Module Jongeren in de dorpsbelangenorganisatie

Transcriptie

1 Module Jongeren in de dorpsbelangenorganisatie Kennisnetwerk Leefbaarheid en Gemeenschapsvoorzieningen 2014 (foto s: 1

2 Colofon Zevenaar, december 2014 Kennisnetwerk Leefbaarheid en Gemeenschapsvoorzieningen, provincie Gelderland Auteur: Josien Durieux, DKK Gelderland Deze module is tot stand gekomen naar aanleiding van regionale werkplaatsen en maatwerkvragen van het Kennisnetwerk Leefbaarheid en Gemeenschapsvoorzieningen, mede mogelijk gemaakt door Provincie Gelderland. 2

3 Inhoud 1. Jongeren betrekken bij leefbaarheid Wat is zo specifiek aan jongeren? Tips om jongeren te betrekken Maak jezelf aantrekkelijk! Praktijkvoorbeelden... 8 Velddriel: inhoudelijke inbreng binnen de dorpsbelangenorganisatie... 8 Mariënvelde: draagvlak en acceptatie bij planvorming... 8 De Steeg: actieve inbreng jongeren door oprichting Jongerengroep... 9 Meddo: VuurFestival... 9 Plattelands Jongeren Gelderland Bijlage: Modules Leefbaarheid en Gemeenschapsvoorzieningen

4 1. Jongeren betrekken bij leefbaarheid De bevolking op het platteland krimpt. De leefbaarheid in dorp en buurtschap staat met name daardoor steeds vaker onder druk. Voorzieningen verdwijnen en de binding met het dorp neemt daardoor af. Huizen zijn te groot en te duur. Jongeren verhuizen naar de stad. Eén van de uitdagingen van dit moment is om jongeren te betrekken bij de leefbaarheid van de kleine kern, of, vanuit de jongere gezien, om je actief in te zetten voor je woonplaats. Betrokkenheid zorgt voor binding, frisse ideeën, aandacht voor actuele vraagstukken waar jongeren mee te maken hebben en draagvlak onder de doelgroep die zo belangrijk is voor de toekomst van het dorp. Bovendien zijn jongeren in de dorpsbelangenorganisatie nodig om dit orgaan een afspiegeling van de bevolking te laten zijn. Voor de toekomst van kleine kernen is het van groot belang om jongeren vast te houden. Jongeren die zich inzetten voor de leefbaarheid, die iets doen voor het algemeen belang, zullen zich extra verbonden voelen met het dorp. Naast dat het de plek is waar hun vrienden en familie wonen, is het een plek waar ze hun eigen stempel op hebben mogen drukken. Ze hebben iets achtergelaten waar ze hopelijk trots op zijn en waar ze zich graag mee identificeren. Deze module Jongeren in de dorpsbelangenorganisatie laat zien hoe jongeren bij de dorpsbelangenorganisatie of bij dorpsontwikkelingsprojecten betrokken kunnen worden. Wat komt er in deze module aan bod? Wat is zo specifiek aan jongeren? Tips om jongeren te betrekken Maak jezelf aantrekkelijk Praktijkvoorbeelden 4

5 2. Wat is zo specifiek aan jongeren? Om te beginnen is het goed om je te beseffen dat jongeren anders denken en leven dan volwassenen. Het is handig om te weten waar je rekening mee moet houden als je jongeren wilt betrekken. Waar houden ze zich mee bezig en waar maken ze zich druk om? Zegt een term als leefbaarheid hun wel iets? Willen ze in een dorpsbelangenorganisatie actief zijn? Wanneer je dat weet, ben je al een eind op weg om jongeren te bereiken. Waar moeten we rekening mee houden als het gaat om jongeren? Uit het artikel Jongeren, een moeilijk bereikbare doelgroep? (URL: hebben we hieronder de kenmerken samengevat: De hersenen zijn tot het 25 e jaar nog volop in ontwikkeling. Daarom hebben jongeren: o minder concentratie, o minder probleemoplossend vermogen, o lagere overdrachtssnelheid van informatie. En dan ook nog de hormonen: o die dragen bij aan nog heftiger emoties en ook o meer moeite om emoties van anderen te lezen (empatisch vermogen). Jongeren reageren dan ook sterk op het belonend effect van prikkels: o dat verklaart waarom meiden in een onbedwingbare giechelbui kunnen belanden, om niets. Maar dat schiet ook door naar de andere kant: somberheid, piekeren en weinig kunnen relativeren. Dat is de bekende emotionele achtbaan waar jongeren in zitten. Het hoort erbij dat jongeren op zoek gaan naar nieuwe prikkels: o daarbij maken ze andere afwegingen over de risico s. En ook al informeer je ze vooraf, op het moment suprême maken ze soms toch een andere inschatting, al helemaal onder invloed van de groep. Jongeren leven in de media. o voor jongeren is er geen scheiding tussen de offline en de online wereld: die vloeien naadloos in elkaar over. Gemiddeld besteden jongeren 6,5 uur per dag aan media o het tablet- en smartphone bezit neemt toe (40% cq. 80% in 2012 volgens IJsfontijn, URL: o 85% is actief op facebook (volgens IJsfontijn) Jongeren brengen veel tijd door met games. o een boodschap wordt aantrekkelijker als er een spelelement in zit. Door verhalen aan elkaar te vertellen (storytelling), delen jongeren beleving en emotie. Positieve waarden (liefde en happiness) spreken jongeren aan. o Merken investeren in het creëren van warme banden met hun doelgroep. Dat blijkt erg aan te slaan Jongeren zijn steeds meer geïnteresseerd in de maakbare omgeving. Waar houden jongeren zich mee bezig? In het artikel Jongerenparticipatie, meer dan alleen inspraak (URL: lezen we: We zien steeds meer creatieve jongereninitiatieven ontstaan, van alle niveaus en van alle leeftijden. Dit in tegenstelling tot het vaak voorkomende beeld dat jongeren weinig meer doen dan op hun smartphone staren. Acties die de buurt, gemeenschap of samenleving kunnen verbeteren, worden uitgevoerd door volwassenen én jongeren. Jongeren organiseren zichzelf of laten zich uitdagen om zich in te zetten voor hun eigen leefomgeving op thema s die hen zelf aangaan. Ze organiseren (buurt)activiteiten of een jongerendebat. Ze informeren leeftijdsgenoten over homoseksualiteit en zinloos geweld, of maken er apps over. De maatschappelijk actieve jongeren in ons land zetten zich in voor organisaties en verenigingen, maar zijn ook actief binnen hun eigen netwerken. In familievrijwilligerswerk zien we zelfs dat jongeren, ouders en andere gezinsleden elkaar aanzetten tot vrijwilligerswerk. Een jongerenredactie heeft samen met de Kleine Kernenkrant van de Vereniging Kleine Kernen Noord-Brabant een jongerenkrant uitgebracht met nieuws van jongeren die actief zijn in kleine kernen. In deze krant lezen we over de volgende onderwerpen die jongeren bezig houden: Ontmoetingsplek (tienersoos, hangplek, chillen) Uitgaan (disco, muziek, optredens, dansen, evenementen, dj-cursus, leren een bar te runnen) Nix<18 campagne (niet roken, niet drinken tot je 18 e ) Werk vinden (vakantiewerk, bijbaantjes, stages i.s.m. lokale bedrijven, startersbeurs) 5

6 Sporten (voetbalclinic organiseren, sportcoaches) Woningbouw voor en door jongeren/starters Iets voor een ander betekenen (maatjes-werk en mantelzorg) Veilig verkeer (test je verkeersveiligheid met een online game, verkeersklas op basisschool) Invloed uitoefenen (als kinderburgemeester, jongerenraadslid, of indiener van een voorstel) 3. Tips om jongeren te betrekken Uit de praktijkvoorbeelden die verderop in deze module aan bod komen, zijn enkele tips gedeeld, specifiek voor dorpsbelangenorganisaties. Spreek jongeren aan op activiteiten waar ze een mening over hebben Leg contact met jongeren-sleutelfiguren die als spreekbuis fungeren namens de grote groep Help ze met het uitvoeren van de ideeën die ze hebben Door jongeren te betrekken in een adviesraad, creëer je draagvlak voor plannen Neem jongeren serieus, hoor wat ze zeggen en laat merken dat je iets met hun ideeën doet Bekijk de mogelijkheden voor een jongerengroep of jongerenraad in overleg met dorpsbelangenorganisatie, verenigingen en gemeente Laat een stagiair, enthousiaste jongere of vrijwilliger in opdracht van uw dorpsbelangenorganisatie onderzoek doen naar het draagvlak onder jongeren Wijs de jongeren op het sociale en maatschappelijke rendement van hun inzet: ze doen het niet voor niets! Zoek naar huisvesting voor jongeren: een geschikte vergader- en ontmoetingsplek Uit het artikel Gebruik de passies van jongeren (URL: komen enkele heldere tips naar boven om jongeren te betrekken: Het moet leuk zijn Het moet iets opleveren (bijvoorbeeld studiepunten, een waardevolle aanvulling op hun CV of een kleine bijdrage) Het moet direct zichtbaar zijn Vooral kleine, korte klussen jongeren het meest aan Het is cruciaal dat jongeren de ruimte krijgen voor hun eigen inbreng Uit het artikel Jongeren betrekken bij beleidsvorming is lastig (URL: wordt gesteld dat het lastig is om jongeren gestructureerd en geformaliseerd te laten participeren. Het werkt betere om gesprekken te voeren o Jongeren zijn minder gemotiveerd om bijv. iedere maand te vergaderen. Jongeren willen op korte termijn resultaat zien o Terugkoppelen is een wezenlijk onderdeel van de samenwerking met jongeren Goed luisteren en serieus nemen wat er gezegd wordt o In het artikel wordt het voorbeeld gegeven van een jongeren-buddy voor de wethouder, maar dat kan ook goed werken voor de dorpsbelangenorganisatievoorzitter of dorpshuisbestuurder. Dan horen ze het echte verhaal en dat helpt enorm. 6

7 4. Maak jezelf aantrekkelijk! De wil om jongeren te betrekken is vaak wel aanwezig, maar het is ook belangrijk om de vraag te stellen of het wel aantrekkelijk is voor jongeren om met jouw groep mee te doen. Het is even belangrijk om naar de eigen organisatie te kijken, als naar de jongeren die je zo graag aan je wilt verbinden. Hieronder noemen we aandachtspunten waarmee je je eigen organisatie aantrekkelijker maakt voor jongeren. In de tekst hieronder spreken we van de groep waarin jongeren betrokken worden, we bedoelen hiermee dorpsbelangenorganisaties of dorpsontwikkelingsprojecten. Stel jezelf open voor de inbreng van jongeren Jongeren kunnen ideeën aandragen die vernieuwend zijn en waar niet iedereen aan denkt. Met hun frisse blik leveren jongeren een bijdrage aan de leefbaarheid. Jongeren weten wat de laatste trends en ontwikkelingen zijn: ze praten mét de jeugd in plaats van óver de jeugd. In hun studie leren ze bijvoorbeeld wat de nieuwste benaderingswijzen en methodieken zijn voor onderzoek, welke vergadertechnieken leiden tot efficiëntere bijeenkomsten en welke alternatieve organisatievormen er mogelijk zijn om de sleur te doorbreken. In studies wordt bovendien veel aandacht besteed aan reflectiemomenten en het geven en ontvangen van feedback. Ga in gesprek met jongeren Geef jongeren de ruimte om hun ideeën te delen, bijvoorbeeld door voor en met jongeren laagdrempelige brainstormbijeenkomsten te organiseren zoals een ideeënfabriek. Er is geen saai onderwerp, er zijn alleen saaie onderzoeksvormen. Zet creatieve werkvormen in om het onbewuste aan te spreken. (dat is voor volwassenen ook leuker!) Probeer jongeren niet in het volwassenen-stramien te vangen. De vaste structuren en vergaderingen spreken jongeren niet aan. Ben online bereikbaar voor jongeren, o.a. via Facebook Rooster reflectiemomenten in waarop de leden van de groep feedback kunnen geven op het functioneren van de groep. Bepaal samen wat je doet met kritiek en suggesties. Benut de actieve inbreng van jongeren Jongeren worden weleens vergeleken met jonge honden. Snel enthousiast, vol energie en van geen stoppen willen weten. Door dit als kwaliteiten te beschouwen, kan de energie van jongeren ten goede komen aan allerlei projecten. Als jongere wil je je bewijzen, maar ook serieus genomen worden en je zoekt ruimte om je ideeën in de praktijk te brengen. Coach jongeren: bijvoorbeeld als sparringpartner, door onduidelijkheden te verhelderen en zaken toe te lichten of door op hun verzoek te adviseren, contacten te leggen of fondsen te werven. Wijs jongeren op de bijkomende verantwoordelijkheden van een actie of evenement en help ze bij het dekken van die verantwoordelijkheden. Geef jongeren iets concreets te doen: zichtbare acties die op korte termijn uitgevoerd kunnen worden. Laat jongeren in een team werken, samen wordt het enthousiasme versterkt. Bovendien kan het team voor zekerheid zorgen, door onduidelijkheden in vertrouwde sfeer te bespreken. Betrek kinderen van jonge leeftijd al bij de projecten, activiteiten en evenementen in het dorp. Deel je missie dorpsbreed en zoek ambassadeurs De missie kan in dit geval zijn: het versterken van de actieve inbreng van jongeren bij dorpsontwikkelingsprojecten. Bij de voetbalvereniging, in de kerkelijke gemeenschap, op school, bij de EHBO-vereniging en ga zo maar door, kunnen jongeren voor waardevolle inbreng zorgen en het verschil maken bij de uitvoering van plannen. De missie zal dus ongetwijfeld door meer organisaties, verenigingen en initiatiefnemers in het dorp worden onderstreept. Als dorpsbelangenorganisatie kun je deze ambitie dorpsbreed onder de aandacht brengen en ervoor zorgen dat jongeren zich geroepen voelen om zich in te zetten. Stel als dorp (met verenigingen, organisaties en initiatiefgroepen) een gezamenlijk doel als het gaat om het activeren en betrekken van jongeren. Bezoek scholen (basisschool en middelbare school) om kennis te maken, uit te leggen hoe vrijwilligerswerk en dorpsontwikkelingsprojecten georganiseerd zijn en te horen wat er onder jongeren leeft. Zoek sleutelfiguren op: een paar enthousiaste mensen kunnen vaak een grote groep in beweging brengen. 7

8 Positieve ervaringen en enthousiaste verhalen zijn de beste reclame, zorg er dus voor dat jongeren hun inzet met plezier en voldoening ervaren! 5. Praktijkvoorbeelden In dit hoofdstuk vertellen we aan de hand van praktijkvoorbeelden hoe jongeren betrokken worden bij dorpsontwikkeling. Het gaat om voorbeelden waarbij jongeren op verschillende manieren betrokken zijn. Het is uiteraard raadzaam om met de mensen achter deze initiatieven in contact te treden om van hen te leren. Dit kan via DKK Gelderland. Velddriel: inhoudelijke inbreng binnen de dorpsbelangenorganisatie Begin 2014 is er in Velddriel (gemeente Maasdriel) een dorpsraad opgericht. Guus van Hassel heeft zich op eigen initiatief aangemeld om zitting te nemen in de dorpsraad. Sinds maart 2014 is hij vicevoorzitter van de dorpsraad Velddriel. Guus merkte dat er in Velddriel problemen spelen die ook de jongere generatie in het dorp raken. Door gebrek aan starterswoningen zag hij jongeren noodgedwongen vertrekken naar omliggende dorpen. Dit zorgt niet alleen voor vergrijzing van de Velddrielse bevolking maar brengt ook de huidige voorzieningen in gevaar. Immers, wanneer jongeren zich niet in Velddriel kunnen vestigen stopt ook de aanwas voor school en de diverse verenigingen, zo vindt Guus. Daarnaast staat door het dalende aantal inwoners voorzieningen als een dorpswinkel op de tocht. Langs de zijlijn toekijken hoe de problemen verergeren is niet aan mij besteed en daarom probeer ik mij steentje bij te dragen door actief te zijn binnen de dorpsraad. De realisatie van starterswoningen is één van de speerpunten waar Guus zich op richt. Maar de leefbaarheid in zijn algemeenheid ook: Plannen in het algemeen belang van het dorp, zijn ook in het belang van de jongeren. Guus is de enige jongeling in de dorpsraad. Dit betekent niet dat de inbreng van jongeren daarmee beperkt is. Binnen de dorpsraad Velddriel wordt ook gesproken met jongeren. Op die manier kan binnen het bestuur duidelijk gemaakt worden wat er onder jongeren speelt, zodat ook deze belangen mee genomen worden. Het is een mooi voorbeeld van hoe beroep kan worden gedaan op de deskundigheid van jongeren en hoe één jongere al een informatiebron kan vormen voor een dorpsbelangenorganisatie. Mariënvelde: draagvlak en acceptatie bij planvorming De Stichting Geen Gedoe organiseert als jongerenclub acht keer per jaar een activiteit voor jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 16 jaar in het dorp Mariënvelde (gemeente Oost Gelre). De stichting wordt geleid door jongeren van gemiddeld 23 jaar. Stichting Geen Gedoe wordt bewust ingezet door Mariënvelds Belang; de dorpsbelangenorganisatie. Mariënvelds Belang heeft een speciale Adviesraad ingesteld met daarin bestuurders van diverse verenigingen, instellingen en werkgroepen. Ook neemt een afvaardiging van Geen Gedoe twee keer per jaar deel aan de vergadering van deze Adviesraad. Het is een goed voorbeeld van hoe jongeren via apart platform bewust worden betrokken bij de plannen die spelen in een dorp. We delen met Mariënvelds Belang ons standpunt over de leefbaarheid in het dorp maar ook de input vanuit onze rol als organisatie voor de jeugd tot 16 jaar, zo vertelt Joeri Domhof. Op die manier kunnen we enerzijds vertellen wat er speelt onder jongeren en daarnaast hebben we een stem in de planvorming voor de Brede Maatschappelijke Voorziening (BMV). Mariënvelds Belang betrekt jongeren bewust in de dorpsontwikkeling in de hoop dat ze de jongeren hiermee ook in het dorp kunnen houden. Doordat ze tijdig worden betrokken bij nieuwbouw en planontwikkelingen hebben jongeren een stem. En met succes zo blijkt. Mede door de grote en enthousiaste steun van de jongeren is de BMV tot stand gekomen. De BMV gaat de functies sporten, ontmoetingsplek en zorg bieden onder één dak. Binnen het project zullen 19 verenigingen participeren en zal een zorgcorporatie worden opgericht met vrijwilligers. In 2015 wordt de BMV gebouwd en hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor de vrijwillige hulp van de jongeren. 8

9 Het succes dat met de inzet van jongeren bij de BMV is bereikt, leidt er toe dat de dorpsbelangenorganisatie jongeren structureel wil gaan inzetten. Niet alleen binnen de Brede Maatschappelijke Voorziening maar ook bij toekomstige dorpsontwikkelingen. René Mombarg van Mariënvelds Belang is erg enthousiast over het betrekken van jongeren. Jongeren hebben een eigen kijk op gebeurtenissen in hun dorp. Het betrekken van de jeugd voorkomt ook het vastroesten van ideeën en gedachten van de oudere bestuurders. Een frisse kijk op de toekomst dus. Het voorbeeld uit Mariënvelde laat zien dat ook andere raden jongeren zouden moeten betrekken. Ze hebben betrokkenheid bij het dorp, zitten vol enthousiasme als je ze serieus betrekt en ze zijn in staat om veel werk te verzetten voor hun dorp. De Steeg: actieve inbreng jongeren door oprichting Jongerengroep In opdracht van VKK Gelderland is door Marc van Engelen, eerstejaars student CMV aan de HAN, een draagvlakonderzoek uitgevoerd onder jongeren in het dorp De Steeg (gemeente Rheden). Aanleiding van dit onderzoek zijn de bevindingen in de dorpsvisie van De Steeg: De Steeg is in de toekomst (nog) geen vitale dorpsgemeenschap. Daarom moeten er condities gecreëerd worden om ontmoeting te bevorderen en wordt de nadruk gelegd op verbetering van de kwaliteit van het dorpsleven. Als oplossing voor het verbeteren van het dorp als ontmoetingsplek en de kwaliteit van het leven in het dorp, is het idee ontstaan voor een jongerengroep. Zowel de gemeente Rheden als de dorpsbelangenorganisatie van De Steeg zijn positief over het initiatief. Het idee van de jongerengroep is om deze groep als onderdeel in te zetten van de dorpsbelangenorganisatie (dbo). Zodoende kan de leeftijdsgroep van de dbo verbreed worden. Wanneer er een goede samenwerking is tussen de jongerengroep en de dbo, kan verbetering van de leefbaarheid optreden in het dorp. Ook zou dit er toe kunnen leiden dat jongeren minder snel het dorp verlaten. Wordt de sociale samenhang in het dorp versterkt, dan verbetert de leefbaarheid en kan het aantal voorzieningen op peil blijven of worden uitgebreid. Uit een onderzoek onder jongeren in De Steeg blijkt dat ongeveer 50% van de ondervraagden de jongeren zou willen vertegenwoordigden. Er is dus sprake van ruim draagvlak voor een jongerengroep in een dorp van 1200 inwoners. De gemiddelde leeftijd van de geïnteresseerden bedraagt 20 jaar. Omdat er in De Steeg moeite is om een geschikte locatie te vinden voor het onderkomen van de jongeren, is er nog weinig actie ondernomen met de uitkomsten van het onderzoek. Wel laat dit voorbeeld goed zien dat er bij jongeren belangstelling is voor het vertegenwoordigen van de jeugd bij dorpsontwikkeling. Meddo: VuurFestival In Meddo (gemeente Winterswijk) wordt met Pasen het VuurFestival (URL: georganiseerd door Jongerencentrum Elbekurkie (URL: In 2010 hadden de jongeren dit evenement nieuw leven ingeblazen en in 2013 kwam er een groter terrein beschikbaar waarmee het paasvuur is uitgebreid met o.a. muziekoptredens en een kinderweide. Het feest trekt zo n 6000 bezoeker en 200 vrijwilligers zetten zich ervoor in, waarvan de jongsten 12 jaar oud zijn. Er zit een flinke organisatie achter dit evenement en dankzij het goede draaiboek loopt alles op rolletjes. Hoe je zo n groot evenement organiseert, wordt de kinderen in Meddo met de paplepel ingegoten! De jongeren van Elbekurkie hebben namelijk een presentatie gemaakt over hoe het VuurFestival wordt georganiseerd. Deze uitleg geven ze aan kinderen van groep 8 van de basisschool; voor Meddo zelf maar ook beschikbaar voor de omringende dorpen. Wat is een draaiboek? Wat staat daarin? Waar moet rekening mee gehouden worden? Welke taken en rollen zijn er allemaal te verdelen? Dit en meer wordt aan de kinderen uitgelegd. Daarmee kennen ze het grote plaatje, ze weten wat het 9

10 inhoudt om iets te organiseren. Maar de jeugd kan zich ook al praktisch inzetten. Als jonge vrijwilliger begin je met het hout ophalen waarmee het paasvuur wordt opgebouwd. Foto: Plattelands Jongeren Gelderland Een club die zich vanzelfsprekend inzet om jongeren op het platteland te activeren, is Plattelands Jongeren Gelderland (URL: In Beemte-Broekland en Wenum-Wiesel (gemeente Apeldoorn) is in november 2014 gestart met het project Jongerenkracht. Met het project wordt aangesloten bij de huidige trend, waarbij overheden verantwoordelijkheden overdragen en ruimte bieden aan bewoners, maatschappelijke organisaties en private partijen. Bij het project dat van onderop is ontstaan, zijn de dorpsbelangenorganisaties betrokken, de basisscholen, de protestantse kerk en andere vrijwilligers. Het project zet in op een integrale aanpak om jongeren te activeren. Jongeren moeten de kans krijgen om zich te ontplooien, mee te doen en zich verantwoordelijk op te stellen. Om ze die kans te bieden, is het project ook gericht op de volwassenen in de omgeving en bij de lokale organisaties. Op school gaan de kinderen aan de slag met het thema actief burgerschap. Vrijwilligers bij de sportverenigingen worden gestimuleerd om verantwoordelijkheid te nemen. Kortom: iedereen doet mee! Het project loopt tot 2016 en dan hoopt PJG een situatie bereikt te hebben waar jongeren zelf, zonder structurele begeleiding, actief blijven in de dorpen. Bijlage: Modules Leefbaarheid en Gemeenschapsvoorzieningen Het Kennisnetwerk Leefbaarheid en Gemeenschapsvoorzieningen heeft in 2014 tien modules ontwikkeld aan de hand van maatwerkvragen, kennisdagen en regionale werkplaatsen. De modules bevatten informatie, tips en ervaringen uit Gelderland. Modules: Hoe zet ik een projectplan op? Draagvlak: de vraag achter elk initiatief Een openbare ontmoetingsplek in de openlucht Exploitatie gemeenschapsvoorziening (Gezamenlijk) programmeren in dorp, wijk of gemeenschapsvoorziening Samen werken aan zorg en welzijn Accommodatiebeleid Sport als maatschappelijke spil van uw kern Jongeren in de dorpsbelangenorganisatie De dorpscontactpersoon Al deze modules zijn te vinden op: 10