DRAAIBOEK VOOR EEN VERSCHILLIGE RAAD. hoe doe je dat, meervoudige democratie?

Transcriptie

1 DRAAIBOEK VOOR EEN VERSCHILLIGE RAAD hoe doe je dat, meervoudige democratie? 1

2 2

3 STUREN OP MAATSCHAPPELIJK EFFECT Wat willen we als gemeentebestuur bereiken? bestuurlijke opgave: B&W organisatorische opgave & Wat mag dat kosten? politieke prioritering: Raad Wat gaan we daarvoor doen? Waar willen we over gaan? 3

4 DE RAAD VERBINDT DE GEMEENSCHAP MET HET BESTUUR Je werkt aan maatschappelijke opgaven en verbindt daaraan de bestuurlijke (en eventueel de organisatorische) opgave door politiek prioriteiten te stellen. bestuurlijke opgave: B&W marktpartij organisatorische opgave & politieke prioritering: Raad buurt publieke organisatie maatschappelijke opgave 4

5 VAN WIE BEN JIJ ER EENTJE? JE BENT MEERVOUDIG! Ben je van het bestuur, dan orden en organiseer je binnen met de inwoners van het gemeentehuis. Soms betrek je de gemeenschap. De bestuurlijke opgave staat centraal. Ben je van de samenleving, dan orden en organiseer je dáár passend, samen met inwoners. Je betrekt mensen uit het gemeentehuis erbij. De maatschappelijke opgave staat centraal. Als raadslid ben je inwoner van beide werelden. Je wisselt voortdurend van perspectief en kijkt steeds waar jij nodig bent. 5

6 DE RAAD STUURT EN CONTROLEERT DE MANIER WAAROP bestuurlijke opgave: B&W Gaat het er hier een beetje democratisch aan toe? marktpartij organisatorische opgave & politieke prioritering: Raad buurt publieke organisatie maatschappelijke opgave 6

7 WAT HOOR JE WÉL IN, ROND EN OVER DE RAAD? Dat is toch aan het college? We willen eigenlijk zelf naar inwoners toe Zijn zij wel representatief? Kunnen we meer tijd krijgen om ons standpunt te formuleren? Die raadsleden zijn meewerkend voormannen, dat werkt niet Wat zijn de aantallen? Met wie is er dan gesproken? Waarom zijn wij niet aan de voorkant betrokken? De appjes tussendoor bepalen het standpunt, niet de vier bijeenkomsten De grootste schreeuwers..? 7

8 HOE DOEN WE DAT? INSTRUMENTEN EN VOORBEELDEN, GRAAG Maar: op de hoe-vraag hebben we al lang de antwoorden. Toch doen we het niet. Er is geen vraag, of we herkennen de vraag niet 8

9 MOMENTEN EN RAADSROUTINES BOB stopt waar het echte werk begint! vergadermodel beleidscyclus beeldvorming opgave/kans oordeelsvorming ontwikkeling en plan besluit besluit uitvoering en beheer evaluatie 9

10 WAAR PASSEN DE RAADSROUTINES, EN WAAR NIET? Er is voor de raad geen vorm meer nadat het besluit is genomen, terwijl de raad vooral vanaf de uitvoering aangesproken wordt. Bij uitvoering, beheer en evaluatie staat geen stoel voor de raadsleden. Er is geen eigenstandige rol voor de raad. Verantwoordingsinformatie aan het college vragen, is voor inwoners niet merkbaar, en daarmee niet interactief. Zonder een stoel voor raadsleden zijn er geen routines en is interveniëren ingewikkeld. Dat is dan een extraatje of een harde ingreep. 10

11 WELK EFFECT HEEFT DAT? incidentenpolitiek en strovuurdebatjes politiek op de vierkante centimeter perverse monitorprikkels papieren werkelijkheid veel administratie om die papieren werkelijkheid te bouwen onzichtbare raadsleden geen gesprekken betrekkingsniveau verwaarloosd 11

12 DE PARADOX VAN HET TOEZICHT DOOR DE RAAD Meewerkend voormannen moeten we niet willen. Dat is uitvoering. Zodra er iets gebeurt, ga je er niet meer over? Maar je bent toch volksvertegenwoordiger? Als het kalf verdronken is Controleren en verantwoorden..? controle doe je achteraf Maar wat als je het kalf bij het water ziet staan? Verantwoording moet je afspreken, uitlokken, niet afwachten. 12

13 TOEZIEN OP DE UITVOERING Wat de raad dan roept (reflexen) Dit is niet representatief Het proces is niet goed Het is niet goed gecommuniceerd Eronder ligt de vraag: hoe democratisch gaat het? Van reflexen naar reflectie: sturen op proces! Wat is dat dan, een goed proces? Behoefte aan criteria die hadden we dus aan de voorkant moeten vaststellen..? 13

14 AAN DE VOORKANT? NEE, ALTIJD! Bij elke stap kun en moet je naar het proces kijken met de vraag: hoe democratisch gaat het? Maar hoe kijk je dan? 14

15 DE DEMOCRATISCHE BRIL OP Wat is dat dan, democratisch? Hoe kijken we daarnaar? Daarvoor kunnen we de Democratische bril gebruiken. Met die bril op kijk je met de volgende criteria: 15

16 Democratische waarden: preciezer kijken naar het proces inclusie: is deze vorm zo toegankelijk mogelijk voor betrokkenen? deliberatie: is deze manier van gesprek, discussie en besluitvorming zuiver? transparantie: is het transparant wie, wanneer, waar en hoe over spreekt en besluit? zeggenschap: zijn de checks & balances op orde, (hoe) gaat verantwoordelijkheid samen met zeggenschap? efficiency: hoeveel geld, tijd en energie vraagt het? democratische vaardigheden: is iedereen voldoende toegerust om mee te doen, verantwoording te dragen voor het besluit en voor de uitvoering? 16

17 VORMKRACHT: PASSENDE VORMEN KIEZEN Meervoudige democratie is verschillige democratie! Je kunt niet steeds op elke democratische waarde 100% scoren. Het verschilt per vorm welke waarden hoger of lager scoren. Maak - door te variëren in vormen - de democratische kwaliteit zo hoog mogelijk, passend bij de situatie en mogelijkheden. Zoek naar passend en democratisch(er), niet naar hip en nieuw. Nb: een vergadermodel is (ook maar) een serie bestaande werkvormen achter elkaar, steeds opnieuw toegepast. 17

18 DE BELEIDSCYCLUS ALS KAPSTOK opgave/kans ontwikkeling en plan De beleidscyclus (links op deze sheet) is een analytisch kader om te kijken naar beleid. In werkelijkheid lopen de fasen vaak wat door elkaar heen, maar het helpt om de fasen te onderscheiden en per fase te kijken wat nodig is en welke vorm daarbij past. besluit uitvoering en beheer evaluatie 18

19 PER FASE KIJKEN WAT NODIG IS EN VORM KIEZEN opgave/kans ontwikkeling en plan besluit uitvoering en beheer evaluatie De maatschappelijke opgave is leidend. Die moet je gezamenlijk bepalen. Vraag: Wie heeft dit besteld? om erachter te komen wie urgentie voelt om aan de slag te gaan. Dat doe je aan zo gemengd mogelijke tafels met een passende zeggenschapsverdeling. Op basis hiervan kun je de politieke prioriteit bepalen: waar willen we over gaan? Deze fase geven we meestal niet heel inclusief en transparant vorm. Een rol van de raad is kijken hoe de tafels zijn samengesteld en waar ze staan. 19

20 BIJVOORBEELD opgave/kans ontwikkeling en plan besluit In de perspectiefnota of voorjaarsnota maak je de opgaven en kansen expliciet Door Geldstromen door de wijk in beeld te brengen, zie je wie aan welke knoppen draait en kun je je tafelschikking beter bepalen In de Effectenarena leg je samen met alle betrokkenen de relatie tussen investeringen en effect van een ingreep uitvoering en beheer evaluatie In verkiezingsprogramma s en coalitieakkoorden stel je vast welke maatschappelijke opgaven je aan wilt pakken De ABCD-methode brengt de capaciteiten en vaardigheden van bewoners, lokale organisaties en instituties in beeld 20

21 PER FASE KIJKEN WAT NODIG IS EN VORM KIEZEN opgave/ kans besluit ontwikkeling en plan uitvoering en beheer De meeste participatie vindt plaats in deze fase van ideeën genereren, selecteren en kiezen. Streven naar volume is geen garantie voor democratische kwaliteit. Om passend te kiezen voor bepaalde groepen en vormen, zet je de democratische bril op. De rol van de raad is die criteria leveren (welke waarden zijn hier van belang), en daarop toezien. evaluatie 21

22 BIJVOORBEELD opgave/ kans besluit ontwikkeling en plan In de commissiebehandeling weeg je de verschillende argumenten en trechter je tot een besluit In Labs kun je dingen/beleid testen voor je er een besluit over neemt Als je een business case maakt, zie je of je plan haalbaar is In ontwerpsessies laat je belangen en ideeën botsen uitvoering en beheer Het opstellen van wijk- en dorpsvisies is een manier om zeggenschap en verantwoordelijkheid te leggen in de buurt/kern In een hoorzitting kun je spreken met mensen die het beter weten dan jij of het gemeentehuis evaluatie 22

23 PER FASE KIJKEN WAT NODIG IS EN VORM KIEZEN opgave/ kans ontwikkeling en plan uitvoering en beheer besluit Hoe dichter op een formeel besluit, hoe geslotener de vormen vaak worden. Het is de kunst om goed te bewaken of de belangen van de gemeenschap in het besluit tot hun recht, en niet worden ingewisseld voor belangen van het gemeentebestuur of ambtenaren. Om dat te voorkomen, kun je inclusieve(re) en transparante(re) besluitvormen benutten. evaluatie 23

24 BIJVOORBEELD.. opgave/ kans ontwikkeling en plan Een burgerbegroting betekent dat je als raad de omstandigheden hebt gemaakt om het budgetrecht in een buurt te leggen Deep democracy bevat een aantal werkvormen waardoor het standpunt van de minderheid beter tot zijn recht komt in het meerderheidsbesluit uitvoering en beheer besluit Het raadsbesluit is een ritueel waarmee we legitimiteit geven aan beslissingen die we als gemeenschap en voor de gemeenschap in het algemeen belang nemen Het kampvuurgesprek is een vorm waarmee iemand die een besluit moet nemen, dat doet met gebruikmaking van alle beschikbare wijsheid evaluatie 24

25 PER FASE KIJKEN WAT NODIG IS EN VORM KIEZEN opgave/ kans ontwikkeling en plan besluit uitvoering en beheer Voor collegeleden en ambtenaren - en soms ook raadsleden zelf - is de rol van de raad in deze fase lastig. De raad gaat over de kaders, niet over de uitvoering. Maar een raad die passend toeziet en intervenieert op uitvoering, doet aan controle en volksvertegenwoordiging. Raadsleden worden juist in deze fase aangesproken door kiezers. Bij het besluit kun je passende vormen ontwerpen voor toezicht en interventie door de raad. Ook kan de raad anderen in positie brengen om invloed in de uitvoering en beheerfase te hebben. evaluatie 25

26 BIJVOORBEELD opgave/ kans ontwikkeling en plan besluit Door het Right to challenge te geven, daag je collectieven van burgers uit verantwoordelijkheid te nemen of geef je ruimte aan hen die dat al doen/ willen De Tweede Mening is een second opinion door een burgerpanel bij een bezwaar op een besluit Wijkbudgetten geven buurtbewoners praktische invloed op wat en hoe in hun buurt Met inwoners als opdrachtgever van bijvoorbeeld aannemer of zorgverleners heb je de zeggenschap herverdeeld uitvoering en beheer evaluatie Tijdens werkbezoeken kun je in gesprek met professionals, maar je kunt ook onderzoeken hoe het staat met de invloed van bijvoorbeeld cliënten op zorginstellingen Laat je als raadsleden bijpraten door ambtenaren over hoe het gaat en of zij uit de voeten kunnen met de door de raad gestelde eisen/ kaders en criteria 26

27 PER FASE KIJKEN WAT NODIG IS EN VORM KIEZEN opgave/ kans ontwikkeling en plan besluit uitvoering en beheer Evalueren krijgt weinig aandacht, ook van raadsleden. Luisteren naar mensen betekent dat je iets doet met wat je hoort: wat hebben we gezien en wat leren we daarvan. In deze fase bouw je aan het netwerk dat je nodig hebt om een volgende stap te zetten. Je kunt samen met betrokkenen evalueren. Benut je rekenkamer! evaluatie 27

28 BIJVOORBEELD opgave/ kans ontwikkeling en plan besluit Je hoeft het niet zelf te doen: onderlinge verantwoording tussen publieke organisaties organiseren kan ook en is vaak veel inhoudelijker Bij een wijkschouw kun je kijken of onderhoud goed is, en het geld goed terecht komt Het jaarverslag kun je samen met inwoners en organisaties (laten) maken uitvoering en beheer De jaarrekening kun je aangrijpen voor een terugkijkgesprek met inwoners of organisaties Een burgervisitatie is een onderzoekscommissie uit de samenleving die advies uitbrengt aan het gemeentebestuur evaluatie 28

29 DOORNROOSJE LAAT JE WAKKER KUSSEN :) Ga steeds de volgende fase in op een bewuste manier Wees aanwezig, wees wakker! 29

30 VORMEN 30

31 ZO BEN JE EEN VERSCHILLIGE RAAD je bent met maatschappelijke opgaven bezig en verbindt daaraan de bestuurlijke en organisatorische opgave door prioriteiten te stellen. je neemt systeemverantwoordelijkheid: versterken van de publieke sfeer. je werkt aan een democratische gemeenschap en gemeente. je stuurt op een democratisch proces. Daarvoor heb je heldere criteria (democratische waarden) die je steeds opnieuw weegt en toetst (de bril scherp stellen). je zorgt voor passende vormen per opgave en per fase. je bobt: je ziet toe op uitvoering en beheer. 31

32 32