Insecten en bijen in Nederland

Transcriptie

1 Insecten en bijen in Nederland Biodiversiteit, trends en interacties 23 februari 2018, Ivo Roessink

2 Even voorstellen... Wie ben ik? Dr ir Ivo Roessink Eco(toxico)loog in Wageningen Expertise: de invloed van stress op populaties en ecosystemen 2

3 Even voorstellen... Uitheemse soorten 3

4 Even voorstellen... Bestuivers Honingbijen Wilde bijen 4

5 Biodiversiteit Hoe staat het met de (agro)biodiversiteit in Nederland...? 5

6 Biodiversiteit 6

7 Biodiversiteit Eigenlijk weten we te weinig; er zijn geen goede meerjarige studies voorhanden De Sussex -studie (Ewald et al. 2015) is een uitzondering Over 42 jaar is jaarlijks een 100-tal akkers bemonsterd een afname in met name spinnen & (loop)kevers Ewald et al.,

8 Biodiversiteit Waar komt dit door? herbiciden fungiciden insecticiden Ewald et al.,

9 Biodiversiteit Lister&Garcia (PNAS), 2018 Onderzoek in regenwoud in Puerto Rico Geen landbouw etc aanwezig T gaat 2 C omhoog insecten biomassa gaat naar beneden Rest van de voedselketen stort ook in. 9

10 Biodiversiteit Maar als we meer factoren in ogenschouw nemen? Drukfactor Vlinders Houtbew. kevers Libellen Bijen Sprinkhanen Intensivering landbouw (inclusief vermesting) XXX XX x XXX XXX Gewasbeschermingsmiddelen (pollution) x x XX XX x Staken van extensief beheer (begrazing / hooien) XX XX Verandering in beheer (excl. landbouw en bosbouw) x Bosbouw (kap, verandering beheer) XX XXX x x Habitatversnippering XX XX XX XX XX Veranderingen in waterhuishouding x XXX x Urbanisatie & bebouwing x XX x x XX Klimaatverandering XX x XX XX x Verstoring door menselijke activiteiten; recreatie x x XX X x Winning grondstoffen X x Invasieve soorten en nieuwe pathogenen x x XX Natuurbranden, verandering patroon van - x x x x XX Kalkman et al. 2010; Nieto et al. 2010; Van Swaay et al. 2010; Nieto et al. 2014; Hochkirch et al

11 Biodiversiteit en gewasbescherming Gewasbeschermingsmiddelen Bedoelt om plagen te weren... Biologisch zeer actief! Maar we zijn al heel veel schoner dan vroeger DDT Organofosfaten/carbamaten Pyrethroïden neonicotinoïden 11

12 Biodiversiteit en gewasbescherming Door systemische werking nieuwe middelen komt het op plekken waar andere middelen niet komen...zoals in nectar en stuifmeel Maar hoe zit dat nu... Gaan alle bijen dood? Nee, wereldwijd nemen honingbijen toe...? Aizen&Harder,

13 Met de wilde bijen gaat het echter niet goed. Van de 331 soorten die zich regelmatig in NL voortplanten staat ±55% staat op de Rode Lijst Aantal soorten Reemer,

14 Hoe minder er van een beestje of plantje zijn, hoe meer verschuiving van ecologie naar natuurbehoud Daarmee wordt ook het debat beïnvloed omdat we i.p.v. over functie over onderdelen praten Dan komt er emotie in... en bordjes en hekken. Duelli&Obrist (2003) 14

15 Hoe komt dit? Zijn er mogelijk negatieve interacties met honingbijen? Mallinger et al. (2017) 15

16 Mogelijke interacties: 1. Competitie voor nectar en pollen 2. Overdracht van parasieten en ziektes 3. Verandering van zaadsetting van inheemse planten 4. Bestuiving van uitheemse planten Goulson,

17 Paini, Competitie voor nectar en pollen Is het makkelijk te duiden? Hoe moet je dat aanpakken? BACI bij invasie meer kasten plaatsen 17

18 Roubik & Wolda (2001) Panama: 7 jaar monitoring van locale inheemse bestuivers; daarna invasie van honingbijen en mogelijke impact 10 jaar lang gevolgd Geen meetbare impact van invasieve honingbijen op de locale populaties van inheemse bestuivers Menezes Pedro & De Camargo (1991) Brazilië: honingbijen kunen niet efficient foerageren op lokale voedselplanten en gebruiken daarom maar relatief klein deel van de beschikbare voedselplanten (<33%) Planten bezocht door honingbijen worden nauwelijks gebruikt door lokale bestuivers Weinig overlap weinig impact 18

19 Forup&Memmot (2005): In VK nemen hommels af Impact van honingbijen op hommels is complex Waarschijnlijk is habitat verlies door intensivering van de landbouw de grootste oorzaak voor de teruggang Steffan-Dewenter&Tscharntke (2000): In bergweides in DE kon geen significante impact van honingbij dichtheid op wilde bijen aantal en soorten worden vastgesteld Wel een relatie tussen het aantal grond-nestende bijen en vegetatiebedekking (nest gelegenheid) 19

20 Shavit et al. (2009) Israel: in de aanwezigheid van honingbijen neemt het bloembezoek van wilde bijen af. Echter niet in alle jaren en niet bij alle drachten... 20

21 USA: Overlap van bloemgebruik van honingbijen en hommels Hoe verder van de bijenkorf weg, hoe meer hommelactiviteit Thomson, 2006 Thomson,

22 Overlap van bloemgebruik van honingbijen en hommels Hoe verder van de bijenkorf, hoe meer hommels foerageren Impact op de grootte van de nieuwe hommelkoninginnen impact op reproductie succes Thomson,

23 Goulson & Sparrow (2009) Schotland: in aanwezigheid van honingbijen neemt de grootte van hommels af Kleinere hommels = minder robuust volk = lager reproductie succes Aardhommel Veldhommel Akkerhommel Steenhommel 23

24 Henry&Rodet (2018) Frankrijk: Dichtbij een bijenkast het grootste negatieve effect Na 1 km minste effect 24

25 2. Parasieten en ziektes Kleine bijenkast kever lijkt in de US makkelijk over te stappen op kolonies van Bombus impatiens Hoffmann et al. (2008) 25

26 Otterstatter&Thomson (2008) Overspill van Crithidia bombi uit commerciële volken naar hommelvolken in het veld (Canada) Impact gemeten tot op km s vanaf de kas Locatie 1 Locatie 2 26

27 Ravoet et al (2014) België: Wilde bijen populaties rondom bijenkasten blijken geïnfecteerd met typische honingbij pathogenen... o.a. APV (acute paralyse virus) BQCV (het zwarte koninginnencelvirus) DWV (het vleugeldeformatievirus) 27

28 3. & 4. impact op plantengemeenschappen Tscheulin&Petanidou (2013) Gr: Pollen limitatie inheemse plant (papaver) doordat invasieve plant (nachtschade) aantrekkelijker is invasieve plant wordt bevoordeeld Goulson&Rotheray (2012) Tasmanië: invasie van lupines door bestuiving van invasieve honingbij en hommel Dit fenomeen wordt ook waargenomen in Chili waar Europese brem oprukt geholpen door geïntroduceerde aardhommels en in Europa waar reuze balsemien welig tiert 28

29 Onderzoek naar competitie, veranderende plantgemeenschappen en pathogenen neemt toe Competitie voor voedsel Mallinger et al. (2017) Verandering in plant gemeenschappen Overdracht van pathogenen Mallinger et al. (2017) 29

30 Maar is dit het hele beeld? De context is bepalend... en de context is landschap Isaacs et al (2010) In kleine bosbesvelden zijn hommels dominante bestuivers In grote velden zijn honingbijen de dominante bestuivers 30

31 Honingbijen zoeken massale drachten om het volk efficiënt van voedsel te kunnen voorzien Maar zit de competitie met wilde bijen dan op deze massale drachten? Senapathi et al.,

32 Le Féon et al (2010) FR, NL, BE, CH: Meer wilde bijen als aandeel semi-natuurlijk habitat toeneemt In NL opvallend weinig aandeel semi-natuurlijk habitat... 32

33 Vanwege gefragmenteerde landschap en weinig semi-natuurlijke habitat kan er weerstand zijn van terreinbeheerders tegen het plaatsen van bijenkasten in natuurgebieden (Bijv. honingbij niet meer welkom op eiland Tiengemeten). Door het veranderde landschap in NL zal het bijenhouden ook moeten veranderen... 33

34 Biodiversiteit in het landschap De natuur terug naar de honingbij ipv de honingbij naar de natuur? Zorgen dat de bloeiboog weer herstelt wordt ( en er genoeg voedsel beschikbaar komt zodat honingbij en wilde bij niet meer op dezelfde voedselbronnen gedwongen worden. bloemstroken: eenjarige planten Bloeiende heggen: permanent voedsel ssel/ijsselvallei 34

35 Biodiversiteit in het landschap Aangepast beheer om natuurwaarde op te krikken Timing en interval van beheer Gefaseerd maaien en snoeien 35

36 Biodiversiteit in het landschap Enkele nuttige soorten Meerjarige kruiden: Paardebloem Rode Klaver Rolklaver Smeerwortel Hondsdraf Duizendblad Fluitekruid Wilgenroosje Houtige soorten: Fotos: internet Boswilg Spaanse aak Sleedoorn Braam 36

37 Biodiversiteit in het landschap Eenjarig: Enkele nuttige soorten Korenbloem Gele ganzenbloem Echte kamille Klein streepzaad Tuinplanten: Fotos: internet Stokroos Lavendel Rozemarijn Struikheide 37

38 Kennisimpuls Bestuivers ( ) Effectieve noodhulp voor wilde bestuivers in Nederland Overzicht initiatieven Bijensoorten per regio Helpdesk Succesfactoren en knelpunten

39 Meer weten: Arjen de Groot (WEnR; coördinator) / g.a.degroot@wur.nl Ivo Roessink (WEnR; verv. coördinator; helpdesk) / ivo.roessink@wur.nl David Kleijn (Wageningen Universiteit) Koos Biesmeijer (Naturalis) Menno Reemer (EIS) Coby van Dooremalen (WPR) 39