Samenvatting Geschiedenis Module 5

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Module 5 Samenvatting door een scholier 1769 woorden 21 juli keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo GESCHIEDENIS Module 5 Hst. 1 De opkomst van de industriële samenleving Nederland 1 Economische ontwikkelingen 1890: Doorbraak industrialisatie = proces waarbij de productie toeneemt m.b.v. machines. Textiel- en chemische industrie ontwikkelde zich in het zuiden en oosten, daar goedkoper. Westen ontwikkelde scheepvaart- en machine-industrieën, want havens en grondstoffen dichtbij. >1890 Duitsland ook industrialisatie. >1895 Nederland stijgende welvaart. Groot-Industrieën = Grote combinaties van financiële en industriële bedrijven, streven naar het beheersen van hele bedrijfstakken. Meer arbeid in industrie, minder arbeid in de agrarische sector => mensen trekken naar de steden (urbanisatie). 2 Arm en rijk Grote deel van welvaart naar de rijken, maar de prijzen van landbouwproducten werden lager. De meeste rijken hadden hun kapitaal geërfd. 3 Reacties op industrialisatie en schaalvergroting Het werken in fabrieken werd persoonlijk afgekeurd. Er werden vakbonden en, later, socialistische politieke partijen opgericht. De confessionele vakbonden (katholieke en protestants-christelijke bonden) waren bang sommige leden te verliezen aan het socialisme (=inkomens- en klassenverschillen opheffen, particulier bezit wordt eigendom). Zij organiseerden hun eigen vakbonden => verzuilde vakbeweging Spoorwegstaking => socialistische vakbonden hebben nu een nieuwe strategie, probeerden door onderhandelingen te komen tot CAO s (Collectieve ArbeidsOvereenkomsten) SDAP (Sociaal-Democratische ArbeidersPartij) was voor revoluties en de nieuwe wereld. Vrouwen uit de burgerij streden tegen prostitutie (de abolitionisten) en drankmisbruik. Burgerlijke vrouwen mochten niet werken, maar wilden wel iets voor de mensheid betekenen. Arbeidersvrouwen wilden rust, maar moesten keihard werken. 4 De overheid Pagina 1 van 6

2 Opkomst nieuwe middenklasse: het liberalisme = zoveel mogelijk individuele vrijheid, zo min mogelijk staatsbemoeienis. Het individu neemt zelf zijn verantwoording en kan zijn eigen wereld veranderen Wetten die de vrouwen en kinderen in de fabrieken beschermen Ongevallenwet. <1917 Confessionelen, liberalen en socialisten zitten met elkaar in de knoop over het onderwijs, het algemeen kiesrecht en de sociale kwestie. Amerika 5 Economische ontwikkelingen 1865 Burgeroorlog, de VS werd hierna het Land van Belofte genoemd, ze kwamen er immers sterker uit. Hierdoor wilden veel mensen naar Amerika emigreren. Ook omdat er regelmatig goudvondsten waren in Californië. In werkelijkheid kwam het er op neer dat ze in de fabrieken moesten werken Bevolking bijna verdubbeld Verbinding oost- en westkust. In 1 maand van kust naar kust. Paar punten: - Big Business = Groot-Industrieën. - Veel uitvindingen, waaronder de typemachine en de telefoon. - Trusts = samenwerking ussen grote bedrijven om de concurrentie te beperken en uiteindelijk een hele bedrijfstak te beheersen. - Urbanisatie + 40%. 6 Arm en rijk Andrew Carnegie werkte zichzelf op van arm (hulpje in textielfabriek) naar rijk (eigenaar van een staalbedrijf). Hij gaf tijdens zijn leven geld aan goede doelen om andere mensen de gelegenheid te geven het zelf te maken. 7 Reacties op industrialisatie en schaalvergroting - Naarmate industrialisatie vorderde, werden zelfstandige boerengemeenschappen steeds meer veridealiseerd. - Socialistische partij heeft hier minder aanhang dan in Europa. - Vakbonden: probeerden hogere lonen en betere arbeidsomstandigheden te realiseren. 8 De overheid Centrale overheid zwak. Zij keek meer naar de industrieën. De hervormingsbeweging Progressive Movement keek juist naar de arbeiders en de boeren (Roosevelt en Wilson hadden dezelfde idealen). Beschermende wetgeving voor vrouwen en kinderen. Hst. 2 Van Roaring Twenties naar crisis Amerika 1 Voorbodes van de crisis Jaren 20: *1. Duurzame consumptieartikelen: arbeidsproductiviteit +100%, oa door invoering van lopende band door Ford. => inkomens stegen niet, dus overproductie. 2. Textielindustrie, spoorwegen, kolenmijnbouw: Pagina 2 van 6

3 grote werkloosheid. 3. Landbouw: met geleend geld flink uitbreiden ivm voedselhulp aan Europa => Europa ging zelf weer bebouwen => boeren overproductie en geldschulden => Velen konden geld niet terugbetalen, dus gingen failliet => plattelandsbanken geen geld meer, reserves ook op => banden met grote banken, zij ook failliet => de banken konden de klap van de crisis niet opvangen. * Als gevolg van de economische welvaart stegen de aandeelkoersen, vaak met geleend geld. 2 De overheid in de jaren 20 Harding en Cooligde waren de presidenten in die tijd, zij wilden de omstandigheden van het bedrijfsleven zo optimaal mogelijk krijgen. Progressive Movement: afkeer van alcohol => 1920: alcoholverbod => men trok zich hier niets van aan. 3 De crisis 29 oktober 1929: De beurskoersen stortten in => leningen konden niet meer worden terugbetaald => nog meer banken failliet door de vorige crisis, waar ze alle reserves verloren => mensen kochten niet meer => fabrieken sluiten => lage lonen => de minderheid werd het eerst ontslagen (oa zwarten, getrouwde vrouwen). Crisis = het moment waarop de economische conjunctuur omslaat van stijgende naar dalende tendens. Hoovervilles (Hoover president 1929) = dorpen met hutjes vol daklozen. 4 Houding overheid Hoover: steun aan werklozen ondermijnt de individuele ondernemingslust. Roosevelt (opvolger van Hoover): New Deal (Roosevelts aanpak in de jaren 30) - Overheid neemt verantwoordelijkheid. - Acts = wetten waarmee oa werklozen en boeren werden geholpen. Administrations = organisaties om wetten uit te voeren. - Omvangrijke wetsvoorstellen en het instellen van de bijbehorende uitvoerende organisaties. - Social Security Act = eenvoudig systeem van sociale verzekeringen Resultaten <1936 New Deal is succes. - Bezuinigingen - Bedrijfsleven + publiek: weinig vertrouwen om zelf iets te besteden => recessie = daling (van de groei) van het nationaal inkomen, wat resulteert in toenemende werkloosheid. Zwarte pachters, landarbeiders en vrouwen kregen geen aandacht. Nederland 5 Opkomst grote bedrijven Verzuilde maatschappij = Indeling in de samenleving naar iemands achtergrond (godsdienst, politiek). Tussen de verschillende zuilen was er weinig contact. Door deze verzuiling was de massamedia minder commercieel. Pagina 3 van 6

4 Industrie: goed * stijgende arbeidsproductiviteit. Landbouw: slecht * prijzen graan dalen, export belemmerd. 6 De crisis - Het werd ook wel een geïmporteerde crisis genoemd, vanwege de toegenomen afhankelijkheid van andere landen. - De meeste landen gingen hun eigen economie beschermen => minder wereldhandel => export / import gehalveerd. - Fabrieken verlagen de kosten i.v.m. concurrentie => situatie verslechterde => lonen verlaagd => stakingen (om ze weg te werken, werden ze hard aangepakt). - Veel werklozen. 7 Houding overheid Er waren al werkloosheidsuitkeringen, hoewel bijna de helft van de werklozen geen hulp kreeg. Dit waren de mensen geen waarde hebben voor het productieapparaat, zoals vrouwen en jongeren. Er waren confessionele en liberale regeringen. Colijn is lid van de Anti-Revolutionaire Partij en werd minister-president. Hij hield zich vast aan de Gouden Standaard = systeem waarbij landen de waarde van hun munt koppelen met een vaste waarde voor goud. Nederland werd hierdoor erg duur voor het buitenland. SDAP: Plan van Arbeid, gedeeltelijk gebaseerd op de New Deal. Grote openbare werken, overheid leent geld, planning voor de economie. Hst. 3 Van oorlogseconomie naar welvaartsstaat Amerika 1 Demobilisatie en Fair Deal Groot arbeiderstekort na WO2 => vrouwen en zwarten moesten nu ook aan het werk. Truman (opvolger van Roosevelt): Demobilisatie => veteranen die terugkeerden werden goed begeleid en geschoold, zodat ze weer konden werken. Fair Deal = Het plan van Truman om de sociale wetgeving uit te breiden en rechten van zwarten vast te leggen => Dit mislukte doordat hij te maken kreeg met Republikeins Congres en de Koude Oorlog Babyboom Na de depressie (= een ernstige, langdurige teruggang van het nationaal inkomen) steeg het geboortecijfer enorm. Door deze babyboom ontstond er een toename in de vraag. Door een grotere rol van de overheid, was de groei stabiel. Eisenhower was de president. Blanke arbeiders en de middenklasse profiteerden het meest van de welvaart, de armen werden overgeslagen. 2 Welvaart en onbehagen John F. Kennedy (opvolger van Eisenhower, was het niet met hem eens) wilde de nog resterende armoede bestrijden. Hij werd echter tegengewerkt door een coalitie van conservatieven vermoord. Lyndom B. (opvolger van J.F.K.) kreeg het wel voor elkaar J.F.K. s wetvoorstellen door te voeren, het werd de War of Poverty genoemd. Jongeren verzetten zich tegen de maatschappij door het onbehagen over de nieuwe welvaart en de consumptiecultuur te uiten d.m.v. muziek, kleding en gebruik van verdovende middelen. Pagina 4 van 6

5 Zij waren ook tegen de dienstplicht in de oorlog in Vietnam Crisis Begin jaren 60 Vietnamoorlog leidde tot grote tekorten op de begroting en de economie was te eenzijdig (afhankelijk van auto-industrie en goedkope grondstoffen). Begin jaren 70 Mis met economie. Besef voorraden grondstoffen zoals olie niet oneindig zijn => hogere olieprijzen Armoede neemt toe. (Stagflatie = sterke inflatie gekoppeld aan een teruggang van de economie) Oplossing: belastingen omlaag en vrije markt het werk laten doen. Nederland 3 Wederopbouw Heel NL in puin, Duitsland (afzetgebied van NL se bedrijven) ook Oorlogsschade hersteld. Bijdragen tot snel herstel: 1. Beleid van de overheid. 2. Inzet van de Nederlandse bevolking. 3. Marschall-Hulp = Economisch hulpprogramma van de VS om Europa te helpen. Enorme bevolkingsgroei, werkgelegenheid in landbouw nam af => NL werd industrieland met grote export door particuliere ondernemingen. Ondernemingen moesten zo min mogelijk risico lopen, dus overheid bereid schulden te maken. Werknemers moesten genoegen nemen met lage lonen. De overheid richtte de Herstelbank op Deze investeerde grote bedragen in de industrie. Belangrijke zaken: socialezekerheidsstelsel en acceptabele inkomensverdeling. 4 Welvaart en veranderingen Economische groei, sterke bevolkingsgroei en verviervoudigde koopkracht Betalingsbalans overschot Aantekeningen les: Enkele oorzaken voor de economische crisis van 1929: 1. Boeren investeren => leningen => overschot landbouwproducten => prijzen dalen => minder winst => problemen. 2. Lage lonen in de industrie Door nieuwe ontwikkelingen, arbeidsproductiviteit omhoog => werkloosheid => mensen bereid voor lage lonen te werken => weinig koopkracht => geen binnenlandse afzetmarkt => blijven met de producten zitten => kopen op afbetaling => waarde producten neemt snel af => overproductie industrie. 3. Mensen hebben geen geld voor en verstand van aandelen (=stukje van een bedrijf). De auto-industrie had een goede naam. Aandelen voor duurder gekocht dan de waarde is. Worden betaalt met geleend geld. 4. Houding van de overheid. Pagina 5 van 6

6 Democraten en Republikeinen meest. Veel liberalisme. Ruimte nodig om te ontwikkelen. American Dream = van krantenjongen tot miljonair, letterlijk. De overheid trad niet op door bijvoorbeeld de lonen hoger te maken. Er werd niet ingegrepen. Aanleiding tot de crisis: - Massahysterie Boden allemaal de aandelen te koop. Beurs in neerwaartse spiraal => beurskrach. Mensen failliet => schulden kunnen niet afbetaald worden => banken geen reserves => leider greep ook niet in. Gevolgen van de crisis: 1. Massale werkloosheid 2. Ontevredenheid 3. NL handelde met VS, NL heeft nu dus ook een probleem. 4. Uitkeringen 5. Werkverschaffing Pagina 6 van 6