DGV Handreiking. Periodieke medicatiebeoordeling. verpleeghuizen
|
|
- Karel Verstraeten
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 DGV Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
2 Colofon Auteur ir. Bert Schouten, MPH Eindredactie dr. Marjorie Nelissen, apotheker Met medewerking van Paul Geels, verpleeghuisarts DTP Ellen Wiggemansen Illustratie Len Munnik maart 2009 DGV heeft de grootst mogelijke zorg besteed aan deze uitgave. Aan de inhoud hiervan kunnen echter geen rechten worden ontleend. DGV is niet aansprakelijk voor directe of indirecte schade die het gevolg is van het gebruik van de informatie die door middel van deze uitgave is verkregen. Niets uit deze uitgave mag gebruikt worden zonder vooraf verkregen toestemming. DGV, Nederlands instituut voor verantwoord medicijngebruik Postbus 3089, 3502 GB Utrecht Churchilllaan 11, 3527 GV Utrecht tel fax
3 Inhoud Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen Inleiding Doel Doelgroep Toelichting Plan van aanpak Randvoorwaarden Stap 1 Inventarisatie Stap 2 Voorbereiding Stap 3 Uitvoering Stap 4 Evaluatie, spreiding en borging Bijlage 1A Voorbeeldstappenplan PMB (variant 1) 1B Voorbeeldstappenplan PMB (variant 2) 1C Voorbeeldstappenplan PMB (variant 3) 2 Mutatieformulier Literatuur Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 3
4 Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen Inleiding Voor u ligt de handreiking 'Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen'. Deze handreiking beschrijft een aanpak voor de introductie en invoering van periodieke medicatiebeoordeling (PMB) bij cliënten in verpleeghuizen. Dit gebeurt met behulp van een stappenplan. Elke stap is apart uitgewerkt. Voor meer achtergrondinformatie wordt verwezen naar de literatuur in de literatuurlijst van deze handreiking. Invoering van periodieke medicatiebeoordeling leidt tot het optimaliseren van de vaak complexe farmacotherapie bij verpleeghuisbewoners. Deze optimalisatie kan bijdragen aan het terugdringen en voorkómen van geneesmiddel gebonden problemen, zoals geneesmiddelgerelateerde ziekte-episodes en ziekenhuisopnames. Periodieke medicatiebeoordelingen dragen daarmee bij aan een verbetering van de kwaliteit van leven van cliënten in verpleeghuizen. 4 Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
5 Verpleeghuisartsen voeren vanaf 15 juli 2009 de titel 'specialist ouderengeneeskunde'. Veel voorkomende vormen van ondoelmatig voorschrijven te lang voorschrijven voorschrijven van (pseudo)dubbelmedicatie (geneesmiddelen uit een therapeutische groep) voorschrijven van te hoge doseringen Oorzaken van ondoelmatig voorschrijven complexiteit van zorgvragen betrokkenheid van meerdere voorschrijvers (en andere zorgverleners) wijze waarop herhaalreceptuur wordt afgehandeld Problemen bij gebruik meerdere geneesmiddelen therapieontrouw bijwerkingen interacties Dit kan aanleiding zijn tot een 'voorschrijfcascade' (steeds weer nieuwe medicatie voorschrijven voor nieuwe problemen, waardoor ook weer nieuwe problemen ontstaan). Doel Doel van deze handreiking is het implementeren van periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen in samenwerking met apothekers en verpleeghuisartsen. Concreet betekent dit: 1. Het proces van periodieke medicatiebeoordelingen is beschreven: de algemene gang van zaken is bekend en taken en verantwoordelijkheden van alle betrokkenen liggen vast. 2. Een methodiek wordt toegepast waarmee de medicatie van cliënten periodiek beoordeeld wordt: duidelijk is wanneer en bij welke cliënten de medicatie beoordeeld wordt. Doelgroep Besturen, managers, verpleeghuisartsen, kwaliteitsfunctionarissen en andere medewerkers van verpleeghuizen/zorgkoepels. Toelichting Polyfarmacie - het gelijktijdig gebruik van meer dan een geneesmiddel en meestal gedefinieerd als het chronisch gebruik van minimaal vijf geneesmiddelen - komt veel voor bij cliënten van verpleeghuizen. Dit komt doordat zij vaak meerdere aandoeningen tegelijkertijd hebben. Hoewel de term 'polyfarmacie' overmatig gebruik van geneesmiddelen suggereert, hoeft hier natuurlijk geen sprake van te zijn. Farmacotherapie levert een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van leven (Jansen en De Smet, 2004), maar kan ook ongewenste effecten veroorzaken. De complexiteit van de zorgvragen, de betrokkenheid van meerdere voorschrijvers (en andere zorgverleners) en automatisme in de herhaalreceptuur zijn enkele factoren die medicatiegerelateerde problemen vaak sluipend doen ontstaan. Bovendien stijgt de kans op interacties en bijwerkingen met het toenemen van het aantal gebruikte geneesmiddelen. Ook wordt het zowel voor zorgverleners als voor de patiënt moeilijker om medicatiefouten te vermijden bij gebruik van meerdere geneesmiddelen. Tevens neemt de therapietrouw af. Bij ouderen behoren bijwerkingen van geneesmiddelen tot de vijf meest voorkomende oorzaken van nieuwe ziekte-episoden (Jansen, 2000; Beijer en De Blaey, 2002). Uit het HARM onderzoek (Leendertse et al., 2006) blijkt: 6,1% van alle acute ziekenhuisopnames bij 65-plussers is geneesmiddelgerelateerd (tweemaal zo hoog als bij patiënten jonger dan 65 jaar) in 51% van de geneesmiddelgerelateerde opnames bij ouderen is deze potentieel vermijdbaar (tegen 39% bij jongeren) gebruikers van minimaal vijf chronische geneesmiddelen hebben een extra grote kans op opname vanwege geneesmiddelgebonden problemen dit geldt ook voor cliënten in verzorgingshuizen en verpleeghuizen Naar aanleiding van het HARMonderzoek wordt aanbevolen hoogrisico patiënten extra te begeleiden bijvoorbeeld in de vorm van jaarlijkse medicatiebeoordelingen, zodat medicatiegerelateerde problemen en opnames teruggedrongen kunnen worden. Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 5
6 tabel 1 Procedure periodieke medicatiebeoordelingen Werkwijze periodieke medicatiebeoordelingen Bij periodieke medicatiebeoordelingen wordt de medicatie van cliënten van verpleeghuizen beoordeeld aan de hand van actuele medicatieoverzichten afkomstig van de (ziekenhuis) apotheker. Tijdens een gezamenlijk overleg tussen apotheker, verpleeghuisarts en eventueel een vertegenwoordiger van de verpleging/ verzorging worden medicatieveranderingen voorgesteld. De verpleeghuisarts bespreekt deze met de cliënt of diens wettelijke vertegenwoordiger. Na goedkeuring worden de voorgestelde veranderingen geëffectueerd. Na drie maanden wordt de medicatie van de cliënt opnieuw beoordeeld. Hierbij wordt de oorspronkelijke interventie geëvalueerd, evenals eventuele nieuwe medicatieveranderingen die door verpleeghuisarts of specialist zijn doorgevoerd. Dit wordt halfjaarlijks of jaarlijks herhaald. Voor een schematische weergave van de werkwijze zie tabel 1. Uit ervaringen van een door DGV uitgevoerd project in een verpleeghuis blijkt deze aanpak te leiden tot gemiddeld een medicatiewijziging per cliënt. Aangezien cliënten in verpleeghuizen gemiddeld tien chronische geneesmiddelen gebruiken, betekent dit dat een wijziging bij gemiddeld 10% van de medicatie wordt voorgesteld. Betekenis voor zorginstellingen Periodieke medicatiebeoordeling kan leiden tot: reductie van medicatiefouten reductie van medicatiegerelateerde problemen - zoals bijvoorbeeld valincidenten en maagbloedingen - en hieraan gerelateerde ziekenhuisopnamen Uit het door DGV uitgevoerde project in een verpleeghuis blijkt: de betrokken zorgverleners vinden de werkwijze goed realiseerbaar en haalbaar het medicatieoverleg biedt goede mogelijkheden om de kwaliteit en doelmatigheid van de farmaceutische zorg in verpleeghuizen te verbeteren de werkwijze kan worden ingepast in de bestaande werkwijze van verpleeghuisarts, apotheker en verpleging/verzorging Succesfactoren en knelpunten Succesfactoren voor het slagen van de interventie zijn: goede samenwerking/overleg tussen betrokken disciplines duidelijkheid over taken en verantwoordelijkheden (onder andere over coördinatie) strakke agenda tijdens het overleg voorwerk door apotheker en verpleeghuisarts duidelijke afspraken over afhandeling en monitoring van de voorgestelde medicatiewijzigingen doorzettingsvermogen coördinator verantwoordelijk voor planning Wat 1. Selecteren cliënten 2. Analyseren medicatie 3. Beoordelen medicatie 4. Afhandelen medicatiewijzigingen 5. Evalueren medicatiewijzigingen Hoe selecteren van cliënten maken van medicatieoverzichten beoordelen medicatieoverzichten (zorgverleners individueel) bespreken medicatieoverzichten (zorgverleners gezamenlijk) vaststellen medicatiewijzigingen doorvoeren van voorgestelde medicatiewijzigingen in overleg met de cliënt of diens wettelijke vertegenwoordiger herbeoordelen van doorgevoerde medicatiewijzigingen bespreken nieuwe medicatie Mogelijke knelpunten zijn: tijdsinvestering/werkdruk extra administratieve werkzaamheden weerstand patiënt tegen medicatieveranderingen (komt zelden voor) 6 Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
7 Plan van aanpak Randvoorwaarden Stap 1 Inventarisatie van actuele situatie en bestaande knelpunten Inventarisatie Stap 2 Uitwerken actieplan en voorbereiden uitvoering Voorbereiding Stap 3 Uitvoering Uitvoeren van actieplan Stap 4 Evaluatie, verspreiding en borging Tussentijdse evaluaties, eindevaluatie en tips voor verspreiding en borging Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 7
8 Randvoorwaarden Voorafgaand aan de implementatie van periodieke medicatiebeoordelingen is het van belang dat aan een aantal belangrijke randvoorwaarden is voldaan. Dit voorkomt dat de implementatie vastloopt of dat na implementatie de werkwijze niet geborgd kan worden in de dagelijkse praktijk. De belangrijkste randvoorwaarden zijn: 1. Draagvlak 2. Projectleiding/projectgroep 3. Tijd en financiële ruimte 1. Draagvlak Introductie van periodieke medicatiebeoordelingen betekent een verandering in de samenwerking tussen verpleeghuisarts, apotheker en verpleging/verzorging en de interne organisatie in uw verpleeghuis. In dit kader is het belangrijk dat de introductie van periodieke medicatiebeoordelingen zo breed mogelijk gedragen wordt. Denk hierbij aan: Raad van Bestuur/directie Zet uw plannen op de agenda en zorg dat ze besproken worden. De Raad van Bestuur/directie moeten overtuigd zijn van de noodzaak van periodieke medicatiebeoordelingen, zodat zij tijd en middelen beschikbaar stellen voor de implementatie. Kwaliteitsfunctionaris Betrek deze zo snel mogelijk bij de ontwikkeling van uw plannen. De kwaliteitsfunctionaris kent het kwaliteitssysteem en kan zorgen dat een nieuwe werkwijze hierin goed wordt ingepast. Bovendien kan een kwaliteitsfunctionaris zowel op bestuurlijk als uitvoerend niveau een faciliterende rol spelen. Hoofden zorg/zorgcoördinatoren Dit geldt ook voor hoofden zorg en zorgcoördinatoren. Zij kunnen een cruciale rol spelen in de aansturing en planning van de periodieke medicatiebeoordelingen. Cliëntenraad Informeer de cliëntenraad. Zij moeten betrokken worden bij alle wezenlijke veranderingen in het (farmaceutisch) zorgproces. Mogelijk kan de cliëntenraad ook bijdragen aan een soepele introductie van de nieuwe werkwijze. Verpleeghuisartsen, apothekers, verpleging/verzorging Zorg dat de introductie van periodieke medicatiebeoordelingen ook gedragen wordt door de betrokken verpleeghuisartsen, apotheker(s) en verpleging/ verzorging. Periodieke medicatiebeoordelingen kunnen niet zonder hen uitgevoerd worden. Bij projecten met meerdere verpleeghuizen kan het zinvol zijn een breed draagvlak te verkrijgen bij de koepel waaronder de verpleeghuizen ressorteren. 8 Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
9 Randvoorwaarden Specialisten/klinisch geriaters Ook de specialisten van de cliënten dienen bij de activiteiten betrokken te worden. Eventuele wijzigingen in specialistenreceptuur zal met hen gecommuniceerd of besproken moeten worden. Cliënten met complexe problematiek kunnen - zo nodig - verwezen worden naar een geriater. Deze kan een belangrijke (inhoudelijke) ondersteuning bieden aan verpleeghuisartsen en apothekers die de medicatieanalyses uitvoeren. Zorgkantoren Zorgkantoren onderkennen het belang van periodieke medicatiebeoordeling. Een aantal ondersteunt de introductie van periodieke medicatiebeoordelingen in verpleeghuizen. Overwogen kan worden extra geld vrij te maken - via de aanvraag van een innovatiesubsidie - voor de implementatie. 2. Projectleiding/projectgroep De organisatie van een omvangrijk veranderproces vraagt om eenduidige aansturing. Hiervoor is het van belang een projectleider/coördinator (minimaal HBO denk- en werkniveau) aan te stellen, die fungeert als aanspreekpunt voor alle betrokkenen. Het takenpakket van de projectleider/coördinator is afhankelijk van de gekozen uitvoeringsvariant (zie bijlage 1). Mogelijke taken zijn: creëren van draagvlak zowel intern als extern contacten leggen en onderhouden met betrokken zorgverleners organisatie start- en slotbijeenkomst coördinatie periodieke medicatiebeoordelingen bewaken voortgang geplande activiteiten signaleren knelpunten en hierop reageren toezien op verdere verspreiding en borging van de werkwijze Deze taken kunnen gecombineerd worden met andere taken op geneesmiddelgebied (bijvoorbeeld met het coördinatorschap farmaceutische zorg). DGV raadt u aan een projectgroep in te stellen of gebruik te maken van een vergelijkbare bestaande overlegstructuur. Deze kan bijvoorbeeld bestaan uit de coördinator farmaceutische zorg, een apotheker en een verpleeghuisarts, eventueel aangevuld met andere relevante medewerkers. Taken van deze projectgroep zijn het begeleiden van de introductie van periodieke medicatiebeoordelingen, het oplossen van eventuele problemen en het verspreiden en borgen van de werkwijze. 3. Tijd en financiële ruimte Invoeren van periodieke medicatiebeoordelingen kost tijd (en dus geld). Zorg dat de betrokken zorgverleners voldoende tijd krijgen voor de periodieke medicatiebeoordelingen. U kunt hierbij onderscheid maken in de tijdsinvestering op korte termijn (introductie periodieke medicatiebeoordelingen) en op lange termijn (definitieve invoering). Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 9
10 Randvoorwaarden Tijdsinvestering op de korte termijn: projectcoördinatie en management (eventueel extern) voorbereiding en uitvoering van periodieke medicatiebeoordelingen communicatie met betrokken partijen uitvoeren proces- en effectevaluatie administratieve werkzaamheden (vastleggen procedures, verwerking data en rapportage) Tijdsinvestering op de lange termijn: voorbereiding en uitvoering van periodieke medicatiebeoordelingen coördinatie en management Vanwege de aanzienlijke tijdsinvestering is het van belang de resultaten van periodieke medicatiebeoordelingen inzichtelijk te maken, zodat Raad van Bestuur/directie - en eventueel het zorgkantoor - zich blijvend committeren aan de structurele inbedding van periodieke medicatiebeoordelingen in de dagelijkse praktijk. 10 Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
11 Stap 1 Inventarisatie Voordat u begint met de invoering van periodieke medicatiebeoordelingen, is het belangrijk de actuele situatie rondom voorschrijven, afleveren en gebruik van geneesmiddelen in beeld te brengen. Op basis van deze gegevens maakt u een keuze voor de wijze waarop u periodieke medicatiebeoordelingen gaat uitvoeren (zie bijlage 1 voor mogelijke uitvoeringsvarianten). Inventariseer de volgende gegevens: A. Betrokkenen B. Huidige werkwijze C. Cliëntgerelateerde kenmerken A. Betrokkenen Breng in kaart welke medewerkers direct en indirect betrokken zijn bij het voorschrijven, afleveren en gebruik van geneesmiddelen in uw verpleeghuis. Mogelijke betrokkenen zijn: verpleeghuisartsen apotheker(s) eerstverantwoordelijke verzorgenden (EVV'ers) verpleging hoofden zorg zorgcoördinatoren specialisten, klinische geriaters cliëntenraad B. Huidige werkwijze Inventariseer de huidige werkwijze en protocollen rondom het voorschrijven, afleveren en gebruik van geneesmiddelen. Denk hierbij aan: huidige werkwijze geneesmiddeldistributie huidige knelpunten aanspreekpunten bij voorschrijven en afleveren van geneesmiddelen Identificeer mogelijke risico's bij de huidige werkwijze. U kunt hierbij gebruik maken van de scan risicoanalyse medicatieproces voor zorginstellingen van DGV. Zie voor meer informatie (onder Thema Medicatieveiligheid). C. Cliëntgerelateerde kenmerken Het is van belang inzicht te hebben in de volgende aspecten: aantal cliënten per verpleeghuisarts aantal cliënten per afdeling en per contactverzorgende welk aantal bewoners een bepaald aantal middelen chronisch gebruikt gemiddeld aantal chronisch gebruikte geneesmiddelen per cliënt eventueel: aantal cliënten met specifieke chronische medicatie (zoals benzodiazepinen, antidepressiva en hartmedicatie) Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 11
12 Stap 2 Voorbereiding In deze stap komt u tot een actieplan. Het management/directie moet het actieplan goedkeuren voordat u aan de uitvoering van het actieplan begint. Relevante aandachtspunten bij het actieplan zijn: A. Keuze uitvoeringsvariant B. Keuze PMB-coördinator C. Plan van aanpak D. Voorbereiding periodieke medicatiebeoordeling E. Communicatie F. Deskundigheidsbevordering G. Voorbereiding evaluatie A. Keuze uitvoeringsvariant De keuze van de uitvoeringsvariant is mede afhankelijk van de situatie in uw verpleeghuis. Grofweg zijn drie uitvoeringsvarianten te onderscheiden (zie tabel 2). Uiteraard kunt u die op onderdelen aanpassen naar uw wensen en mogelijkheden. In alle gevallen participeren de apotheker en verpleeghuisarts van de cliënt. Bij variant 1 is de verpleging/verzorging niet of nauwelijks betrokken bij de medicatiebeoordelingen. Bij variant 2 is de verpleging/verzorging op afstand betrokken. De verpleging/verzorging is niet actief betrokken bij de medicatiebeoordelingen, maar levert wel relevante cliëntinformatie. Bij variant 3 participeert de verpleging/verzorging actief bij de medicatiebeoordelingen. Een belangrijk voordeel van variant 3 is dat de verpleging/verzorging vaak over actuele cliëntinformatie beschikt, waardoor gebruiksproblemen beter in beeld komen en dus de kwaliteit van de medicatiebeoordelingen verbetert. Bovendien kan de verpleging/verzorging de cliënt observeren na medicatiewijzigingen en de verpleeghuisarts op de hoogte stellen van ongewenste ontwikkelingen. Deze kan de medicatie dan tussentijds bijstellen. Voor een schematisch weergave van de drie uitvoeringsvarianten zie bijlage 1. tabel 2 Mogelijke uitvoeringsvarianten van periodieke medicatiebeoordelingen Variant Rol verpleeghuisarts/apotheker Rol verpleging/verzorging 1 2 Uitvoering PMB Uitvoering PMB met informatie van verpleeghuis Informatievoorziening (ad hoc) Inventarisatie en evaluatie van geneesmiddelgebruik, gebruikservaringen en problemen van cliënten en informatievoorziening naar verpleeghuisarts/apotheker voorafgaand aan de beoordelingen 3 Uitvoering PMB samen met verpleging/verzorging PMB = periodieke medicatiebeoordelingen Inventarisatie en evaluatie van geneesmiddelgebruik, gebruikservaringen en problemen van cliënten en mondelinge informatievoorziening in gezamenlijk overleg 12 Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
13 Stap 2 Voorbereiding B. Keuze PMB-coördinator Afhankelijk van de gekozen variant zijn twee of drie verschillende partijen betrokken bij de medicatiebeoordelingen. Een van die partijen dient de coördinatie op zich te nemen. Bij variant 3 is het raadzaam dat de medewerker die de verpleging/verzorging coördineert/aanstuurt deze taak op zich neemt. Bij variant 1 en 2 kan de coördinator ook een verpleeghuisarts of een apotheker zijn. De taken van de PMB-coördinator zijn onder andere: plannen van periodieke medicatiebeoordelingen uitnodigen van alle betrokkenen bewaken voortgang bewaken afhandeling van voorgestelde medicatiewijzigingen plannen en bewaken van de evaluatie van doorgevoerde medicatiewijzigingen C. Plan van aanpak De projectcoördinator/projectgroep maakt een plan van aanpak met een beschrijving van alle activiteiten, inclusief (voorlopige) planning. Denk hierbij aan de volgende onderdelen: creëren draagvlak communicatie (waaronder bijvoorbeeld bijeenkomst voor cliënten en wettelijke vertegenwoordigers) deskundigheidsbevordering zorgverleners voorbereiding periodieke medicatiebeoordelingen voorbereiding evaluatie startbijeenkomst uitvoering periodieke medicatiebeoordelingen tussentijdse evaluaties eindevaluatie slotbijeenkomst borging en verdere verspreiding D. Voorbereiding periodieke medicatiebeoordeling Hierbij werkt u de praktische uitvoering van de periodieke medicatiebeoordelingen verder uit. Denk hierbij aan de volgende aspecten: Keuze cliënten U maakt een keuze van de cliënten waarbij de medicatie beoordeeld wordt. Het is raadzaam zich in eerste instantie te beperken tot cliënten (met minimaal vijf chronische geneesmiddelen) van een beperkt aantal afdelingen. Eventueel kunt u het aantal cliënten uitbreiden of verder beperken, afhankelijk van: aantal betrokken verpleeghuisartsen aantal cliënten met minimaal vijf chronische geneesmiddelen beschikbare tijd van betrokkenen Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 13
14 Stap 2 Voorbereiding Werkwijze medicatieanalyse De werkwijze zal in eerste instantie afhankelijk zijn van de gekozen variant van medicatiebeoordelingen (zie tabel 2). De betrokken zorgverleners beoordelen de medicatie vanuit hun eigen perspectief en professionaliteit. Maak verder afspraken over: aandachtspunten bij medicatieanalyse (zoals herbeoordeling indicaties, dubbelmedicatie, inadequate doseringen en interacties) specifieke problematiek (zoals valrisico, slikklachten, malen van geneesmiddelen en specifieke geneesmiddelgroepen) welke, wanneer en hoeveel medicatieoverzichten naar betrokkenen gestuurd worden Planning medicatiebeoordelingen Maak afspraken over de tijdsinvestering van de verschillende zorgverleners. De ervaring leert dat maximaal zes cliënten per uur besproken kunnen worden. Op basis hiervan kunt u een planning maken van de medicatiebeoordelingen. Houd bij variant 3 rekening met het clusteren van cliënten per EVV'er. U kunt daarmee grote planningsproblemen voorkomen. Ook kunt u kiezen voor participatie van bijvoorbeeld de zorgcoördinator in plaats van een EVV'er. U moet dan wel duidelijke afspraken maken over de overdracht van cliëntgegevens. Houd bij de planning rekening met: benodigde aanwezigen locatie (bij voorkeur waar cliëntdossier beschikbaar is) frequentie overleggen per verpleeghuisarts/apotheker geschikt tijdstip benodigde tijd (bij voorkeur minimaal een uur) aantal cliënten per overleg T I P S Bewaar per cliënt het mutatieformulier samen met het medicatieoverzicht dat gebruikt is bij de medicatiebeoordeling. Noteer nieuwe medicatiewijzigingen tijdens het evaluatieoverleg op een nieuw mutatieformulier en bewaar dit samen met het oude formulier en medicatieoverzicht. Vastleggen mutaties Het is raadzaam de voorgestelde en afgehandelde mutaties schriftelijk vast te leggen. Gebruik hierbij zoveel mogelijk bestaande formulieren. Zie bijlage 2 voor een voorbeeld mutatieformulier. De vastgelegde gegevens kunt u gebruiken voor het bewaken van de afhandeling van gemaakte afspraken en voor de evaluatie van de medicatiebeoordelingen. 14 Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
15 Stap 2 Voorbereiding Cliënten in verpleeghuizen zijn in veel gevallen niet zelf in staat voorgestelde medicatiewijzigingen te bespreken en te accepteren. Met cliënt wordt daarom - waar van toepassing - ook de wettelijke vertegenwoordiger bedoeld. Afhandeling en evaluatie mutaties Voorgestelde medicatiewijzigingen moeten met de cliënt of wettelijke vertegenwoordiger besproken worden. Diegene die contact opneemt met de cliënt moet goed kunnen uitleggen waarom de voorgestelde wijzigen noodzakelijk zijn. Meestal zal de verpleeghuisarts de voorgestelde medicatiewijzigingen met de cliënt bespreken. Hiervan kan afgeweken worden, bijvoorbeeld bij kleine aanpassingen van de medicatie zoals gewijzigde toedieningsvorm of dosering. U kunt bij het gesprek eventueel gebruik maken van de DGV folder 'Medicijnen onder controle' (zie onder Downloads en Folders en brochures). Indien de cliënt akkoord is met de voorgestelde medicatiewijzigingen, kunnen ze worden doorgevoerd. De doorgevoerde medicatiewijzigingen worden zowel met de cliënt geëvalueerd als tijdens de volgende medicatiebeoordeling van de cliënt (bij voorkeur na drie maanden). Een volgende medicatiebeoordeling kost minder tijd (gemiddeld vijf in plaats van tien minuten). Hierbij wordt besproken: de mate waarin medicatiewijzigingen wel/niet zijn doorgevoerd waarom medicatiewijzigingen niet zijn doorgevoerd reactie van cliënt op medicatiewijzigingen nieuwe voorstellen voor medicatiewijzigingen (vastleggen op nieuw mutatieformulier) en beoordelen nieuwe medicatie (indien van toepassing) Maak afspraken over: wie voorgestelde wijzigingen met cliënt bespreekt (verpleeghuisarts, apotheker of verzorging/verpleging) wanneer voorgestelde wijzigingen worden besproken (bezoek verpleeghuisarts aan cliënt, ) wijze van bewaken afhandeling van voorgestelde wijzigingen (denk bijvoorbeeld aan informeren betrokkenen over resultaat van gesprek met cliënt en reminder bij ontbreken gegevens over gesprek) wijze van doorvoeren wijzigingen (registreren instemming cliënt of wettelijke vertegenwoordiger, informeren betrokkenen, vastleggen wijzigingen in verpleeghuisarts- en apotheeksysteem) wijze van evaluatie medicatiewijzigingen met cliënt (denk bijvoorbeeld aan termijn en situaties waarbij cliënt contact opneemt met verpleeghuisarts, zoals bijwerkingen, ontwenningsverschijnselen, terugkeer oude klachten) wijze van evaluatie tijdens volgende medicatiebeoordeling E. Communicatie Een goede communicatie met alle interne en externe betrokkenen is onontbeerlijk. Denk daarbij ook aan het informeren van cliënten, wettelijke vertegenwoordigers en cliëntenraad. U kunt de cliënten en wettelijke vertegenwoordigers informeren via een brief, bijeenkomst en/of folder. Voor gebruikers van meerdere geneesmiddelen heeft DGV de folder 'Medicijnen onder controle' ontwikkeld met diverse bruikbare tips (zie onder Downloads en Folders en brochures). Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 15
16 Stap 2 Voorbereiding DGV biedt de nascholing 'Werken aan beter medicijngebruik' aan voor verzorgenden en verpleegkundigen in verzorgings- en verpleeghuizen. Zie voor meer informatie onder Nascholing. F. Deskundigheidsbevordering Voor het uitvoeren van periodieke medicatiebeoordelingen is het van belang dat de zorgverleners over voldoende kennis en vaardigheden beschikken. Indien nodig zullen zij bijgeschoold moeten worden. Benodigde vaardigheden/kennis verzorging/verpleging: kennis over geneesmiddelen en geneesmiddelgebruik herkennen van signalen van ongewenst medicijngebruik adequaat kunnen reageren en communiceren bij ongewenst geneesmiddelgebruik Andere betrokkenen: vaardigheden/kennis van apothekers en verpleeghuisartsen op gebied van medicatieanalyse vaardigheden/kennis van projectleider op gebied van projectorganisatie en management G. Voorbereiding evaluatie Bij de evaluatie van een nieuwe werkwijze is het zinvol om aan het eind van het traject zowel een procesevaluatie als een effectevaluatie uit te voeren. Voor het verkrijgen van inzicht van het verloop tijdens het traject kunnen tevens tussentijdse evaluaties uitgevoerd worden. Zie stap 4 voor aspecten die relevant zijn bij tussentijdse evaluaties, procesevaluatie en effectevaluatie. Houd bij de effectevaluatie rekening met aspecten die van belang kunnen zijn bij het nemen van een beslissing over voortzetting en uitbreiding van de activiteiten. 16 Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
17 Stap 3 Uitvoering Tijdens deze stap worden de activiteiten zoals beschreven in het plan van aanpak (zie stap 2C) uitgevoerd. Denk hierbij bijvoorbeeld aan: Startbijeenkomst voor betrokken zorgverleners Informeren van betrokken zorgverleners over de werkwijze en de procedures. Indien nodig kunnen nog aanvullende afspraken gemaakt worden. De startbijeenkomst wordt bij voorkeur voorbereid door een verpleeghuisarts, apotheker, PMB-coördinator en projectcoördinator/projectgroep. Nascholing zorgverleners Denk hierbij aan scholing van verzorgenden voor het adequaat uitvoeren van observerende en signalerende taken bij medicatiegebruik (zie stap 2F). Eventueel: bijeenkomst voor cliënten en wettelijke vertegenwoordigers. De zinvolheid van een informatiebijeenkomst zal in het algemeen afhankelijk zijn van de afdeling. Uitvoering periodieke medicatiebeoordelingen Vaststellen definitieve planning en uitvoering van de medicatiebeoordelingen (zie ook stap 2D). Registratie van gegevens voor (tussentijdse) evaluaties. Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 17
18 Stap 4 Evaluatie, verspreiding en borging Evaluatie Om inzicht te krijgen in het verloop van invoering en praktische uitvoering van de nieuwe werkwijze is het zinvol het proces te evalueren. Het is raadzaam om zowel een of meerdere tussentijdse evaluaties als een eindevaluatie uit te voeren. Tussentijdse evaluatie Bepaal voordat u met de uitvoering van de nieuwe werkwijze begint welke zaken u tussentijds wilt beoordelen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan mate van tevredenheid betrokkenen, ervaren knelpunten en mogelijke verbeterpunten. Let op dat u tijdig start met het verzamelen van de benodigde informatie. Eventueel doet u meerdere kleinere tussentijdse evaluaties waarbij u per evaluatie een aspect van het proces beoordeelt. De hieruit verkregen informatie kunt u gebruiken voor: tussentijdse aanpassingen van de werkwijze naar aanleiding van knelpunten en problemen versterken draagvlak van betrokkenen Eindevaluatie DGV raadt u aan om bij de eindevaluatie zowel een proces- als een effectevaluatie uit te voeren. De eindevaluatie kan u informatie geven over wat het traject heeft opgeleverd. Bij de procesevaluatie kunt u denken aan de volgende aspecten: mate van tevredenheid betrokkenen tijdsinvestering positieve ervaringen knelpunten Of de periodieke medicatiebeoordelingen daadwerkelijk hebben geleid tot het terugdringen en voorkomen van geneesmiddelgebonden problemen en daarmee tot een verbetering van de kwaliteit van leven van de cliënten is moeilijk meetbaar. Per cliënt zijn de volgende gegevens meetbaar aan de hand van de medicatieoverzichten en mutatieformulieren: aantal chronische middelen voor en na medicatiebeoordeling aantal voorgestelde wijzigingen naar soort (stoppen, starten, omzetten naar ander middel, hogere dosering, lagere dosering, wijziging doseringsschema, aanvullend onderzoek) aantal doorgevoerde wijzigingen (naar soort) aantal meldingen van medicatie incidenten Vervolgens kunt u de volgende gegevens genereren: gemiddeld aantal besproken cliënten per verpleeghuisarts/afdeling percentage cliënten met voorgestelde medicatiewijzigingen per verpleeghuisarts/afdeling percentage cliënten met doorgevoerde medicatiewijzigingen per verpleeghuisarts/afdeling gemiddeld aantal chronische geneesmiddelen per cliënt voor en na de periodieke medicatiebeoordelingen 18 Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
19 Stap 4 Evaluatie, verspreiding en borging percentage doorgevoerde wijzigingen per type effect op kosten per cliënt (eventueel) effect op medicatie-incidenten De resultaten van de eindevaluatie kunnen gebruikt worden voor: gewenste aanpassing van werkwijze borging van werkwijze motivering van andere zorgverleners bij verspreiding van werkwijze In een slotbijeenkomst kunt u met alle betrokkenen de resultaten, knelpunten en succesfactoren van de periodieke medicatiebeoordelingen bespreken. De aanpak kan eventueel bijgesteld worden en u kunt afspraken maken over een structurele inbedding en verspreiding van de procedure (zie Verspreiding en borging). Verspreiding en borging Na het succesvol invoeren van medicatiebeoordelingen bij een deel van de cliënten worden deze uitgevoerd bij alle cliënten (met bijvoorbeeld minimaal vijf chronische geneesmiddelen). Verder is het de bedoeling dat de medicatiebeoordelingen periodiek worden uitgevoerd en deel uitmaken van de samenwerking tussen verpleging/verzorging, verpleeghuisartsen en apothekers. Indien u een slotbijeenkomst organiseert, kunt u bijvoorbeeld vervolgafspraken maken over: keuze cliëntengroepen voor periodieke medicatiebeoordeling (alle bewoners of alleen van bepaalde afdelingen?) frequentie medicatiebeoordeling (bijvoorbeeld halfjaarlijks) coördinatie (wie neemt het initiatief voor de medicatiebeoordelingen?) procedure medicatiebeoordeling (eventueel aanpassen op basis van de opgedane ervaringen) periodieke terugkoppeling ervaringen en resultaten (bijvoorbeeld in teamoverleg of FTO) Borging De werkafspraken, werkwijze en protocollen kunt u vastleggen in een procedure en opnemen in het kwaliteitssysteem van uw zorginstelling. Procedures zijn geborgd als deze consequent worden nageleefd en als de schriftelijke procedures algemeen bekend zijn. Bovendien moet sprake zijn van cyclische evaluatie en zo nodig bijstelling. Door de gegevens uit de evaluatie direct te bespreken ontstaat vanaf het begin het benodigde cyclische proces. Maak samen met management, verpleging/verzorging, verpleeghuisartsen en apothekers afspraken hoe de procedure in de toekomst geborgd blijft. Verspreiding De procedure dient in de hele organisatie ingevoerd te worden. Na een succesvolle implementatie bij een deel van de cliënten moet u de procedure uitrollen naar andere cliënten. De informatie die de evaluatie oplevert, is daarbij van groot belang. Met de opgedane ervaringen kunt u verdere uitrol in gang zetten. Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 19
20 Bijlage 1A Voorbeeldstappenplan PMB (variant 1) Aanvang project Inplannen PMB met verpleeghuisarts en apotheker door PMB-coördinator. Twee weken voor overleg Apotheker: draait medicatielijsten uit van cliënten die besproken zullen worden (maximaal zes per uur) en voorziet deze van commentaar aan de hand van de checklist. De medicatielijsten worden ter voorbereiding op het overleg verstuurd naar de verpleeghuisarts. Verpleeghuisarts: neemt medicatielijsten door voorafgaand aan overleg. PMB-coördinator: bewaakt voortgang. Tijdens overleg Doornemen van medicatie per cliënt aan de hand van checklist. Bij wijzigingen van medicatie wordt mutatieformulier ingevuld. PMB-coördinator zorgt voor mutatieformulieren. Verpleeghuisarts Neemt direct na het overleg contact op met de cliënten om de wijzigingen in medicatie door te spreken. Faxt mutatieformulier naar apotheker en PMB-coördinator en verwerkt mutaties in zorgdossier. Apotheker Vraagt - bij uitblijven bericht van verpleeghuisarts - na een week aan verpleeghuisarts welke medicatiewijzigingen kunnen worden doorgevoerd en realiseert deze in het apotheeksysteem en distributiesysteem. PMB-coördinator Bewaakt de voortgang van de gesprekken met de cliënten en verwerkt de medicatiewijzigingen in het zorgdossier. Evaluatie medicatiewijzigingen tijdens PMB (na bijvoorbeeld drie maanden) PMB-coördinator zorgt voor opnieuw bespreken van alle cliënten met voorgestelde medicatiewijzigingen voor evaluatie van medicatiewijzigingen (zijn ze daadwerkelijk doorgevoerd?) en beoordeling van eventuele nieuwe medicatie. Het stappenplan wordt hiervoor opnieuw doorlopen. De benodigde tijd per cliënt is beduidend minder dan tijdens het eerste overleg (dus meer dan zes cliënten per uur mogelijk). PMB = periodieke medicatiebeoordeling 20 Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
21 Bijlage 1B Voorbeeldstappenplan PMB (variant 2) Aanvang project Inplannen PMB met verpleeghuisarts en apotheker door PMB-coördinator. Twee weken voor overleg Apotheker: draait medicatielijsten uit van cliënten die besproken zullen worden (maximaal zes per uur) en voorziet deze van commentaar aan de hand van de checklist. De medicatielijsten worden ter voorbereiding op het overleg verstuurd naar verpleeghuisarts en de (vertegenwoordiger van de) verpleging/verzorging. Verpleging/verzorging: inventariseert eventuele problemen/bijzonderheden van de cliënten en stelt de verpleeghuisarts en apotheker hiervan op de hoogte. Verpleeghuisarts: neemt medicatielijsten door voorafgaand aan overleg. PMB-coördinator: bewaakt voortgang. Tijdens overleg Doornemen van medicatie per cliënt aan de hand van checklist en informatie verpleging/verzorging. Bij wijzigingen van medicatie wordt mutatieformulier ingevuld. PMB-coördinator zorgt voor mutatieformulieren. Verpleeghuisarts Neemt direct na het overleg contact op met de cliënten om de wijzigingen in medicatie door te spreken. Faxt mutatieformulier naar apotheker en PMB-coördinator en verwerkt mutaties in zorgdossier. Apotheker Vraagt - bij uitblijven bericht van verpleeghuisarts - na een week aan verpleeghuisarts welke medicatiewijzigingen kunnen worden doorgevoerd en realiseert deze in het apotheeksysteem en distributiesysteem. PMB-coördinator Bewaakt de voortgang van de gesprekken met de cliënten en verwerkt de medicatiewijzigingen in het zorgdossier. Evaluatie medicatiewijzigingen tijdens PMB (na bijvoorbeeld drie maanden) PMB-coördinator zorgt voor opnieuw bespreken van alle cliënten met voorgestelde medicatiewijzigingen voor evaluatie van medicatiewijzigingen (zijn ze daadwerkelijk doorgevoerd?) en beoordeling van eventuele nieuwe medicatie. Het stappenplan wordt hiervoor opnieuw doorlopen. De benodigde tijd per cliënt is beduidend minder dan tijdens het eerste overleg (dus meer dan zes cliënten per uur mogelijk). PMB = periodieke medicatiebeoordeling Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 21
22 Bijlage 1C Voorbeeldstappenplan PMB (variant 3) Aanvang project Inplannen PMB met verpleeghuisarts en apotheker en verpleging/verzorging door PMB-coördinator. Twee weken voor overleg Apotheker: draait medicatielijsten uit van cliënten die besproken zullen worden (maximaal zes per uur) en voorziet deze van commentaar aan de hand van de checklist. De medicatielijsten worden ter voorbereiding op het overleg verstuurd naar verpleeghuisarts en de (vertegenwoordiger van de) verpleging/verzorging. Verpleeghuisarts en verpleging/verzorging: nemen medicatielijsten door voorafgaand aan overleg. PMB-coördinator: bewaakt voortgang en schuift zo nodig aan bij de beoordelingen. Tijdens overleg Doornemen van medicatie per cliënt aan de hand van checklist. Bij wijzigingen van medicatie wordt mutatieformulier ingevuld. PMB-coördinator zorgt voor mutatieformulieren. Verpleeghuisarts Neemt direct na het overleg contact op met de cliënten om de wijzigingen in medicatie door te spreken. Faxt mutatieformulier naar apotheker en PMB-coördinator en verwerkt mutaties in zorgdossier. Apotheker Vraagt - bij uitblijven bericht van verpleeghuisarts - na een week aan verpleeghuisarts welke medicatiewijzigingen kunnen worden doorgevoerd en realiseert deze in het apotheeksysteem en distributiesysteem. PMB-coördinator Bewaakt de voortgang van de gesprekken met de cliënten en verwerkt de medicatiewijzigingen in het zorgdossier. Evaluatie medicatiewijzigingen tijdens PMB (na bijvoorbeeld drie maanden) PMB-coördinator zorgt voor opnieuw bespreken van alle cliënten met voorgestelde medicatiewijzigingen voor evaluatie van medicatiewijzigingen (zijn ze daadwerkelijk doorgevoerd?) en beoordeling van eventuele nieuwe medicatie. Het stappenplan wordt hiervoor opnieuw doorlopen. De benodigde tijd per cliënt is beduidend minder dan tijdens het eerste overleg (dus meer dan zes cliënten per uur mogelijk). PMB = periodieke medicatiebeoordeling 22 Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
23 Bijlage 2 Mutatieformulier Mutatieformulier Voor huidige medicatie volgens de apotheek zie bijgaand medicatieoverzicht Intern nummer Apotheek Verpleeghuisarts Datum medicatieoverleg Datum evaluatie Patiëntgegevens Naam Afdeling Datum overleden/verhuisd Geboortedatum Kamernummer Wijziging noodzakelijk? Ja (ga door met deze tabel) Nee (u hoeft de tabel niet verder in te vullen) Te wijzigen geneesmiddel(en) Kosten Geneesmiddel(en) in Kosten Soort Evaluatie per dag* gewijzigde situatie per dag* wijziging D/T/N*** S/V/H/L/W/N** * alleen invullen bij kostenevaluatie: te declareren kosten van het voorschrift delen door het aantal dagen (incl. receptregelvergoeding en BTW), ** soort wijziging: S (staken), V (vervangen/omzetten), H (hogere dosering), L (lagere dosering), W (wijzigen doseerschema/toedieningsvorm), N (starten geneesmiddel) *** evaluatie: D (doorgevoerd), T (teruggedraaid), N (niet uitgeprobeerd) Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen 23
24 Literatuur Boer de WO, Mil van JWF, Mulder- Wilderdmans LMG, Tromp TFJ. De toegevoegde waarde van samenwerking huisarts-apotheker: het QIPC-polyfarmacieproject; de resultaten van medicatiereview. Pharm Weekbl 2002;137(44): Brouwer S, Hartgerink EJE. Verminderde consumptie te Coevorden. Terugdringen polyfarmacie in woon- en zorgcentra. Pharm Weekbl 2002;137(36): Klein Haneveld J. Het moet niet bij een eenmalige ingreep blijven: Screening Medicatie Oudere Geneesmiddelengebruiker (SMOG). Pharm Weekbl 2004;139(45): en Leendertse A, Bemt van den PMLA, Egberts TCG. Hospital Admissions Related to Medication (HARM). Een prospectief, multicenter onderzoek naar geneesmiddel gerelateerde ziekenhuisopnames. Utrecht: Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences, Stichele RH van der, Voorde van de C, Elseviers MM, et al. Geneesmiddelengebruik in de Belgische rusthuizen en rust- en verzorgingstehuizen. KCE reports vol. 47A. Brussel: KCE, Stoker LJ, Leendertse A, Prak F, Rynja FJ, Van den Bemt PMLA. Pilot-studie naar incidentie en determinanten van geneesmiddelgerelateerde ziekenhuisopnames. Een vermijdbaar probleem? Pharm Weekbl 2006;141(37): Driel van M, Christiaens T, De Maesenaer J. Zet evidence-based medicine de deur open voor polyfarmacie? Huisarts Wet 2007;50(12): Farmaceutische zorg in verpleeghuizen. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Verpleeghuiszorg (NVVz), Heerdink ER. Polyfarmacie bij ouderen in Nederland. Een overzicht van beschikbare gegevens. Pharm Weekbl 2002;137(36): Hopman JM, Nelissen-Vrancken HJMG. De apotheker moet coördineren en signaleren. Ervaringen uit de proeftuin. Pharm Weekbl 2002;137(36): Jansen PAF, Smet de PAGM. Optimalisering van polyfarmacie : veranderingen bij het ouder worden maken farmacotherapie complexer. Pharm Weekbl 2004;139(45): Marum van R. Medicatie optimaliseren in zes stappen. MedNet 2007;4(14):19. Middelkamp A. Vergrijzing vereist meer actie van artsen. Veel nieuwe ontwikkelingen in de oudergeneeskunde. MedNet 2007;4(9):12-4. Nelissen-Vrancken M, Arents B, Casti M, Eimers M. Patiëntgebonden medicatieoverleg vermindert ongewenste polyfarmacie. Heeft het medicijn nog wel een indicatie? Pharm Weekbl 2006;141(31/32): Nelissen-Vrancken M, Eimers M, Casti M, Schouten B. Aanpak polyfarmacie in verzorgingshuizen. Berichten uit de praktijk. Huisarts Wet 2007;50(1): Sonnenberg CM. Nauwe samenwerking tussen artsen en apothekers is cruciaal. Chronisch gecombineerd gebruik van psychofarmaca bij ouderen. Pharm Weekbl 2002;137(36): Timmers AP, Dijkers FW, Verduijn MM. Huisartsgeneeskunde voor ouderen (2): Polyfarmacie: een veelvoorkomend probleem. Huisarts Wet 2007;50(12):nhg Verzorgenden bewaken medicatie: Fries polyfarmacieproject bespaart EUR 117 per bewoner. Pharm Weekbl 2007;142(35): Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
25
26
27
28
DGV Handreiking. Periodieke medicatiebeoordeling. verzorgingshuizen
DGV Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in verzorgingshuizen Colofon Auteur ir. Bert Schouten, MPH Eindredactie dr. Marjorie Nelissen, apotheker DTP Ellen Wiggemansen Illustratie Len Munnik maart
Nadere informatieHandreiking. Periodieke medicatiebeoordeling in zorginstellingen
Handreiking Periodieke medicatiebeoordeling in zorginstellingen Colofon Auteurs dr. Marjorie Nelissen, apotheker, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik ir. Bert Schouten, MPH, Instituut voor Verantwoord
Nadere informatieHandreiking. Beoordeling Eigen beheer van Medicatie in verzorgingshuizen
Handreiking Beoordeling Eigen beheer van Medicatie in verzorgingshuizen Colofon Auteur Paul Geels, verpleeghuisarts Eindredactie dr. Marjorie Nelissen, apotheker Met medewerking van Jan Akkermans, MA drs.
Nadere informatieWerkboek. Medicatiebeoordeling in verpleeghuizen
Werkboek Medicatiebeoordeling in verpleeghuizen Colofon Auteurs Paul Geels, niet praktiserend specialist ouderengeneeskunde, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik dr. Marjorie Nelissen-Vrancken, apotheker,
Nadere informatieAanpak polyfarmacie in verzorgingshuizen
Implementatie Aanpak polyfarmacie in verzorgingshuizen Berichten uit de praktijk Marjorie Nelissen-Vrancken, Mariëtta Eimers, Maria Casti, Bert Schouten Inleiding Men spreekt meestal van (ernstige) polyfarmacie
Nadere informatieDefinitie Onder polyfarmacie wordt in dit document verstaan: het gelijktijdig gebruik van 5 of meer verschillende geneesmiddelen.
Toolkit polyfarmacie en medicatieveiligheid Doel 1. De medicamenteuze behandeling van de patiënt optimaliseren 2. Zoveel mogelijk voorkomen van (vermijdbare) bijwerkingen van medicatie 3. De continuïteit
Nadere informatiePROJECTPLAN MONDZORG IS HOOFDZAAK dd 30 maart 2011
PROJECTPLAN MONDZORG IS HOOFDZAAK dd 30 maart 2011 A. Inleiding en deelnemende locaties en/of afdelingen Inleiding Aanleiding project Uit onderzoek in 2002 is gebleken dat de mondhygiënische zorg van verpleeghuisbewoners
Nadere informatieMedicatieoverdracht protocol Verpleeghuizen
Medicatieoverdracht protocol Verpleeghuizen Van toepassing op Medewerkers Zorg en cliënten Datum vaststelling Versie 18 januari 2011 Evaluatiedatum INHOUD MEDICATIEOVERDRACHT PROTOCOL 1. Doel... 1 2. Beschrijving..
Nadere informatieDGV Handreiking. Malen voor zorginstellingen
DGV Handreiking Malen voor zorginstellingen Colofon Auteur Marianne Nijpels, apotheker Eindredactie dr. Marjorie Nelissen, apotheker Met medewerking van drs. Marga de Wit Henriëtte Bakker, kwaliteitsfunctionaris
Nadere informatieHet voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis
Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk
Nadere informatieRapport. Cardiovasculair risicomanagement. Simvastatine: keuze en dosering 2009-2010
Rapport Cardiovasculair risicomanagement Simvastatine: keuze en dosering 2009-2010 Colofon Auteur Daniëlla Theunissen, apotheker Met medewerking van Marianne Nijpels, apotheker Illustratie Len Munnik september
Nadere informatieORGANISATIE HUISARTSENZORG IN HET VERZORGINGS
ORGANISATIE HUISARTSENZORG IN HET VERZORGINGS BRON: NHG-Praktijkwijzer OUDERENZORG maa UITGEREIKT: DUO-dagen NW-Utrecht, 24 en 25 novembe Doel en doelgroep De beschikbaarheid van huisartsenzorg is efficient
Nadere informatieHandreiking. Malen voor zorginstellingen
Handreiking Malen voor zorginstellingen Colofon Auteurs Marianne Nijpels, apotheker Paul Geels, specialist ouderengeneeskunde Eindredactie dr. Marjorie Nelissen, apotheker Met medewerking van drs. Marga
Nadere informatieBeleid en implementatie aanpak ouderenmishandeling.
Beleid en implementatie aanpak ouderenmishandeling. 1. Sociaal beleid in breder verband Ontwikkelen beleid: een complex proces Het ontwikkelen en implementeren van beleid voor preventie en aanpak van grensoverschrijdend
Nadere informatieWat weten we over medicatie(on)veiligheid?
Wat weten we over medicatie(on)veiligheid? Patricia van den Bemt Sint Lucas Andreas Ziekenhuis Amsterdam/ disciplinegroep farmacoepidemiologie en farmacotherapie, Universiteit van Utrecht is er een probleem?
Nadere informatieWORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025
WORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025 INSPIRE klantenevenement 14 november 2013 Inhoud Farmacie 2013 Workshop scenario analyse Toekomstbeeld VJA Praktijkvoorbeelden Visiedocument Jonge Zorgverleners
Nadere informatiePROJECTPLAN Vroege herkenning en behandeling ondervoeding in revalidatiecentra
PROJECTPLAN Vroege herkenning en behandeling in revalidatiecentra Voorbeeldversie A. Inleiding en deelnemende afdelingen Inleiding Ondervoeding is sinds 2010 een prestatie indicator voor de revalidatiecentra.
Nadere informatieRapportage. IVM thermometer 'Het medicatieproces op de afdeling' van verpleeghuis Rottezicht
Rapportage IVM thermometer 'Het medicatieproces op de afdeling' van verpleeghuis Rottezicht 1 Colofon Auteur Rob Essink, apotheker MPH Els Dik, apotheker Anke Lambooij, apotheker Met medewerking van Argoszorggroep
Nadere informatieMedicatie overdracht, klopt er iets van?
Medicatie overdracht, klopt er iets van? Karen Keijsers, aios geriatrie, klinisch farmacoloog Namens: dr PAF Jansen, klinisch geriater, klinisch farmacoloog Kenmerken van de oudere patiënt Multimorbiditeit
Nadere informatieMedicatieveiligheid : focus op de patiënt
Medicatieveiligheid : focus op de patiënt 26 mei 2011 Froukje Boersma, specialist ouderengeneeskunde UMCG, Lentis/Dignis Opbouw presentatie 1. Medicatieveiligheid achtergrond 2. Patiënt risicofactoren
Nadere informatiePolyfarmacie bij Ouderen STRIP:Less is or more? Thijs Vinks, apotheker Ralf Vingerhoets, geriater
Polyfarmacie bij Ouderen STRIP:Less is or more? Thijs Vinks, apotheker Ralf Vingerhoets, geriater Arts, Apotheker, praktijkassistent of? Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13 1 Wie optimaliseert reeds polyfarmacie?
Nadere informatieDGV Handreiking. Verbetermethodiek medicatieveiligheid voor zorginstellingen
DGV Handreiking Verbetermethodiek medicatieveiligheid voor zorginstellingen Colofon Auteurs Jan Akkermans MA, DGV drs. Hans de Vos Burchart, DGV drs. Marijke Wigboldus, Vilans Eindredactie dr. Marjorie
Nadere informatieLeergang Ouderenzorg Gestructureerde aanpak
Leergang Ouderenzorg Gestructureerde aanpak Inventarisatie Kwetsbaarheid bij Ouderen Preventie Persoonsgericht Proactief Passende zorg 1. Casefinding Stappenplan 2. Screening = Beoordelen kwetsbaarheid
Nadere informatieZorg voor Veilig module. Medicatieveiligheid achter de voordeur. Werkmateriaal voor patiëntveiligheid in de eerste lijn
Zorg voor Veilig module Medicatieveiligheid achter de voordeur Werkmateriaal voor patiëntveiligheid in de eerste lijn Colofon Auteurs ir. Bert Schouten MPH, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik drs.
Nadere informatieVeilige principes in de medicatieketen (VVT) - Leeswijzer
Veilige principes in de medicatieketen (VVT) - Leeswijzer De veilige principes zijn opgesteld door de Task Force medicatieveiligheid care. De veilige principes zijn opgesteld voor de sectoren Verpleging,
Nadere informatieMedicatieproces in de thuissituatie, 11 februari 2015
Medicatieproces in de thuissituatie, 11 februari 2015 De praktijk? Waar loopt u tegenaan? Biedt t Convenant antwoord? Zijn er wettelijke belemmeringen? Is het uitvoerbaar? 1 Waarom gebruikt U de baxter
Nadere informatieEindverslag Implementatie- en evaluatieproject Polyfarmacie bij ouderen
Eindverslag Implementatie- en evaluatieproject Polyfarmacie bij ouderen Colofon Projectnummer ZonMw 150020045.1 Projectleider drs. Jacintha van Balen, Nederlands Huisartsen Genootschap Projectgroep drs.
Nadere informatiePLAN VAN AANPAK MEDICATIEVERIFICATIE BIJ OPNAME EN ONTSLAG
aan PLAN VAN AANPAK MEDICATIEVERIFICATIE BIJ OPNAME EN ONTSLAG Ziekenhuis Themawerkgroep Titel thema Opdrachtgever Begin- en einddatum Opgesteld op Ingevuld door TEAMSAMENSTELLING 1. Wat is de samenstelling
Nadere informatieDGV Handreiking. Geautomatiseerd geneesmiddeldistributiesysteem. voor zorginstellingen
DGV Handreiking Geautomatiseerd geneesmiddeldistributiesysteem voor zorginstellingen Colofon Auteurs Jan Akkermans, MA drs. Hans de Vos Burchart Eindredactie dr. Marjorie Nelissen, apotheker Met medewerking
Nadere informatieMedisch Farmaceutisch Overleg
Medisch Farmaceutisch Overleg Een MFO (medisch farmaceutisch overleg) wordt georganiseerd om de multidisciplinaire samenwerking tussen artsen en apothekers te stimuleren. Het belangrijkste doel is het
Nadere informatieSTAPPENPLAN. Ter implementatie van de Richtlijn Overdracht medicatiegegevens in de keten en de LESA Actueel medicatieoverzicht eerste lijn
STAPPENPLAN Ter implementatie van de Richtlijn Overdracht medicatiegegevens in de keten en de LESA Actueel medicatieoverzicht eerste lijn Waarom een actueel medicatieoverzicht? Tandartsen en hun medewerkers
Nadere informatieRapport. Het effect van onafhankelijk artsenbezoek op het voorschrijven door huisartsen
Rapport Het effect van onafhankelijk artsenbezoek op het voorschrijven door huisartsen februari 2010 Wij hebben de grootst mogelijke zorg besteed aan deze uitgave. Aan de inhoud hiervan kunnen echter geen
Nadere informatieGeneesmiddelenkennis
Keuzedeel mbo Geneesmiddelenkennis gekoppeld aan één of meerdere kwalificaties mbo Code K0043 Penvoerder: Sectorkamer zorg, welzijn en sport Gevalideerd door: Sectorkamer Zorg, welzijn en sport Op: 26-11-2015
Nadere informatieFlitspresentatie. Medicatiereview. Symposium Novicare SO/VS/PA 21 mei 2019 Carla Gubbels
Flitspresentatie Medicatiereview Symposium Novicare SO/VS/PA 21 mei 2019 Carla Gubbels Medicatiebeoordeling: van Toegevoegde Waarde. - Een systematische beoordeling van het geneesmiddelgebruik per patiënt
Nadere informatiePolyfarmacie bij ouderen. Renate Schoemakers AIOS Ziekenhuisfarmacie 12 november 2015
Polyfarmacie bij ouderen Renate Schoemakers AIOS Ziekenhuisfarmacie 12 november 2015 Inhoud Inleiding Farmacokinetiek Farmacodynamiek Problemen bij polyfarmacie Medicatiebeoordeling Take home messages
Nadere informatieProtocol voor doseersystemen in de thuissituatie
Protocol voor doseersystemen in de thuissituatie Overeengekomen tussen Evean Thuiszorg en Apothekervereniging Departement Noord Holland. Doel van het protocol: Het bevorderen van juist gebruik van geneesmiddelen
Nadere informatieDe Veranderplanner. Vilans 2011 Michiel Rutjes, Carolien Gooiker, Marjolein van Vliet. Veranderplanner (Versie )
De Veranderplanner Wanneer een zorgorganisatie een verandering invoert zijn er veel factoren die het succes van deze verandering bepalen. Dit instrument, de veranderplanner, is gemaakt om voorafgaand aan
Nadere informatieKwaliteitsproject Jaarlijkse medicatie-evaluatie
Kwaliteitsproject Jaarlijkse medicatie-evaluatie In het kader van de opleiding tot AVG. Sandra Pollers aios in Maasveld te Maastricht. Juni 2007 1 Inleiding Geneesmiddelen worden in principe voorgeschreven
Nadere informatieGestructureerde Medicatie Anamnese Maart 2010, Afdeling Geriatrie en Expertisecentrum Pharmacotherapie bij Ouderen en afdeling Farmacie UMC Utrecht
Gestructureerde Medicatie Anamnese Maart 2010, Afdeling Geriatrie en Expertisecentrum Pharmacotherapie bij Ouderen en afdeling Farmacie UMC Utrecht A Clara Drenth-van Maanen, Jonne Spee, Rob J van Marum,
Nadere informatieDe Aandachtsfunctionaris 1
De Aandachtsfunctionaris 1 Profiel aandachtsfunctionaris kindermishandeling Functieomschrijving De aandachtsfunctionaris heeft een belangrijke rol bij de implementatie van de meldcode in de organisatie,
Nadere informatieActiZ KNMP NVZA Verenso BTN LHV LOC NHG NPCF V&VN. Veilige principes in de medicatieketen. verpleging verzorging thuiszorg
ActiZ KNMP NVZA Verenso BTN LHV LOC NHG NPCF V&VN Veilige principes in de medicatieketen verpleging verzorging thuiszorg De veilige principes zijn opgesteld door de Task Force medicatieveiligheid care.
Nadere informatieMedisch farmaceutisch overleg voor de
Medisch farmaceutisch overleg voor de huisarts om je rol in de eerste lijn te versterken Medisch Farmaceutisch Overleg Een MFO (medisch farmaceutisch overleg) wordt georganiseerd om de multidisciplinaire
Nadere informatieToelichting bij de vragen uit de Veranderplanner. 1. Verkennen van het probleem
Toelichting bij de vragen uit de Veranderplanner Bij iedere vraag uit de veranderplanner is hier een korte toelichting gegeven. Dit kan helpen bij het invullen van de vragen van de Veranderplanner. 1.
Nadere informatieToetsing & Beoordeling in het e-portfolio Versie september 2013
Toetsing & Beoordeling in het e-portfolio Versie september 2013 In onderstaande tabel wordt per toetsinstrument beschreven hoe vaak het instrument in het eerste of tweede jaar van de opleiding moet worden
Nadere informatieZorgmedewerker thuiszorg
Veilige principes in de medicatieketen Zorgmedewerker thuiszorg ActiZ, KNMP, NVZA, Verenso, BTN, LHV, LOC, NHG, NPCF en V&VN zorgmedewerker thuiszorg Veilige principes in de medicatieketen 19 6600.187-8-Brochure_Medicatieveiligheid-Thuiszorg.indd
Nadere informatieChecklist Stappen Veilige principes
Checklist Stappen Veilige principes NB betreft situaties waarin de cliënt het medicatiebeheer deels of geheel heeft overgedragen aan zorgorganisatie (thuiszorg, verpleeghuis, verzorgingshuis). Toelichting:
Nadere informatieVeilige principes in de medicatieketen
ONDERDEEL: Algemeen deel (totaaloverzicht) ActiZ KNMP NVZA Verenso BTN LHV LOC NHG NPCF V&VN Veilige principes in de medicatieketen verpleging verzorging thuiszorg 6600.187-3-Brochure_Medicatieveiligheid-Algemeen.indd
Nadere informatieJaarlijkse medicatie evaluatie en beoordeling. Kwaliteitsproject
Jaarlijkse medicatie evaluatie en beoordeling Kwaliteitsproject AVG Opleiding Erasmus MC K. Chong, AIOS AVG 2016 1 Inleiding Jaarlijkse medicatie evaluatie en beoordeling In de VGN Handreiking Medicatiebeleid
Nadere informatieVroegsignalering van (medicatie)gerelateerde problemen bij chronisch zieken.
Vroegsignalering van (medicatie)gerelateerde problemen bij chronisch zieken. Dr Instituutsdirecteur Verpleegkundige Studies Postdoc Lectoraat verpleegkundige en paramedische zorg bij ouderen en chronisch
Nadere informatieModule 4: Kwetsbare ouderen met complexe zorgsituatie
Module 4: Kwetsbare ouderen met complexe zorgsituatie In module 4 zijn zéér kwetsbare ouderen opgenomen waarbij het zorgprogramma in een aantal specifieke interventies voorziet. Deze module is onderverdeeld
Nadere informatieMedicatieveiligheid Midden/Noord Zeeland Samenwerkingsafspraken
Medicatieveiligheid Midden/Noord Zeeland Samenwerkingsafspraken SMWA MV Zeeland 1 Inhoud Inleiding Verantwoordelijkheden bij medicatieveiligheid Begrippen bij medicatieveiligheid Leeswijzer Gebruikte afkortingen
Nadere informatieEen derde van de geneesmiddelengebruikers houdt geneesmiddelen over
Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Margreet Reitsma, Anne Brabers, Joke Korevaar, Judith de Jong, Marloes van Dijk en Liset van Dijk. Een derde van de geneesmiddelengebruikers
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 25 424 Geestelijke gezondheidszorg Nr. 206 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der
Nadere informatieWorkshop MedicatieReview
Workshop MedicatieReview SANDWICH NASCHOLING OUDERENZORG 16 FEBR 2017 Doel workshop Zicht krijgen op proces medicatiereview Rol huisarts (met POH) en apotheker op elkaar afstemmen Hoe te declareren Regiefunctie
Nadere informatieBewaking op verkeersdeelname IR V-1-1-1
1/11 Z-Index Alexanderstraat 11 2514 JL Den Haag Postbus 16090 2500 BB Den Haag T 070-37 37 400 F 070-37 37 401 info@z-index.nl www.z-index.nl KvK: Haaglanden 27177027 Auteur(s) Drs. L. Grandia Drs. E.
Nadere informatieCursusinformatie PIAF opleiding nieuwe stijl 2013/2014
Cursusinformatie PIAF opleiding nieuwe stijl 2013/2014 Medicatiebeoordeling is een systematische beoordeling van het geneesmiddelgebruik van een individuele patiënt door arts, apotheker en patiënt op basis
Nadere informatieNHG-Standpunt. Farmacotherapiebeleid in de huisartsenzorg. Dokter, mag ik een recept voor...? standpunt
NHG-Standpunt Farmacotherapiebeleid in de huisartsenzorg Dokter, mag ik een recept voor...? standpunt Schatting: jaarlijkse stijging van 11 procent voor geneesmiddelenuitgaven Centrale rol voor de huisarts
Nadere informatieOntslag uit het Erasmus MC
Ontslag uit het Erasmus MC Wanneer u in het Erasmus MC bent of wordt opgenomen, komt er een moment waarop u weer naar huis mag of wordt overgeplaatst naar een andere zorginstelling. Voordat u het ziekenhuis
Nadere informatieMedicatieoverdracht in de keten en het LSP. Reinout Poortman, Huisarts Sneek Lid Regiegroep Medicatieoverdracht in de keten
Medicatieoverdracht in de keten en het LSP. Reinout Poortman, Huisarts Sneek Lid Regiegroep Medicatieoverdracht in de keten Probleemstelling In Nederland zijn er jaarlijks 19.000 vermijdbare medicatiegerelateerde
Nadere informatieAandachtspunten om succesvol te kunnen aansluiten op en melden in de CMR van de NVZA.
Aandachtspunten om succesvol te kunnen aansluiten op en melden in de CMR van de NVZA. Versie 1. 3. Voor; Ontwikkelgroep Programma Patiëntveiligheid 2008-2011 GGZ Nederland. Leden Netwerk van Geneesmiddelencommissies
Nadere informatiePraktische toepassingen in het vergroten van medicatieveiligheid:
Praktische toepassingen in het vergroten van medicatieveiligheid: Medicatiemanagers als vaste waarde in het verpleegkundig team ter verbetering van de medicatieveiligheid. Rolf Toornvliet, ziekenhuisapotheker
Nadere informatie27-11-14. Polyfarmacie KENNISMAKING POLYFARMACIE. Programma. Doel. Casus 1. Kennismaking. Doel. Polyfarmacie. Moderne Dementiezorg.
Programma Polyfarmacie Kennismaking Doel Polyfarmacie Moderne Dementiezorg Wilma Knol Marjorie Nelissen-Vrancken Dementie Voorkomen en aanpak problemen Aan de slag in de praktijk 25 november 2014 Doel
Nadere informatieVoorbeeldmodule M&I Voorbereiding gestructureerde huisartsenzorg in verzorgingshuizen Beleidsthema: samenwerking
Voorbeeldmodule M&I Voorbereiding gestructureerde huisartsenzorg in verzorgingshuizen Beleidsthema: samenwerking Algemeen De module Huisartsenzorg in verzorgingshuizen heeft als doel het maken van samenwerkingsafspraken
Nadere informatieNAN 2006 Richtlijn 3 Evaluatie en nazorg van de farmaceutische zorg- en dienstverlening
NAN 2006 Richtlijn 3 Evaluatie en nazorg van de farmaceutische zorg- en dienstverlening Versie: 26 februari 2007 Auteur: KNMP/WINAp Leeswijzer richtlijn 3 Deze richtlijn is een uitwerking van NAN-hoofdstuk
Nadere informatieNCARE. Voor een optimaal medicatieproces. in zorginstelling en thuiszorg
NCARE Voor een optimaal medicatieproces in zorginstelling en thuiszorg NCARE De werkdruk in de zorg neemt steeds verder toe. Daardoor staat het medicatieproces steeds vaker onder druk. Tegelijkertijd stellen
Nadere informatieUitdagingen bij de ondersteuning van correct medicatiegebruik bij ouderen (in WZC): Een inleiding
Uitdagingen bij de ondersteuning van correct medicatiegebruik bij ouderen (in WZC): Een inleiding Hans Bogaert Huisarts Groepspraktijk De Schakel Brugge CRA WZC Van Zuylen Mintus Brugge Inhoud Lokale initiatieven
Nadere informatiePRAKTISCHE INFORMATIE EN TIPS MEDICATIEZORG --------------- voor. zorgmedewerkers IN #1 #2 #3 #4 #5 #6 STAPPEN. in verpleeg- en verzorgingshuizen
PRAKTISCHE INFORMATIE EN TIPS MEDICATIEZORG - IN #1 #2 #3 #4 #5 #6 STAPPEN voor zorgmedewerkers in verpleeg- en verzorgingshuizen WAAROM DEZE WAAIER? Jij als zorgmedewerker weet hoe belangrijk veilige
Nadere informatieVerklarende woordenlijst
Verklarende woordenlijst bij toetsingskader medicatieveiligheid Utrecht, oktober 2018 Begrip Verklaring Bekwaam en bevoegd Bekwaam zijn houdt in het beschikken over kennis en vaardigheid: kennis over de
Nadere informatieHet organiseren van een MDO
Het organiseren van een MDO Handreiking voor de organisatie van Multidisciplinair Overleg i.h.k.v. de keten ouderenzorg ZIO, Zorg in ontwikkeling VERSIE 1.0, 170131 Inleiding Gezien het multidisciplinaire
Nadere informatieAandachtspunten Voor succesvol te kunnen aansluiten op de CMR van de NVZA. Versie 1. 2.
Aandachtspunten Voor succesvol te kunnen aansluiten op de CMR van de NVZA. Versie 1. 2. Voor: Ontwikkelgroep Programma Patiëntveiligheid 2008-2011 GGZ Nederland. Leden Netwerk van Geneesmiddelencommissies
Nadere informatieEen geïnformatiseerde tool om individuele behandeling beter te kunnen analyseren en aan te passen (STRIP Assistent) Paul Jansen, Geriater klinisch
Een geïnformatiseerde tool om individuele behandeling beter te kunnen analyseren en aan te passen (STRIP Assistent) Paul Jansen, Geriater klinisch farmacoloog Ephor, UMC Utrecht Conflicterende belangen:
Nadere informatieMedicatieveiligheid in verpleeg- en verzorgingshuizen. Patricia van den Bemt
Medicatieveiligheid in verpleeg- en verzorgingshuizen Patricia van den Bemt 25-11-2011 risico s 300 potentieel vermijdbare doden tijdens opname door medicatiefouten per jaar: 190 per 10 milj. Inw. 1000
Nadere informatieZicht op goede voorbeelden palliatieve zorg. Jetty Zuidema, senior adviseur palliatieve zorg Kennismarkt, 8 oktober 2015, Nijverdal
Zicht op goede voorbeelden palliatieve zorg Jetty Zuidema, senior adviseur palliatieve zorg Kennismarkt, 8 oktober 2015, Nijverdal Programma Palliatieve zorg ontwikkelingen Uitdagingen pz binnen VG-sector
Nadere informatieElektronisch voorschrijven anticonceptie Handreiking
Elektronisch voorschrijven anticonceptie Handreiking Colofon Deze handreiking is een publicatie van de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV). Koninklijke Nederlandse Organisatie
Nadere informatieProject Medicatieoverdracht
Eindverslag Project Medicatieoverdracht Barneveld 1 maart 2016 t/m 1 april 2017 Cedric Rietmeijer, huisarts, huisartsen de Burgt Marlies Geurts, apotheker, Service Apotheek Asklepios Jouk Snoek, apotheker,
Nadere informatieOptimaliseren van de controle op de zo nodig medicatie door de arts. Kwaliteitsproject in het kader van de AVG opleiding. Erasmus Medisch Centrum
Optimaliseren van de controle op de zo nodig medicatie door de arts Kwaliteitsproject in het kader van de AVG opleiding Erasmus Medisch Centrum Rotterdam Hanneke van Beek, aios AVG Dichterbij, locatie
Nadere informatieVerdiepingsmodule. Aanvragen van incontinentiemateriaal. een verbeteringsplan op. 1. Toelichting op de module. 2. Doel, doelgroep en tijdsduur
: een verbeteringsplan 1. Toelichting op de module Deze module is gebaseerd op de NHG-Stanaard M46 van september 2006 (eerste herziening). Deze module geeft de deelnemer meer inzicht in het gebruik van
Nadere informatieFormat implementatieplan. Onderdeel van handreiking implementatie methodiek Signalering in de palliatieve fase
Format implementatieplan Onderdeel van handreiking implementatie methodiek Signalering in de palliatieve fase november 2016 Format implementatieplan Onderdeel van handreiking implementatie methodiek Signalering
Nadere informatiePILLEN IN HET WZC ROL VAN DE APOTHEKER
PILLEN IN HET WZC ROL VAN DE APOTHEKER Inhoud Geschiedenis: rol van de apotheker (niewe) Rol van de apotheker Come On project Eigen Ervaringen Mini Come On project Apotheek Antverpia Hoofdstuk IV (attesten)
Nadere informatieVroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg
Vroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg Dr Carolien Sino Hogeschool Utrecht Instituutsdirecteur-Onderzoeker Carolien.sino@hu.nl Voorstellen onderwijs Promotie zorgpraktijk onderzoek
Nadere informatieSTAPPENPLAN BIJ HET MODEL STUURYSTEEM DECUBITUS (PROJECT DECUBITUSZORG IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK; DOOR STUREN STEEDS BETER)
STAPPENPLAN BIJ HET MODEL STUURYSTEEM DECUBITUS (PROJECT DECUBITUSZORG IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK; DOOR STUREN STEEDS BETER) Juni 2004 INLEIDING Voor u ligt een stappenplan dat gebaseerd is op de CBO-richtlijn
Nadere informatieHandreiking voor vaststellen van verantwoord 1-op-1 vrijwilligerswerk
Fase 2 is een implementatieproject van Vilans, MOVISIE en Fonds NutsOhra. Handreiking voor vaststellen van verantwoord 1-op-1 vrijwilligerswerk Vrijwilligers ondernemen meer en meer 1-op-1 activiteiten
Nadere informatieMedicatieoverdracht. Protocollen in Zuidwest Friesland
Medicatieoverdracht Protocollen in Zuidwest Friesland Medicatieoverdracht Protocollen in Zuidwest Friesland PATIËNTVEILIGHEID, MEDICATIEVEILIGHEID, MEDICATIEBEWAKING Datum 1 september 2014 Versienummer
Nadere informatieHarm 2 studie: Medicatieveiligheid en communicatie. Prof. dr. Miriam CJM Sturkenboom Erasmus MC, afdeling Medische Informatica
Harm 2 studie: Medicatieveiligheid en communicatie Prof. dr. Miriam CJM Sturkenboom Erasmus MC, afdeling Medische Informatica IPCI vs. HARM studie in 2005 Jaarlijks 10.000-16.000 vermijdbare opnamen Design
Nadere informatieIn 10 stappen van project naar effect!
In 10 stappen van project naar effect! een handleiding voor slim zorgen > Betrek de belangrijke sleutelpersonen > Stel projectteam samen & kies pilotteams > Screen de huidige situatie > Organiseer een
Nadere informatieIn enkele seconden een medicatieoverzicht beschikbaar. De koers. Gert Koelewijn Programma Manager
In enkele seconden een medicatieoverzicht beschikbaar De koers Gert Koelewijn Programma Manager 23 augustus 2012 Boodschap U opent het dossier van uw patiënt en krijgt binnen enkele seconden zijn medicatieoverzicht
Nadere informatiePRAKTISCHE INFORMATIE EN TIPS MEDICATIEZORG --------------- voor. zorgmedewerkers IN #1 #2 #3 #4 #5 #6 STAPPEN. in de thuiszorg
in de thuiszorg PRAKTISCHE INFORMATIE EN TIPS MEDICATIEZORG - IN #1 #2 #3 #4 #5 #6 STAPPEN voor zorgmedewerkers WAAROM DEZE WAAIER? Jij als zorgmedewerker weet hoe belangrijk veilige medicatieverstrekking
Nadere informatiePraktijkadvies incidenten melden aan de CMR (inclusief handleiding)
Praktijkadvies incidenten melden aan de CMR (inclusief handleiding) Stichting Patiënt- en Medicatieveiligheid / CMR - juli 2012 Inhoudsopgave: 1. Quickstart - 3-2. Introductie - 5-3. Waarom incidenten
Nadere informatieInstrument samenwerkingsafspraken huisarts specialist ouderengeneeskunde t.b.v. patiënten met pg-problematiek
Instrument samenwerkingsafspraken huisarts specialist ouderengeneeskunde t.b.v. patiënten met pg-problematiek Projectgroep samenwerkingsafspraken huisarts - specialist ouderengeneeskunde 2007-2009 Instrument
Nadere informatieBijzonder Kenmerk: Reden van voorschrijven IR V-1-2-2
1/11 Z-Index Alexanderstraat 11 2514 JL Den Haag Postbus 16090 2500 BB Den Haag T 070-37 37 400 F 070-37 37 401 info@z-index.nl www.z-index.nl KvK: Haaglanden 27177027 Auteur(s) Drs. L. Grandia Drs. M.
Nadere informatieInformatiemanager. Doel. Context
Informatiemanager Doel Ontwikkelen, in stand houden, evalueren, aanpassen en regisseren van het informatiemanagement, de digitale informatievoorziening en de ICT-facilitering van de instelling en/of de
Nadere informatieAlertheid blijft nodig bij methotrexaat. door Arianne van Rhijn, Henriëtte Leenders
Alertheid blijft nodig bij methotrexaat Maatregelen dragen nog geen vrucht door Arianne van Rhijn, Henriëtte Leenders - 15-06-2012 Ondanks maatregelen die zijn genomen om methotrexaat-incidenten te voorkomen,
Nadere informatieProjectinformatie Code Z. Continuïteit van zorg bij Ongeplande opname van mensen met Dementie in het Ziekenhuis
Projectinformatie Code Z Continuïteit van zorg bij Ongeplande opname van mensen met Dementie in het Ziekenhuis December 2014 Inleiding In regio Haaglanden zijn vanuit de Stichting Transmurale Zorg Den
Nadere informatieTRANSMURALE SAMENWERKING
TRANSMURALE SAMENWERKING BIJ ONTSLAG nr: 836044008 Drs. Sara Daliri Dr. JG Hugtenburg Dr. BJF van den Bemt Prof. Dr. B Buurman Prof. Dr. W Scholte op Reimer Dr. MC van Buul-Gast Dr. F Karapinar-Çarkit
Nadere informatieTRANSMURALE SAMENWERKING
TRANSMURALE SAMENWERKING BIJ ONTSLAG Drs. Sara Daliri Dr. JG Hugtenburg Dr. BJF van den Bemt Prof. Dr. B Buurman Prof. Dr. W Scholte op Reimer Dr. MC van Buul-Gast Dr. F Karapinar-Çarkit WAAR LIGGEN OPLOSSINGEN?
Nadere informatieC E N T R A L E B A N K V A N C U R A Ç A O E N S I N T M A A R T E N
C E N T R A L E B A N K V A N C U R A Ç A O E N S I N T M A A R T E N Simon Bolivarplein 1 Willemstad Telefoon: (599 9) 434-5500 Fax: (599 9) 461-5004 Curaçao E-mail: info@centralbank.cw Website: http://www.centralbank.cw
Nadere informatieDGV Rapport. Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen. Risicoanalyses als basis voor een veiliger medicijngebruik
DGV Rapport Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen Risicoanalyses als basis voor een veiliger medicijngebruik Colofon Auteurs Rob Essink, apotheker MPH Paul Geels, verpleeghuisarts
Nadere informatieHeeft u grip op uw medicatieproces?
Heeft u grip op uw medicatieproces? Thuis in de praktijk Grip op uw medicatieproces In uw organisatie draait het om de cliënt. Uw cliënten moeten kunnen rekenen op veilig medicijngebruik. Wanneer geneesmiddelen
Nadere informatieTherapeutic Drug Monitoring bij gebruik van Aminoglycosiden. Ommelander Ziekenhuis locatie Winschoten 10 januari 2018
Therapeutic Drug Monitoring bij gebruik van Aminoglycosiden Ommelander Ziekenhuis locatie Winschoten 10 januari 2018 V2003271 Utrecht, september 2018 1. Inleiding Het inspectieonderzoek TDM Aminoglycosiden
Nadere informatieFunctieprofiel: Senior Managementassistent Functiecode: 0305
Functieprofiel: Senior Managementassistent Functiecode: 0305 Doel Het verrichten van werkzaamheden voor een eenheid op beleidsuitvoerend en ondersteunend gebied, van administratieve, uitvoerende en secretariële
Nadere informatie