient aan te bieden. Dit is niet het geval. De gemeente kan prioritaire groepen een aanbod doen t.b.v. inburgering, het geen breder is dan een taalcursus. Voor hen die tevens arbeidsplichtig zijn, geldt dat als de gemeente een aanbod doet dit in de vorm van een duaal traject moet worden gerealiseerd. Bij de beschrijving van de omvang van de doelgroep van de Wet Inburgering missen de arbeidsplichtigen met een WW- en WIA-uitkering. In dit kader is samenwerking van UWV met gemeente van belang. Wet Maatschappelijke Ondersteuning Het beleggen van koppelingen tussen WWB, Wet Inburgering en WMO is inderdaad relevant. Aandacht voor de WIA is hierbij eveneens relevant. Immers de sociale activering van mensen met een IVA-uitkering is belegd bij de gemeente. Verder speelt in de WMO de spanning tussen individuele verstrekkingen versus collectieve voorzieningen. Het vraagstuk van de 1 loket gedachte is van belang. Op dit moment is de 1 loket gedachte van SUWI nog te zeer cosmetisch. Het gaat er om dat ketenpartners samenwerken, dat cliënten niet merken dat zij in een keten zitten, gegevens niet vele malen worden uitgevraagd. De LCR deelt dat het SUWI-dienstverleningsconcept moet worden doordacht op de functionele relaties met de WMO, de Wet Inburgering, de taken van ROC s en vraagstukken rondom de aansluiting van onderwijs op de arbeidsmarkt. Deze ontwikkelingen vergen inderdaad een nadere analyse en verkenning van de oplossingsperspectieven. De LCR beveelt in dit kader aan de cliënt centraal als uitgangspunt te nemen. 3 Veranderende arbeidsmarkt; uitdagingen voor de uitvoering. De LCR constateert dat met de invoering van SUWI arbeidsmarktbeleid vrijwel is verdwenen. Onder invloed van SUWI is sprake van uitstroombeleid. Door de economische ontwikkelingen en door ontgroening en vergrijzing van de beroepsbevolking wordt het in de nabije toekomst gemakkelijker werkzoekenden te plaatsen op de arbeidsmarkt. Hierbij speelt dan wel het vraagstuk van welke werkzoekenden. De LCR wil hierbij nadrukkelijk aandacht vragen voor de groep werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Deze groep heeft in de eerdere periode van hoog conjunctuur ook te weinig geprofiteerd van de toenemende werkgelegenheid. Juist in het licht van de geschetste ontwikkelingen is het van belang te investeren in deze groepen. Helaas gebeurt dit nog altijd veel te weinig. 2

3 4 Ambities in de uitvoeringspraktijk Ook de LCR constateert dat ketenpartners meer gaan samenwerken. Wel moet worden geconstateerd dat er regionaal verschillen zijn waar te nemen. De intentie en bedoelingen op landelijk niveau zijn veel belovend maar de dagelijkse praktijk is nog weerbarstig. De arbeidsadviseur is geen onderdeel van de ketensamenwerking. VNG heeft zich nadrukkelijk teruggetrokken uit het vooralsnog tijdelijk project arbeidsadviseurs. We zien ook dat veel gemeenten nog altijd het nut van de arbeidsadviseur niet zien of willen zien. Wellicht is de veelal uiterst beperkte mogelijkheid van cliënten van gemeenten om hun reïntegratie te beïnvloeden hiervoor een verklaring. Het project arbeidsadviseur wordt getrokken door UWV, CWI, Divosa en LCR. Het belang van de onafhankelijkheid arbeidsadviseur wordt door alle betrokken partijen onderschreven. Eén van de randvoorwaarden voor het kunnen waar maken van de eigen verantwoordelijkheid is, kunnen kiezen, kiezen uit reïntegratietrajecten en reïntegratiebedrijven of zoals bij de IRO zelf een reïntegratietraject kunnen samenstellen bij een zelf gekozen reïntegratiebedrijf. Daarvoor is het noodzakelijk dat cliënten goed geïnformeerd zijn of worden. De arbeidsadviseur heeft en vervult hier een belangrijke functie. De onafhankelijkheid van de arbeidsadviseur wordt de cliënten als een groot en belangrijk goed ervaren. Als het gaat om het toenemen van de keuzevrijheid van cliënten dan is dat bij het UWV inderdaad aan de orde bij gemeenten is dit echter nog veelal niet aan de orde. Slechts enkele gemeenten hebben de mogelijkheid van een persoonsgebonden budget voor reïntegratie binnen de Wwb geëffectueerd. Kunnen kiezen tussen verschillende reïntegratiebedrijven is bij gemeenten vrijwel niet aan de orde. De balans tussen rechten en plichten voor werkzoekenden is in beweging maar nog lang niet in evenwicht. Dit geldt in het bijzonder voor mensen met een Wwb-uitkering en nuggers. Inderdaad ontwikkelen ketenpartners modellen waarin reïntegratie-instrumenten sneller kunnen worden aangeboden. Echter ook hier geldt dat de praktijk weerbarstig is. Cliënten worden onvoldoende geïnformeerd over deze mogelijkheid. Arbeidsadviseurs signaleren dat deze mogelijkheid nog onvoldoende wordt aangeboden. 5 Actuele stand van zaken SUWI-keten. De aandacht voor klantgerichtheid in de keten is de laatste jaren toegenomen. Maar de cliënt staat nog niet centraal. Daar waar de eigen verantwoordelijkheid in de sociale zekerheid een centraal begrip is, ontbreekt het aan randvoorwaarden voor de cliënt om zijn eigen verantwoordelijkheid te kunnen nemen. De onbalans in rechten en plichten van cliënten is één van de oorzaken dat cliënten onvoldoende in staat zijn de eigen verantwoordelijkheid te nemen. Er wordt nog te vaak voor en over hen beslist. Klantgerichtheid: werkzoekenden/uitkeringsgerechtigden Daar waar spreke is van cliënten met een samenloop van uitkeringen ervaren cliënten veel problemen. De toekenning en verstrekking van de verschillende uitkering levert veel problemen op en de ondersteuning bij het zoeken naar werk laat veel te wensen over. Voor het oplossen van deze problemen is het inderdaad gewenst dat deze cliënten één contactpersoon (adviseur) hebben. Het is daarbij dan wel van belang dat deze contactpersoon voldoende mandaat heeft om ook daadwerkelijk handelend te kunnen op treden. Geconstateerd wordt dat de samenwerking rondom de cliënt sterk afhankelijk is van de persoon en de daadkracht van de individuele CWI- of UWV-mananger of medewerker. Dat geldt ook voor de gemeente. Voor een integrale dienstverlening aan cliënten is samenwerking van drie partijen van belang. Dat geldt in het bijzondere voor de al eerder genoemde cliënten met een samenloop van uitkeringen. Verder wordt geconstateerd dat veel gemeenten lijken te zoeken naar een goede balans in de regie: ze kopen lossen producten in die door casemanagers zijn in te zetten. En daar wringt nog steeds de schoen. De cliënt heeft daarbij geen of nauwelijks inspraak. De constatering dat meer werkzoekende grip krijgen op de eigen reïntegratie wordt door de LCR als het gaat om cliënten van gemeenten niet onderschreven. 3

4 Er is inderdaad meer aandacht voor preventie van instroom en handhaving van verplichtingen. Bij de preventie van de instroom moeten wel een aantal kanttekeningen worden geplaatst. Uit een onderzoek naar de uitvoering van de preventiequote regio Apeldoorn blijkt dat bij ruim 30% van de mensen die in het kader van de preventie geen uitkering kregen dit niet terecht was en er alsnog een uitkering Wwb of WW moest worden toegekend. Uit de diverse casuïstiek beschrijvingen blijkt dat een aantal personen niet zelfredzaam zijn en daardoor onterecht bij de poort zijn tegengehouden. De LCR wil nadrukkelijk aandacht vragen voor de uitvoering van preventie. Zorgvuldigheid bij de uitvoering van preventie is van groot belang. De inkomenspositie van mensen staat op het spel. Het risico dat preventie leidt tot het onterecht niet toekennen van een uitkering met alle gevolgen van dien, dient te worden voorkomen. Nader onderzoek naar de uitvoering van de preventie en de situatie van de mensen die als gevolg van de preventie bij de poort zijn tegengehouden is zeer gewenst en noodzakelijk. Geconstateerd wordt dat de er verschillen zijn in de effectiviteit van trajecten. Waarbij tevens wordt geconstateerd dat de effectiviteit van trajecten voor bijstandsgerechtigden substantieel hoger is dan die voor WW-ers. De LCR verzoekt om een nadere onderbouwing van deze constatering. Uit de monitoring van de Wwb blijkt dat gemeenten in 2004 hun reïntegratie middelen vooral hebben ingezet op de kansrijken. Verder moet worden geconstateerd dat gemeenten hun reïntegratiemiddelen onvoldoende benutten in 2005 is 500 miljoen niet besteed. Geconstateerd wordt dat zowel WW als Wwb cliënten een flinke kans hebben binnen 6 jaar weer terug te vallen in de uitkering. Voor een deel van hen geldt dit al binnen één jaar gebeurt. De LCR maakt zich zorgen om deze draaideur cliënten en onderschrijft het belang van aandacht voor duurzaamheid van reïntegratie. Het te rigide hanteren van het principe van de kortste weg naar werk kan hier een oorzaak zijn. Bij het rigide hanteren van dit principe wordt vaak de duurzaamheid van werk over het hoofd gezien. Risico is dat niet of onvoldoende in mensen wordt geïnvesteerd. Dat levert op de korte termijn winst op qua uitstroom uit en beperking van de instroom in uitkeringen op termijn kan zich dit wreken. Ook het beperkt inzetten van scholing is mede te verklaren door het (te) strak toepassen van het principe de kortste weg naar werk. Conclusies en aanbevelingen Ook voor de LCR is het de kernvraag gaat het werkelijk lukken om overal de goede netwerksamenwerking te realiseren. Kan de thans nog bestaande kloof tussen ketenambities en de dagelijkse praktijk ook overal worden gedicht. Komt de cliënt centraal te staan? Bij de conclusies en aanbevelingen mist de LCR aandacht voor de positie van de cliënt. Hoe kan zijn positie worden versterkt zodat de cliënt in staat is zijn verantwoordelijkheid waar te maken, de regie bij zijn reïntegratie kan nemen. Hoe kan de cliënt centraal worden gerealiseerd. De versterking van de positie van de cliënt zou er toe kunnen bijdragen dat ketenpartners meer moeten gaan samenwerken. De kwetsbaarheid van de samenwerking in de regio is een grote zorg. Het bevorderen van samenwerking is een noodzaak en vraagt om het erkennen van het belang van samenwerking en prikkels. Wellicht zou hier een positieve prikkel in de vorm van een bonus voor samenwerking kunnen werken. Meer lokale vrijheden Een Innovatiebudget voor de regio kan een positieve bijdragen leveren aan samenwerking. 4

5 Het belang van regionaal arbeidsmarktbeleid is evident. In SUWI zijn onvoldoende prikkels om dit te stimuleren. Al eerder heeft de LCR gesignaleert dat met de komst van SUWI arbeidsmarktbeleid vrijwel is verdwenen er is sprake van uitstroombeleid. De LCR vindt dit een verontrustende ontwikkeling. In hoeverre meer lokale vrijheid kan bijdragen aan het organiseren van regionaal arbeidsmarktbeleid vraagt de LCR zich af. Er dient nadrukkelijk te worden nagedacht over prikkels die regionaal arbeidsmarktbeleid kunnen bevorderen. Waarborgen voor ketendoelmatigheid; verbeterd SNO-model De noodzaak tot heldere prestatieafspraken is evident. Hierbij dient de cliënt niet over het hoofd te worden gezien. In de huidige praktijk van het stellen van lokale preventiequota zijn er reeds voorbeelden dat cliënten ten onrecht tussen wal en schip geraken. Bij het maken van gezamenlijk afspraken dient nadrukkelijk aandacht te zijn voor de cliënt centraal. Cliëntenraden dienen te worden betrokken bij die onderdelen van de regionale afspraken die dienstverlening aan cliënten betreffen. Op basis van de financiële prikkels die gemeenten vanuit de WWB ervaren, wordt gepleit voor een grotere regierol van de gemeente ten aanzien van de samenwerking in de keten. Op zich klinkt dit logisch echter daar waar geconstateerd wordt dat er grote verschillen zijn bij de huidige concrete samenwerking, deze zich onder andere uit in de vorm: minimaal, dat wil zeggen liever niet, maar het moet van de SUWI-wet, is het de vraag of de gemeente de regie tot samenwerking daadwerkelijk zal nemen. Mede in het licht van de financiële prikkels die de gemeente in het kader van de WWB ervaart, is het risico dat gemeenten meer taken naar zich zelf toe trekken in plaats van samen te werken. Het geschetste model van samenwerking ziet er op papier goed uit maar dan moeten partijen wel willen samenwerken. Vraaggericht werken Oog voor de vraag op de arbeidsmarkt is van belang voor succesvolle reïntegratie. Vraaggericht werken vraag niet alleen om een actieve werkgeversbenadering maar ook om inzicht in de mogelijkheden, kennis en vaardigheden van cliënten. Hierbij dienen ook de wensen van de cliënten niet over het hoofd te worden gezien. Noch werkgevers, noch cliënten en daarmee ook de uitvoeringsorganisaties zijn gebaat om mensen tegen hun wens in een bepaalde richting in te duwen. Dit zal duurzaamheid van plaatsing in de weg staan. Centrale kaders: landelijk faciliërende organisaties De LCR ziet als één van de knelpunten dat samenwerking tot stand moet komen tussen centraal gestuurde organisaties, CWI en UWV, en decentraal gestuurde organisaties, gemeenten. Dat maakt het onmogelijk om op landelijk niveau afspraken te maken over samenwerking. Dat betekent dat de taak van het AKO alleen faciliterend kan zijn met betrekking tot samenwerking, het ontwikkelen van concepten en het ondersteunen van de uitvoering bij de implementatie van deze concepten in de regio. Echter daarbij is het AKO afhankelijk van de wil tot samenwerking in de regio. Als het gaat om het nieuwe SUWI-dienstverleningsconcept bijschaven en door ontwikkelen, mist de LCR nadrukkelijk aandacht voor de cliënt centraal. Aandacht voor de wijze waarop de cliënt kan worden gefaciliteerd om de regie bij zijn reïntegratie te nemen. De IRO en de arbeidsadviseur zijn hiervoor belangrijke instrumenten. Echter een IRO kan slechts worden ingezet voor complete reïntegratietrajecten. Ook bij de inzet van een beperkt aantal producten dient inspraak over welke producten en keuzevrijheid van reïntegratiebedrijven van cliënten te worden gerealiseerd. Ook wordt aandacht gemist voor het belang van een goed inzicht in de mogelijkheden van de cliënt. Het verkrijgen van goed inzicht in de wensen en mogelijkheden van de cliënt aan het begin van het proces is van groot belang. In dit kader juicht de LCR de ontwikkeling van competentiecentra door de CWI toe. 5

6 Inzicht in de mogelijkheden van de cliënt in combinatie met inzicht in de vraag op de arbeidsmarkt dient te leiden tot het inzetten van vraaggerichte reïntegratietrajecten. De te maken keuzes dienen niet over het hoofd van de cliënt te geschieden maar in overleg met de cliënt. Als risico van de A-route wordt gesignaleerd dat gemeenten maatwerk prefereren en snelle interventie boven de filosofie van de zelfredzame cliënt in de A-route. Snelle interventie ja, maar maatwerk? Prestaties en afrekenen op (keten)resultaat De LCR onderschrijft het belang van andere vormen van activering en participatie voor hen die niet in staat zijn toe treden tot de arbeidsmarkt. In dit kader pleit de LCR voor de herintroductie van gesubsidieerde arbeid. Ook de LCR vindt het van belang dat meer reïntegratie middelen worden ingezet voor kansarme groepen. In dit kader is het ronduit schokkend dat in 2005 gemeenten 500 miljoen hebben overgehouden op een W-deel. De financiële prikkels in de WWb hebben tot nu toe hoofdzakelijk geleid tot activiteiten met betrekking tot instroom beperking en het toeleiden naar werk van de kansrijken. Er moet nadrukkelijk worden nagedacht over prikkels die de inzet van middelen voor kansarme groepen stimuleren. De LCR onderschrijft het belang van eenduidige prikkels. De prikkels dienen gericht te zijn op de uitvoeringsdoelen waarbij ook aandacht dient te zijn voor de klantgerichtheid. De huidige landelijke indicator voor klantgerichtheid, het cliënttevredenheidscijfer is hiertoe volstrekt onvoldoende. In het verlengde hiervan is de LCR eveneens van mening dat sturing moet plaatsvinden op basis op van uitvoeringsdoelen. De kortste weg naar werk dient minder rigide te worden gehanteerd. Meer nadruk en aandacht voor de duurzaamheid van arbeid is geboden. Meer aandacht voor scholing is noodzakelijk. De RWI stelt voor dat sociale partners meedenken over (keten)prestatie indicatoren. De LCR is van mening dat ook cliëntenparticipatie hier een rol dient te hebben. De Landelijke Cliëntenraad is gaarne bereid tot een nadere toelichting. Met vriendelijke groet, J.P. Laurier Voorzitter 6