Ontwerpprincipes voor werkplekleren 3.0

Transcriptie

1 Ontwerpprincipes voor werkplekleren 3.0 Werkplekleren 3.0, is een innovatieve leermethode die zich focust op de toepassing van en combinatie van Teamleren, Informeel leren en Digitaal leren. In termen van het model van Jennings, houdt werkplekleren 3.0 zich bezig met de 70, learning by doing en de 20, leren door de sociale interactie. In die zin is het werkplekleren 3.0 een aanvulling op de 10, die in het model staat voor het klassikale formele onderwijs. Samen met elkaar en van elkaar leren op de werkplek als leeromgeving. De deelnemers leren om collectief bekwamer te worden in het oplossen van problemen in het werk en het generen en toepassen van nieuwe kennis. Alle goede voorbeelden en de bezochte initiatieven zijn op de een of andere manier aan de slag gegaan met deze basisfilosofie. Daarnaast blijkt zowel uit onderzoek naar succesvolle innovatie-leerpraktijken gecombineerd met onze eigen analyses van de werkbezoeken en onze ervaringen in goede voorbeeld initiatieven, dat we kunnen komen we tot 10 ontwerpprincipes voor werkplekleren 3.0. Door toepassing van deze basis regels, een soort DNA van de goede voorbeelden, worden innovatieve leer-werkomgevingen ingericht die als het ware van zelf leiden tot zowel de businessinnovatie die belangrijk is voor de beroepspraktijken als nieuwe kennisproducten, waarmee de onderwijsinstellingen verder aan de slag kunnen. De goede voorbeelden die we bezocht hebben laten zien dat door te starten met werkplekleren er een zodanig leren wordt uitgelokt, bevorderd en aangewakkerd dat de kans op stapsgewijze verbeteringen en gewenste vernieuwingen voorspelbaar toeneemt. De ontwerpprincipes zijn van belang voor iedereen die met werkplekleren 3.0 aan de slag wil en ze kunnen dienen als referentiekader voor het toekennen van het Evolva kwaliteitskeurmerk. De principes zijn gericht op zowel het relevante vraagstuk uit de arbeidsomgeving als op en het leren zelf. De aanname is dat hoe bekwamer je wordt in het implementeren van werkplekleren, des te kennis productiever het team zal zijn en des te sneller de innovatie in de bedrijfsvoering wordt doorgevoerd. Ontwerpprincipe 1: Formuleren van een urgent en relevant vraagstuk uit de beroepspraktijk Een relevant vraagstuk uit de arbeidsomgeving is een voorwaarde om tot kennisproductiviteit te komen omdat het zorgt voor de noodzakelijke creatieve onrust. Er moet daarbij niet alleen een organisatorische noodzaak bestaan, maar ook een persoonlijk gevoelde urgentie. Het wordt intrigerend als de (leer)vraag appelleert aan zowel de ambities en nieuwsgierigheid van de deelnemers als de doelen van de organisatie.

2 Ontwerpprincipe 2: Het perspectief is niet het vormgeven van een enkel leerproces maar het scheppen van een duurzaam ontwikkel pad Om te komen tot vernieuwende probleemoplossingen is een nieuwe manier van denken, leren en werken nodig waar men al doende en in de sociale interactie met elkaar vaardig in wordt. Het anders leren omgaan met hiërarchie, zelfsturing en eigen kracht maakt vaak deel uit van deze nieuwe manier van werken en leren. De termen systeeminnovatie, sociale innovatie worden ook wel gebruikt. Het gaat om een nieuwe vorm van samenwerkend leren. Wederkerigheid en respect voor elkaars belang, kennis en kunde is belangrijk. Tijdens de leerroute kunnen de rollen van lerende, expert, docent ook veranderen omdat hij of zij over hele specifieke kennis beschikt. De leercoach kan daar rekening mee houden bij het ontwerpen van de leerroute. Ontwerpprincipe 3: Meedoen vanuit individuele drijfveren Eigen drijfveren zorgen voor nieuwsgierigheid; als het gaat om je eigen thema wil je daar helemaal voor gaan. Mensen durven dan ongehoorzaam te zijn en patronen te doorbreken met een houding van 'niemand kan me hiervan weerhouden. Nieuwsgierigheid en ongehoorzaamheid moeten de ruimte krijgen nodig om nieuwe wegen in te kunnen slaan. In de leerroute is het van belang dat alle actoren weet hebben van en respect hebben voor elkaars drijfveren cq leerdoelen. Werkplekleren 3.0 is een marktplaats van belangen en drijfveren, hetgeen nodig is om te komen tot innovatie. Ontwerpprincipe 4: Er is een ondernemende veilige leercultuur Voor het komen tot werkplekleren 3.0 is een leeromgeving nodig met een hoge mate van gelijkwaardige en constructieve relaties tussen mensen waarin opbouwende maar ook confronterende interacties mogelijk zijn. Openheid en creatieve communicatie zijn hierbij erg belangrijk. Het vinden van nieuwe verbindingen tussen theorie en praktijk (veelal nog losstaande elementen) kan teweeg worden gebracht door het mogen leren en onderzoeken van ideeën uit andere contexten en vakgebieden. Kennisdeling is laagdrempelig en informeel georganiseerd. Er is structureel aandacht voor het leren van fouten. Het loslaten van de sturing op het leren door de hiërarchische baas is een belangrijke voorwaarde voor de nieuwe manier van leren. Educatief leiderschap speelt een belangrijke rol in het scheppen van het leerklimaat. Door consequent een duidelijke visie te communiceren worden deelnemers niet alleen geïnspireerd, maar ook intellectueel gestimuleerd. De individuele betrokkenheid, de oprechte belangstelling van de leidinggevende voor de medewerkers maakt dat zij zich gezien en gehoord voelen.

3 Ontwerpprincipe 5: investeer in essentiële leervaardigheden Wekplekleren 3.0 krijgt vorm in een sociaal proces waarin communicatieve en sociale vaardigheden het voertuig zijn. Het vraagt om luisteren, nieuwsgierig onderzoeken, het uitstellen van een oordeel, spelen met taal en perspectieven, verbinden van je eigen inbreng met die van anderen, wat leidt tot een betekenis gevende dialoog. Voortbouwen en aanvullen, in plaats van elkaars inbreng bekritiseren en bestrijden. Men is vaardig in het toepassen van leerbevorderende feedback en kritisch reflecteren. Het kunnen spelen met en wisselen van de context zodat bekende elementen nieuwe betekenissen kunnen krijgen is goed ingeburgerd. Ontwerpprincipe 6: Creërend leren: kennisontwikkeling door samen iets te maken Het samen leren en bouwen aan een relevant arbeidsvraagstuk verleidt en dwingt mensen om het perspectief te verschuiven van analyse naar ontwerp, en van verschillen naar verbindingen. Er is bij werkplekleren geen blauwdruk voor de werkvormen en de verschijningsvormen zijn zeer divers. De vraagstukken en de drijfveren worden verbonden met de strategie en doelstellingen van de organisatie. Het geleerde heeft impact op de arbeidssituatie. De werkvormen verschillen maar de basis principes zijn het zelfde. Learning by doing, bottom up de ruimte geven voor de ontwikkeling en investeren in de sociale interactie. Ontwerpprincipe 7: Autonomie bij het werken aan competentieontwikkeling Het ontwikkelen van vakbekwaamheden (competenties) is essentieel om te kunnen komen tot vernieuwingen: deelnemers moeten iets nieuws kunnen doen en realiseren, en dat meestal in een nieuwe combinatie van mensen en context. Met werkplekleren 3.0 groeit de vakbekwaamheid door naar een gewaarborgde vorm van vakmanschap omdat men autonomie ervaart bij het invullen van de eigen leerbehoefte, de leerroute en de verbondenheid met andere lerende teams en netwerken. Leertechnologie (van e-learning, over gaming en LMS etc) wordt gebruikt om werkervaringen, cursusmateriaal, e.d. te presenteren, te plannen en/of met elkaar te bediscussiëren. Ontwerpprincipe 8: Werken vanuit kracht Met werkplekleren 3.0 worden innovatieprocessen juist versneld doordat er voor het leren wordt uitgegaan van het voortborduren op wat er al aan sterke punten bij iedereen aanwezig is, in plaats van analytisch de zwakke punten bloot te leggen. Te vaak wordt hardnekkig geprobeerd mensen dingen te laten leren die ze nog niet kunnen. Met werkplekleren 3.0 proberen we van een vier geen mager zesje te maken. Iedereen leert om nog beter te worden in datgene wat hij/zij al goed kan. Het bevordert daardoor het

4 vertrouwen en de energie die nodig zijn om door te gaan op het pad van creërend leren en het versterkt het geloof in eigen kunnen. Daardoor kan iedere deelnemer ook zelf verantwoordelijk zijn voor het eigen leerproces. Ontwerpprincipe 9: Erkenning van het belang van de leercoach Werkplekleren is vergelijkbaar met het gildesysteem maar in een moderne vorm toegepast: er is de driehoek van deelnemer (gezel), praktijkdeskundige (leermeester) en leercoach (expert werkplekleren), die specifieke didactische expertise inbrengt. Ze zijn tijdens de leerroute onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar dat is vaak niet genoeg. De grootste valkuil is denken dat werkplekleren 3.0 hetzelfde is als gewoon leren maar dan op de werkplek. De leercoach kan van werksituaties een rijke leercontext maken en is bekwaam in het didactiseren van werkprocessen. Speciale competenties en expertise is nodig om in de praktijk van het lerende team principes van organisatiekunde, leertechnologie en leertheorie te kunnen integreren. Ontwerpprincipe 10: zichtbare samenwerking tussen onderwijs en beroepspraktijk Met werkplekleren 3.0 gaan we van praktijk naar theorie. Alle nieuwe, in de bedrijven of branches ontwikkelde en opgedane kennis, vaardigheden en ervaringen kunnen direct worden toegepast. Alles wat in de bedrijven wordt vernieuwd vormt de basis voor de nieuwe theorie, leerstof en onderwijscurricula. Deze worden gedeeld zodat nieuwe kennis door binnen de bedrijven, branches en ketens rolt. Cross sectoraal werken, kennis ophalen bij een andere afdeling of bedrijf wordt gestimuleerd. Het vraagt om het organiseren op alle niveaus van duurzame ontmoetingen, uitwisseling en confrontaties tussen de vernieuwende beroepspraktijk en de reguliere onderwijspraktijk. De Onderwijsinstellingen en de beroepspraktijk organisaties onderkennen de noodzaak voor het organiseren van permanent leren en ontwikkelen en beseffen dat ze enkel samen kunnen uitzoeken hoe dat in het huidige tijdsbestek vorm moet krijgen. Conclusie De traditionele aanpakken van management, opleiding en ontwikkeling zullen niet resulteren in de leerprocessen en leerresultaten die nodig zijn voor de in gang zijnde business innovatie en kennisproductie. Daarom is het voor organisaties / branches / regio s van belang om gekoppeld aan hun strategische ontwikkelingsagenda een vorm te vinden voor de implementatie van werkplekleren 3.0 omdat dit als brug fungeert tussen de

5 dagelijkse werkomgeving en een krachtige leeromgeving. Onze 10 genoemde ontwerpprincipes kunnen hierbij dienen als waardevol gereedschap. Door de leer- werkomgevingen op deze wijze vorm te geven kan de dynamiek als ware vanzelf worden opgevangen.