De appelboor 10 oktober 2015
|
|
- Willem van de Velden
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 10 oktober 2015
2 Inhoud Vooraf Inleiding Inleiding bodemleven en humus Opdracht Opdracht 2. Organisch materiaal in de bodem Opdracht 3. Bodemdiertjes (macro invertebraten) leren kennen... 9 Opdracht 4. Biodiversiteit in de bodem Opdracht 5. Het kleine leven in de bodem is het belangrijkste Opdracht 6. Humus in 2 bodemtypen Opdracht 7 Humus en de kringloop van voedsel Opdracht 8. Humustypen Opdracht 9. De regenworm Vooraf. Het navolgend praktikum bestaat uit een samenhangend geheel van opdrachten, die niet alle kunnen worden uitgevoerd tijdens het ochtendprogramma van onze studiedag. We beperken ons tot: opdracht 1 (de appelboor) opdracht 2 (organisch materiaal in de bodem) opdracht 5 (het kleine leven in de bodem is het belangrijkste) opdracht 7 (humus en de kringloop van voedsel). Ook zullen enkele onderdelen vooraf worden opgesteld. We winnen daarmee tijd. Het praktikum is inhoudelijk gekoppeld aan de inleidende presentatie. Het wordt uitgevoerd in het IJzeren Mangebied van Weert, maar is gemakkelijk aan te passen voor elk ander gebied. Inleiding. De Verenigde Naties i.c. de FAO heeft 2015 uitgeroepen tot het jaar van de bodem. Daar is alle reden voor. Wij als mensen en als mensheid zijn bijzonder afhankelijk van de bodem voor onze voedselvoorziening. Tegelijkertijd zijn er een groot aantal bedreigingen voor de bodem. In tropische en droge gebieden is bodemdegradatie door bodemerosie, verdroging en verzilting alsmede lateritisatie een groot probleem. In West Europa en Noord Amerika speelt naast vervuiling (denk bijvoorbeeld aan Pagina 2 van 20
3 bestrijdingsmiddelen) vooral het probleem van de afname van organisch stofgehalte en van bodembiodiversiteit. Wereldwijd is vooral bodemerosie een belangrijk probleem. Onderstaand kaartje laat dat zien: Erosie is het natuurlijke proces van verwijderen van verweringsproducten / bodemmateriaal. Normaal: afvoer=toevoer Bodemerosie is het door mensen versnelde natuurlijke proces van erosie. Het verwijdert de toplaag waar juist de plantenvoedende bestanddelen in zitten. Op meer dan 1/3 van het agrarisch land in de wereld gaat de erosie sneller dan de vorming van de bodem. Aandacht voor de bodem is temeer nodig daar wij als samenleving blijkens onderstaande grafiek nauwelijks enige aandacht hebben voor deze belangrijke ecosysteemdienst. Pagina 3 van 20
4 Zuinig zijn op onze bodem hoort bij een duurzame samenleving. Duurzaamheid kent een ruimtelijke en een temporele dimensie. De ruimtelijk, geografische dimensie leert ons de mondiale context als uitgangspunt te nemen bij ons streven naar duurzaam handelen. De temporele dimensie dwingt ons na te denken over het welzijn van toekomstige generaties. De bodem verdient daarbij extra onze aandacht gezien de uitdagingen waar we als mensheid voor staan. In de presentatie werd de volgende dia getoond om dat onder de aandacht te brengen: Kortom redenen genoeg voor extra aandacht voor de bodem. Inleiding bodemleven en humus. In de opdrachten die je gaat uitvoeren leer je: hoe je bodemdieren kunt vinden. hoe je m.b.v. een zoekkaart gevonden diersoorten kunt determineren wat de functie van diertjes in de bodem is. wat de biodiversiteit in het bodemleven betekent voor een natuurgebied. wat humus is en wat humus voor de bodem betekent. De bovenste laag van de bodem van een bos, de strooisellaag, bestaat uit allerlei organisch materiaal zoals dode bladeren, vruchten, keutels en dode dieren. Daarvan leven organismen zoals schimmels en bodemdieren. Bodemdieren maken dood organisch materiaal kleiner door het te eten en de niet verteerde resten uit te poepen. Op deze wijze dragen ze bij aan de omvorming van organisch materiaal tot humus. Omdat dieren ook weer andere dieren eten, bestaat in een (gezonde) bodem een uitgebreid voedselweb. Pagina 4 van 20
5 Het aantal bodemorganismen kan zeer omvangrijk zijn, zoals onderstaande figuur toont. Vooral het werk dat regenwormen in de bodem verrichten spreekt tot de verbeelding: Pagina 5 van 20
6 Een niet te onderschatten belang van de bodem in dit opzicht is de opslag van CO2. Het is een belangrijke CO2 put (sink), waar we gezien de huidige stijging van CO2 in de atmosfeer zuinig op moeten zijn. Bodemdieren zijn ook belangrijk voor een goede bodemstructuur. Dit komt doordat zij gangen graven en dood materiaal door de grond mengen. Ook is bodemleven belangrijk voor de opbouw van organische stof en het vrijmaken van voedingsstoffen uit organische stof. Zoals eerder vermeld speelt humus hierin een cruciale rol. Humus levert voedingsstoffen, is in staat plantenvoedende bestanddelen als ook water te binden. Bodemleven bestaat o.a. uit bacteriën, schimmels en diertjes zoals aaltjes, mijten en wormen. Goed bodemleven is een voorwaarde voor een goede bodemkwaliteit. Opdracht 1.. Benodigdheden: 2 Appelboren 5 Potjes met deksel Kleurpotloden Werkwijze: Voer deze opdracht uit in tweetallen We nemen 2 bodemmonsters: een in het loofbos en een in het naaldbos. Zie onderstaand kaartje. Loofbos: vul twee potjes met wat grond. Doe dat door met de appelboor bijvoorbeeld 5 keer een sectie uit de bodem te nemen. Loofbos: vul een potje met bosstrooisel. Doe bijvoorbeeld 5 scheppen in een potje. Naaldbos: vul een potje met wat grond. Doe dat door met de appelboor bijvoorbeeld 5 keer een sectie uit de bodem te nemen. Stuifzand: vul een potje met wat grond. Doe dat door met de appelboor bijvoorbeeld 5 keer een sectie uit de bodem te nemen. Loofbos: neem een appelboormonster mee. Laat het in de boor zitten. Naaldbos: neem een appelboormonster mee. Laat het in de boor zitten. Pagina 6 van 20
7 Maak een schets van de opbouw van het loofbos- en het naaldbosmonster. Teken dat hieronder in met de kleurpotloden. Onder beschrijving probeert u zo goed mogelijk te benoemen wat u waarneemt. Het gaat daarbij vooral om de bodemgelaagdheid die u kunt/meent te onderscheiden. Beschrijving loofbosprofiel Tekening loofbos profiel Beschrijving naaldbos profiel Tekening naaldbos profiel Breng de verschillen onder woorden tussen het loofbos- en naaldbosprofiel. Loofbosprofiel Naaldbosprofiel Bewaar uw appelboormonsters. We gaan er nog meer mee doen. Bestudeer onderstaande tekening en tekst. Onder de structuur van de bodem verstaan we de verhouding tussen de diverse bouwstenen van een bodem. Onderstaande figuur toont een (voor plantengroei ideale) bodemstructuur: Pagina 7 van 20
8 Neem een potje waarin u het loofbosmonster hebt gedaan. Vul het met water. Het potje net niet helemaal vol doen. Schud het heftig en zet het daarna neer. Wacht enkele minuten. Teken wat u ziet en relateer dat aan bovenstaande toelichting over structuur. Beschrijving: Zonder dit nader uit te werken geven we enkele tips over onderwerpen waarbij u de opdracht appelboor kunt gebruiken: De voedselkringloop. Humus is oorspronkelijk plantenmateriaal dat weer wordt omgezet in voedsel voor andere organismen. Humus is eigenlijk een voedselvoorraadje in de bodem. De vruchtbaarheid van de bodem. Als humus verder verteerd komen er voedingsstoffen voor planten beschikbaar. Bovendien kan humus goed plantenvoedingsstoffen vasthouden. Watervasthoudend vermogen van een bodem. Humus stelt een bodem in staat beter vocht vast te houden. Ecologie. Samenhang tussen begroeiing en humusvorming. Zijn omstandigheden erg nat dan zal plantenmateriaal niet in humus worden omgezet. Er vindt nauwelijks vertering plaats, waarbij zich veen kan vormen. Ecologie. Samenhang tussen begroeiing en humusvorming. Onder naaldhout vormt zich minder humus in de bodem (die ook nog eens van een andere kwaliteit is) dan onder loofhout. Dit laatste is onderwerp van de volgende opdracht. Duurzaamheid. De gevolgen van de afname van het organisch stofgehalte en biodiversiteit. Overigens leidt afname van organisch stofgehalte op zich al tot afname van het (microbiële) leven in de bodem. Pagina 8 van 20
9 Opdracht 2. Organisch materiaal in de bodem. Benodigdheden: Potje met loofbosbodem en potje met naaldbosbodem. Werkwijze: Neem het potje met de bodem uit het loofbos en het potje met het bodemmonster naaldbos. Kruis in onderstaande tabel aan wat van toepassing is: Je kunt vergane en half vergane plantenresten vinden. Je kunt nog bladeren/naalden herkennen Platenmateriaal/humus is goed gemengd door de minerale ondergrond De kleur van de humus is Plantenresten schimmelen en worden steeds verder afgebroken. Veranderen langzaam in humus. Heeft een kruimelstructuur Houdt water vast. Goed voor levende plantenwortels Er leven wormen, duizendpoten en andere diertjes die eten en poepen In de herfst komt er weer een laag bladeren/naalden bovenop Platenmateriaal verteert goed Loofbos Naaldbos Opdracht 3. Bodemdiertjes (macro invertebraten) leren kennen Benodigdheden: Loeppot Witte bak Lepeltje Zeefje Determinatiekaart bodemdiertjes. Werkwijze. In de tuin van het NMC liggen op een aantal plaatsen tegels, bakstenen, houtblokken en sterk aangetast (deels vermolmd) hout. Hieronder zullen vochtminnende en duisternis zoekende dieren een schuilplaats kunnen vinden. Houd er rekening mee, dat bij vochtig weer de oogst tegen kan vallen. We leren eerst een aantal bodemdieren kennen. Zoek in de composthoop, onder tegels, bakstenen, houtblokken, in vermolmd hout en onder bladeren naar diertjes. Verzamel ze in de witte bak met schepje of lepel. Bekijk ze met de loep of in de loeppot en zoek de naam op met de zoekkaart. Pagina 9 van 20
10 Zet in onderstaande figuur een kruis bij de tekeningen van de gevonden soorten en schrijf de naam van het dier erbij. Zet de namen van de niet getekende dieren in het lege vak onderaan. Pagina 10 van 20
11 Opdracht 4. Biodiversiteit in de bodem. Benodigdheden: Monster bosbodem Monster stuifzand Witte bak Loeppot Lepel Zeefje Zoekkaart bodemdiertjes Je gaat kijken naar verschillende dieren die in de bodem leven: in of naast de composthoop of onder de bladeren van het bos in grond van het stuifzand of uit het zanderige gedeelte voor de insectenmuur. Werkwijze bosbodem/compost: 1. Je neemt 5 schepjes grond uit het onderste deel van de composthoop (of gebruik het eerder verzamelde monster bosbodem) en spreidt ze uit in de witte onderzoekbak. 2. Bekijk welke bodemdiertjes je ziet (de grond volledig uitpluizen). Gebruik de loeppot, de lepel en zo nodig het zeefje. Gebruik de zoekkaart bodemdieren voor het vinden van de naam van de bodemdieren. 3. Schrijf in de tabel op welke bodemdieren je gezien hebt. Schrijf daarachter ook het aantal exemplaren dat je gevonden hebt. 4. Na het onderzoek schud je de bak weer op de plaats uit waar je de grond gepakt hebt. Werkwijze grond van stuifzand: 1. Je neemt 5 schepjes grond uit van de bodem bij de stenentuin (of gebruik het eerder verzamelde monster stuifzand) en spreidt dit uit in de witte onderzoekbak. 2. Bekijk welke bodemdiertjes je ziet (de grond volledig uitpluizen). Gebruik de loeppot en het zeefje. Gebruik de zoekkaart bodemdieren voor het vinden van de naam van de bodemdieren. 3. Schrijf in de tabel op welke bodemdieren je gezien hebt. Schrijf daarachter ook het aantal exemplaren dat je gevonden hebt. 4. Na het onderzoeken schud je de bak weer op de plaats uit waar je de grond gepakt hebt. Biodiversiteit in de bodem Biodiversiteit: bio" betekent leven, "diversiteit" betekent afwisseling of verschil. Variatie is belangrijk in de natuur. Pagina 11 van 20
12 Het is een meerdimensionaal begrip zoals onderstaande figuur duidelijk maakt: Het is daarom lastig biodiversiteit te kwantificeren. Over welk schaalniveau heb je het dan? De macroschaal van de ecosystemen of de microschaal van genetische eigenschappen? Wij beperken ons hier tot de soortdiversiteit. Dat is een beperking die meestal aan het begrip biodiversiteit wordt gekoppeld. Biodiversiteit en de bodem hebben invloed op elkaar. Hoe rijker de bodembiodiversiteit, hoe beter de bodem geschikt wordt voor de groei van planten. Bij een betere plantengroei neemt het aantal dieren/ diersoorten en andere organismen ook toe. Kijk nu naar de verschillende soorten die je hebt gevonden in de twee bodems. Wat kun je zeggen van de grootte van de biodiversiteit in deze twee bodems? Bosbodem / Composthoop Bodem stuifzandgebied soort aantal soort aantal Pagina 12 van 20
13 Wat kun je zeggen van de grootte van de biodiversiteit in deze beide bodems? Opdracht 5. Het kleine leven in de bodem is het belangrijkste. Benodigdheden: Berlese-opstelling Binoculair Boek Het bodemvoedselweb van Lowenfels en Lewis. Uitgeverij Jan van Arkel Petrischaaltjes De dag tevoren of s morgens vroeg is al een opstelling gemaakt (een Berleseval zie figuur onder) om kleine bodemdiertjes bv springstaarten zichtbaar te maken. Bekijk de gevonden diertjes onder de binoculair. Noteer de naam van de diertje. Je kunt het boek Het Bodemvoedselweb gebruiken om op zoek naar namen te gaan. Bedenk je wel dat je hier een volkomen nieuwe wereld (en een onbekende!!) betreedt. Pagina 13 van 20
14 Maak schetstekeningen van de gevonden micro invertebraten en zet er de naam bij (als die bekend is) Onderstaande diertjes kunt u tegenkomen: Opdracht 6. Humus in 2 bodemtypen. Plaats de petrischaal met de humusrijke bosbodem onder de binoculair en bekijk het met bovenlicht bij een vergroting van 40x. Let o.a. op de kleur en de vorm van de aanwezige deeltjes. Beschrijf en teken wat je ziet. Plaats de petrischaal met stuifzand onder de binoculair en bekijk het met bovenlicht bij een vergroting van 40x. Let o.a. op de kleur en de vorm van de aanwezige deeltjes. Beschrijf en teken wat je ziet. Bekijk de figuur met de ideaaltypische verdeling van water, lucht, minerale en organische delen in een bodem (zie pagina 7). Hoe komt jouw bodem er uit wat betreft water- en humusgehalte? Beschrijving/tekening humusrijke grond onder binoculair. Pagina 14 van 20
15 Beschrijving/tekening stuifzand onder binoculair. Vergelijking water- en humusgehalte met ideaal. Conclusie? Opdracht 7 Humus en de kringloop van voedsel. Benodigdheden: Appelboormonster bosbodem Binoculair Digitale microscoop Organisch materiaal wordt afgebroken tot humus en daarna gemineraliseerd. De natuur is gebaseerd op een circulair systeem en dat is met de bodem goed te illustreren. Inmiddels ben je heel wat bodemorganismen tegen gekomen. Geef 2 voorbeelden van onderstaande diergroepen die een rol spelen in de bodemkringloop van het voedsel. Pagina 15 van 20
16 Omschrijf wat wordt bedoeld met: Blad: Strooisel: Humus: Leg strooisel en humus onder de digitale microscoop. Bekijk beide en maak er eventueel een foto van om mee te nemen op memory stick. Teken strooisel en humus in onderstaande tabel. Breng onder woorden wat strooisel respectievelijk humus is. Tekening strooisel Tekening humus Wat is strooisel? Wat is humus? Pagina 16 van 20
17 Opdracht 8. Humustypen. De ene humus is de andere niet. Grofweg zijn er 3 soorten te onderscheiden: mull, moder en mor. De kwaliteit van mull is voor de bodem het beste, die van mor is het minste. Onderstaande figuur geeft enige toelichting: In deze figuur staat F voor fermented. Je kunt dat vertalen met strooisellaag. Onderstaande figuur geeft nog weer nadere informatie. Opdracht: neem met de appelboren een monster onder loofbos en een monster onder naaldbos. Beschrijf in welke situatie je te maken hebt met meer mullhumus en in welke situatie met morhumus. Wat zegt dat over de bodemvruchtbaarheid? Mull of mor? Bodemvruchtbaarheid Overige opvallende verschillen in de bodem Naaldbosmonster Loofbosmonster Pagina 17 van 20
18 Opdracht 9. De regenworm. Al eerder kwam de arbeid die regenwormen in onze bodem verrichten aan de orde. Globaal zijn er 3 soorten regenwormen: De activiteit van regenwormen is zichtbaar te maken. Dat wordt in onderstaande beschreven (het is geen opdracht om nu verder uit te werken). Achtergrond: Wormen spelen een belangrijke rol bij bodemvorming en de kringloop van voedsel via de bodem. Regenwormen: -a- Mengen bodemlagen; dat heet homogenisatie. Daardoor komt bodemmateriaal in een nieuwe omgeving terecht. Dat kan chemische verwering en het daardoor beschikbaar komen van voedingsstoffen bevorderen. -b- Zorgen voor doorluchting van de bodem. Door slijmafscheiding zijn de gemaakte gangen stabiel. Dit alles bevordert een goede structuur van de bodem. -c- Maken gangen die gunstig zijn voor de waterhuishouding van de bodem. Gangen en uitwerpselen bevatten relatief veel (planten)voedingsstoffen. -d- Verkleinen plantaardig materiaal en mengen dat door de bodem. De humussituatie in de bodem verbetert daardoor. In zure en of (te) natte bodems ontbreken regenwormen. Benodigdheden: Een cuvette Grond Pagina 18 van 20
19 Uitvoering en beoogd resultaat: A. Menging in de bodem. Vul de onderste 10 cm van de cuvette met potgrond. Doe hierin 5 tot 7 regenwormen Hierop komt een halve cm geel zand. De cuvette wordt afgevuld met potgrond. Zet de cuvette 1 week weg op een vochtige, koele en donkere plaats. Opdrachten: a. Maak een tekening van de cuvette met inhoud bij aanvang van de proef. Doe hetzelfde na een week. b. Welke verschillen vallen op? c. Breng de betekenis van wormen voor de bodem onder woorden. B. Uitgebreider onderzoek. Gebruik meerdere cuvettes indien mogelijk. Anders moeten de verschillende opdrachten na elkaar worden uitgevoerd. Breng in de cuvette(n) lagen aan bestaande uit verschillende bodemmonsters (loofbosbodem, naaldbosbodem etc.). Wijzig per cuvette, respectievelijk per proef de volgorde van de lagen. Maak achtereenvolgens een afdekking met dennennaalden, loofboombladeren en gras. Opdrachten: a. Zijn er lagen die door de regenwormen worden vermeden? Welke zijn dat en waarom? b. Let op de gangen die de regenwormen hebben gemaakt. Zijn deze stabiel of niet? Wat is het belang van deze gangen? c. Blijven de aangebrachte lagen op hun plaats? Pagina 19 van 20
20 d. Zijn er bladeren en/of naalden de grond ingetrokken? Waarom is dit van belang? e. Vind je uitwerpselen uitwerpselen /uitwerpselhoopjes op de bodem of in de gangen? Waaruit bestaan die uitwerpselen? C. Onderzoek in het veld. Zoek naar kluiten (liefst uit verschillende grondsoorten bestaand) met wormgaten erin? a. Noteer de grondsoort. b. Hoe ontstaan deze wormgaten? c. In welke gangen blijven de gangen het langst bestaan? d. Op welke diepte vond je de wormgaten? D. Onderzoek in een kuil. Graaf een kuil of bekijk de wand van een nieuw gegraven sloot/kuil. Ga na of de volgende uitspraken kloppen: a. Als de verschillende bodemlagen goed van elkaar zijn te onderscheiden (er zijn dus geen lagen door elkaar gemengd), dan zijn er bijna geen diergangen en dieren in de bodem te vinden. b. Zijn de verschillende bodemlagen goed gemengd dan vinden we er veel diergangen en dieren. Let op! Als er is geploegd is er natuurlijk een andere oorzaak voor menging van bodemlagen. Bij welke onderwerpen te gebruiken? A. Betekenis van de bodem voor de landbouw. Regenwormen zijn vooral belangrijk voor de zogenaamde fysische vruchtbaarheid (lucht- en waterhuishouding, structuur). B. De biosfeer (het leven) is een belangrijke bodemvormende factor. Leven maakt bodems beter bruikbaar en daardoor worden deze weer aantrekkelijk voor leven. Regenwormen bijvoorbeeld homogeniseren een bodem. Ze doen dat op een betere wijze dan dat gebeurd bij ploegen. Ad Havermans 10 oktober 2015 Pagina 20 van 20
De bodem waarvan wij leven
De bodem waarvan wij leven Hilvarenbeek Ad Havermans adhavermans@concepts.nl 18 mei 2015 1 Inhoud van de presentatie 1. 2015 Het jaar van de bodem 2. Over geologie en bodemkunde 3. Bodemvormende processen
Nadere informatieOnderzoeksopdracht. Bodem en grondstaal
Onderzoeksopdracht Bodem en grondstaal Gebruik grondboor 1. Duw en draai gelijktijdig, in wijzerzin, de schroefachtige punt (het boorlichaam) in de bodem. Deze schroef verzamelt en houdt de grond vast.
Nadere informatieLes 5 Een goede bodem
Pagina 1 Les 5 Een goede bodem 1 Bodemsoorten-/Composthooples Er zijn verschillende soorten grond in Nederland. Elke soort grond is anders. Sommige planten houden van arme, voedingsloze grond en anderen
Nadere informatieDe composthoop Een composthoop bij school
De composthoop Afval in de natuur bestaat eigenlijk niet. Alles wat op de bodem komt, wordt uiteindelijk verteerd door bodemdieren, schimmels en bacteriën. In een composthoop gebeurt precies hetzelfde
Nadere informatieBODEMLEVEN, GROND & BEMESTING
BODEMLEVEN, GROND & BEMESTING Wat gaan we doen De bodem Bodemleven Voorstellen van verschillende groepen Wat doen deze beestjes in de bodem Goede bodemkwaliteit Regenwormen Petra van Vliet Blgg - Oosterbeek
Nadere informatieGrond onder je voeten
Grond onder je voeten Hé hé, wie heeft z n voeten niet geveegd? Overal ligt modder. Kijk allemaal onder je schoenen! Loop je even door de tuin en daar begint het gezeur. Grond op de vloer vinden we blijkbaar
Nadere informatieWat gebeurt er met de blaadjes die in de herfst van de bomen vallen? En wat doen onze tuiniers met dode of planten of afgesnoeide takken?
De bodem doorgrond Wat? Voor Leeftijd wie? Duur: Prijs: begeleid actief atelier Basisonderwijs 2 uur 90 per groep van max. 20 lln. Wat gebeurt er met de blaadjes die in de herfst van de bomen vallen? En
Nadere informatieBodem. Bodemleven. Bodemverzorging. Gevorderdencursus dl 1 TT Boxtel Volkstuinvereniging Ceres 2013-2014
Bodem Bodemleven Composteren Bodemverzorging Gevorderdencursus dl 1 TT Boxtel Volkstuinvereniging Ceres 2013-2014 Vanavond. Bodem: leer je bodem kennen Bodemvoedselweb Composteren Bodem verbeteren en voeden
Nadere informatieBodemkunde. Datum: vrijdag 24 juni 2016 V 2.1. V3.1 V4.1
Bodemkunde Datum: vrijdag 24 juni 2016 V 2.1. V3.1 V4.1 Bodems en hun eigenschappen 3 Bodems en hun eigenschappen Opdracht: - Zoek op wat het bodemprofiel is waar je zelf woont / werkt / stage loopt 4
Nadere informatieDe landbouwer als landschapsbouwer
9A. De bodem (theoretisch) 9A.1 Bodemvorming Door allerlei processen zoals humusvorming, inspoeling, uitspoeling en oxidatie ontwikkelt zich een bodem. Dit is een heel lang proces wat ook nooit stopt.
Nadere informatieOrganisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar
17-1- Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar BODEM De Bodem Van Groot naar Klein tot zeer klein 2 1 17-1- Bodemprofiel Opbouw van de bodem Onaangeroerd = C Kleinste delen = 0 en A Poriënvolume
Nadere informatieMeer theorie over bodem & compost
Basiscursus Ecologische Moestuin Meer theorie over bodem & compost Inhoud van de presentatie 1. Waarom biologisch? 2. Waar een moestuin aanleggen? 3. Inleiding bodem 4. Bodem: Minerale bestanddelen 5.
Nadere informatieRegenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui.
KB2 Tijdsinvestering: 45 minuten Regenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui. 1. Inleiding Een mol eet per jaar wel 50 kg wormen. Dat is veel, maar als je bedenkt dat in je
Nadere informatieWerkblad bodem (vooraf)
Werkblad bodem (vooraf) Wat zit er in de bodem? In en op de bodem leven planten en dieren. Om te kunnen leven hebben ze licht, lucht, water en voeding nodig. Licht valt van boven op de bodem, de rest zit
Nadere informatieEen bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem Najaar 2014
Een bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem Najaar 2014 Doelgroep: groepen 5 t/m 8 Plaats: Zoek een interessant terrein. Vooral een plek met hoogteverschillen geeft leuke vergelijkingsmogelijkheden.
Nadere informatieSamenstelling en eigenschappen
Samenstelling en eigenschappen Mest is onder te verdelen in kunstmest en natuurlijke mest. Natuurlijke mest is op zijn beurt weer onder te verdelen in mest van dierlijke herkomst en mest van plantaardige
Nadere informatieDe bodem waarvan wij leven
De bodem waarvan wij leven Venray Ad Havermans adhavermans@concepts.nl 18 april 2016 1 Inhoud van de presentatie 1. 2015 Het jaar van de bodem 2. Over geologie en bodemkunde 3. Bodemvormende processen
Nadere informatiePracticum 1: Bacteriën en schimmels in de bodem.
Mens en milieu. Het leven in een bodem. Dit practicum bestaat uit 4 onderdelen: 1. Bacteriën en schimmels in de bodem. 2. Bodemdiertjes. Rol van deze beestjes in de kringloop van de stof. Dit moet verbonden
Nadere informatieVoedselweb en voedselketen
Informatie: Moeilijkheid:**** Tijdsduur: *** Een plant groeit, dieren eten die plant op, die dieren worden weer opgegeten door andere dieren, die dieren gaan weer dood, het dier wordt weer opgeruimd door
Nadere informatieJe onderzoekt de grond in jouw buurt. In de grond zitten miljoenen micro-organismen. Bijvoorbeeld
Hoe schoon is de lucht die je inademt? Is zwemwater hetzelfde als drinkwater? Zitten er veel of weinig microben in de grond? En wat betekent dat? Ontdek hoe gezond jouw buurt is en wat je zelf kan doen
Nadere informatieweinig microben vergelijk jouw data
vergelijk jouw data veel microben Microben zijn de allerkleinste levende wezentjes op aarde die je niet zomaar kunt zien. Bacteriën, micro-algen en schimmels zijn bijvoorbeeld zulke micro-organismen. In
Nadere informatieBIODIVERSITEIT. Welke stappen doorloop je als je een wetenschappelijk onderzoek doet? (kernwoorden)
BIODIVERSITEIT Datum: Groep 1 2 3 4 Namen:.. Welke stappen doorloop je als je een wetenschappelijk onderzoek doet? (kernwoorden) 1.. 2.. 3.. 4.. 5.. Verklaar bondig het begrip Biodiversiteit..... NMEC
Nadere informatieBIODIVERSITEIT. Groep Welke stappen doorloop je als je een wetenschappelijk onderzoek doet? (kernwoorden)
BIODIVERSITEIT Datum: Groep 1 2 3 4 Namen:.. Welke stappen doorloop je als je een wetenschappelijk onderzoek doet? (kernwoorden)..... Verklaar bondig het begrip Biodiversiteit..... Werkbladen: Veldwerk
Nadere informatieDE HERFST: KLEURRIJK SEIZOEN
DE HERFST DE HERFST: KLEURRIJK SEIZOEN vanaf 2de graad lager onderwijs. x vak: muzische vorming x duur: halve dag GRIEZELBOS HET KLEINE VIEZE BEESTJES- ONDERZOEK! verloop: x verdeel de klas in verschillende
Nadere informatieVERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens
VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST ir. Koen Willekens INHOUD Compost en ziekteweerbaarheid Agro-ecosysteem Compost Compostthee Proeven met compost en compostthee
Nadere informatieVeilig werken. Duurzaam bodemgebruik in de landbouw
Veilig werken Duurzaam bodemgebruik in de landbouw Programma voor vandaag: Duurzaam bodemgebruik in de landbouw Kahoot Oefentoets bodemgebruik Veilig werken & Duurzaam bodemgebruik? Veilig werken & Duurzaam
Nadere informatieonderzoek werkblad naam: Biodiversiteit les & In de klas Buiten - zoekkaart Bodemdiertjes of site dierenzoeker.nl of de app dierenzoeker
Biodiversiteit naam: - twee bakken - tuinschop of spade - loeppotjes of vergrootglazen - zoekkaart Bodemdiertjes of site dierenzoeker.nl of de app dierenzoeker In de klas Er leven in Nederland meer dan
Nadere informatieHandleiding bepaling MijnBodemConditie
Handleiding bepaling MijnBodemConditie Beter boeren met de BodemConditieScore! Versie 1.0 uitgewerkt voor de Beemsterpolder (NH) Deze handleiding bevat instructies hoe een BodemConditieScore voor een enkele
Nadere informatieLeg in iedere cirkel op het werkvel iets van een grondsoort. Zet de naam van de grond erbij.
GROND NADER BEKEKEN Opdracht 1. Kennismaken Leg in iedere cirkel op het werkvel iets van een grondsoort. Zet de naam van de grond erbij. We gaan de grondsoorten onderling vergelijken. De volgende vragen
Nadere informatieEffecten van steenmeel op de bodemecologie gefinancierd door provincies Noord-Brabant en Gelderland
Effecten van steenmeel op de bodemecologie gefinancierd door provincies Noord-Brabant en Gelderland Jaap Bloem 1, Gert-Jan van Duinen 2, Maaike Weijters 3 1 Wageningen Environmental Research 2 Stichting
Nadere informatieIdeeën voor leerkrachten ter voorbereiding op de insectenwandeling door de Natuurtuin 't Loo
Ideeën voor leerkrachten ter voorbereiding op de insectenwandeling door de Natuurtuin 't Loo Om kinderen te interesseren voor kleine kriebelbeestjes is het doen van eigen waarnemingen zeer geschikt. Omdat
Nadere informatieHandleiding. Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
Handleiding Naam opdracht De omgeving met andere ogen bekeken Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec zeer geschikt ongeschikt Benodigde materialen opdrachtenbladen pen
Nadere informatieWat weet jij over biologisch en over de bodem?
Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant
Nadere informatie2. Maak met de 4 buizen een vierkant op de grond. Dit is het zoekraam.
Opdracht 1. Gebruik je ogen goed. In het bos kun je van alles ontdekken! Komen er onder de bomen verschillende soorten insecten en of bodemdiertjes voor? Het beste bos 1. Materiaal tas 1: zoekraam, 1 schepje,
Nadere informatieWaterkwaliteitsbepaling m.b.v. Macrofauna
Inhoud Waterkwaliteitsbepaling m.b.v. Macrofauna Inleiding Proef 1. Algemene bepalingen. Proef 2. Bepaling waterkwaliteit met behulp van kleine waterdieren (makrofauna). Verzameltabel voor alle resultaten.
Nadere informatieBasiscursus Compostering
Basiscursus Compostering Uw aangeboden door : OVAT Gegeven door Vincent de Wolff Wat gaan we vanavond doen? Wat is composteren Hoe verloopt het proces Wat wel, wat niet in de compost Waarom is compost
Nadere informatieCOMPOSTEREN MOET JE LEREN
Sorteer de dieren Determineer en tel de dieren Bekijk kleine dieren onder de microscoop Maak een Berlese trechter. Vul de tabel in. Neem foto's van de organismen Handschoenen, loeppotjes, compost, draagbare
Nadere informatieOpdrachtkaarten Herfst
Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Je gaat in het duingebied onderzoek doen naar allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten
Nadere informatieTuin- en keukenresten composteren? Dàt is kinderspel!
Tuin- en keukenresten composteren? Dàt is kinderspel! Hallo. Ik ben Jerom de compostworm. Ik eet alles wat in de natuur groeit. Ik ben verlekkerd op overschotjes uit de tuin en de keuken. Ik sabbel en
Nadere informatieOrganische stof: daar draait het om! Gouden Grond 26 januari 2018 Wim Stegeman. Saalland Advies 1
Organische stof: daar draait het om! Gouden Grond 26 januari 2018 Wim Stegeman Saalland Advies 1 Wat ga ik vertellen? Wie ben ik? Wat is het? Eigen stappen Tips Vragen Saalland Advies 2 Introductie Akkerbouwbedrijf
Nadere informatieDASSENWERK. werkbladen opdrachten Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen
DASSENWERK werkbladen opdrachten Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2012 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je onderzoekt vandaag een klein gebied van Nationaal Park De
Nadere informatieThema 2 Planten en dieren
Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 2 Planten en dieren Samenvatting Eten en gegeten worden Als je de leefomgeving van een plant of dier bestudeert, kijk je naar de levenloze natuur; dus naar
Nadere informatieBiotoopstudie: Bodemonderzoek in hoogstamboomgaard
Nationale Boomgaarden Stichting v.z.w. Vereniging voor pomologie, boomgaard- en landschapsbeheer (staatsblad 2 09-2005) Leopold-III-straat 8 3724 Vliermaal, tel: 012/391188; fax: 012/747438 E-mail: info@boomgaardenstichting.be
Nadere informatieAlleen maar zand? Groep 1,2,3 en 4. Bodemproject van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem voor de basisschool.
Alleen maar zand? Bodemproject van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem voor de basisschool. Doelgroep: Groep 1 t/m 4. Plaats: Rond de zandbak bij de school of elders. Doel: Ontdekken wat er allemaal in de grond
Nadere informatieVragen 1. Welke soorten afval zijn er? Noem bij elk een voorbeeld...
1 2 Vragen 1. Welke soorten afval zijn er? Noem bij elk een voorbeeld....... 2. Goed of fout? Omcirkel. a De strooisellaag bestaat uit natuurlijk afval. b De strooisellaag wordt steeds dikker. c Bodemdieren
Nadere informatieHet belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014
Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014 Petra Deproost Departement LNE, Dienst Land en Bodembescherming Biodiversiteit: niet enkel bovengronds!
Nadere informatieDiertjes vangen en bekijken
Hossebos wateropdracht 1 Diertjes vangen en bekijken Zoek een plekje aan de waterkant, waar je goed bij het water kunt. Leg alle materialen klaar. Vul het aquarium half met water en zet het op een plekje
Nadere informatieVERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens INHOUD
VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST ir. Koen Willekens INHOUD Compost en ziekteweerbaarheid Agro-ecosysteem Compost Compostthee Proeven met compost en compostthee
Nadere informatieCOMPOSTEREN MET KINDEREN WERKBLAD 24. Duizendpoot in bed
COMPOSTEREN MET KINDEREN WERKBLAD 24 Duizendpoot in bed COMPOSTEREN MET KINDEREN WERKBLAD 25 Twaalf groepen dieren COMPOSTEREN MET KINDEREN WERKBLAD 26 Instructieblad Jerom knutselen sok stokje prop papier
Nadere informatieBodem en bodemverzorging
Bodem en bodemverzorging Compost en composteren Basisbemesting Basiscursus dl2. TT Boxtel Volkstuinvereniging Ceres 2013-2014 Vanavond Je eigen grond Soort, structuur, zorg Compost en composteren De natuurlijke
Nadere informatieDe bodem draagt de bio-economie
De bodem draagt de bio-economie Bio-economie gaat over het geheel aan producten uit biomassa: voedsel, veevoer, energie, materialen, chemicalien, etc. 1 Hoeveel biomassa kan de wereld produceren? Voldoende
Nadere informatieBiodiversiteit en netwerken
Basiscursus Ecologische Moestuin Biodiversiteit en netwerken Ecologisch tuinieren is 1. Niet destructief, maar constructief tuinieren; 2. Netwerken bevorderen 1. Destructief boeren/tuinieren Pesticiden
Nadere informatieGrond of aarde weghalen door te graven. Graven is een gat in de grond maken. De plaats waar de grond wordt weggenomen.
Les 1 De bodemverontreiniging. afgraven Grond of aarde weghalen door te graven. Graven is een gat in de grond maken. De afgraving De plaats waar de grond wordt weggenomen. De bodemverontreiniging De grond
Nadere informatieOpdrachtkaarten Lente
Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Je onderzoekt straks in het duingebied allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten in de
Nadere informatieGoede bemesting geeft gezonde planten
Goede bemesting geeft gezonde planten Door: HortiNova Opbouw van presentatie: Doel van gezonde bodem & plant Hoe groeit een plant? Hoe kan een plant ziek worden? Waarom moeten we bladgroen en wortels promoten
Nadere informatieWoordenschat les 8.1. Vervuilde grond?
Woordenschat les 8.1 Vervuilde grond? Afgraven en de afgraving Afgraven is de grond of aarde weghalen door te graven. De afgraving is de plaats waar de grond wordt weggenomen. Boren We boren een gat in
Nadere informatieDe bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof
Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl De bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof Marjoleine Hanegraaf
Nadere informatieLANDBOUW EN NATUURLIJKE OMGEVING. Het examen landbouw en natuurlijke omgeving CSE KB bestaat uit twee deelexamens waarvan dit er één is.
Examen VMBO-KB 2006 tijdvak 1 vrijdag 19 mei 9.00-11.00 uur LANDBOUW EN NATUURLIJKE OMGEVING GROENE RUIMTE CSE KB Het examen landbouw en natuurlijke omgeving CSE KB bestaat uit twee deelexamens waarvan
Nadere informatieDoe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6
Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij
Nadere informatieVolg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :...
Rode opdracht: bomen Pak de boomzoeker 1, 2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Kijk goed naar deze boom om te zien of het
Nadere informatieBasiscursus moestuinieren
Basiscursus moestuinieren Even kennismaken! Barbara Creemers freelance lesgever voor o.m. ChildFocus, Gezinsbon, Velt 13e moestuin-seizoen! motto: Zonder is gezonder! Even kennismaken! Wie ben jij? Wat
Nadere informatieMINIDIERENSAFARI - veldwerkopdrachten met ongewervelden-
MINIDIERENSAFARI - veldwerkopdrachten met ongewervelden- Aanwijzingen voor de leerkracht Kinderen willen doorgaans bij natuureducatieve activiteiten dieren zien. Aangezien de meeste dieren eerder zo snel
Nadere informatieHoe werk je met het projectenboek?
Hoe werk je met het projectenboek? In dit boek ga je allerlei opdrachten maken met gewassen in de hoofdrol. Je gaat toepassen wat je in de afgelopen jaren hebt geleerd. Ook leer je er nog een hoop nieuwe
Nadere informatieInleiding. Wanneer? Heel veel plezier. De biologie sectie van t Hooghe Landt Medewerkers van Het Groene Huis. Ochtend programma: 1 e t/m 4 e uur
Inleiding Dit opdrachtenboekje is gemaakt door de biologie sectie van t Hooghe Landt en het Centrum voor Natuur en Milieueducatie in Het Groene Huis. Wij wensen je veel plezier met het maken van de opdrachten
Nadere informatieBronnen. Meer info. Naam: Co-wetenschapp(st)er: Klas:
Bronnen - Het grote experimenteerboek, uitgeverij Deltas, 2003 - Aan de slag met Findus, uitgeverij Davidsfonds/Infodok, 2000 - Grasspriet Themadossier 4 Tuinbouw, Plattelandsklassen vzw Meer info Telefoon:
Nadere informatieDE BODEM. De bodem DE ABIOTISCHE COMPONENT
DE BODEM De bodem is de bovenlaag van de aardkorst, een dynamische zone waarin fysische, chemische en biologische processen plaatsvinden. Het hoeft geen betoog, dat de bodem een vitale functie vervult
Nadere informatieVerterende bodembacteriën? Aanwezigheid van amylase producerende bacteriën in de bodem
Inleiding In de bodem leven bacteriën die het enzym amylase produceren. Amylase breekt zetmeelmoleculen (lange ketens van aan elkaar gekoppelde glucosemoleculen) af tot losse glucosemoleculen. In dit experiment
Nadere informatieComposteren op school
Composteren op school HANDLEIDING LEERKRACHT Composteren op school Compost is een natuurlijke grondverbeteraar ontstaan uit huis en tuinafval. Compost geeft een prima basisbemesting aan de tuin. Voor
Nadere informatieWATERKWALITEIT IN HET BEATRIXPARK
Klas: Groep: Vijver: namen van de groepsleden 1 2 3 4 5 Opdracht: WATERKWALITEIT IN HET BEATRIXPARK Je gaat in het Beatrixpark de waterkwaliteit bepalen van 1 of meerdere vijvers. Die kwaliteit zal niet
Nadere informatieBilthoven aan Zee Bilthoven aan Zee
Bilthoven aan Zee 2016 1 3 4 5 2 6 1 7 Kaart heidepark Bilthoven 2 INLEIDING In het Bilthoven aan Zee project gaan jullie in groepjes aan de slag om het Heidepark, de Biltse Duinen en het Geuldal in kaart
Nadere informatieThema Bodem en Bemesting Bron: Tuin en Landschap nr. 6a-2006
Thema Bodem en Bemesting Bron: Tuin en Landschap nr. 6a-2006 Hendrik Jans Inhoud: 1. Toen en nu 2. Wat moet je kennen en kunnen? 3. Soorten bodemleven 4. Water en zuurstofhuishouding 5. Drainagesystemen
Nadere informatieDe grond waarop wij wonen
GROEP 5/6 De grond waarop wij wonen Doel: Planten horen bij de grond waarop wij wonen. Dit onderdeel gaat over het onderzoekend verkennen van de vegetatie in de omgeving van de kinderen van de middenbouw.
Nadere informatieORGANISCH BODEMVERBETEREND
DCM VIVISOL - Stimuleert en diversifieert het bodemleven! Inbreng van het organisch bodemverbeterend middel DCM VIVISOL creëert de ideale omstandigheden voor de ontwikkeling van een actief en gevarieerd
Nadere informatieEen mooie tuin? Bemest! Top 5 vragen en antwoorden over bemesting! + 5 tips van onze specialist
Een mooie tuin? Bemest! Top 5 vragen en antwoorden over bemesting! + 5 tips van onze specialist Inhoudsopgave 1 Waarom is bemesten zo belangrijk? p5 Hoe vaak moet ik eigenlijk bemesten? p6 4 3 Wat is het
Nadere informatieverwerking : wat is een bos?
verwerking : wat is een bos? Leven vestigt zich op plaatsen waar het goed is om te leven. Er zijn verschillende factoren die de leefomgeving vorm geven : levende factoren, niet-levende factoren en menselijke
Nadere informatieEvenwicht in de volkstuin? april 1, 2014 DLV Plant
Evenwicht in de volkstuin? Evenwichtige bemesting Bodemmonster Belangrijk om te weten: Algemeen: Fosfaat, kali, magnesium Op zand: ph en o.s. Op klei: % slib Bodemmonster Fosfaat laag: voldoende bemesten
Nadere informatie( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL:
( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL: GROEP:.. BOOM IN DE HERFST waarneemvel 1 WAT IS DE NAAM VAN JULLIE BOOM?.. 1. KRUIS AAN WAT JE ZIET AAN JULLIE TAK Nog groene bladeren Gekleurde bladeren Kale takken Vruchten
Nadere informatieInstructieblad Aarde Activiteit 1.01: Grondsoorten
1. Wat ga je doen? Deze les gaat over grond en grondsoorten. Je gaat leren wat grondsoorten zijn, waar die in (de kop van) Noord-Holland te vinden zijn, wat het bijzondere aan deze grondsoorten is, en
Nadere informatieEffectieve Micro-organismen. De praktijk van het maken van bokashi
Effectieve Micro-organismen De praktijk van het maken van bokashi De bokashi-emmer De emmer kan luchtdicht worden afgesloten. Onderin zit een rooster, waardoor de GFT niet op de bodem kan komen. Daar wordt
Nadere informatieSubtopic: Natuur. Met wie? Je gaat deze opdracht in een groepje van twee óf drie leerlingen uitvoeren.
In dit subtopic ga je de kwaliteit van het water van twee sloten/plassen/vijvers rondom de school bekijken. in sloten vijvers of plassen kan door vele oorzaken vervuilen. In dit subtopic ga je onderzoeken
Nadere informatieGrondbeginselen. dan vooral om de grond, dat is immers de basis.
Grondbeginselen Tekst: Jan Jaap Boehlé Als je ergens komt wonen, in een huis met een tuintje, dan heb je een stukje grond waarvan je zelf kunt kiezen wat je ermee doet. Je kunt er een schuurtje op plaatsen,
Nadere informatieWERKBLAD OPDRACHTEN. Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen. 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen
Dassenwerk WERKBLAD OPDRACHTEN Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je gaat een onderzoek doen in een klein gebied van Nationaal
Nadere informatieDoos der wijzen: opdracht één
Doos der wijzen: opdracht één Zet de schoenendoos voor je voet, en bekijk alle kanten goed. De bodem zie je nu helemaal niet, heb daarover geen verdriet. Neem het deksel er eens van, hoeveel kanten zie
Nadere informatieHet bodemleven helpt ons. Hoe helpen wij het bodemleven?
Het bodemleven helpt ons. Hoe helpen wij het bodemleven? SAMEN ZORGEN VOOR HET BEHOUD VAN DE KWALITEIT VAN ONZE BODEMS http://levendebodem.eu/ Gera van Os Lector Duurzaam Bodembeheer Een transitie is nodig
Nadere informatieNaverwerking in de klas
Naverwerking in de klas Inhoud 1. Inleiding 2. Speuren naar insecten 2.1 Inleiding 2.2 Voorbereiding 2.3 Opdracht 1: een bodemval plaatsen 2.4 Opdracht 2: insecten verzamelen en determineren 2.5 Afsluiter
Nadere informatieDonderdag 9 november Biologische avond: Bodemdieren
Donderdag 9 november 2017 Biologische avond: Bodemdieren Om acht uur is het al lekker druk en wordt er onder het genot van koffie en koek flink gekletst in de lerarenkamer van De Bijenkorf. Voor deze avond
Nadere informatieVoedselweb en -keten vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62467
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 juli 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62467 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatieILVO. Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars!
Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars! Tommy D Hose Themamiddag Bemesting Akkerbouw CBAV 29 november 2018 ILVO Inhoud 1. Catch-C 2. Bodemleven: Wie?
Nadere informatieClick to edit Master title style. Ook de bodem viert feest na 20 jaar compost! Annemie Elsen
Click to edit Master title style Ook de bodem viert feest na 20 jaar compost! Annemie Elsen Click Compost to edit in Master de akkerbouw? title style bemestingswaarde? effect op bodemkwaliteit? chemisch?
Nadere informatiewerkbrief contractwerk
werkbrief contractwerk opdracht mag moet samenwerken? 1. over mensen, dieren en planten 30' 1-2-3 2. windkracht ' 1-2-3 3. geluid ' 1-2-3 4. licht ' 1-2-3 5. bodem ' 1-2-3 biotoopstudie : bos contractwerk
Nadere informatieLijbert Brussaard en Ron de Goede De vele gezichten van de regenworm
Intermezzo Lijbert Brussaard en Ron de Goede De vele gezichten van de regenworm Gezichten? Regenwormen hebben toch geen gezicht? Laat staan dat ze kunnen kijken. Je kunt niet eens zien wat de voorkant
Nadere informatieAanvulling. Dictaat Inleiding Bodem. Voor versie Bodem en Water 1 (LAD-10806) Bodem en Water II (AEW-21306) Oktober 2011.
Aanvulling Dictaat Inleiding Bodem Voor versie 2010 Bodem en Water 1 (LAD-10806) Bodem en Water II (AEW-21306) ktober 2011 Inhoud - Practicumhandleiding Wat is een bodem P3 Practicum Wat is een bodem P3.1
Nadere informatieBodemmonster Bodemmonster
Evenwicht in de volkstuin? Evenwichtige bemesting Bodemmonster Bodemmonster Belangrijk om te weten: Fosfaat laag: voldoende bemesten Kali laag: voldoende bemesten of bijsturen Magnesium laag: bijsturen
Nadere informatieSchimmels. http://www.soortenbank.nl/soorten.php?menuentry=quiz&soortengroep=paddenstoelen
Schimmels Waar zouden we zijn zonder de schimmel. Geen brood, bier, brie, champignons of penicilline. Ook ruimen ze planten- en dierenresten op (detritivoren). Jammer dat ze al aan planten en dieren beginnen
Nadere informatie2. Zijn aarde, grond en bodem drie omschrijvingen van hetzelfde? Geef met behulp van bovenstaande bronnen een omschrijving van deze drie begrippen.
Vragen en opdrachten Bodem van Nederland ORIENTATIE BODEM... 1 BODEMVORMING... 2 ZANDGRONDEN... 5 HOOGVEEN:... 7 LAAGVEEN... 8 ZEEKLEI... 9 RIVIERKLEI... 9 LÖSSGROND... 10 DE BODEMKAART VAN NEDERLAND...
Nadere informatieInleiding Doelgroep Relatieschema Opzet van de lescyclus Algemeen doel De doelstellingen...
1 Inhoudsopgave Inleiding...3 1. Doelgroep...4 2. Relatieschema...4 3. Opzet van de lescyclus...5 3.1. Algemeen doel...5 3.2. De doelstellingen...5 4. Relatie met de kerndoelen...6 5. Voorbereidende activiteit
Nadere informatie3. BODEMANALYSE EN BODEMZORG
3. BODEMANALYSE EN BODEMZORG 1. DE BODEMANALYSE De bodem bestaat uit drie grote bestanddelen. 1. Mineraal materiaal dat verschilt van streek tot streek en dat voortkomt van de ontbinding van het gesteente
Nadere informatieHet rijk van de schimmels
4 BASISSTOF 1 vwo gymnasium Het rijk van de schimmels thema 4 Ordening opdracht 10 Beantwoord de volgende vragen. 1 Heeft de gist die roos veroorzaakt (zie afbeelding 19) een celkern en een celwand? Gistcellen
Nadere informatieBIOLOGIE Bovenbouw P.O. Fris viswater
BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Fris viswater x www.dlwbiologie.wordpress.com Oriëntatiefase Het voorkomen van organismen in het oppervlaktewater heeft een directe relatie met de kwaliteit van water. Elk ecosysteem
Nadere informatieHoe leg je een goede basis voor een. klimaatadaptieve tuin?
Tuinprofessionaldagen 2019 DOOR KENNIS VERBONDEN Hoe leg je een goede basis voor een Deze kennissessie wordt u aangeboden door: klimaatadaptieve tuin? UW GASTHEREN : André Pes - ACO Marcel Straatman -
Nadere informatie