Het Vraagprofiel Instrument VPI

Transcriptie

1 Het Vraagprofiel Instrument VPI Ontwikkeling van een handelingsgericht toewijzingsinstrument Eindrapportage Het VPI is ontwikkeld door de Pi7 partners: PI Leiden, PI Den Haag en RENN 4 Groningen Ondersteuning: Universiteit Leiden, Haags Centrum voor Onderwijsbegeleiding, Rijksuniversiteit Groningen Uitvoerende ontwikkelaars: Bureau Nijland & Kroes, Wijhe Auteurs: Mia Nijland & Jan Bijstra Contactadres: Dr. J.O. Bijstra RENN4, Schweitzerlaan 6, 9728 NP GRONINGEN December, 2011

2 INHOUDSOPGAVE PAGINA Voorwoord 3 1) Achtergrond en probleemstelling 4 2) Wat is VPI? 7 3) Sterkte-zwakte analyse VPI 10 4) Het ontwikkelproces 14 5) Conclusies en aanbevelingen 18 Literatuur 21 Bijlage 1. Wat wordt in kaart gebracht met het VPI 23 Bijlage 2. De enquête en analyse 31 Bijlage 3. Voorlopige bevindingen van het valideringsonderzoek 36 2

3 Voorwoord Passend Onderwijs betekent dat elk kind onderwijs krijgt dat het beste bij zijn of haar talenten past. Dit geldt ook voor kinderen met een stoornis, ziekte of handicap. Zij kunnen extra hulp krijgen op een reguliere school of op een school voor speciaal onderwijs. Om te garanderen dat alle leerlingen onderwijs krijgen dat bij hen past, wordt per 1 augustus 2013 de zorgplicht ingevoerd. Scholen en schoolbesturen worden dan verplicht te zorgen voor een passende onderwijsplek en passend onderwijs voor elke leerling. In het basis- en voortgezet onderwijs neemt het aantal leerlingen met problemen en bijzondere onderwijs- of extra zorgvragen toe. Leraren krijgen te maken met uiteenlopende gedragskenmerken en vragen van kinderen met: zintuiglijke beperkingen, informatieverwerkingsproblemen, contactstoornissen, motorische problematiek, moeilijk verstaanbaar gedrag enzovoort. Ook hun verstandelijk niveau varieert en wel van zeer laag functionerend tot hoogbegaafd. Afstemming van het onderwijsaanbod op de specifieke vragen van deze leerlingen is noodzakelijk. Tegelijkertijd is het voor leraren niet altijd even makkelijk om de individuele vragen te herkennen en om deze adequaat te beantwoorden of om naast de vragen ook de mogelijkheden te blijven zien. Passend onderwijs voor deze kinderen vereist niet alleen onderwijsvakmanschap maar ook kennis en vaardigheden op een veel breder en vaak specifiek terrein. Indicatiestelling voor onderwijs aan deze kinderen is nu vooral gebaseerd op de problematiek die een kind belemmert in het leren op school. Het accent ligt daarmee op knelpunten die bijvoorbeeld ook bij een doorverwijzing vaak worden benadrukt. Hoewel deze informatie richtinggevend is voor indicatiestellers, blijkt het vaak ontoereikend om een goed advies te kunnen geven voor het vervolg van de schoolloopbaan van de leerling in kwestie. Het is wenselijk dat hier verandering in komt. Om de aansluiting bij deze leerlingen te verbeteren en om individueel maatwerk te kunnen leveren, is het nodig dat de individuele vragen van leerlingen meer worden benadrukt. Als duidelijk is wat een leerling precies vraagt, geeft dat ook meer inzicht in de benodigde en gewenste extra ondersteuning. Er kan gericht worden beoordeeld wat er nodig is, door wie en in welke leeromgeving dit het beste kan worden gerealiseerd. In dit rapport worden de verschillende fasen beschreven van een onderzoek naar de ontwikkeling van een instrumentarium waarmee de onderwijszorgbehoefte van een leerling en de daarbij passende benodigde ondersteuning kan worden vastgesteld. Het onderzoek is uitgevoerd door Pi7, een samenwerkingsverband van ontwikkelinstituten die van oudsher een relatie hebben met de zeven landelijke pedologische instituutscholen. Er is samengewerkt met Nijland & Kroes, kennispraktijk voor zorg en onderwijs. Het onderzoeks- en ontwikkelingstraject is mogelijk gemaakt door subsidie van Passend Onderwijs. 3

4 1 Achtergrond en probleemstelling Het onderwijsveld voor leerlingen met een stoornis, beperking of handicap is in beweging. Kreeg het speciaal onderwijs in 2003 nog een geheel ander gezicht door de Wet op de Expertisecentra (WEC) en de Wet op het onderwijstoezicht (WOT), inmiddels staat de volgende operatie alweer voor de deur: Passend Onderwijs. De kern van Passend Onderwijs zoals weergegeven op de website luidt als volgt: Door de invoering van de zorgplicht kan het wettelijk onderscheid tussen regulier en speciale scholen vervallen. Alle scholen worden dus voor de wet reguliere (= gewone) scholen voor basis- en voortgezet onderwijs. Ze worden speciaal in hun onderwijsaanbod als ze meer geïndiceerde leerlingen opnemen. De nieuwe opzet van de zorg betekent niet dat scholen voor speciaal onderwijs moeten verdwijnen. Er zullen ouders blijven die er voor kiezen hun kind aan te melden bij een school waar voornamelijk speciaal onderwijs wordt geboden. Ook kunnen deze speciale scholen hun kennis en ervaring ten dienste stellen van de reguliere scholen zodat vormen van geïntegreerd onderwijs kunnen ontstaan. Bezwaren indicatiestelling Eén van de punten die sinds de REC-vorming binnen de clusterscholen tot veel discussie heeft geleid, betreft de diagnostiek van de bij leerlingen aanwezige problematiek en direct daarmee samenhangend het indicatiesysteem voor toewijzing van onderwijs. Om onderwijs op maat te kunnen leveren, dient niet alleen problematiek van de leerlingen correct te worden gediagnosticeerd maar moet er ook duidelijkheid zijn over de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkelingsmogelijkheden waarover zij beschikken. Het stellen van een juiste diagnose is geen eenvoudige zaak. De symptomen van kinderpsychiatrische stoornissen overlappen nogal eens en dat bemoeilijkt de eenduidige classificatie van klachten en ontwikkelingsproblematiek. Daarnaast kunnen risicofactoren in de opvoedingsomgeving beperkingen opleggen aan de individuele ontwikkeling van kinderen. Het huidige systeem leidt al snel tot een eenzijdige beoordeling waarbij de mogelijkheden van leerlingen en omgevingsfactoren te vaak een ondergeschikte rol krijgen. 1. Probleemgestuurde slagboomdiagnostiek Het huidige indicatiesysteem neemt de principes van handelingsgerichte diagnostiek niet als uitgangspunt: toegang tot bijvoorbeeld cluster 4 onderwijs wordt primair verkregen op basis van diagnostiek van stoornissen zonder dat daarbij expliciet aandacht besteed wordt aan de vraag welke onderwijszorg de leerlingen precies nodig hebben. Het onderwijsveld wil daarom over een eenduidige, wetenschappelijk onderbouwde handelingsgerichte diagnostiek kunnen beschikken (Scholte, Van Berckelaer-Onnes & Van Oudheusden, 2007). Op basis hiervan kan namelijk in kaart worden gebracht welke speciale pedagogisch-didactische begeleiding of behandeling het beste kan worden aangeboden om de cognitieve en sociaal-emotionele groei van de leerlingen te stimuleren. Met andere woorden: met handelingsgerichte diagnostiek kan de onderwijszorgbehoefte van leerlingen in kaart worden gebracht. De huidige slagboomdiagnostiek van de indicering en daarbij behorende vastgestelde bekostigingssystematiek zorgen voor een star en bureaucratisch proces. In plaats daarvan is handelingsgerichte diagnostiek nodig met een flexibele inzet van middelen en voorzieningen. Hierbij zijn verschillende varianten denkbaar. Om deze flexibiliteit mogelijk te maken, wordt ondermeer de huidige indicatiesystematiek verlaten en vervangen door handelingsgerichte diagnostiek (passend onderwijs november 2009). 2. Toelatingscriteria voldoen niet Een tweede kanttekening bij het huidige indicatiesysteem is dat volgens De Greef & Van Rijswijk (2006) de huidige groei van het speciaal onderwijs en met name cluster 4, niet kan worden herleid tot een toename van de kinderpsychiatrische problematiek onder de bevolking (Grietens, Ghesquière & Pijl, 2006). Dit roept de vraag op of de toelatingscriteria wel geschikt zijn om tot passende indicatiestelling te komen. 4

5 3. Diverse indicatiesystemen Ook vanuit praktisch oogpunt zijn er bezwaren tegen het huidige indicatiesysteem. Er zijn momenteel drie indicatiesystemen in het onderwijs: het REC indicatiesysteem (Commissie voor de Indicatiestelling, CvI) het systeem voor het speciaal basisonderwijs (Permanente Commissie Leerlingbegeleiding, PCL) en het systeem voor Praktijkonderwijs en Leerwegondersteuning (Regionale Verwijzingscommissie, RVC). Deze situatie brengt grote bezwaren met zich mee: het naast elkaar bestaan van drie verschillende toegangsdeuren vraagt namelijk van scholen, ouders en hulpverleners dat zij goed op de hoogte zijn van de verschillen tussen SBO, Praktijkonderwijs en Leerwegondersteuning enerzijds en de cluster 4 scholen anderzijds. Ook moeten zij weet hebben van procedures en toelatingscriteria. Complicerende factor hierbij is dat verschillen in financiering tussen de diverse onderwijsvormen in het toelatingsproces een rol kunnen spelen. Door een gunstiger bekostiging kan het voor ouders, scholen en hulpverleners soms aantrekkelijker zijn om voor een cluster 4 school te kiezen in plaats van een SBO school. 4. Jeugdzorg Tenslotte speelt de relatie van met name het cluster 4 onderwijs met de jeugdzorg een rol in deze materie. Jeugdzorg heeft een eigen toegangspoort met eigen toelatingscriteria, -procedures en - instrumenten voor diagnostiek en indicatiestelling. Hierdoor worden kinderen en ouders vaak met verschillende, elkaar deels overlappende, diagnostische onderzoeken geconfronteerd. Verder komt het voor dat de zorg die door het onderwijsveld wordt gegeven, niet aansluit bij de hulp die vanuit de jeugdzorg wordt geboden. Ook is men niet altijd op de hoogte van elkaars activiteiten. Dit terwijl de ontwikkeling van kinderen met sociaal-emotionele problematiek wordt bevorderd door hulp thuis en op school goed op elkaar af te stemmen. Zo is het effect van gedragstherapie bij ADHD op school groter, wanneer door de ouders thuis dezelfde therapie wordt toegepast (Chronis, Jones & Raggi, 2006). Verder is het zo dat kinderen in de jeugdzorg niet altijd (passend) onderwijs krijgen. Dit terwijl onderwijs juist in een zorgsituatie bijdraagt aan eigen regie, zinvolle daginvulling en een toekomstperspectief voor de leerling. De gesignaleerde discrepantie tussen onderwijs en jeugdzorg heeft geleid tot het voornemen de diagnostiek en indicatiestelling voor het speciaal onderwijs en de jeugdzorg in de toekomst integraal uit te voeren (Diephuis, Van der Zijden & Van Wijk, 2007) en de hulpverlening van het speciaal onderwijs en de jeugdzorg nauw op elkaar af te stemmen en te integreren (één kind, één plan). Naar een systeem op basis van onderwijszorgbehoefte De geschetste problematiek vraagt om nadere bezinning en een oplossing. Als leidraad kan de suggestie van Van Rijswijk (2006) worden genomen dat toewijzing en bekostiging van speciale onderwijszorg niet gebaseerd moet zijn op de aard van de stoornis, maar op de intensiteit van de onderwijszorg die een kind nodig heeft. Met andere woorden: de onderwijszorgbehoefte van leerlingen moet meer centraal komen te staan. Dit streven was voor de drie organisaties van Pi7 aanleiding om een onderzoek: Indicatiestelling in het onderwijs te starten met als doel het ontwikkelen van een instrumentarium voor handelings- en vraaggerichte diagnostiek. Het handelingsgerichte aspect verwijst met name naar de rol van de leraar en vraaggericht heeft vooral betrekking op de leerling. Het onderzoek naar en de ontwikkeling van het instrumentarium is niet alleen bedoeld voor de onderwijspraktijk van cluster 4. De projectgroep van PI7 die zich bezighoudt met het onderzoek, heeft ervoor gekozen om instrumentarium te ontwikkelen voor het gehele primair en voortgezet regulier onderwijs en het primair en voortgezet speciaal onderwijs (cluster 2, 3 en 4) 1. Gedurende het traject is aan het verzoek voldaan om ook voor het MBO een versie te ontwikkelen. Het onderzoek beoogt bouwstenen te leveren voor een toewijzings- of indicatiesysteem op basis 1) Vanwege de clustergebonden indicatiestelling van cluster 1 wordt deze doelgroep niet meegenomen in het onderzoek. 5

6 waarvan relatief eenvoudig kan worden beoordeeld welke onderwijszorgbehoefte leerlingen hebben. Op basis van het systeem moet vervolgens ook duidelijk worden welke extra ondersteuning nodig is, passend bij deze behoefte of vraag. Met behulp van een toetsingskader, moet duidelijk worden welke ondersteuning vervolgens het beste kan worden geboden, in welke leeromgeving dit zou moeten en wat de intensiteit moet zijn van de benodigde ondersteuning. Doel van het onderzoek Doel is om een instrumentarium te ontwikkelen waarmee: een leraar/school de vragen in kaart kan brengen van een leerling die extra ondersteuning nodig heeft; toewijzingscommissies eenduidige criteria hebben voor het vaststellen van: - de onderwijszorg behoefte van het kind; - de breedte en intensiteit van de benodigde ondersteuning; - advies voor een passende leeromgeving. Dit betekent dat in het instrument moet zijn opgenomen: Een beschrijving van de onderwijsbelemmeringen waar de leraar of de school tegenaan loopt. Het gaat hierbij met name om de vragen, bijzonderheden of beperkingen van een leerling, die ten grondslag liggen aan de onderwijsbelemmering. Een inhoudelijke en concrete invulling van de benodigde passende onderwijszorg. 6

7 2 Wat is het VPI? Het VPI is het Vraagprofiel Instrument voor onderwijs-leerling afstemming. Het is een handelingsgericht instrument voor het bepalen van onderwijszorgbehoeften van een leerling enerzijds en de benodigde ondersteuning anderzijds. Het gaat daarbij om ondersteuning die nodig is voor de leerling én voor de betreffende leraar/school. Door het invullen van de voorgestructureerde VPI vragenlijst door de leraar wordt een individueel vraagprofiel verkregen dat inzicht geeft in de onderwijsleersituatie en dat wat er moet gebeuren om deze te optimaliseren. Filosofie en visie In het VPI wordt de nadruk gelegd op het handelen van de leraar. De leraar is de expert met de praktijkkennis en daarmee het aangrijpingspunt voor zowel het aanleveren van de juiste signalen op het juiste moment, als het verbeteren van de kwaliteit van de leerarrangementen op school. Handelingsverlegenheid wordt gezien als een signaal dat het onderwijsaanbod niet aansluit bij de onderwijsbehoefte. Er moet dan duidelijkheid komen; wat is er nodig om wel tegemoet te komen aan de behoefte van de leerling. Handelingsgericht denken, - werken en oplossen Het VPI is een handelingsgericht instrument. Allereerst worden de onderwijszorgbehoeften van een leerling in kaart worden gebracht; dit kan zowel globaal als gedetailleerd. Om te beginnen worden de vragen van een leerling vastgesteld aan de hand van een vragenlijst voor de leraar met de volgende schoolrelevante domeinen: leren leren, mentale eigenschappen, fysieke eigenschappen en mobiliteit, taal, leerontwikkeling, praktische redzaamheid, emotioneel functioneren, sociale participatie (deze domeinen zijn vervolgens weer onderverdeeld in subdomeinen). Er wordt gezocht naar (specifieke aspecten binnen) de domeinen die extra onderwijszorgbehoeften opleveren, op welke wijze dit zich uit in concreet gedrag in de klas en hoe problematisch dit gedrag is volgens de leraar (bijlage 1). Daarna biedt het instrument de mogelijkheid om de onderwijsondersteuning in kaart te brengen aan de hand van de volgende domeinen: pedagogische afstemming en begeleiding, didactische begeleiding, lesstof, leeromgeving en middelen, medische zorg en hulpmiddelen (deze domeinen zijn nog weer onderverdeeld in subdomeinen). Er wordt gezocht naar wat er moet gebeuren om de vragen te beantwoorden en de onderwijsbelemmering op te heffen, welke en hoeveel ondersteuning hiervoor nodig is volgens de leraar en of er daarnaast nog externe ondersteuning nodig os voor leerling en/of leraar. Doelgroep leerlingen Het VPI is in principe bedoeld voor alle leerlingen met extra onderwijszorgbehoeften (vergeleken met klasgenoten), ongeacht de leeftijd, niveau van functioneren, vragen, mogelijkheden of beperkingen. Het betreft leerlingen in alle vormen van het primair, voortgezet (regulier en speciaal) onderwijs en het MBO. Het gaat om leerlingen die volgens een leraar/school extra onderwijszorgbehoefte(n) hebben vergeleken met klasgenoten, en door hun extra vragen voor handelingsverlegenheid zorgen in de klas/school. Er is dus sprake van twee VPI varianten: een VPI voor het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs en een VPI voor het middelbaar beroepsonderwijs. Gaandeweg het ontwikkelproces kwamen de ontwikkelaars tot de conclusie dat het VPI ook kan worden ingezet als preventief instrument. Het VPI kan goed worden gebruikt in situaties waarin de leraar nog niet een expliciete zorgvraag voor een leerling heeft geformuleerd, maar waarin hij/zij wel vragen heeft als: Ik kan er niet helemaal de vinger achter krijgen welke benadering goed is voor deze leerling. Of: Ik heb het vermoeden dat er voor deze leerling een zeker risico is dat hij in de toekomst extra zorg zal gaan vragen. 7

8 Plaats van het VPI in de route In onderstaand schema wordt aangegeven hoe de ontwikkelaars de plaats van het VPI in de route zien. Handelingsgericht werken in de klas AFNAME VPI Route 1: naar de leraar Route 2: naar de commissie Handelingsgerichte interventie in de klas Naar tevredenheid op zorgvraag ingespeeld Zorgvraag blijft bestaan Commissie op niveau SWV gaat op zoek naar een andere, beter, passende leeromgeving Een toelichting. In de klas wordt handelingsgericht gewerkt. In die klas kunnen leerlingen zitten die extra zorg vragen. Dit kunnen leerlingen zijn die een clusterindicatie hebben (en dus per definitie extra ondersteuning krijgen), maar er zullen ook leerlingen zijn die extra ondersteuning krijgen zonder dat zij een indicatie hebben. Gaandeweg de komende jaren zal met het verdwijnen van de indicaties de eerste groep langzamerhand verdwijnen. Daarnaast zullen er leerlingen in de klas zitten die niet direct extra zorg nodig hebben, maar die wel vragen oproepen bij de leraar (zie de hierboven genoemde voorbeelden). Hier komt de meer preventieve functie voor het VPI in beeld. Het VPI wordt afgenomen en vervolgens gaan de uitkomsten primair terug naar de invuller, de leraar (al dan niet ondersteund door IB-er, mentor etc.). De leraar (plus ondersteuners) heeft vervolgens de taak om op basis van de uitkomsten van het VPI een handelingsgerichte interventie te ontwikkelen. Deze interventie is succesvol, wanneer naar tevredenheid op de zorgvraag worden ingespeeld. Het is echter ook mogelijk dat de interventie niet het gewenste resultaat oplevert. In dat geval is er reden om verder te kijken en op dat moment komt een school- of samenwerkingsverbandoverstijgende commissie in beeld die op zoek gaat naar een andere, beter passende leeromgeving. Er is tevens een tweede route: wanneer de leraar op basis van de uitkomsten van het VPI van mening is dat handhaven in de klas met een interventie te weinig kans van slagen biedt, dan moet de leerling 8

9 wellicht direct naar de school- of samenwerkingsverbandoverstijgende commissie worden doorverwezen voor een advies voor een andere, beter passende leeromgeving. Resultaat: een individueel vraagprofiel Het VPI resulteert in een globaal vraagprofiel (quick-scan) of in een meer gedetailleerd vraagprofiel. Een gedetailleerd vraagprofiel levert informatie op over: de extra onderwijszorgbehoeften van de leerling en de hoeveelheid extra inspanning; de gewenste extra ondersteuning voor de leerling en de mate van die ondersteuning; de extra onderwijszorgbehoeften van de leerling, vergeleken met de normgroep; de gewenste extra ondersteuning voor de leerling, vergeleken met de normgroep; prioriteit van de leraar in de onderwijszorgbehoeften en de gewenste ondersteuning in het primair proces; eventuele detailinformatie van relevante domeinen; gewenste extra ondersteuning voor de leerling buiten het primair proces; gewenste extra ondersteuning voor de leraar/school; externe factoren in de thuissituatie, sociaal netwerk en protectieve factoren van de leerling. Interpreteren van het vraagprofiel en adviseren van interventies De resultaten van VPI komen terug bij de invuller de leraar en wordt vervolgens besproken in bilateraal overleg van de leraar met een ondersteuner of het wordt ingebracht bij leerlingbesprekingen e.d. Aan de hand van de verkregen informatie kan worden bekeken welke (handelingsgerichte) interventies gewenst zijn, hoe dit georganiseerd moet worden en wat hiervoor nodig is. Wanneer de leraar geen mogelijkheden ziet om een goede interventie uit te voeren, komt het zoals hierboven aangegeven ter bespreking in een school- of samenwerkingsverbandoverstijgende commissie. Het ligt voor de hand dat het VPI onderdeel gaat vormen van een uitgebreider beoordelingsdossier, zodat dat tot een goed leerlinggebonden advies kan worden besloten. Zo is duidelijk dat het VPI bijvoorbeeld geen schoolprestaties bevat of een IQ, dus het is zeer wel mogelijk dat meer informatie nodig is om een goed advies uit te kunnen brengen. Welke informatie nog meer nodig is, verschilt van leerling tot leerling en moet daarom ter plekke worden bekeken. 9

10 3 Sterkte-zwakte analyse VPI In het onderwijsveld is inmiddels behoefte aan meer duidelijkheid over de vraag op welke manier de zorgmiddelen in het kader van Passend Onderwijs in de toekomst verdeeld gaan worden. Aanleiding is de heroverweging binnen het Passend Onderwijs wat betreft de budgettering van de onderwijszorg. Kern van de heroverweging is het verleggen van de geldstroom LGF naar de samenwerkingsverbanden en de budgettering van de clusters 3 en 4, gecombineerd met een vereveningssystematiek. Alle budgetten voor ondersteuning van leerlingen met speciale zorgbehoeften worden straks toegekend aan nieuwe regionale samenwerkingsverbanden en zij verdelen de middelen vervolgens over de scholen. Dit is een ingrijpende verandering ten opzichte van de huidige situatie. De leerling gebonden financiering (de rugzak) zal verdwijnen. Er zijn geen vaste bedragen meer per geïndiceerde leerling, de samenwerkingsverbanden bepalen zelf hoe het beschikbare budget het beste kan worden ingezet. Uitgangspunt daarbij is dat Passend Onderwijs zoveel mogelijk op school en in de klas wordt vormgegeven. Men vraagt zich af welk budget beschikbaar komt, hoe de zeggenschap over de inzet van middelen geregeld zal worden, waarover de afzonderlijke besturen de beschikking krijgen en wat onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van het samenwerkingsverband. Volgens welke systematiek kunnen de middelen worden verdeeld: welke criteria worden gehanteerd om middelen toe te kennen aan leerlingen en scholen en welke procedures worden daarbij gevolgd. Scholen krijgen een budget dat rechtstreeks is gerelateerd aan de zorg die zij moeten bieden. Het geld volgt de leerling, de bekostiging is volledig gekoppeld aan de onderwijsbehoeften. Resultaten sterkte-zwakte analyse Hieronder wordt de analyse van het VPI weergegeven op basis van twaalf criteria die vanuit het Referentiekader Passend Onderwijs zijn vastgesteld waar een toewijzingsinstrument nieuwe stijl aan dient te voldoen. Het VPI is door een kleine commissie die zich heeft bezig gehouden met deze materie, vergeleken met twee andere aanpakken/werkwijzen: de aanpak van de CED groep en die Sardes. Deze analyse is in het najaar van 2010 gedaan dus onderstaande geeft geen actueel beeld. A: Inhoudelijke criteria 1. is gebaseerd op ICF Als theoretische onderlegger voor het instrument is de International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) gebruikt. 2. kent een werkbaar objectief kader 3. gebruikt een individuele diagnostiek 4. houdt rekening met de context van de school en samenwerkingsverband De vragenlijst is gebaseerd op het ICF. Daarnaast is literatuurstudie gedaan en is gebruik gemaakt van de inhoud van diverse onderwijskundige rapporten van clusterscholen. Op basis van informatie uit het onderwijsveld (aan de hand van een enquête in 2009) is gezocht naar intersubjectiviteit. In is gewerkt aan de validering. Met handelingsgerichte diagnostiek kan de onderwijszorgbehoefte van leerlingen in kaart worden gebracht. Kern is de interactie tussen leraar en leerling: het gaat om het in beeld brengen van de onderwijsleersituatie rond een kind in het primaire proces (en niet om het kind in beeld te brengen) en wat er moet gebeuren om dat te verbeteren. Dit laatste betreft met name lerarengedrag: welke acties moet de leraar ondernemen om in te spelen op het zorgvragende gedrag. Het instrument leidt per kind tot een vraagprofiel en dit profiel biedt inzicht in de (ervaren) zorgzwaarte op dat moment, de ondersteuningsbehoefte van leerling en leraar, ondersteuningstype en de mate van benodigde ondersteuning. Het instrument is nadrukkelijk gebaseerd op de handelingsmogelijkheden van de leraar, wat mogelijk indirect iets zegt over het zorgprofiel van de school. De IB-er of andere ondersteuner van de school onderschrijft de invulling. 10

11 B: Procedurele criteria 5. gebruikt een instrument Het VPI is een instrument. Het is een voorgestructureerde vragenlijst die leidt tot een individueel vraagprofiel. Het instrument moet nog gedigitaliseerd worden. Het instrument is toepasbaar op bijna alle sectoren en is ook vertaald in mbo-termen ( heeft de MBO competenties erin verwerkt). 6. kent een transparante werkwijze 7. is duidelijk over voortraject en aanmelding 8. betrekt de ouders en de leerling Tot nog toe lag de nadruk op het ontwikkelen van het instrument en minder op de procedure er om heen. Gedurende het ontwikkelingsproces werd de (zoektocht naar een geschikte) procedure steeds scherper. Het is helder wat de stappen zijn. Inmiddels is er duidelijkheid. Het voortraject speelt zich met name binnen de school af. Aanmelden kan volgens interne procedures worden afgesproken. Er wordt gewerkt aan een vragenlijst voor ouders en leerling zelf, zodat ook zij, naast de schoolinformatie, hun aandeel kunnen leveren. Het betekent dat er vanuit de school- en gezinssituatie informatie over de leerling komt. Dit zorgt voor (meer) gelijkwaardigheid tussen school, ouders en leerling zelf. C: Opbrengstgerichte criteria 9. leidt tot een besluit door een commissie Het instrument resulteert in een vraagprofiel op basis waarvan het type (extra) ondersteuning en de mate ervan wordt vastgesteld. Er wordt door een interne of externe toewijzingscommissie advies uitgebracht en bekeken hoe en in welke onderwijsleersituatie de ondersteuning het best verleend kan gaan worden. 10. is flexibel toepasbaar Het instrument is flexibel toepasbaar en kan op verschillende manieren en - momenten ingezet worden, Het instrument maakt ook meerdere oplossingen mogelijk: het biedt een genuanceerde foto van behoeften van de leerling en belemmeringen en kansen in de leersituatie en daaromheen. Hier kunnen verschillende oplossingen bij gezocht worden. 11. sluit aan bij handelingsgericht werken 12. is gekoppeld aan de budgettering Het VPI is handelingsgericht opgebouwd, gaat uit van handelingsgericht werken en sluit hier ook bij aan. De verfijning van het instrument is mogelijk gemaakt door zowel kwantitatieve als kwalitatieve handelingsgerichte informatie vanuit het onderwijsveld (enquête). De insteek van het instrument is om primair vanuit de leraar duidelijk te krijgen wat er moet gebeuren en hoe dat zou kunnen. Het instrument maakt inzichtelijk wat je in een bepaalde situatie kunt aanpakken en wat niet. Er zit veel feedback aan de leraar in, vertaling naar de praktijk: hoe denkt de leraar dat het eruit moet zien en wat is er nodig om met deze leerling te werken. In het vraagprofiel van de leerling worden handvatten gegeven of suggesties gedaan, bijvoorbeeld voor scholing of collegiale consultatie. Er wordt een soort handelingspalet geschetst waar een school en leraar uit kunnen kiezen om (een stap) verder te komen. Door het instrument preventief in te zetten, kan de leraar, eventueel met collegiale consultatie, kijken wat er binnen de eigen organisatie al mogelijk is. Het biedt de manager ook de kans om te kijken hoe het binnen de school zit. Het instrument gaat uit van het leerling gebonden karakter van de financiering (geld volgt de leerling). Dit maakt het mogelijk om met name de manier waarop en de mate waarin de leerling moet worden ondersteund, optimaal af te stemmen op de onderwijszorgbehoefte. Het instrument gaat vooraf aan de toewijzing van middelen; het gaat niet direct in op het toewijzen van geld. Vergelijking met andere instrumenten De drie aanpakken van Pi7, Sardes en CED leggen de regie over de onderwijszorg bij de scholen zelf en de samenwerkingsverbanden. Daarnaast richten ze zich op het in kaart brengen van de onderwijszorgbehoeften van de leerling. De wijze waarop de drie aanpakken dat doen, is verschillend. Het VPI is het meest voorgestructureerd. Het is duidelijk een instrument dat met behulp 11

12 van een uitgebreide vragenlijst de individuele zorgbehoefte in kaart brengt. Sardes en CED bieden een meer open procedure, een toewijzingssystematiek waarbij het instrument van Sardes (IVO) wel elementen van een instrument heeft door het gebruik van vijf inhoudelijke velden. Binnen de werkwijze CED maakt het samenwerkingsverband een keuze voor een instrument om de onderwijszorgbehoeften te kwantificeren. Welk instrument wordt niet voorgeschreven, maar wel is er bij CED voorkeur voor het VPI. Het VPI en de CED werkwijze leggen beide de nadruk op het handelen van de leraar. De leraar is de expert met de praktijkkennis en daarmee het aangrijpingspunt voor zowel het aanleveren van de juiste signalen als het verbeteren van de kwaliteit van de leerarrangementen op de school. Beide aanpakken bieden dan ook mogelijkheden om gebruikt te worden voor de ontwikkeling van de leraar. Het Sardes instrument is meer een beslisinstrument en gericht op de indicatiestelling. Er is meer aandacht voor de kennis van ouders en leerlingen en er is minder aandacht voor de verdere ontwikkeling van de leraar. VPI en het Sardes instrument staan beide op het standpunt dat handelingsverlegenheid niet een indicatiecriterium is, maar een signaal dat het onderwijsaanbod niet aansluit bij de onderwijsbehoefte. Eerst moet er zo snel mogelijk duidelijkheid komen over de vraag wat er nodig is om wel te voldoen aan de behoefte van de leerling. Pas dan wordt duidelijk welke voorzieningen mogelijk passend kunnen zijn. Een verschil tussen VPI en de andere twee aanpakken, is dat het VPI uitgaat van individuele (handelingsgerichte) diagnostiek in de onderwijsleersituatie. Het Sardes instrument richt zich minder op de diagnostiek en meer op de indicatiestelling. De CED werkwijze gaat er vanuit dat indicatie los moet komen van de individuele diagnostiek en gaat daarom uit van leerlijnen en arrangementen. Het VPI en de CED werkwijze kunnen elkaar hier bij aanvullen. In onderstaande tabel worden de drie aanpakken met elkaar vergeleken op de twaalf criteria van het analysemodel. Zoals opgemerkt: dit beeld is uit oktober 2010, dus niet actueel. 12