Samenvatting Biologie Basisstof 1 tot 10

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie Basisstof 1 tot 10 Samenvatting door Binc 2141 woorden 16 januari keer beoordeeld Vak Biologie Biologie B1: Reageren op je omgeving Reageren op je omgeving doe je met Zintuigen, je ogen, tong, neus, oren en huid. Die geven seintjes af die via de zenuwen naar de hersenen gaan. De seintjes gaan via je armspieren. Doordat je armspieren samentrekken kun je een snoepje pakken en in je mond stoppen. Zintuigen Al je zintuigen bij elkaar is je zintuigenstelsel. In je oren zijn twee typen zintuigen: je gehoorzintuigen en je evenwichtszintuigen. Met je evenwichtszintuigen kun je veranderingen in zwaartekracht voelen waardoor je je evenwicht kan bewaren. In je huid liggen ook verschillende zintuigen: warmtezintuigen, voelen dingen aan die warmer zijn dan je huid. Koudezintuigen, voelen dingen aan die kouder zijn dan je huid. Drukzintuigen, reageren wanneer er op je huid wordt gedrukt, ze liggen diep in je huid. Tastzintuigen, reageren op lichte aanrakingen van je huid, zo kun je voelen of iets glad is, ruw etc. de tastzintuigen liggen in tastknopjes. Een zintuig is een orgaan dat reageert op bepaalde invloeden uit de omgeving, zo n invloed heet een prikkel. Voorbeelden van prikkels zijn, lichtstralen, geluiden geuren en aanrakingen. In zintuigen liggen zintuigcellen, die zijn aangesloten op zenuwen, als zintuigcellen prikkels opvangen ontstaan er impulsen. Een soort elektrische signalen die naar de hersenen gaan via zenuwen. Het ontstaan van impulsen In zintuigcellen ontstaan alleen impulsen als een prikkel sterk genoeg is. De kleinste prikkelsterkte die een impuls veroorzaakt, heet de drempelwaarde. Als een prikkel zwakker is dan de drempelwaarde dan ontstaan er geen impulsen. Hoe sterker het geluid hoe hoger de impulsfrequentie: steeds meer impulsen per seconde. Licht is de adequate prikkel voor de zintuigcellen in je ogen. Een adequate prikkel is een prikkel die voor een bepaalde zintuigcel speciaal gevoelig is, voor die prikkel heeft de zintuigcel een lage drempelwaarde. Zintuigcellen kunnen ook andere, niet-adequate prikkels waarnemen, de drempelwaarde is dan hoger. De drempelwaarde is niet altijd even hoog, na een voorafgaande prikkel wordt de drempelwaarde hoger. Na een tijdje in fel licht, zie je eerst weinig als je naar buiten in de schemering gaat. Wanneer een prikkel enige tijd aanhoudt, ontstaan er in de zintuigcellen soms minder impulsen. Dit verschijnsel heet gewennig. B2: De huid De opperhuid bestaat uit 2 lagen: de hoornlaag en de kiemlaag. De hoornlaag bestaat uit resten van dode verhoornde cellen. Het beschermt je lichaam tegen beschadiging, uitdroging en tegen ziekteverwekkers. De kiemlaag Pagina 1 van 6

2 bestaat uit levende cellen, de onderste laag cellen delen zich voortdurend, de kiemlaagcellen die daarboven liggen schuiven op naar buiten, deze cellen verhoornen. Soms is de hoornlaag extra dik, dat is eelt, de hoornlaag is dan gesleten. Door de opperhuid steken haren. Een haar is in de huid omgeven door een haarzakje, een haar groeit uit een haarzakje, in de haarzakjes bevinden zich talgklieren die talg produceren, talg is vettig en houdt de haren soepel. In de lederhuid liggen warmte, koude, druk en tastzintuigen. Zweetklieren produceren zweet, door verdamping van zweet koelt je lichaam af. Onder de huid ligt het onderhuidse bindweefsel. Hierin word vet opgeslagen als reservevoedsel, het isoleert ook. B3: De neus en de tong In de neus bevindt zich het reukzintuig de neusholte is van binnen bekleed met neusslijmvlies. In het bovenste deel van het neusslijmvlies liggen zintuigcellen met reukharen. Die worden geprikkeld als er geurende gassen komen. Het waarnemen van geur De meeste geuren bestaan uit allerlei verschillende geurstoffen. Alle reukzintuigcellen bij elkaar geven een bepaald geurpatroon van impulsen door aan de reukzenuw. Je hersenen vertalen ze en je ruikt een bloem. In het tongoppervlak bevinden zich smaakzintuigen. Over de tong lopen veel fijne groefjes, aan de zijkanten van die groefjes liggen smaakknopjes. Daarin zitten smaakzintuigcellen. Die kan 4 verschillende smaken onderscheiden: zoet, zout, zuur en bitter. Allemaal hebben ze aparte smaakknopjes. Bij andere smaken speelt het reukzintuig in de neus een belangrijke rol. B4: De oren In de oren liggen twee zintuigen: de gehoorzintuigen en de evenwichtszintuigen. Geluiden Je neemt geluiden waar met je gehoorzintuigen. Geluiden zijn trillingen van lucht. Geluidstrillingen worden in Hertz uitgedrukt. Als een geluid steeds hoger wordt, kan je het uiteindelijk niet meer horen. Dit ligt aan de leeftijd. Hoge tonen hoor je steeds slechter. Het volume wordt uitgedrukt in decibel. Geluiden vanaf 80 db kunnen schadelijk zijn. De bouw van de oren Twee zintuigen: gehoor- en evenwichtszintuig. Oorschelp: opvangen geluiden. Gehoorgang: hierdoor komen de geluiden naar de trommelvlies. Trommelvlies: wordt in beweging gebracht en trilt. Oorsmeer: houdt de gehoorgang soepel voor de trillingen. Trommelholte: hierin zitten drie gehoorbeentjes > hamer, aambeeld, stijgbeugel. Stijgbeugel: verbonden met het slakkenhuis en een vlies. Dit vlies heet een venster. Het trommelvlies laat de gehoorbeentjes trillen. Deze geven dit door aan het venster in het slakkenhuis. Een slakkenhuis bestaat uit drie kanalen waar vloeistof in zit. Als dit vloeistof gaat trillen worden de trillingen overgebracht op het basilair membraan. In het midden van het slakkenhuis liggen zenuwcellen. Deze worden geprikkeld door het basilair membraan. Deze zijn weer verbonden met de gehoorzenuw. De impulsen zenden deze prikkels naar de hersenen. B5: De ogen Gezichtsorganen liggen in je ogen, dit zijn tere organen. Ze zijn goed beschermd in de oogkassen. Wimpers: Pagina 2 van 6

3 beschermen het oog tegen vuil / fel licht. Wenkbrauwen: laten zweet / vocht niet in het oog lopen. De uitwendige bouw van de ogen Het witte deel in je oog is het harde oogvlies. Dit vliesje geeft de oog bescherming. Het gekleurde gedeelte is de iris. In de iris zit een pupil, dit is een zwarte vlek. Over de iris en de pupil ligt een hoornvlies. Boven de ogen liggen traanklieren, hieruit komt traanvocht. Als je knippert verspreid je dit. Dit vocht houdt uitdroging tegen. In de hoek van het oog zit een opening. Hier wordt het traanvocht in afgevoerd naar de neusholte. De inwendige bouw van de ogen Overal rondom het ook zitten oogspieren. Deze draaien de ogen. De wand van een oog bestaat uit drie lagen: Harde oogvlies: wit van kleur, gaat over de hoornvlies. Vaatvlies: bevat bloedvaten, zorgt voor voeding. Netvlies: bevat zintuigcellen, prikkelen door licht, maken impulsen. De oogzenuw geleidt de impulsen naar de hersenen. In het centrum van het netvlies ligt een gele vlek. Door zintuigen in deze vlek kan je scherp zien. Op een plaats waar de oogzenuw het oog verlaat heet de blinde vlek. De lens zit achter de pupil en iris. Hierdoor zie je scherp. Zintuigen in het oog In het netvlies worden de lichtprikkels omgezet in impulsen. Deze worden door oogzenuwen naar de hersenen geleid. De netvlies bestaat uit twee lagen: Laag zintuigcellen. Laag zenuwcellen. In de laag van de zintuigcellen liggen 2 typen: Staafjes: je ziet contrasten, lage drempelwaarde. Kegeltjes: je ziet kleuren, hoge drempelwaarde. Met kegeltjes zie je het scherpst. Met staafjes zie je alleen de kleuren : zwart, wit en grijs. De pupilreflex De functie van de pupilreflex is het regelen van de hoeveelheid licht er op de netvlies valt. De pupilreflex beschermt de zintuigcellen in het netvlies tegen fel licht. Als er fel licht is wordt de iris groot, als het donker is, wordt de iris klein. Dit gebeurt allemaal door de kringspieren, en de straalsgewijs lopende spieren. Als deze samentrekken wordt de pupil groter. B6: Het zenuwstelsel Het Zenuwstelsel bevat miljoenen zenuwcellen die bestaan uit een cellichaam en uitlopers. In het cellichaam zit de celkern. Het cellichaam zit vlak bij het controlezenuwstelsel. Door de uitlopers gaan impulsen. Sommige geleiden van het cellichaam af, en sommige er naar toe. Ze kunnen de impulsen ook aan andere cellen geven. Er zijn 3 type cellen: Gevoelscellen: geleiden cellen van zintuigen naar het centrale zenuw-stelsel. Een gevoelscel heeft één lange uitlopers. Bewegingszenuwcellen: geleiden cellen van het centrale zenuwstelsel naar spieren / klieren. Schakelcellen: geleiden impulsen binnen in het centrale zenuwstelsel. Ze verbinden de uitlopers van de andere cellen. Zenuwen In werkelijkheid worden via duizenden uitlopers tegelijk impulsen voort geleid. Ze liggen bij elkaar in één zenuw. Elke Pagina 3 van 6

4 uitloper is omringt door een laagje dat isoleert. Om de zenuw zit een stevige beschermlaag. Via het ruggenmerg worden impulsen naar de hersenen geleid. Het ruggenmerg begint bij de hersenen, en eindigt bij de lendenwervels. Op het ruggenmerg zitten allemaal wervels. De zenuwen zijn heel lang, maar kan wel heel snel reageren. Dus de impulsen worden met hoge snelheid door het zenuwstelsel voort geleid. B7: gedrag Alles wat een mens of dier doet noemen we gedrag. Gedrag van organismen bestaat uit handelingen die met elkaar samenhangen. Ze hebben samen een doel. Het effect dat de ene handeling leid tot de andere noemen we de gedragsketen. Hoe wordt gedrag veroorzaakt? Een reactie op een prikkel noemen we een respons. Er bestaan verschillende soorten prikkels: Inwendige prikkel: honger. Uitwendige prikkel: je ruikt iets lekkers. De motivatie is de bereidheid tot het verrichten van bepaald gedrag. Als je iets eet is je je motivatie laag om nog iets te eten. Motivatie leidt tot respons. Hoe wordt gedrag bepaald? Veel gedrag is aangeleerd: een peuter leert te eten met een lepel. Maar gedrag heeft ook erfelijke factoren. Dit gedrag is dus niet aangeleerd. Functie van gedrag Dieren en mensen kunnen reageren op prikkels en vertonen zo allerlei gedrag(zelf regulatie). Mensen en dieren veranderen, maar het gedrag met de grootste overlevingskans blijft voortbestaan. Veel gedrag van mensen en dieren heeft uiteindelijk te maken met het vergroten van hun overlevingskans. Beïnvloeding van gedrag Er zijn veel stoffen die de werking van je zintuigen, zenuwstelsel en je gedrag beïnvloeden. Bijvoorbeeld: alcohol, medicijnen en drugs. Alcohol houdende dranken worden meestal in 3 groepen ingedeeld: bier, wijn en sterkedrank. Alcohol is een stof met een verdovende werking. Dit heeft allerlei negatieve effecten op je gedrag. Als je jong bent heeft alcohol meer effect op je dan als je volwassen bent. Je hersenen zullen zich slechter ontwikkelen. Hierdoor kunnen de schadelijke effecten blijvend zijn. Pagina 4 van 6

5 B8: Hormoonstelsel Bij het regelen van processen in je lichaam werkt het zenuwstelsel vaak samen met het hormonenstelsel. Het hormoonstelsel bestaat uit een aantal hormoonklieren. Een klier is een orgaan dat bepaalde stoffen produceert. Hormoonklieren produceren hormonen. Dat zijn stoffen die de werking van bepaalde organen regelen. Hormoonklieren geven de hormonen aan het bloed af dat door de hormoon klier stroomt. Hormonen hebben invloed op: stofwisseling, voortplanting, groei en ontwikkeling. Regeling van het glucosegehalte van het bloed Insuline en glucagon worden beiden geproduceerd door de eilandjes van Langerhans. Insuline en glucagon regelen het glucosegehalte van het bloed, of terwijl de bloedsuikerspiegel. Het glucosegehalte wordt altijd gelijk gehouden. Bij een te laag glucosegehalte van het bloed produceren de eilandjes van Langerhans veel glucagon. De glycogeen in de lever en in de spieren wordt onder invloed van glucagon omgezet in glucose. De glucose wordt weer opgenomen in het bloed. Bij een te hoog glucosegehalte van het bloed produceren de eilandjes van Langerhans juist veel insuline. Door insuline wordt glucose in de spieren en in de lever omgezet in glycogeen, dit wordt weer opgeslagen. Wanneer je diabetes hebt wordt er te weinig insuline gevormd, waardoor het glucosegehalte van het bloed te hoog wordt. Glucose kan je uitscheiden via urine. B9: De hersenen De hersenen bestaan uit de grote hersenen, de kleine hersenen en uit de hersenstam. De grote en kleine hersenen zijn beide gebouwd uit: schors: aan de buitenkant, grijs van kleur, bevat veel cellichamen van schakelcellen. merg: aan de binnenkant, licht van kleur, bevat veel uitlopers van schakelcellen. De functies van de grote hersenen zijn het verwerken van impulsen die afkomstig zijn van zintuigen en ze regelen van gewilde bewegingen (bewuste reacties). Hersencentra Dit zijn delen van grote hersenen met speciale functies. In de gevoelscentra worden binnenkomende impulsen verwerkt. De plaats waar impulsen binnenkomen en worden verwerkt, bepaalt van welke prikkel je bewust wordt. In de bewegingscentra ontstaan impulsen voor bewuste reacties. De functie van de kleine hersenen zijn het coördineren van bewegingen, bijvoorbeeld evenwicht houden. Pagina 5 van 6

6 De functies van de hersenstam zijn het geleiden van impulsen naar het ruggenmerg naar de grote en kleine hersenen en omgekeerd. En het geleiden van impulsen van zenuwen in het hoofd en hals naar grote en kleine hersenen en omgekeerd. B10: De weg die impulsen afleggen Een reflex is een snelle, onbewuste, vaste reactie p een bepaalde prikkel. Deze snelheid is meestal nodig om het lichaam te beschermen tegen beschadigingen. Reflexen hebben een functie bij het uitvoeren van bepaalde bewegingen en houdingen. Wat voorbeelden van reflexen zijn: de terugtrekreflex, de kniepeesreflex, ooglidreflex en de pupilreflex. De reflexboog is de weg die impulsen afleggen bij een reflex. Door prikkels ontstaan in zintuigcellen impulsen. Via de gevoelszenuwcellen worden de impulsen naar de schakelcellen in het ruggenmerg of in de hersenstam geleid. De schakelcellen geleiden impulsen direct door naar de bwegingszenuwcellen. Bewegingszenuwcellen geleiden impulsen weer naar spiercellen waardoor spieren zich snel samentrekken. De reflexbogen van de romp en ledematen verlopen via het ruggenmerg, en de reflexbogen van het hoofd en de hals verlopen via de hersenstam. Pagina 6 van 6