Een bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem Najaar 2014
|
|
- Victor de Jong
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Een bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem Najaar 2014 Doelgroep: groepen 5 t/m 8 Plaats: Zoek een interessant terrein. Vooral een plek met hoogteverschillen geeft leuke vergelijkingsmogelijkheden. Voorbeeld: Oirschotse hei, Molenvelden, Vlasroot, Huisven, Oerlese bossen. Bij school kan ook geboord worden, maar dit is niet altijd even interessant Doel: Het ontdekken van de plaats die de bodem in de kringloop inneemt door uitleg van en onderzoek naar de opbouw van de bodem en het voelen wat "grond" is. Materiaal: Via het IVN is het mogelijk grondboren en rugzakken met allerlei materialen voor onderzoek te lenen. Via Hetty Fokkens hfokkens@onsbrabantnet.nl
2 Voorwoord. Als we de bodem bekijken, dan zien we kleurverschillen. Zo heeft de bodem er echter niet altijd uitgezien. Als we terug gaan in de tijd dat ons land geen plantengroei kende, kunnen we ons kale zand-, grind-, en kleivlakten voorstellen. We noemen dat materiaal moedermateriaal. Daarop gaan eerst planten groeien, daarna volgen de dieren. Als planten en dieren sterven, worden ze afgebroken door dieren, schimmels en bacteriën. Die maken er humus van. Met het regenwater spoelt de humus de grond in. Daardoor verkleurt de bodem. Humus is mest" voor de planten. De wortels die voedsel opnemen, zullen vooral daar groeien waar de humus is ingespeeld. Als we gaan boren komen we na zwart/bruin/grijze lagen in het oorspronkelijke gele zand, het moedermateriaal. Tentoonstelling. Het project kan een goede inleiding vormen voor een bezoek aan de tentoonstelling Over zand.zand erover in januari, februari en maart 2015 in het IVN gebouw; In d n Aard Ariespad 5, Veldhoven Inleiding op school Proeven met grond uit Praxisbulletin maart 2002 : Grondig bekeken Aansluiten bij een aardrijkskundeles over de bodem van Nederland. Werkblad Grond en mest, uit natuur van de maand (zie bijlage) Excursie: Verdeel de klas in 5 groepjes. Geef ze een grondboor, een rugzak en een schoolgids mee. Kopieer van tevoren de benodigde werkbladen, b.v. 1 blad per 2 leerlingen. Opdracht 1: Wie een kuil graaft... Met werkblad: de bodem (werkblad 1) gaan we de strooisellaag bekijken en een profielkuil graven. Opdracht 2: Grondboren. Op een geschikte plaats proberen we een meter diep te boren. Noteer de gegevens op werkblad 2 (bovenste deel). Opdracht 3: Deze opdracht is gelijk aan opdracht 2, De bedoeling is om op een andere plek te boren en verschillen op te merken. Gebruik eveneens werkblad 2 (onderste deel). Opdracht 4: Beschrijf de plaats waar de boringen worden gedaan. Gebruik werkblad 3. Opdracht 5: Bodemdieren. Ga op zoek naar dieren, die in de strooisellaag leven Gebruik werkblad 4. Verwerking: De tijdens de excursie verzamelde grondsoorten kunnen verwerkt worden tot een bodemprofiel. 2
3 Neem de buisjes met grondsoorten, laat ze drogen, zeef ze eventueel. Neem een lange strook hardboard of stevig karton (bv. 100 cm. lang als je het bodemprofiel ware grootte wil verwerken). Beschilder de strook met een lichte kleur olieverf. Strooi de grond op de nog natte verf. Een paar uur laten drogen, resterende grond eraf schudden. Je bodemprofiel is klaar. Neem de zakjes met grond. Gebruik een doorzichtige buis of een jampotje. Breng de lagen een voor een aan in de buis. Een mooi bodemprofiel en een mooie wandversiering. Maak met het meegenomen zand een zandschilderij. Hardboard met olieverf insmeren en het zand met kokertjes uitstrooien. Uitleen materiaal: Inhoud rugzakken: 5 filmrolhulsjes, schepje, plaat hardboard, potloden, kleurpotloden, boterhamzakjes, loep, insectenpotje, rolmaat, zuigpotje, zoekkaart bodemdieren, thermometer, jampotje. NB. Neem zelf een grote schep mee. De boren (max.5) en de rugzakken (max. 5) kunnen geleend worden bij: Hetty Fokkens, tel , hfokkens@onsbrabantnet.nl 3
4 Achtergrondinformatie bij het project. Uit: een project "Grondwerk" van Natuur- en Milieucentrum De IJzeren Man Als je in een bos of op de heide op zandgronden een kuil graaft (of met de grondboor aan de slag gaat) en dan de bodem bekijkt, zie je vaak allerlei lagen. De bovenste laag bestaat uit vele takjes, blaadjes, dode en levende beestjes, schimmeldraden, keuteltjes. Deze laag heet de strooisellaag. In deze laag 'werken' allerlei beestjes, schimmels en bacteriën hard aan vertering. Er wordt humus gemaakt. Direct onder de strooisellaag ligt dan ook de humuslaag. De regen spoelt de humus een beetje de grond in. De regen 'spoelt' de humus dan uit de bovenste grondlaag. Deze laag wordt dan ook de uitspoelingslaag genoemd. Deze is meestal grijs/zwart van kleur. De humus blijft in de laag eronder 'hangen'. Deze laag heet de inspoelingslaag. Deze is meestal bruin van kleur. Soms is er in de inspoelingslaag een harde donkerbruine of zwarte laag te zien. Deze laag wordt oerbank genoemd. Gaan we nog dieper in de grond, dan komen we bij het oorspronkelijke gele zand. Het gele zand heet in de bodemkunde het moedermateriaal. Uit deze 'moeder' is deze bodem ontstaan. Andere 'moeders' zijn: klei, leem of veen. Aan hun 'moedermateriaal' hebben de grondsoorten dus hun naam te danken. Literatuur: S.F. Kuipers: Bodemkunde (631.2) Natuur van de maand: nr. 7 uit 1975! Natuur van de maand nr. 4 uit 1976 Praxisbulletin 7, maart 2002: Grondig bekeken ( 4
5 Aanbevolen excursielocatie: de Oirschotse hei Een woest heidegebied met een mooie haarpodsolgrond, die gemakkelijk bereikbaar is, omdat hele randen stukgereden zijn door voertuigen. Veel kleuren zand. Neem zelf een aantal scheppen mee om een rand af te steken. Route: Scherpenering, langs het vliegveld, kruispunt rechtdoor, Oirschotsedijk, langs horecagelegenheid, rechtsaf de Oirschorsedijk volgen, langs camping, Daar waar het bos begint parkeren.volg het smalle paadje rechts van de weg. Al wandelend kom je langs stukjes bos afgewisseld met stukjes heide. Je kruist ook zandpaden. Bij het derde zandpad ga je rechtsaf. Vlak voor de bosrand is links een greppel. Hier kun je in lopen. Op de steile kanten kun je een mooi bodemprofiel maken door de greppelwand af te stelken met je spade. In de heide langs de greppel kun je je boring doen. Na afloop wel het boorgat dichtmaken, zodat dieren er niet in vast kunnen komen te zitten. 5 veldhoven
6 6
7 De Bodem Naam:... 1 We gaan de lagen van de bodem ter plekke bekijken en leren hoe die lagen ontstaan zijn. We kijken eerst naar de bovenste laag van de bodem. De strooisellaag. Wat vind je in de strooisellaag? Kruis maar aan: O hele bladeren O eikels O wortels O half verrotte bladeren O beukennootjes O schimmeldraden O stukjes blad O kastanjes O mossen O dennennaalden O dennenappels O keutels O takjes O bodemdieren O veren of haren O paddenstoelen O... 2 Het zand in de profielkuil bestaat uit allemaal kleine korreltjes. Als we die korreltjes uit de verschillende lagen van de profielkuil eens wat beter bekijken, zie je dat ze niet allemaal even groot zijn. Neem wat zwarte grond in je ene hand en wat moedermateriaal in je andere hand, wrijf dit tussen je vingers. Schrijf op wat je voelt, noem zoveel mogelijk verschillen. Humus laag Moederlaag Temperatuur Vochtigheid Korrelgrootte Smaak/geur Bodemprofiel. Naam van de laag: Grond inkleuren Kleur van de laag:
8 Twee Grondmonsters Naam:... 1 We gaan diep de grond in; we nemen grondmonsters. Gebruik de grondboor. Boor 20 cm diep, haal de boor omhoog, tik de grond uit de boor. Boor verder en maak van de opgeboorde grond een lange rol. Als je later een bodemprofiel wilt maken kun je (een deel van) het materiaal meenemen. Gebruik de plastic zakjes. Hieronder zie je de boorrol. Kleur de rol in. Gebruik voor het opmeten de rolcentimeter. Schrijf de namen erbij. Maak het gat netjes dicht. Neem alle materialen mee Kleur:... Naam:... Korrel:... Ga naar een andere plek en boor daar nog een keer. Vul wat je gevonden hebt hieronder in, net als de eerste keer. Kleur:... Naam:... Korrel:... 8
9 Het Proef terrein Naam:... 1 Het grondmonsteronderzoek is gedaan door:... Datum: Weer:... Temperatuur: Hieronder beschrijven we in het kort het terrein. Hoe ziet het eruit? 3..Hieronder vertellen we iets van de begroeiing. We noemen het aantal verschillende soorten. Namen noemen hoeft niet. 4 Hieronder proberen we een plattegrond van het terrein te tekenen. Zet (later) kruisjes op de plaatsen waar je hebt geboord. 9
10 Het Proef terrein Naam: Zoek in de strooisellaag naar kleine beestjes. Als je een beestje gevonden hebt ga je het bekijken met een loep. Probeer de naam op te zoeken met de zoekkaart. Als je de naam niet kunt vinden kun je zelf een passende naam verzinnen. Gevonden beestjes: O... O... O... O... O... O... O... O... O... O... 2 Kies één van de gevonden beestjes uit. Hoe ziet jouw beestje eruit? Maak hier een tekening. 3 Volg je beestje een tijdje. Wat doet hij? Geef het beestje ook een naam. Naam van mijn beestje:... Dit doet mijn beestje allemaal:
Een bovenbouwproject van het IVN Veldhoven / Vessem najaar 2009
Een bovenbouwproject van het IVN Veldhoven / Vessem najaar 2009 Als we de bodem bekijken, dan zien we kleurverschillen. Zo heeft de bodem er echter niet altijd uitgezien. Als we terug gaan in de tijd dat
Nadere informatieOnderzoeksopdracht. Bodem en grondstaal
Onderzoeksopdracht Bodem en grondstaal Gebruik grondboor 1. Duw en draai gelijktijdig, in wijzerzin, de schroefachtige punt (het boorlichaam) in de bodem. Deze schroef verzamelt en houdt de grond vast.
Nadere informatieEen basisschool project van het IVN Veldhoven / Vessem voorjaar 2012
Een basisschool project van het IVN Veldhoven / Vessem voorjaar 2012 Doelgroep: Midden- en Bovenbouw Basisonderwijs: groep 5-8 jaargetijde: Voorjaar, zomer, herfst plaats: Bij school, in een park, in een
Nadere informatieOpdrachtkaarten Herfst
Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Je gaat in het duingebied onderzoek doen naar allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten
Nadere informatieWat gebeurt er met de blaadjes die in de herfst van de bomen vallen? En wat doen onze tuiniers met dode of planten of afgesnoeide takken?
De bodem doorgrond Wat? Voor Leeftijd wie? Duur: Prijs: begeleid actief atelier Basisonderwijs 2 uur 90 per groep van max. 20 lln. Wat gebeurt er met de blaadjes die in de herfst van de bomen vallen? En
Nadere informatieAlleen maar zand? Groep 1,2,3 en 4. Bodemproject van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem voor de basisschool.
Alleen maar zand? Bodemproject van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem voor de basisschool. Doelgroep: Groep 1 t/m 4. Plaats: Rond de zandbak bij de school of elders. Doel: Ontdekken wat er allemaal in de grond
Nadere informatie2. Maak met de 4 buizen een vierkant op de grond. Dit is het zoekraam.
Opdracht 1. Gebruik je ogen goed. In het bos kun je van alles ontdekken! Komen er onder de bomen verschillende soorten insecten en of bodemdiertjes voor? Het beste bos 1. Materiaal tas 1: zoekraam, 1 schepje,
Nadere informatieDe landbouwer als landschapsbouwer
9A. De bodem (theoretisch) 9A.1 Bodemvorming Door allerlei processen zoals humusvorming, inspoeling, uitspoeling en oxidatie ontwikkelt zich een bodem. Dit is een heel lang proces wat ook nooit stopt.
Nadere informatieOpdrachtkaarten Lente
Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Je onderzoekt straks in het duingebied allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten in de
Nadere informatieWerkblad bodem (vooraf)
Werkblad bodem (vooraf) Wat zit er in de bodem? In en op de bodem leven planten en dieren. Om te kunnen leven hebben ze licht, lucht, water en voeding nodig. Licht valt van boven op de bodem, de rest zit
Nadere informatieEen midden- en bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem najaar 2015
Een midden- en bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem najaar 2015 Doelgroep: Midden- en bovenbouw basisonderwijs: groep 5-8 Jaargetijde: Herfst, winter, lente en een stukje zomer. Plaats:
Nadere informatieDASSENWERK. werkbladen opdrachten Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen
DASSENWERK werkbladen opdrachten Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2012 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je onderzoekt vandaag een klein gebied van Nationaal Park De
Nadere informatieLeg in iedere cirkel op het werkvel iets van een grondsoort. Zet de naam van de grond erbij.
GROND NADER BEKEKEN Opdracht 1. Kennismaken Leg in iedere cirkel op het werkvel iets van een grondsoort. Zet de naam van de grond erbij. We gaan de grondsoorten onderling vergelijken. De volgende vragen
Nadere informatieWERKBLAD OPDRACHTEN. Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen. 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen
Dassenwerk WERKBLAD OPDRACHTEN Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je gaat een onderzoek doen in een klein gebied van Nationaal
Nadere informatieEen project van het IVN Veldhoven / Vessem voorjaar 2009
Een project van het IVN Veldhoven / Vessem voorjaar 2009 Doelgroep: groepen 4 t/m 8 Plaats: een goed bereikbare plek aan stilstaand of stromend water (zie kaartje). Doel: Ontdekken dat er zich een interessante
Nadere informatienaam WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden.
WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden. Ga het vragen. Zoek in boeken en op internet. Schrijf de antwoorden op. Zoek er plaatjes bij.
Nadere informatieGrond onder je voeten
Grond onder je voeten Hé hé, wie heeft z n voeten niet geveegd? Overal ligt modder. Kijk allemaal onder je schoenen! Loop je even door de tuin en daar begint het gezeur. Grond op de vloer vinden we blijkbaar
Nadere informatieEen midden/bovenbouwproject van het IVN Veldhoven / Vessem voorjaar 2010
Een midden/bovenbouwproject van het IVN Veldhoven / Vessem voorjaar 2010 Doelgroep: groepen 5 t/m 8 Plaats: Doel: Materiaal: Bos gebied de Molenvelden. Startpunt op de parkeerplaats bij de camping. Op
Nadere informatieDe composthoop Een composthoop bij school
De composthoop Afval in de natuur bestaat eigenlijk niet. Alles wat op de bodem komt, wordt uiteindelijk verteerd door bodemdieren, schimmels en bacteriën. In een composthoop gebeurt precies hetzelfde
Nadere informatieHoe werk je met het projectenboek?
Hoe werk je met het projectenboek? In dit boek ga je allerlei opdrachten maken met gewassen in de hoofdrol. Je gaat toepassen wat je in de afgelopen jaren hebt geleerd. Ook leer je er nog een hoop nieuwe
Nadere informatieLes 5 Een goede bodem
Pagina 1 Les 5 Een goede bodem 1 Bodemsoorten-/Composthooples Er zijn verschillende soorten grond in Nederland. Elke soort grond is anders. Sommige planten houden van arme, voedingsloze grond en anderen
Nadere informatieRaadsel 1: Wat is het verschil tussen de westkant en de oostkant van de Grote Vlasroot?
Raadsel 1: Wat is het verschil tussen de westkant en de oostkant van de Grote Vlasroot? Loop een rondje om het ven; ga over het dammetje. Let ook op hoogteverschillen. Materialen: Neem het kompas. Raadsel
Nadere informatieVoorbereiding post 2. Rovers op (het) pad Groep 6-7-8
Voorbereiding post 2 Rovers op (het) pad Groep 6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Rovers op (het) pad, voor groep 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel
Nadere informatieDoe- pad Watertorenweg
Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 1-2 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Milieu in opdracht van gemeente Harderwijk. Wij hebben
Nadere informatieHet kiemen van zaden
Het kiemen van zaden Dit Werkblad is van... Bij deze opdrachten gaan we in een aantal weken het ontkiemen van zaden volgen. We hebben daarvoor bonen uitgekozen, omdat dit zaden zijn, waarbij de ontkieming
Nadere informatieDoe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6
Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij
Nadere informatieNatuur, Buiten Activiteit:
Natuur, Buiten Activiteit: Doelgroep: middenbouw (groep 4, 5 en 6) Doel van de activiteit: - De kinderen worden bewust van de herfst en zijn veranderingen. - De kinderen leren over de onderdelen van bladeren
Nadere informatieVeldwerkkist Bodem. docentenhandleiding
Veldwerkkist Bodem docentenhandleiding Uitg.: Amsterdams NME Centrum De veldwerkkist Bodem maakt onderdeel uit van een set van 7 kisten waarmee natuur-, milieu- en landschapsonderzoek gedaan kan worden.
Nadere informatieGrond of aarde weghalen door te graven. Graven is een gat in de grond maken. De plaats waar de grond wordt weggenomen.
Les 1 De bodemverontreiniging. afgraven Grond of aarde weghalen door te graven. Graven is een gat in de grond maken. De afgraving De plaats waar de grond wordt weggenomen. De bodemverontreiniging De grond
Nadere informatieDoe- pad Watertorenweg
Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 7-8 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij
Nadere informatieOnderdeel 1: beschrijving en kartering van het gebied
Opdracht Aardrijkskunde Singraven Inleiding Dit veldwerk/practicum is een onderdeel van het onderwerp "het Nederlandse Landschap". D.m.v. veldwerk krijg je de kans om een landschap anders te ervaren dan
Nadere informatieDE HERFST: KLEURRIJK SEIZOEN
DE HERFST DE HERFST: KLEURRIJK SEIZOEN vanaf 2de graad lager onderwijs. x vak: muzische vorming x duur: halve dag GRIEZELBOS HET KLEINE VIEZE BEESTJES- ONDERZOEK! verloop: x verdeel de klas in verschillende
Nadere informatieWoordenschat les 8.1. Vervuilde grond?
Woordenschat les 8.1 Vervuilde grond? Afgraven en de afgraving Afgraven is de grond of aarde weghalen door te graven. De afgraving is de plaats waar de grond wordt weggenomen. Boren We boren een gat in
Nadere informatieHandleiding. Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
Handleiding Naam opdracht De omgeving met andere ogen bekeken Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec zeer geschikt ongeschikt Benodigde materialen opdrachtenbladen pen
Nadere informatieblaadjes THEMA 9 Docentenhandleiding Groep 1/2/3/4/5/6
Docentenhandleiding Groep 1/2/3/4/5/6 THEMA 9 blaadjes Dit materiaal is ontwikkeld in opdracht van IVN, in het kader van Gezonde Schoolpleinen. Tekst: Dieuwertje Smolenaars, NME Amsterdam-Noord. Vormgeving
Nadere informatieOude bomen. Opdracht 1 - Bijzondere bomen. Opdracht 2 De leeftijd van een boom meten. Benodigdheden
Oude bomen meetlint In Amsterdam staan veel bomen. Sommige van die bomen zijn al heel oud en hebben veel meegemaakt. Bomen kunnen veel betekenen voor mensen. Denk bijvoorbeeld aan de kastanjeboom in de
Nadere informatiePapier recyclen. Inlage
Inlage A1 Papier maken Voor deze opdracht heb je de volgende materialen nodig: A - 1 Drielenzige loep B - 3 Bladen viltpapier C - 1 Reinigingsdoek D - 1 Zeef E - 1 Scheprand F - Stapel oude kranten G -
Nadere informatieRegenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui.
KB2 Tijdsinvestering: 45 minuten Regenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui. 1. Inleiding Een mol eet per jaar wel 50 kg wormen. Dat is veel, maar als je bedenkt dat in je
Nadere informatieSpeurtocht in Wetland Passewaay
Speurtocht in Wetland Passewaay Naam:... School:... Groep:... Datum:... Informatieblad Wetland Passewaay Wetland Passewaay Sinds het voorjaar van 1996 is in de uiterwaarden van Tiel veel veranderd. Voor
Nadere informatieDe grond waarop wij wonen.
De grond waarop wij wonen. GROEP 7/8 Doel: Planten horen bij de grond waarop wij wonen. Dit onderdeel gaat over het onderzoekend verkennen van de vegetatie in de omgeving van de kinderen van de bovenbouw.
Nadere informatieVELDWERK LANDSCHAP Zwin Natuurcentrum veldwerkboekje. Groepsnaam: Datum:. OPDRACHT: waardering van het landschap. Opdracht 1: bekijk het landschap
VELDWERK LANDSCHAP Zwin Natuurcentrum veldwerkboekje Groepsnaam: Datum:. OPDRACHT: waardering van het landschap Opdracht 1: bekijk het landschap OPDRACHT: waardering van het landschap Opdracht 2: een eigen
Nadere informatieExperimenten KIT. werkboekje. Dokter in de wetenschap: Klas:
Experimenten werkboekje KIT Dokter in de wetenschap: Klas: 1 Licht/zon Zonnebaden in het licht Zonlicht is heel belangrijk voor planten. Als een plant enkele dagen geen of onvoldoende licht krijgt, begint
Nadere informatieWerkblad: Vind me dan
Werkblad: Vind me dan Stap 1 Stap 2 Wat is het probleem? Vraag het de natuur! Hoe lost de natuur dit probleem op? Hoe zorgen planten en dieren ervoor dat ze niet opvallen? Kennen jullie voorbeelden? Schrijf
Nadere informatie4 Vind me dan. Achtergrondinfo Planten en dieren hebben allerlei manieren om niet op te vallen. Deze kunnen onderverdeeld worden in:
4 Vind me dan Er is altijd wel een verjaardag of een ander feestje om te vieren. En bij een feestje horen cadeautjes. Maar voor het zover is, wil je het cadeautje natuurlijk zo goed mogelijk verstoppen.
Nadere informatieBasiscursus planten: Bladvormen. Klas:. Plantenpersnr: Namen van leerlingen: 1:..
2012 Basiscursus planten: Bladvormen Klas:. Plantenpersnr: Namen van leerlingen: 1:.. 2:. Basiscursus planten: Bomen verliezen hun bladeren en sparen zo hun energie om straks na de winter weer helemaal
Nadere informatieDe bodem Klei Zand Veen Humus
De bodem Het afval van planten en dieren wordt door bodemdieren, bacteriën en schimmels omgezet in voedingsstoffen. Planten nemen om te kunnen groeien met hun wortels deze voedingsstoffen op, die in de
Nadere informatieDOCENT. Thema: Water BEESTJES IN DE SLOOT. groep 1 en 2. Stadshagen
In en rondom is veel water te vinden, zoals slootjes, weteringen maar ook het Zwarte Water en de Millingerplas. In het thema water gaan de kleuters onderzoeken welke dieren er in en rondom het water bij
Nadere informatieSporen uit verleden en heden
IVN-Veldhoven/Vessem 2004 voorjaar/zomer Doel van het project: -de kinderen ontdekken aan de hand van sporen welke dieren in het bos leven -ze ontdekken dat er lang geleden mensen hier hebben gewoond,
Nadere informatieWERKBLAD mijn landschap
WERKBLAD mijn landschap Hoe zie jij het landschap? Wat vind je mooi of belangrijk? Ga alleen of in groepjes aan de slag en maak - een presentatie op papier of digitaal - een gedicht, een verhaal of een
Nadere informatieHandleiding Leskist bomen groep 7
Handleiding Leskist bomen groep 7 Inhoud pagina Inleiding 3 1. Doelgroep 4 2. Doelstelling 4 3. Relatie met kerndoelen en natuurmethoden 4 3.1. Kerndoelen 4 3.2. Natuurmethoden 4 4. Het aanbieden van de
Nadere informatieIdeeën voor leerkrachten ter voorbereiding op de insectenwandeling door de Natuurtuin 't Loo
Ideeën voor leerkrachten ter voorbereiding op de insectenwandeling door de Natuurtuin 't Loo Om kinderen te interesseren voor kleine kriebelbeestjes is het doen van eigen waarnemingen zeer geschikt. Omdat
Nadere informatieonderzoek werkblad naam: Biodiversiteit les & In de klas Buiten - zoekkaart Bodemdiertjes of site dierenzoeker.nl of de app dierenzoeker
Biodiversiteit naam: - twee bakken - tuinschop of spade - loeppotjes of vergrootglazen - zoekkaart Bodemdiertjes of site dierenzoeker.nl of de app dierenzoeker In de klas Er leven in Nederland meer dan
Nadere informatieMijn Boom. Werkboekje. C.N.M.E. De Groenling
Mijn Boom Werkboekje SEPTEMBER Mijn boom Zoek een boom op in de buurt waar je regelmatig even naar toe kunt. Let er op dat je bij de onderste takken kunt komen. Ruimte voor een foto of tekening van je
Nadere informatieOpdrachtkaarten heide
Opdrachtkaarten heide OPDRACHT 1: WAT ZIEN WE ONDER DE GROND? Elke grond is anders. Ze kan vochtig of droog zijn. Ze kan korrelig zijn. Of uit piepkleine plakkende deeltjes bestaan. Al deze elementen bepalen
Nadere informatiePracticum 1: Bacteriën en schimmels in de bodem.
Mens en milieu. Het leven in een bodem. Dit practicum bestaat uit 4 onderdelen: 1. Bacteriën en schimmels in de bodem. 2. Bodemdiertjes. Rol van deze beestjes in de kringloop van de stof. Dit moet verbonden
Nadere informatieOntdekkend tuinieren. met Milieueducatie. Tuinboek van
Ontdekkend tuinieren met Milieueducatie Tuinboek van Omslag.A4.tuinboek.indd 1 13-03-15 15:39 Tuinboek Ontdekkend Tuinieren Bedenk iets om te proberen in de experimenteertuin! Als je netjes in je boek
Nadere informatieKwelder. Planten en zout water. Proefje. VO onderbouw
Kwelder Proefje Doel: Materialen: Leerlingen weten dat alleen speciale planten tegen zout water kunnen. De leerlingen weten dat zout, water aantrekt. Hierdoor gaan de meeste planten door uitdroging dood
Nadere informatieTuinboek Ontdekkend Tuinieren
Tuinboek Ontdekkend Tuinieren Bedenk iets om te proberen in de experimenteertuin! Als je netjes in je boek werkt, heb je er later meer plezier van! dit boek is van: uit groep van de school Nodig: Op school
Nadere informatieDOCENT. Thema: natuur BOMEN BIJ MIJN SCHOOL. groep 3 en 4. Stadshagen
In groep 1 en 2 hebben de leerlingen binnen dit thema geleerd dat er in de natuur verschillende kleuren, vormen en texturen te vinden zijn. De leerlingen in groep 3 en 4 richten zich in dit thema op bomen.
Nadere informatie2. Zijn aarde, grond en bodem drie omschrijvingen van hetzelfde? Geef met behulp van bovenstaande bronnen een omschrijving van deze drie begrippen.
Vragen en opdrachten Bodem van Nederland ORIENTATIE BODEM... 1 BODEMVORMING... 2 ZANDGRONDEN... 5 HOOGVEEN:... 7 LAAGVEEN... 8 ZEEKLEI... 9 RIVIERKLEI... 9 LÖSSGROND... 10 DE BODEMKAART VAN NEDERLAND...
Nadere informatieStudieplanner leerlingen NAAM: Datum Weekopdracht. Doel en in: klaar Week 1 Week 2 Leren leren : Tekst 1 lezen tot aan het plaatje met de
Studieplanner leerlingen NAAM: Opgegev Benodigde Datum Weekopdracht Doel en in: materialen klaar Week 1 Week 2 Leren leren : Tekst 1 lezen tot aan het plaatje met de ministers. Opdrachtenboekje 5 Markeer
Nadere informatieJE EIGEN BUURT OMSTREEKS 1935
JE EIGEN BUURT OMSTREEKS 1935 1 Wat moet je doen? 1. Maak een presentatie over hoe jouw buurt er omstreeks 1935 uitzag of over de mensen die in die tijd in jouw buurt leefden. Wat kun je te weten komen
Nadere informatieOpdrachten thema. Veluwe
en thema Schema groepjes en opdrachten bij vorm 2: elke opdracht vaste begeleider Groepje 1: spechten Groepje 2: muizen Groepje 3: vossen Groepje 4: eekhoorns Groepje 5: egels Kleine beestjes + voedselketens
Nadere informatieNatuurtentoonstelling
Natuurtentoonstelling We gaan schilderijlijstjes maken. Knip elk een rechthoekige lijst uit een vel A4-papier. Daarna mag je jouw lijst versieren met kleurpotloden, verf, wascokrijt of ander materiaal.
Nadere informatieVOORBEELD WETENSCHAPPELIJK VERSLAG
VOORBEELD WETENSCHAPPELIJK VERSLAG LET OP: DIT IS EEN VOORBEELDVERSLAG EN IS DUS ERG BEKNOPT! NAAM: VOORNAAM & ACHTERNAAM KLAS: 1M1 - SCHOOL VAK: BIOLOGIE DOCENT: MEVROUW SMIT INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding..
Nadere informatieBODEMLEVEN, GROND & BEMESTING
BODEMLEVEN, GROND & BEMESTING Wat gaan we doen De bodem Bodemleven Voorstellen van verschillende groepen Wat doen deze beestjes in de bodem Goede bodemkwaliteit Regenwormen Petra van Vliet Blgg - Oosterbeek
Nadere informatieVoorbereiding post 1. Werken voor de hei Groep 4-5
Voorbereiding post 1 Werken voor de hei Groep 4-5 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de Powerpointserie als voorbereiding op post 1: Werken voor de hei, voor groep 4 en 5. Inhoud: Algemeen Verhaal
Nadere informatieWerkblad Waterrapport 1 - Kleur van het water
Werkblad Waterrapport - Kleur van het water Water in sloten, plassen, meren en rivieren kan allerlei verschillende kleuren hebben door de stoffen die erin opgelost zijn. Meestal betekent helder en lichtgekleurd
Nadere informatiePaddenstoelen kweken in de klas
Paddenstoelen kweken in de klas Werkbladen 1. Woordweb 2. Hoe groeien onze paddenstoelen? Werkbladen groep 5 t/m 8 3. Hoe ziet mijn paddenstoel eruit? Versie: groep 5/6 en versie: groep 7/8 4. Recept:
Nadere informatieBodem. Bodemleven. Bodemverzorging. Gevorderdencursus dl 1 TT Boxtel Volkstuinvereniging Ceres 2013-2014
Bodem Bodemleven Composteren Bodemverzorging Gevorderdencursus dl 1 TT Boxtel Volkstuinvereniging Ceres 2013-2014 Vanavond. Bodem: leer je bodem kennen Bodemvoedselweb Composteren Bodem verbeteren en voeden
Nadere informatieOpdrachtenboekje. Waterkant
enboekje Dit boekje is van Naam:... School:... Groep:... Waterkant - 1 - Dit heb je nodig Lichtgrensmeter 2 loeppotjes aquariumbakje plastic lepel of klein schepnetje groot schepnet zoekkaart waterdiertjes
Nadere informatiem a t e r i a a l z e n d i n g
m a t e r i a a l z e n d i n g Paddenstoelen ordenen 1 Kleurpotloden Schaar Lijm Kleur de paddenstoelen en knip ze uit. Plak ze op van klein naar groot. Stippen tellen 2 Kleurpotloden Kleur de paddenstoelen
Nadere informatieVeldonderzoek. Deel 1. Biologisch onderzoek. Onderzoek van het water van het Apeldoorns Kanaal.
Biologisch onderzoek Deel 1 Onderzoek van het water van het Apeldoorns Kanaal. Controleer het onderzoeksmateriaal potloden touw met loodje (10 m) meetlint peilstok of lat (2 m) bakje thermometer plastic
Nadere informatieBronnen. Meer info. Naam: Co-wetenschapp(st)er: Klas:
Bronnen - Het grote experimenteerboek, uitgeverij Deltas, 2003 - Aan de slag met Findus, uitgeverij Davidsfonds/Infodok, 2000 - Grasspriet Themadossier 4 Tuinbouw, Plattelandsklassen vzw Meer info Telefoon:
Nadere informatieVind een plantennaam met elke letter van het alfabet.
Maak een tunnel/knikkerbaan in de zandbak Versier iemand van de groep als een boom met verschillende natuurmaterialen (geen boom en planten pijn doen) Maak een papieren bootje. Zoek een plas water en zet
Nadere informatiezaaien in zaaibakken zaaibakken maken voor binnen op warmte in maart en voor buiten in april
zaaien in zaaibakken zaaibakken maken voor binnen op warmte in maart en voor buiten in april benodigdheden: - potgrond zonder klontjes, grof zand - schone emmer - schone zaaibak van b.v. piepschuim of
Nadere informatieOpdracht 1 Hoe werden mensen vroeger begraven? Je krijgt een fotoblad met oude grafmonumenten, zoals een piramide en een hunebed.
D S T R K C N T Opdracht 1 Hoe werden mensen vroeger begraven? Je krijgt een fotoblad met oude grafmonumenten, zoals een piramide en een hunebed. 1. Welk grafmonument staat op welke foto? Schrijf de goede
Nadere informatieLeerpad Natuurbeleving kleuters Lesduur: ca 60 minuten Bestemd voor groep 1/2/3 Sluit aan bij kerndoel: 39, 40a
Leerpad Natuurbeleving kleuters Lesduur: ca 60 minuten Bestemd voor groep 1/2/3 Sluit aan bij kerndoel: 39, 40a Inleiding Korte omschrijving van de les: In groepjes van 4 kinderen lopen ze begeleid de
Nadere informatieLeefgebieden in de duinen. Les met werkblad - biologie
Groep 5 t/m 8 Les met werkblad - biologie Doel: Leerlingen weten na de les dat leefomstandigheden op kleine stukjes van een gebied sterk kunnen verschillen. Leerlingen kunnen noemen dat er door hoogteverschillen
Nadere informatieLichtbreking en weerkaatsing
Vuurtorens danken hun naam aan de vuren die vroeger branden om schepen in de nacht te helpen hun weg te vinden. De Brandaris op Terschelling is de oudste vuurtoren in Nederland. Het was ook de eerste vuurtoren
Nadere informatievan een plant en zonlicht nodig heeft om te leven voor zuurstof die mensen nodig hebben om te leven bakjes met tuinkers 10 min.
Gebruik de zon GROEP 3-4 32 25 minuten (dag 1), 30 minuten (dag 2-4) & 30 minuten (dag 5) 1, 8, 23, 32, 42 en 54 De leerling: van een plant en zonlicht nodig heeft om te leven voor zuurstof die mensen
Nadere informatieVolg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :...
Rode opdracht: bomen Pak de boomzoeker 1, 2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Kijk goed naar deze boom om te zien of het
Nadere informatieaan het water koeler is dan op het land langzamer afkoelt dan aarde
Het klimaat GROEP 3-4 27 45 minuten 1, 42 en 43 De leerling: aan het water koeler is dan op het land langzamer afkoelt dan aarde landklimaat en zeeklimaat blauwe kleurpotloden Zorg voor de activiteit De
Nadere informatieZand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen.
5 Lastige woorden Blad Zand en klei Heide Een lage plant met paarse bloemen. Voedingsstoffen Voedsel dat planten nodig hebben om te groeien. Boomgaard Een stuk land met fruitbomen. Greppel Een kleine droge
Nadere informatieDeze activiteit MOET worden voorbereid op school, anders kunnen de opdrachten tijdens de excursie niet uitgevoerd worden.
VOORBEREIDING Mens in De Maashorst Deze activiteit MOET worden voorbereid op school, anders kunnen de opdrachten tijdens de excursie niet uitgevoerd worden. De activiteit leert leerlingen wat de rol is
Nadere informatieWat weet jij over biologisch en over de bodem?
Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant
Nadere informatieDoos der wijzen: opdracht één
Doos der wijzen: opdracht één Zet de schoenendoos voor je voet, en bekijk alle kanten goed. De bodem zie je nu helemaal niet, heb daarover geen verdriet. Neem het deksel er eens van, hoeveel kanten zie
Nadere informatieinhoud Herfst 1. Het weer 2. Overal blad 3. Zaden 4. Paddenstoelen 5. De eekhoorn 6. De egel 7. Insecten 8. Vogels op reis 9. Filmpje Pluskaarten
Herfst inhoud Herfst 3 1. Het weer 4 2. Overal blad 5 3. Zaden 6 4. Paddenstoelen 7 5. De eekhoorn 8 6. De egel 9 7. Insecten 10 8. Vogels op reis 11 9. Filmpje 12 Pluskaarten 13 Bronnen en foto s 15 Colofon
Nadere informatieKoolwitjes in de klas!
Via internet kunnen van maart tot en met september bij De Vlinderstichting levende eitjes, rupsen en poppen van het groot koolwitje besteld worden. Dit lespakket hoort bij zo n pakket eitjes, rupsen en
Nadere informatieDe grond waarop wij wonen
GROEP 5/6 De grond waarop wij wonen Doel: Planten horen bij de grond waarop wij wonen. Dit onderdeel gaat over het onderzoekend verkennen van de vegetatie in de omgeving van de kinderen van de middenbouw.
Nadere informatieSchimmels. http://www.soortenbank.nl/soorten.php?menuentry=quiz&soortengroep=paddenstoelen
Schimmels Waar zouden we zijn zonder de schimmel. Geen brood, bier, brie, champignons of penicilline. Ook ruimen ze planten- en dierenresten op (detritivoren). Jammer dat ze al aan planten en dieren beginnen
Nadere informatieBosopdrachten. Praktijkopdrachten groep 7/8
Bosopdrachten Praktijkopdrachten groep 7/8 Inhoud..1 Determineren.2 Het bos van binnen naar buiten.5 Klimaat en sfeer in het bos 6 1) DOE JE OREN OPEN..6 2) VOEL EN RUIK..6 3) KLIMAAT..6 Boomdikte...7
Nadere informatieWERKBLAD pingo. naam. Heel lang geleden was het hier erg koud. Dat noemen we de ijstijd. Er waren heuvels, heel bijzondere heuvels.
WERKBLAD pingo Heb je wel eens gehoord van een pingo? Pingo betekent heuvel die groeit. Het is een woord uit de taal van de Eskimo s of Inuït. Dat lijkt ver weg, maar pingo s zijn heel dichtbij geweest!
Nadere informatieLespakket Strandvondsten
Lespakket Strandvondsten Instructieblad groep 1 & 2 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op www.rotterdam.nl/lesmateriaalnatuuronderwijs - Instructieblad groep 1 & 2 - Materialen van het pakket:
Nadere informatieKaart 15 Bollen en knollen
Kaart 15 Bollen en knollen Informatiekaart Werkblad Onderzoek: o Bollen en knollen o Narcissen op water Quiz: o http://natuur.ariena.com Voor de leerkracht: De kinderen leren de volgende begrippen: Bollenstreek
Nadere informatieVoorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 7-8
Voorbereiding post 4 Mondjes open mondjes dicht Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 4: Mondjes open mondjes dicht, voor groep 7 en 8. Inhoud: Algemeen
Nadere informatieHandleiding bouw barrière voor amfibieën
Handleiding bouw barrière voor amfibieën Natuurpunt Hyla-werkgroep regio Beneden-Nete Colofon : Deze brochure is een uitgave van Natuurpunt Hyla-werkgroep regio Beneden-Nete Coördinatie, en eindredactie
Nadere informatieAVONTURENPAKKET DE UITVINDERS
LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 1: WATER VERZAMELEN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan
Nadere informatieVoorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 7-8
Voorbereiding post 4 Mondjes open mondjes dicht Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 4: Mondjes open mondjes dicht, voor groep 7 en 8. Inhoud: Algemeen
Nadere informatielesbrieven water verzamelen avonturenpakket de uitvinders en de verdronken rivier leerlingen werkblad Lesbrief 1:
lesbrieven leerlingen werkblad Lesbrief 1: water verzamelen Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan
Nadere informatie