ALTERIAS - NIEUWSBRIEF N 5 - DECEMBER 2013

Transcriptie

1 ALTERIAS - NIEUWSBRIEF N 5 - DECEMBER 2013 Beste, ONZE COFINANCIERS TWEE JAAR GEDRAGSCODE ALTERIAS ONLINE 2 SLOTSTUDIE HARMONIA SYS- TEEM AANGEPAST GETUIGENISSEN 3 WERKEN AAN BIO- SLOTSYMPOSIUM 3 DIVERSITEIT AFTER LIFE DE OF CONDUCT FAQ WERKGROEP CO- ALTERNATIEVEN CONTACTINFORMATIE 4 VOOR INVASIEVEN INTERESSANTE LINKS 5 DVD IN DE MAAK 5 SOCIO- ECONOMISCHE 6 STUDIE INVASIEVE FAQ 7 CONTACTINFOR- 7 MATIE De vijfde en tevens laatste nieuwsbrief van het AlterIASproject is een feit, op 31 december 2013 zal het project immers afgelopen zijn. Uiteraard wordt de strijd tegen invasieve planten hiermee niet gestaakt. Op het einde van deze nieuwsbrief stellen we u dan ook graag het After LIFE-programma voor. Vooraleer dit programma echter wordt voorgesteld, hebben we voor u eerst nog de belangrijkste resultaten van de laatste enquête, die de gedragswijzigingen weergeven na vier jaar communicatieacties. Daarnaast hebben we ook de resultaten van twee jaar Gedragscode invasieve planten in België samengevat. Na al deze resultaten geven we nog een laatste keer het woord aan partners van de Gedragscode en tonen we u enkele sfeerbeelden van het Slotsymposium te Gembloux dat plaatsvond op 25 september In deze laatste nieuwsbrief horen ook enkele dankbetuigingen te staan. We danken om te beginnen onze cofinanciers om het AlterIAS-project mogelijk te maken; dank ook aan alle coördinatoren en leden van het AlterIAS-team voor hun inzet van de afgelopen vier jaar, zonder hen was dit alles niet mogelijk geweest; dank aan u allen, abonnees van onze nieuwsbrief, voor uw interesse in het onderwerp van invasieve planten in België. En tot slot willen we alle partners van de Gedragscode bedanken: bedankt voor uw engagement en voor uw actieve bijdrage aan het behoud van de biodiversiteit! Een laatste keer veel leesplezier gewenst! Het AlterIAS-team ALTERIAS-TEAM

2 Gedragscode invasieve planten: balans twee jaar na de lancering 2 In onze nieuwsbrief van september 2012 (n 3) werd de balans opgemaakt van het aantal partners, één jaar na de lancering van de Belgische Gedragscode. Nu, na twee jaar van promotie voeren, is het tijd om de eerste conclusies te trekken. Momenteel zijn 494 professionele groenvoorzieners (inclusief individuele verkooppunten), 464 tuinliefhebbers en 52 organisaties geregistreerd als partner van de Belgische Gedragscode. De verdeling van de partners over de verschillende groepen wordt weergegeven in onderstaand diagram. De volledige databank kan op de AlterIAS-website worden geraadpleegd onder Databank partners. Aantal partners op 19 november 2013 Plantentelers, -verkopers Openbare groendiensten Tuin- en landschapsarchitecten Tuinaannemers Tuinbouwonderwijs Botanische tuinen en arboreta Organisaties Tuinliefhebbers Andere Sinds september 2012 hebben meer dan honderd nieuwe professionele groenvoorzieners de Gedragscode ondertekend, en is er een spectaculaire stijging van het aantal geëngageerde tuinliefhebbers (x3). Op dit moment is 25% à 35% van de openbare groenvoorzieners en 10% à 30% van de professionele groenvoorzieners, die lid zijn van een federatie, geëngageerd in de Gedragscode. Het blijft dus noodzakelijk om de sector nog meer te proberen overtuigen en de Gedragscode te promoten, want zonder communicatie is er maar weinig engagement. Het aantal partners is uiteraard de meest directe indicator voor het succes van de Gedragscode, maar daarnaast zijn er een aantal indirecte elementen die in rekening kunnen worden gebracht; bv. het aantal klanten uit de professionele groensector van een plantengroothandel. Wanneer wordt rekening gehouden met deze indirecte elementen, zijn er meer dan bedrijven en/of verkooppunten die beïnvloed zijn door de Gedragscode. De slotstudie heeft aangetoond dat de kennis over vrijwillige instrumenten zoals Gedragscodes is toegenomen. In 2013 heeft 56% van de telers, 73% van de openbare groenvoorzieners, 69% van de private groenvoorzieners en 24% van de tuinliefhebbers al eens gehoord van de Belgische Gedragscode. De belangrijkste redenen voor het ondertekenen van de Gedragscode zijn (1) milieubewustzijn, (2) positief voor een groen imago, (3) ondersteuning door beroepsverenigingen/organisaties en (4) eenvoudig toe te passen. Vooral voor de Vlaamse telers is de vrees voor strenge(re) wetgeving eveneens een motivatie om zich te engageren in de Gedragscode. De belangrijkste redenen voor het niet ondertekenen van de Gedragscode zijn (1) niet geïnformeerd over de Gedragscode en (2) geen tijd/te druk. Na twee jaar van communicatieacties is nog steeds 45% van de professionele groenvoorzieners en 75% van de tuinliefhebbers niet geïnformeerd over de Gedragscode. Dit benadrukt nog maar eens de noodzaak om de promotie van de Gedragscode in de toekomst verder te blijven zetten. Dit zal dan ook een belangrijk actiepunt zijn van het After LIFEprogramma. Voor zij die wel geïnformeerd zijn, maar zich niet engageerden, is het gebrek aan tijd de meest aangehaalde reden. Hoewel ook nog enkele professionele groenvoorzieners (~20%) het idee hebben dat de Gedragscode het invasieprobleem niet zal oplossen.

3 Van de vijf maatregelen uit de Gedragscode zijn er slechts drie relatief goed gekend bij de professionele groenvoorzieners: (1) stop de verkoop/aanplant van planten van de consensuslijst; (2) verspreid informatie over invasieve planten en (3) promoot het gebruik van alternatieve planten. De gebruiksbeperkende maatregel is de best onthouden maatregel. Dit duidt erop dat Gedragscodes geen overmaat aan maatregelen moeten bevatten, maar idealiter een beperkt aantal gemakkelijk te onthouden en eenvoudig toe te passen maatregelen. Dankzij de communicatie-inspanningen van de Plant anders campagne is er een positieve dynamiek waar te nemen van het aantal partners van de Gedragscode (zie Figuur 1: Kaart met alle partners van de Gedragscode grafiek onderaan). Directe aanspreking (via telefoon, , brieven, ontmoetingen, enz.) is onontbeerlijk in het verspreiden van informatie over een dergelijk iets als de Gedragscode. Het is de meest efficiënte methode om professionele groenvoorzieners te overtuigen om zich te engageren. Maar het is een tijdrovend werkje en de resultaten blijven beperkt: het slaagpercentage van directe aanspreking is geschat op 23%. Men mag niet verwachten dat iedereen die op één of andere manier wordt gecontacteerd ook effectief de Gedragscode zal ondertekenen. De beperkte beschikbaarheid van de telers is hierin één van de grootste obstakels. Gedrag wijzigen is een langetermijnproces voor elk thema gerelateerd aan biodiversiteitsbehoud en dat is voor het onderwerp van invasieve planten niet anders. Het AlterIAS-project en de Belgische Gedragscode invasieve planten moeten gezien worden als een eerste stap in de sensibilisatie die moet worden verder gezet in de toekomst. De huidige resultaten zijn hoopgevend, maar de Gedragscode zal meer dan twee jaar nodig hebben om wijdverspreid te worden toegepast door de groensector. 3 De Gedragscode blijft nog operationeel na het einde van het AlterIAS-project. Deze nieuwsbrief is nog een kans voor het AlterIAS-team om een laatste oproep tot ondertekening van de Gedragscode te lanceren! Word partner op Evolutie van het aantal partners van de Gedragscode

4 Slotstudie: belangrijkste resultaten en gedragswijzigingen 4 Een socio-economische studie werd in 2010 uitgevoerd door het AlterIAS-team bij de start van het project. In het voorjaar van 2013 werd een analoge enquête gehouden. Door de vergelijking van de resultaten van beide enquêtes kunnen we de gedragswijzigingen kwantificeren. Het kennisniveau over invasieve planten (definitie, gevolgen en voorbeelden) was in 2010 reeds verrassend hoog, wat het moeilijk maakte dit nog te verhogen d.m.v. communicatieacties. Toch werd een stijging van het kennisniveau waargenomen bij enkele doelgroepen. In 2013 had een groter aandeel van de professionele groensector een correcte kennis van invasieve planten. Bij de tuinliefhebbers is er echter niets gewijzigd, vermoedelijk omdat slechts een beperkt deel van de tuinliefhebbers in België bereikt is door de communicatiecampagnes en het AlterIAS-project zich in eerste instantie toegespitst heeft op de professionele groensector. Drie elementen (op een totaal van 5) uit de definitie van een invasieve plant, kwamen in 2013 het vaakst naar voor: (1) expansie, (2) negatieve impact op de biodiversiteit en (3) oorsprong. Dezelfde elementen werden het vaakst aangehaald in 2010, maar in 2013 zijn de professionele groenvoorzieners zich wel meer bewust van de negatieve impact die invasieve planten hebben op de biodiversiteit. De economische gevolgen, de gevolgen voor de volksgezondheid en de mogelijke schade aan infrastructuur werden minder vaak aangehaald. De meeste professionele groenvoorzieners konden één of meerdere voorbeelden geven van invasieve planten. De top 10 is weergegeven in figuur 2. Het aantal juiste voorbeelden is gestegen en het aantal foute voorbeelden is gedaald, wat aantoont dat de professionele groensector nu een betere kennis heeft van de lijst met invasieve planten in België. In 2010 werd een tekort aan informatie over invasieve planten aangegeven. In 2013 is de vraag naar informatie ingevuld: de meerderheid van de professionele groensector (64%) voelt zich nu voldoende geïnformeerd over het thema. De kwaliteit van de informatie die geleverd werd door het AlterIAS-project werd positief geëvalueerd door de doelgroepen. Belangrijk in de communicatie rond invasieve planten is het gebruik van positieve boodschappen die de nadruk leggen op de oplossingen en niet op de problemen. Het rapport van de slotstudie is beschikbaar in NL, FR en EN op de AlterIAS-website. Figuur 2: Frequentie van de 10 meest aangehaalde voorbeelden van invasieve uitheemse planten (n=514).

5 Het woord aan... Deze rubriek is voorbehouden voor enkele ambassadeurs die de Gedragscode ondertekend hebben. Ze engageren zich om bepaalde invasieve planten niet meer te verkopen/gebruiken en om klanten of inwoners te informeren over de risico s van deze planten. Hans Vanhoenacker Boomkwekerij Willaert De firma Willaert (boomkwekerij en plantengroothandel) werkt met 80 gedreven medewerkers en heeft een tal klanten uit de professionele groensector. De ondertekening van de Gedragscode heeft dan ook wel wat meer voeten in de aarde gehad dan enkel een al dan niet spreekwoordelijk krabbeltje zetten. Eerst vond verplicht overleg plaats tussen de directie en de dienst aankoop i.v.m. de eventuele economische gevolgen die de ondertekening zou kunnen hebben. Nadat de directie een gunstig advies had gegeven en de Gedragscode was ondertekend, moesten alle planten van de consensuslijst uit de catalogus verwijderd worden en alle kwekers ingelicht worden over dit engagement. Ook het personeel moest grondig geïnformeerd worden over de consensuslijst en over de alternatieven die nu door firma Willaert worden aangeboden. de 5 Gevolgen van de ondertekening van de Gedragscode Weinig of geen klanten reageerden tot nu toe negatief, met uitzondering van enkele tuinen landschapsarchitecten. De meeste klanten zijn positief over het verwijderen van enkele planten van de catalogus en de nu aangeboden alternatieven. De economische gevolgen van het ondertekenen van de Gedragscode zijn zeer moeilijk in te schatten; de bedrijfsomzet lijkt tot nu toe weinig afhankelijk hiervan. Wel is de firma Willaert al enkele (grote) projecten mislopen omdat niet alle klanten de Gedragscode willen ondersteunen (bv. steden en gemeenten). Boomkwekerij Willaert en de Gedragscode in de toekomst De firma Willaert is heel positief over de Gedragscode en het AlterIAS-project. Verwacht wordt echter dat bij eventuele uitbreiding van de consensuslijst met, de economisch belangrijke soorten, Buddleja davidii en Amelanchier lamarckii de bedrijfsomzet wel merkbaar zou kunnen dalen. Bij herziening van de Code zal eveneens het engagement van de boomkwekerij worden herbekeken. Twee jaar na de lancering van de Gedragscode heeft het AlterIAS-project echter, naar de mening van de firma Willaert, nog te weinig plantenkwekers voldoende kunnen informeren over de Gedragscode en de consensuslijst. Een verderzetting van de reeds geleverde inspanningen is dan ook noodzakelijk om voldoende professionelen uit de groensector te betrekken bij het verhaal van invasieve uitheemse planten en hun alternatieven.

6 Wannes Meersmans Provincie West-Vlaanderen Het initiatief van de provincie West-Vlaanderen om deel te nemen aan de werkgroep rond het opstellen van de AlterIAS-gedragscode kwam van de dienst milieu-, natuuren waterbeleid, vanuit het besef dat invasieve planten een probleem kunnen vormen voor onze biodiversiteit. De provincie heeft na ondertekening van de gedragscode ook alle West-Vlaamse lokale besturen aangespoord om hetzelfde te doen. Tot nu toe ondertekenden ook 20 West-Vlaamse gemeenten en steden de Gedragscode. 6 Exotenbeheer in de provinciale domeinen en op groene assen Binnen de provinciale domeinen worden nieuwe aanplantingen steeds uitgevoerd met inheemse bomen, waar mogelijk wordt er ook met autochtoon plantmateriaal gewerkt. De bestrijding van invasieve exoten in de provinciale domeinen spitst zich momenteel toe op Amerikaanse vogelkers in Tillegem en in Godschalk (Gasthuisbossen); Parelvederkruid in Bergelen; Reuzenberenklauw in De Gavers en in Walemote-Wolvenhof en Japanse duizendknoop in het Sterrebos en aan de Kemmelberg. Exotenbeheer in en rond de provinciale waterlopen De belangrijkste invasieve exoten in en rond de West-Vlaamse waterlopen zijn Reuzenberenklauw, Grote waternavel en Reuzenbalsemien. De eerste twee krijgen op dit ogenblik de meeste aandacht, respectievelijk omwille van volksgezondheid en waterbouwkundige redenen. Reuzenbalsemien ontspringt voorlopig de dans, hoewel de soort in de winter lokaal voor kale oevers zorgt, met mogelijkse oeverstabiliteitsproblemen tot gevolg. Acties richting burgers Richting individuele burgers (en hun tuinen) loopt er al enkele jaren een campagne rond de ecologische siertuin. De problematiek van invasieve exoten is hierin een belangrijk aandachtspunt, naast herbicidenvrij beheer, faunavriendelijke beplanting, enz. Verder organiseerde de natuureducatieve poot van de dienst leefmilieu ook enkele informatieve evenementen rond invasieve exoten voor het brede publiek in verschillende bezoekerscentra. Het debat rond het weren van sommige invasieve soorten verliep in het begin vooral met de imkers zeer moeizaam. Mede door de organisatie van enkele gezamenlijke initiatieven is de redelijkheid in het debat gelukkig weergekeerd. De provincie organiseerde zo, samen met de West-Vlaamse imkerverenigingen en de land- en tuinbouwschool te Oedelem een eerste editie van de provinciale plantendag op 30 maart 2013, waarbij de communicatie rond invasieve planten steevast werd meegenomen naar zowel standhouders als bezoekers.

7 Slotsymposium van het AlterIAS-project - Gembloux, 25/09/ Op een prachtige locatie mochten we 240 geïnteresseerden ontvangen. Tijdens de middagpauze werd aan de aanwezigen een lichte maaltijd aangeboden. 2 Tijdens de pauzes konden de aanwezigen nog meer informatie bekomen over de Gedragscode en het AlterIAS-project aan de tweetalige (NL/FR) infostand. In de namiddag werden enkele initiatieven uit het buitenland, gelijkaardig aan de Gedragscode, voorgesteld en werd een blik geworpen op de toekomst van zelfregulerende en wetgevende instrumenten voor invasieve planten in België en Europa. 6 In de voormiddag werden de resultaten van het AlterIAS-project en de Gedragscode toegelicht (zie p. 2-4) en werden verschillende getuigenissen uit de groensector naar voor gebracht (twee van deze getuigenissen zijn te vinden op p. 5-6) Het AlterIAS-slotsymposium werd georganiseerd in samenwerking met de federale administratie (FOD), Waalse en Vlaamse partners (ULg, CTH en PCS). Afwisselend namen Nederlands- en Franstalige sprekers het woord waarbij simultane vertaling was voorzien. Vragen konden gesteld worden zowel aan het einde van de voormiddag als aan het einde van de namiddag. 7

8 Het After LIFE-communicatieprogramma [ ] Op het einde van dit jaar loopt het AlterIAS-project af. De communicatie over invasieve planten zal echter worden verdergezet Een After LIFE-communicatieprogramma (zie hieronder) is in ontwikkeling om het bewustzijn te blijven verhogen en de tijdens het AlterIAS-project ontwikkelde communicatieacties, te bestendigen. Dit programma is ontworpen voor een periode van vijf jaar, met een transitieperiode Het After LIFE-communicatieprogramma van het AlterIAS-project is gericht op acht acties. Een sleutelactie bestaat uit het verzekeren van de continuïteit van de Gedragscode na Op dit moment is deze Code het enige instrument dat d.m.v. zelfregulatie zowel de handel als de aanplant van (enkele) invasieve planten regelt op nationaal niveau. Het After LIFE-programma zal beschikbaar zijn op de AlterIAS-website vanaf 31 december Actie 1: Herdruk en verdeling van het communicatiemateriaal Actie 5: Behoud van de samenwerking tussen de verschillende stakeholders Eens de voorraad van het communicatiemateriaal (brochure, folders en poster) uitgeput is, zal dit materiaal herdrukt worden en verspreid worden naar de organisaties geëngageerd in de Gedragscode. De samenwerking tussen de administraties en de belangrijkste tuinbouworganisaties zal behouden blijven. Een permanente dialoog zal worden voorzien door netwerking en samenkomsten. Actie 2: Herziening van de Gedragscode Actie 6: Promotie van de Gedragscode De Gedragscode zal worden herzien in 2016 tijdens rondetafelgesprekken tussen vertegenwoordigers van de groensector, vertegenwoordigers van de administraties voor leefmilieu en wetenschappers gespecialiseerd in invasiebiologie. De federaties zullen de promotie van de Gedragscode blijven verderzetten en informatie over invasieve planten bezorgen aan hun leden door publicatie van artikels in ledenbladen of nieuwsbrieven, door het organiseren van evenementen enz. Actie 3: Ondersteuning van de partners van de Gedragscode Actie 7: Communicatie naar studenten en het grote publiek verderzetten Federaties/associaties van de groensector zullen de rol van distributiepunt van het communicatiemateriaal vervullen en tevens fungeren als contactpunt. De projectcoördinatoren (ULg, CTH en PCS) zullen opleidingssessies blijven geven aan studenten en evenementen organiseren om het grote publiek te informeren. Actie 4: Onderhouden van de website Actie 8: Monitoren van de Gedragscode De AlterIAS-website zal gedurende vijf jaar worden onderhouden en geüpdatet. De databank van de partners zal nog steeds operationeel zijn om nieuwe ondertekeningen te ontvangen. Op het einde van After LIFE is een monitoring van de Gedragscode gepland om de efficiëntie van dit instrument op lange termijn te bepalen. De partnerdatabank zal op regelmatige basis worden geraadpleegd om de vooruitgang van de Code te analyseren.

9 FAQ Heel wat soorten uit de lijst worden gebruikt in stadsparken en groene ruimtes. Bestaat er een reëel risico dat planten vanuit stedelijke milieus binnendringen in natuurlijke milieus? Dit risico lijkt zo klein Hoe meer een invasieve soort wordt aangeplant in het landschap, hoe groter de kans dat ze op een dag ontsnapt en zich vestigt in een natuurlijk milieu dat gunstig is voor haar verdere expansie. Veelvuldige en herhaalde introducties van invasieve planten (bv. door vrijwillige aanplant) is één van de principes achter het succesverhaal van invasieve sierplanten. In tegenstelling tot de gangbare opvatting, kunnen ook soorten aangeplant in stedelijke gebieden ontsnappen en binnendringen in de natuur. Planten zijn geen statische organismen; ze groeien en planten zich voort. De zaden worden verspreid door de wind, voertuigen en waterlopen. Vogels eten de vruchten en verspreiden de zaden over verre afstand. Lineaire elementen zoals waterlopen, auto- en spoorwegen, zijn ideale verspreidingsvectoren. Groene ruimtes, tuinen, bosrijke zones in steden vormen een wezenlijk onderdeel van een ecologisch netwerk dat deze lineaire elementen verbindt met de natuurlijke milieus die gelegen zijn buiten de steden. 9 Contactinformatie Voor al uw opmerkingen, vragen en suggesties, kan u steeds terecht op ons centraal adres: info@alterias.be Dit project wordt gecofinancierd en gesteund door de Europese Commissie en de federale en regionale administraties die verantwoordelijk zijn voor leefmilieu in België.