SCHOLINGSPLAN JENAPLAN 21 initiële opleiding

Transcriptie

1 SCHOLINGSPLAN JENAPLAN 21 initiële opleiding

2 NEDERLANDSE JENAPLANVERENIGING Februari 2001

3 INHOUD 1. Plaatsbepaling 2. Raamplan Opleiding Jenaplan-Basisonderwijs A. Algemene Criteria B. Inhoudelijke onderdelen B.1. Funderend deel B.2. Praktijkdeel: Wereldoriëntatie Bijlagen 1. Scholing voor de 21 e eeuw: Initiële opleiding en wat daarna komt 2. Het eerste traject van een lange reis 3. Vormen van kennen, wereldoriëntatie en kunstzinnige vorming

4 COLOFON SCHOLINGSPLAN JENAPLAN 21 Initiële Opleiding voor Jenaplan-basisonderwijs door: Kees Both uitgegeven door de Nederlandse Jenaplanvereniging (NJPV) Schagen, februari 2001

5 SCHOLINGSPLAN JENAPLAN 21 initiële opleiding 1. PLAATSBEPALING Dit nieuwe raamplan voor de initiële opleiding voor Jenaplanonderwijs vervangt het raamplan van Aanleidingen tot vernieuwing zijn: a. de inhoudelijke ontwikkelingen die in gang gezet zijn door de Nederlandse Jenaplanvereniging (NJPV): -actualiseren van het Jenaplanconcept voor het basisonderwijs, resulterend in de publicaties Jenaplan op weg naar de 21 e eeuw (1997) en De Rozentuin. Een beeld van een Jenaplanbasisschool. (1999) -het formuleren van Startbekwaamheden Jenaplan-basisonderwijs b. ontwikkelingen in de Pabo-wereld, onder andere de erkenning dat de initiële opleiding altijd gevolgd zal moeten worden door verdere scholing; internationaal is er een sterke tendens naar het bevorderen van een continue persoonlijk-professionele ontwikkeling van leraren c. ontwikkelingen in de samenleving, die om een antwoord vragen (wat voor een groot deel al gebeurde in Jenaplan op weg naar de 21 e eeuw ), ook in de opleiding van leraren voor Jenaplanbasisonderwijs hoe gaan we om met bijvoorbeeld individualisering, verzakelijking, zingevingsvragen, internationalisering en ICT? Leraren blijven leren Er is begonnen met het maken van een schets voor de ontwikkeling van leraren in Jenaplanbasisscholen als persoon en als beroepsbeoefenaar ( persoonlijk-professionele ontwikkeling ) van initiële opleiding tot bij wijze van spreken hun pensionering, in fasen, met bijbehorende ondersteuningsmogelijkheden Leraren zijn nooit uitgeleerd. Een dergelijke schets heeft uiteraard een hoog ideaaltypisch gehalte maar dient om een onderbouwde beleidslijn uit te zetten. Dit opleidingsplan is vervolgens opgesteld als eerste in een reeks scholingsfasen, waarbij met name belangrijk zijn: - initiële opleiding - ingroeifase in de schoolpraktijk - voortgezette brede (na-) scholing na enkele jaren praktijkervaring. Nascholing zal aansluiten op de initiële opleiding en vergeleken met het oude opleidingsplan zijn inhouden soms doorgeschoven naar de nascholing. Metafoor van de reis Het idee / ideaal van levenslang lerende leraren in Jenaplanscholen is ook uitgewerkt in een

6 metafoor de persoonlijk-professionele ontwikkeling van leraren als een reis. Deze metafoor heeft een centrale betekenis voor de opleiding en voor wat daarna komt. Dit beeld moet verinnerlijkt worden door docenten, studenten en de Jenaplanscholen die het ook als een basis kunnen nemen voor hun personeelsbeleid (inclusief functioneringsgesprekken). Het opleidings- (en nascholings-) programma is feitelijk een uitwerking van deze metafoor. Zie bijlage 2. Functie en vorm: de plek van een Jenaplanopleiding binnen huidige Pabo s Hoe bijzonder is de Jenaplanverbijzondering binnen pabo s? Deze vraag speelt al vanaf het allereerste begin van de ontwikkeling van aparte Jenaplan-opleidingen. Destijds was er discussie over de vraag of het wenselijk zou zijn de Jenaplan-opleiding onder te brengen in één opleidingsinstituut, met als voordeel concentratie van deskundigheid en betrokkenheid. Er is gekozen voor een brede aanpak: Jenaplan- verbijzonderingen in goed over het hele land gespreide pabo s. Op deze manier kon beter voeling gehouden worden met de hoofdstroom van het onderwijs en bovendien past deze opzet bij het karakter van het oorspronkelijke Jenaplan-concept. Hoe is dat nu? Er zijn stemmen die beweren dat de verbijzondering steeds minder bijzonder wordt, omdat de ontwikkelingen in de pabo s in een Jenaplan-achtige richting zouden gaan: veel aandacht voor reflectie door studenten, meer actief leren, modellen als probleemgestuurd onderwijs, aandacht voor persoonlijke onderwijsconcepten, etc. De Jenaplan-verbijzondering lijkt ingehaald te zijn door de vernieuwingen in de opleidingsdidactiek, net zoals Jenaplanscholen ingehaald lijken te zijn door algemene ontwikkelingen in het basisonderwijs, die ook kringgesprekken, vieringen, onderzoekend natuuronderwijs, thematische werkweken, etc. hebben. Jenaplan is veel minder exclusief aan het worden. Voor een deel is dat juist, maar de schijn kan hier ook bedriegen. Om bij de pabo te blijven: De plaats van de pedagogiek is vaak niet sterk. Pedagogen zijn daar vaak onderwijskundigen geworden, die vanuit hun achtergrond en opleiding meer op de zakelijk-technische kant van het onderwijs zijn gericht. Opleidingen staan onder druk om snel afgestudeerden te leveren. De organisatie van het onderwijs aan de pabo gaat ook in de richting van minder contacturen, per onderdeel worden punten voor studiebelasting toegekend, er is meer individueel werk van studenten, maar ook meer afstandsonderwijs via ICT, en er zijn andere tekenen van een grotere mate van verzakelijking. Elk op zich hoeven die ontwikkelingen geen probleem te zijn, maar alles samengenomen lijkt er echter minder ruimte te komen voor persoonlijke ontwikkeling en het ontwikkelen van sociale vaardigheden, Jenaplan-kenmerken bij uitstek. Het is bijvoorbeeld de vraag of reflectie binnen de reguliere opleiding niet te eenzijdig gericht is op de techniek van het onderwijzen, waarbij de emotionele, morele, maar ook politieke ( in het klein ervaringen van macht en onmacht, belangenconflicten in de school en grotere onderwijspolitieke) aspecten een marginale plek krijgen. Als dit inderdaad zo is, kan dat als effect hebben dat studenten aan reflecteren niet zo veel belang hechten. Maar er is nog een heel andere reden om maar niet te snel aan te nemen dat de achtergronden en praktijk van Jenaplanonderwijs gemeengoed is geworden of dat dit spoedig het geval zal zijn. Er kan eenvoudig worden vastgesteld dat in basisscholen nog weinig zichtbaar is van wat de wetgever in 1985 voor ogen heeft gestaan. Bovendien lijkt de overheid, en in het verlengde daarvan, vooral geïnteresseerd in onderwijs waarvan leereffect in korte cycli zichtbaar moet worden. Rekenen en taal worden "hoofdvakken" genoemd, zittenblijven komt nog steeds op relatief grote schaal voor, er is weinig samenhang in het schoolprogramma en de school is doorgaans niet in staat om bij te dragen aan een continu ontwikkelingsproces. Een en ander betekent dat studenten in hun stage voor een aanzienlijk deel worden geconfronteerd

7 met basisonderwijs dat (nog) niet aan de wet voldoet. Een opleiding kan samen met omringende Jenaplanscholen aan studenten laten zien dat een goed alternatief, dat genoemde kenmerken mist, voorhanden is. Daarom betekent een vernieuwd Jenaplan-opleidingsprogramma ook een zekere radicalisering: Je moet niet over Jenaplan spreken, je moet het doen ( teach as you preach ), het moet ook voorgeleefd worden door de docenten. Het pedagogische (de grondhouding, het persoonlijke en relationele) krijgt een sterker accent. Het gaat primair om de functie bijvoorbeeld van kringgesprekken en niet zozeer om de uiterlijke vorm. Er wordt gekozen voor verdieping, in plaats van verbreding. Hier kan een grotere spanning ontstaan met de overige onderdelen van de opleiding. Het kan ook een nieuwe uitdaging zijn: een opleiding in huis te hebben die het pedagogische warm houdt, mede ten behoeve van en in wisselwerking met het geheel. Docenten De docenten nemen hier een belangrijke plaats in. Hun grondhouding, kennis van het Jenaplanconcept en vernieuwingsonderwijs in het algemeen, hun didactische en agogische vaardigheden zijn van het grootste belang. In de scholing van docenten zullen deze facetten dan ook een belangrijke rol spelen. Net zoals studenten zullen ook zij reflecteren, oefenen, studeren. Zij zijn voor studenten model voor leraar-zijn in Jenaplan-zin. Funderend- en praktijkdeel Er heeft vernieuwing van de inhouden plaatsgevonden, ten dele ook door herordening van inhouden uit het oude raamplan. In plaats van de zes blokken uit het oude raamplan, wordt nu onderscheid gemaakt tussen een funderend blok (autobiografisch werken, antropologie, achtergronden Jenaplan, groepsprocessen) en een praktijkblok : Wereldoriëntatie. Daarbij is het nadrukkelijk de bedoeling dat beide blokken in elkaar grijpen dat in het funderend blok bijvoorbeeld al gewerkt wordt met leerstof uit de wereldoriëntatie en dat in het praktijkblok voortdurend wordt teruggegrepen op het in het funderend blok geleerde. Het onderscheid is geen scheiding en op den duur zullen beide waarschijnlijk steeds meer in elkaar grijpen en zal het onderscheid wellicht vervagen. Modellen en methodieken Er is een roep om modellen in de opleiding en er is inmiddels een indrukwekkend lijstje van dergelijke modellen, die wenselijk zouden zijn. Kenmerkend voor modellen in de opleiding is, dat ze vaak een pretentie hebben om het geheel van de opleiding te kunnen inkaderen en sturen, dat je er zo n beetje alles aan kunt ophangen. Dat gold in het verleden voor de Didactische Analyse, dat geldt in onze tijd soms voor het APS-model en het model van Korthagen. (als reflectiemodellen) en voor Probleem Gestuurd Onderwijs (als een breder didactisch model). Een model is altijd een reductie van de werkelijkheid, als hulpmiddel om greep op een complexe werkelijkheid te kunnen krijgen. Strijdig met de intentie van de makers krijgen dergelijke modellen in de praktijk van de opleiding snel iets stereotyps, wat op termijn weerstanden kan wekken bij studenten. Oftewel: het middel wordt ervaren als doel in zichzelf ( weer zo n formulier invullen, etc.). De pabo gaat lijden aan modellitis. Het is dus verstandig om niet alles op de kaart te zetten van één bepaald model, maar wel te

8 proberen een zekere samenhang aan te brengen. Daarbij moeten als dat passender is - bepaalde inhouden en vaardigheden naar de nascholing verschoven worden. Je moet niet alles wat mooi en goed is in de initiële opleiding willen stoppen. De methodiek van de persoonlijkheidsdynamieken bijvoorbeeld leent zich beter voor de nascholing, omdat er dan een betere praktijk-context aanwezig is en de betrokkenen ook wat ouder zijn (meer levenservaring). Met de zelfconfrontatiemethode is ervaring opgedaan in de initiële opleiding (zie ook Werkpapier Scholing Jenaplan nr. 7 Zinervaring in en door de loopbaan ) en deze sluit mooi aan bij de kernkwaliteiten. Essentieel is het op het niveau van de opleiding waarmaken (demonstreren) wat je verwacht dat studenten in de schoolpraktijk zullen doen. Dus als je het hebt over coöperatief leren, dan gaat het niet alleen over coöperatief leren in de basisschool, maar evenzeer in de Pabo zelf. Hetzelfde geldt voor ervaringsgerichte dialoog, rekening houden met leerstijlen, etc. Hieronder staan de modellen en methodieken aangegeven in de initiële opleiding voor Jenaplanonderwijs een plek moeten hebben. Daarbij is uitgegaan van de volgende vooronderstellingen: 1. De pabo heeft al een bepaalde centrale reflectievorm gekozen, bijvoorbeeld die van het APS of van Korthagen. Daar kun je dan van uitgaan. Centraal staat hier schema 1 - het pendelschema - zoals dat inmiddels een beproefde plek heeft binnen de scholing Jenaplan. Het is eenvoudig, sluit goed aan bij de metafoor van de reis, kan recht doen aan alle dimensies van onderwijzen (de technisch-ambachtelijke, emotionele, morele en politieke dimensie). Er is binnen Jenaplankringen veel ervaring mee opgedaan en je kunt andere werkvormen en vaardigheden er op een organische wijze mee verbinden. 2. Daar omheen staan verschillende modellen en methodieken die daarvan een verbijzondering zijn: vastleggen, zelfonderzoek, delen, ontwerpen. Ze vormen ook een basis voor vormen van zelfevaluatie, zoals de studenten later in hun praktijk moeten beoefenen. Ze worden verderop in de tekst toegelicht. 3. Voor de meeste genoemde methoden en modellen is informatiemateriaal voor docenten en studenten aanwezig, voor de andere is dat eenvoudig te ontwikkelen. 4. Docenten moeten doorkneed zijn in genoemde methoden en modellen en deze zelf in de pabo (kunnen) hanteren. autobiografische reflectievormen kernkwaliteiten en competenties leerstijlen leiderschapsstijlen zelfconfrontatiemethode dagboek en reflectie daarop pedagogisch actie-onderzoek PENDELSCHEMA

9 verhalend ontwerpen leren ( techniek ) model ontdekkend-onderzoekend en ontwerpcyclus fiets van Jansen muzische vijfhoek coöperatief leren ervaringsgerichte dialoog en klassevergadering Werkpapieren en Materiaalontwikkeling Als ondersteuning van dit nieuwe leerplan is een reeks Werkpapieren scholing Jenaplan gemaakt, primair voor docenten, maar delen daarvan zullen ook voor studenten te gebruiken zijn. Daarnaast is een reeks papers Achtergronden Wereldoriëntatie Jenaplan in ontwikkeling. Verder zullen nieuwe teksten en readers gemaakt worden en wordt gewerkt aan het samenstellen van katerns die voor studenten en docenten gebruikt kunnen worden, zoals: Tijd en ruimte (samen met de SLO), Reflectievormen, Vormen van kennen van de werkelijkheid en de wereldorëntatie (waaronder De kunst van het leren en het leren van de kunst ), Zin en onzin van ICT in basisschool en opleiding.

10 2. RAAMPLAN OPLEIDING JENAPLAN- BASISONDERWIJS De opleiding voor het Diploma Jenaplanonderwijs is voorbehouden aan daartoe erkende opleidingen. Deze erkenning (licentie) vindt plaats door de Nederlandse Jenaplanvereniging en geldt telkens voor twee jaar. Het diploma Jenaplan-basisonderwijs is door de Minister van Onderwijs erkend (d.d. 1 aug. 1988) als aanvullend bewijs van bekwaamheid, in de zin van artikel 105 van de Wet op het Basisonderwijs. Elke door de NJPV erkende opleiding geeft de opleiding vorm in overeenstemming met landelijk geformuleerde normen - het RAAMPLAN OPLEIDING JENAPLAN-BASISONDERWIJS. Dit raamplan kent twee onderdelen: een lijst van algemene criteria (A.) en een uitwerking van inhoudelijke onderdelen/ themavelden (B.). A. ALGEMENE CRITERIA 1. De opleiding voor Jenaplanonderwijs maakt deel uit van het onderwijskundig beleid van de hogeschool De initiële opleiding-als-geheel mag wat betreft filosofie en vormgeving niet strijdig zijn met het Jenaplan-onderwijsconcept. De Jenaplan-verbijzondering mag geen 'Fremdkörper' zijn binnen het geheel van de opleiding. Dit krijgt vorm in: - groepering - het belang van samenwerken en -spreken -de sociale component van het onderwijs - tegenover een te ver doorgevoerde individualisering/ fragmentarisering/ atomisering van het opleidingsprogramma; - ordening van de inhouden: streven naar betekenisvolle gehelen middels vakkenclustering en/of projectonderwijs, naast voortschrijdend vakonderwijs; - een sterke nadruk op leren reflecteren door studenten (en docenten), inclusief de emotionele kant van het onderwijzen; - in het opleidingsonderwijs zelf demonstreren wat pedagogisch/ didactisch wordt voorgestaan. - gedurende de eerste twee jaren van de initiële opleiding aandacht geven aan voor Jenaplanonderwijs essentiële aspecten van goed onderwijs, in het bijzonder aan kringgesprekken, spel, werken in groepen, en ontdekkend-onderzoekend en ervaringsgericht leren. 1.2 Gedurende de eerste jaren van de initiële opleiding, voorafgaande aan de keuze voor de Jenaplan-verbijzondering, worden de studenten grondig geïnformeerd over verschillende traditionele vernieuwingsrichtingen en Jenaplan in het bijzonder, zodat er een bewuste keuze voor Jenaplanonderwijs gedaan wordt. Deze keuze wordt begeleid Het opleidingsprogramma Jenaplan is ondergebracht in een aparte stroom voor studenten die voor Jenaplan hebben gekozen; voor het vormgeven van deze stroom

11 gelden de onder 1.1. bij 'groepering' genoemde criteria; eenheden van dit programma kunnen deel uitmaken van het reguliere programma dat voor alle studenten geldt De opleiding voor Jenaplanonderwijs wordt uitgevoerd door een kernteam van minimaal twee en bij voorkeur drie kerndocenten[1]. Waar dat verrijkend is worden gastdocenten uit de eigen Pabo, uit de praktijk of anderen van buiten de Pabo aangetrokken. Als regel is het Jenaplan-kernteam ook betrokken bij de nascholing ten behoeve van het Jenaplanonderwijs Het instituut heeft een benoemings- en intern professionaliseringsbeleid dat gericht is op het verzekeren van continuïteit en kwaliteit m.b.t. de opleiding voor Jenaplanonderwijs Van de docenten die de Jenaplanverbijzondering verzorgen mag verwacht worden dat zij: - werk- en stage-ervaring in Jenaplanonderwijs hebben en bijscholing op dat gebied volgen; - affiniteit hebben met Jenaplan; - regelmatige contacten hebben met Jenaplanscholen, participeren in een of meer Jenaplan-regio's; - waar mogelijk betrokken zijn bij nascholingscursussen Jenaplan; als het instituut een Jenaplan-licentie heeft voor zowel initiële opleiding als nascholing wordt er gestreefd naar een wisselwerking tussen beide, inclusief de inzet van de voor Jenaplan verantwoordelijke docenten Het opleidingsinstituut beschikt over actuele Jenaplandocumentatie, die tenminste het basispakket aan literatuur voor studenten en docenten omvat. De in de Jenaplan-verbijzondering betrokken studenten hebben, voor een sterk gereduceerd tarief, een abonnement op Mensen-kinderen. Als basisliteratuur voor alle hieronder uitgewerkte onderdelen geldt verder: - Ad. W. Boes, Jenaplan, historie en actualiteit, laatste druk, CPS, Hoevelaken, Peter Petersen, Van didactiek naar onderwijspedagogiek, Amersfoort/CPS, 1997 (met werk-en studiewijzer) of Het kleine Jenaplan - Kees Both, Jenaplan op weg naar de 21e eeuw. Een concept voor Jenaplanbasisonderwijs, Amersfoort/CPS, Kees Both/Jaap Meijer/Henk Veneman, De Rozentuin. Een beeld van een Jenaplanschool, Schagen/NJPV De opleiding voor Jenaplanonderwijs heeft de volgende kenmerken: 2.1. De opleiding voor Jenaplanonderwijs begint omstreeks halverwege de opleiding De stage in het basisonderwijs wordt vanaf het begin van de opleiding voor Jenaplanonderwijs doorgebracht op tenminste twee Jenaplanscholen, gespreid over alle leeftijdsgroepen (bouwen) en gedurende tenminste 70 dagen in totaal Het opleidingsprogramma kent de volgende onderdelen: Een Funderend blok, waarbinnen aandacht wordt gegeven aan: - De metafoor van de reis als verbindend element in de persoonlijke en

12 beroepsontwikkeling van leraren - Portfolio als verbindend element - Autobiografische reflectie, onder andere op ontwikkeling en leren - Antropologie van het kind - Historie en grondbegrippen van het Jenaplan - Aspecten van wereldoriëntatie en de basisactiviteiten - Groepsprocessen. Een Praktijkblok Wereldoriëntatie - waarbinnen aandacht wordt gegeven aan: - Wereldoriëntatie (inclusief kunstzinnige vorming) - Wereldoriëntatie in het geheel van Jenaplan-basisonderwijs (ritmisch weekplan, basisactiviteiten, cursoria, groeperingsvormen, vormgeving en gebruik van de ruimte) - Onderzoeken van de praktijk, met name antropologie van het kind in de schoolpraktijk en het pedagogisch actie-onderzoek, als oriëntatie op vormen van zelfevaluatie - De school als organisatie (waaronder het lid-zijn van een schoolteam). In het Funderend blok komen al aspecten van het praktijkblok aan de orde, zodat beide blokken in elkaar grijpen. De opleiding bepaalt zelf of en in hoeverre de onderdelen van het praktijkblok geïntegreerd of (meer) afzonderlijk worden aangeboden Behalve aan deze onderdelen dient in de opleiding aandacht gegeven te worden aan een aantal onderwerpen uit de vak- en vormingsgebieden, waaronder in elk geval: de leerlijn ruimte en tijd voor 4-12-jarigen, functioneel aanvankelijk lezen, taal en wereldoriëntatie, wiskundige wereldoriëntatie, inscholingscursussen voor drama en enkele andere kunstzinnige disciplines, alsmede de plek van ICT binnen een Jenaplanschool Er wordt van uitgegaan dat in de algemene (=niet-jenaplan) stroom van de opleiding aandacht wordt besteed aan met Jenaplan verwante ontwikkelingen, zoals de traditionele vernieuwingsscholen en hun wortels in de Nieuwe Schoolbeweging (New Education Fellowship), Kees Boeke, Freinet, ontwikkelingsgericht- en ervaringsgericht onderwijs, Reggio Emilia In didactische vormgeving en organisatie wordt zoveel mogelijk parallellie nagestreefd met werkwijzen van het Jenaplanonderwijs, waaronder het hanteren van didactische principes als coöperatief en exemplarisch leren, het ontdekken van eigen sterke punten door/bij studenten en reflectie op eigen ervaringen. Ook hier geldt, zoveel als mogelijk is, het vorm-volgt-functie-principe De afsluiting van de opleiding wordt onder andere gekenmerkt door: -Een persoonlijke reflectie van de student op het in de Jenaplan-verbijzondering geleerde. Het portfolio vormt hiervoor de basis. -Waar mogelijk het uitgaan van principes van authentieke evaluatie (functionaliteit en openbaarheid), zoals bijvoorbeeld: -het verzorgen van een presentatie over een concreet thema voor medestudenten

13 en/of mentoren (symposium) en/ of -het ontwikkelen van (theoretisch en praktisch) goed onderbouwde middelen en onderwijsontwerpen voor de praktijkschool en /of -het schrijven van een publicatie voor een tijdschrift, met name ook in Mensenkinderen. -Betrokkenheid van een vertegenwoordiger van de NJPV-regio. 3. Met het oog op de opleiding voor Jenaplanonderwijs worden de volgende relaties onderhouden: 3.1. Het opleidingsinstituut participeert in de Werkgroep Opleidingen Jenaplan van de NJPV, die vertegenwoordigd is in de Kring Scholing en Begeleiding van de NJPV De opleidingen Jenaplan participeren in het regiowerk van de Nederlandse Jenaplanvereniging in de eigen regio, waarbij de regio meedenkt over de vormgeving van de opleiding en participeert in de evaluatie (visitatie) van de opleiding Ten behoeve van studenten (kennismaking met landelijke Jenaplan-documentatie en als bron van informatie) en docenten wordt samengewerkt met de Suus Freudenthal Bibliotheek van de NJPV in Assen. De bibliotheek wordt gebruikt als informatiebron. Voor anderen waardevol materiaal (o.a. werkstukken) worden ter beschikking gesteld van de bibliotheek De opleiding Jenaplan is bereid degenen die door de NJPV aangesteld zijn om de kwaliteitsbewaking te verzorgen, te ontvangen en adequaat te informeren Het opleidingsinstituut stuurt jaarlijks voor 1 oktober de leerplandelen (IWP en/of studiegids) die betrekking hebben op de opleiding voor Jenaplanonderwijs toe aan de Kring Scholing en Begeleiding. Onderwijsmaterialen (werkboeken, e.d.) die in de Jenaplan-verbijzondering van de hogescholen worden gebruikt, worden ter beschikking gesteld aan een landelijk info-punt (i.c. de Suus Freudenthal Bibliotheek), waar ze ingezien kunnen worden De Jenaplan-verbijzonderingen leveren regelmatig bijdragen aan Mensen-. kinderen, in de vorm van artikelen. 4. Algemene doelen van de opleiding voor het diploma Jenaplanonderwijs. Aan het eind van de opleiding moet de student het volgende kunnen zeggen en het opleidingsinstituut moet dat kunnen bevestigen: (1) Ik ben mij bewust wat voor leraar ik wil zijn (werkconcept) en kan aangeven wat het Jenaplan daarin voor mij betekent (persoonlijk Jenaplanconcept). (2) Ik heb meer inzicht gekregen in mijn mogelijkheden (kernkwaliteiten) en in zaken die mij moeilijk vallen. Ik ken en voel de noodzaak mij verder te ontwikkelen tot leraar in het Jenaplanonderwijs en weet dat er nog een lange reis voor mij ligt. Ik heb voldoende bagage meegekregen voor deze verdere ontwikkeling waaronder kennis van de achtergronden van het Jenaplan, verschillende vormen van reflectie op mijn leren en ontwikkeling en mijn ontwikkelingsbehoeften, het kunnen onderzoeken van mijn eigen praktijksituatie (pedagogisch actie-onderzoek), studievaardigheden, het kunnen leren van en met anderen, zicht op bronnen voor deze ontwikkeling, waaronder voortgezette scholing.

14 (3) Ik weet en heb ervaren dat gevoelens en emoties een belangrijke rol spelen in het onderwijs en heb realistische manieren gevonden om daarmee om te gaan zoals vormen van reflectie en expressie en het delen met anderen (vormen van onderlinge consultatie in een groep). (4) Ik ben als beginnend leraar voldoende toegerust voor het leidinggeven aan een stamgroep, wat betreft didactische en pedagogische vaardigheden, kennis van kinderen en leerstof, pedagogische houding, zelfvertrouwen en zelfinzicht, het kunnen en durven omgaan met ouders. Ik ben bereid en in staat om de morele verantwoordelijkheid voor kinderen die mij toevertrouwd worden te aanvaarden en weet ook van de grenzen daarvan. (5) Ik weet en voel mij als beginnend leraar voldoende toegerust om een plek te kunnen vinden in een schoolteam van een Jenaplanschool en tevens een eigen bijdrage te leveren binnen een team. Ik heb leren omgaan met belangen en belangentegenstellingen, weet ook hoe ik moet opkomen voor mijn eigen belangen en rekening moet en kan houden met de belangen van anderen. Ik weet dat ik de eerste jaren in de schoolpraktijk extra kwetsbaar ben en heb nagedacht over manieren om daar op een goede wijze mee om te gaan.

15 B. INHOUDELIJKE ONDERDELEN B.1. FUNDEREND DEEL B.1.1. Reflectie, biografie en antropologie A. Doelen 1. Ik ben mij ervan bewust dat ik in mijn voelen, denken, waarderen en handelen ook met betrekking tot onderwijs en het werken met kinderen mede gevormd ben door mijn eigen levensverhaal en ben in staat daarover na te denken. 2. Ik kan me inleven in de metafoor van de reis, als beeld van mijn persoonlijke- en beroepsontwikkeling en van de ontwikkeling van kinderen. 3. Ik kan nadenken over mijn eigen handelen in mijn omgang met mede-studenten, in de school met kinderen oftewel over de vraag waarom doe ik wat ik doe en zoals ik het doe? 4. Ik ben mij bewust van de betekenis van zingeving in de ontwikkeling van mensen, ook bij mijzelf, en probeer voor mijzelf helder te krijgen wat mijn bronnen van zingeving zijn. Ik ken de betekenis van verwondering en ken zelf ook momenten van verwondering, ook in PABO en basisschool. 5. Ik ben op de hoogte van het onderscheid tussen geleefde, gesproken en besproken waarden[2], heb meer zicht gekregen op mijn eigen (gesproken en geleefde) waarden en de relatie daarvan met de basisprincipes Jenaplan (mijn persoonlijke interpretatie daarvan) en kan daarover met anderen communiceren. 6. Ik ben mij bewust van de noodzaak om op een gezonde manier om te gaan met de spanning tussen voor mij wezenlijk waarden ( idealen ) en de weerbarstige werkelijkheid en heb erover nagedacht hoe om te gaan met teleurstellingen en de noodzaak van het sluiten van compromissen, zonder eraan onderdoor te gaan of (cynisch) mijn idealen overboord te zetten. 7. Ik ben mij ervan bewust dat er verschillende manieren van kennen van de werkelijkheid zijn meer nabij en invoelend en meer afstandelijk en objectief: praktisch- wetenschappelijk (in verschillende vormen) muzisch-esthetisch beschouwend (filosofisch) spiritueel[3]. Ik kan dergelijke manieren van kennen benoemen en herkennen en heb ze in de opleiding ervaren. Ik ken in dit verband de betekenis van de verbeelding en vormgevingen daarvan en heb daar ook ervaring mee in het nadenken over mijn leven en werk, de maatschappij en de werkelijkheid om mij heen. 8. Ik ben op de hoogte van verschillende theorieën over de ontwikkeling van kinderen, heb een poging gedaan die ook de betrekken op mijn eigen ontwikkeling en kan ook aangeven wat van deze theorieën waardevol is voor de praktijk van het Jenaplanonderwijs. 9. Ik ben bekend met actuele opvattingen over leren, kan een relatie leggen met het Jenaplanconcept en met mijn eigen manier(en) van leren en die van kinderen in de basisschool. Ik heb nagedacht over leerstijlen, inclusief die van mijzelf en andere facetten van mijn leren. 10. Ik ben bekend met het ruimte- en tijdsbegrip, zoals die in de langlopende leerlijnen voor ruimte en tijd van WO-Jenaplan zijn uitgewerkt (met aandacht voor de beleving van ruimte en tijd). Ik kan deze betrekken op mijn eigen bestaan en ontwikkeling en die van kinderen..

16 11. Ik heb nagedacht over mens-zijn als zodanig en over verschillen tussen mensen en kan dat betrekken op de omgang met mede-studenten en het leven en werken in de PABO en op kinderen. 12. Ik ben mij ervan bewust dat gevoelens en emoties een belangrijke rol spelen in het onderwijs en heb middelen gevonden om deze te uiten en te delen. 13. Ik besef heel goed dat onderwijzen te maken heeft met waarden, met ethiek en het verantwoordelijk zijn voor (mijn eigen handelen ten aanzien van) kinderen en heb nagedacht over de inhoud en grenzen daarvan. 14. Ik heb nagedacht over metaforen voor onderwijzen en heb voor mijzelf een belangrijke metafoor gevonden. 15. Ik weet het schrijven van een pedagogisch dagboek te waarderen en raak steeds meer bedreven in het schrijven en het reflecteren op mijn dagboek. Ik heb ook andere reflectievormen leren kennen en waarderen zoals het pendelschema, het Kernkwaliteitenspel, de Zelfconfrontatiemethode, vormen van autobiografische reflectie, het reflectief lezen van teksten. B./C. Werkwijzen en inhouden - Verdiepte start: Het is hier belangrijk om, bij het begin van de verbijzondering, indringend met een aantal zaken bezig te zijn. Een aantal zaken zijn al eerder in de opleiding aan de orde geweest, het gaat nu om een verdiepte start, via bijvoorbeeld: -De leermeester- oefening - van wie heb ik belangrijke dingen geleerd? Wat was daar belangrijk aan en hoe kon ik dat van deze leermeester(es) leren? -Een inhoudelijk WO-thema uitdiepen, met betrekking tot zelfervaring en wat leren is, zoals bijvoorbeeld het volgen van de ontwikkeling van de maan gedurende een periode en dat uitwisselen en verdiepen, De Machten van Tien (dia s bekijken, op ervaring reflecteren). -Waar voel je je thuis (ruimtelijk)? -Werken en spelen met poëzie. -Interviews met ervaren leerkrachten en schoolleiders van Jenaplanscholen ook in de PABO. Er zijn hier verschillende mogelijkheden, die recht doen aan verschillen tussen PABO-docenten en studenten. Essentieel is een existentiële ervaring en ontmoetingen mogelijk maken. - Metaforen voor onderwijzen: een leraar is als een. Deze zijn persoonlijk, maar zeggen vaak ook iets over maatschappelijke opvattingen over leraar en school. Deze metaforen en de inhoud daarvan worden periodiek opnieuw bezien, ze ontwikkelen zich. - Kritische ervaringen en personen in mijn eigen ontwikkeling, welke van invloed (kunnen) zijn op mijn zelfbeeld als (toekomstige) leraar in een Jenaplanschool. - Mens-zijn en kind-zijn: wat is wezenlijk voor (mijn) mens-zijn? Wat is het specifieke van het kind zijn als levensfase en van het beroep dat zij op ons doen? Eigen kind-ervaringen en belevingen. Confronteren met teksten over antropologie (van het kind), waaronder die van Lea Dasberg en met kinderliteratuur. Basisbehoeften, c.q. grondkrachten in de ontwikkeling van kinderen (en wat daarop volgt): de bijdrage van onder meer Else Petersen en M.J. Langeveld aan de antropologie van het kind en de betekenis daarvan voor de onderwijspraktijk.

17 - De spanning tussen ideaal en werkelijkheid ook tussen mijn Jenaplan-idealen en ontwikkelingen in mijn eigen bestaan en de samenleving en de praktijk van het onderwijs: de waarde en de gevaren van hoge idealen, proberen radicaal denken ( groot denken ) en behoedzaam handelen ( kleine stappen zetten, compassie hebben met mensen) te combineren, ook ten aanzien van jezelf. Het hierover interviewen van ervaren groepsleid(st)ers en directeuren van Jenaplanscholen en anderen kan inspireren en ontnuchteren. Ook het omgaan met ideaalbeelden, zoals De Rozentuin, hoort hiertoe. Er ligt hier een belangrijk verband met zingeving en inspiratie. - Leren en ontwikkeling een moderne Jenaplanvisie mede verbinden met reflectie op het eigen leren (leerstijl, e.a.). - Vormen van kennen van de werkelijkheid: onderzoeken, muzisch esthetisch, beschouwen (filosofie) schouwen (spiritualiteit), praktisch (praxis) en de interacties daartussen. Hiervan zowel de achtergronden vormgeving, onder andere via met deze vormen van kennen samenhangende didactische modellen: stappen ontdekkend-onderzoekend leren en ontwerpcyclus ( techniek ), muzische vijfhoek, verhalend ontwerpen, fiets van Jansen. Zie bijlage 2. Diverse van deze modellen worden ook in de Pabo zelf gepraktiseerd. -Het mensbeeld dat ten grondslag ligt aan de (sociale) basisactiviteiten gesprek, spel, werk en viering en de innerlijke verwerkingsvormen mediteren, overwegen, bidden, zich verdiepen in.., filosoferen. Opvattingen over presteren: geen prestatiecultus, wel een prestatiecultuur. De doelen, inhouden en werkwijzen van dit onderdeel komen spirodynamisch enkele keren, op hoger niveau, terug. Het pendelen, in verschillende vormen, is de belangrijkste strategie voor reflectie: pendelen tussen "Wat en hoe doe ik?" (De praktijk), "Hoe praat ik daar over?" (Wat vind ik er van) en "Wat hebben anderen mij te bieden?" (De informatie.) Delen van de achtergrond-katerns van het ervaringsgebied Mijn leven kunnen hier als studiemateriaal gebruikt worden, evenals de leerlijnen voor ruimte en tijd. D. Basisliteratuur voor studenten -de metafoor van de reis [ nog te maken studentenversie ] -Katern Reflecteren, waarin ook modellen zijn opgenomen, plus methodieken (dagboek, reflectie op dagboek, en artikelen over zelfreflectie (uit de werkpapieren) en werken met metaforen. -hoofdstuk 3 - Leren - uit Jenaplan op weg naar de 21 e eeuw -Else Petersen - De Grondkrachten van de kinderlijke ontwikkeling en de school -Nieuw te kiezen teksten over mens-zijn en kind-zijn, o.a. uit Langeveld Studien zur Anthropologie des Kindes, basisbehoeften (EGO), teksten vanuit OGO. -stukken uit map Ervaringsgebied Mijn Leven, en van Leerlijnen Ruimte en Tijd. Beide apart gebundeld in katerns.

18 -Artikelen over de vormen van kennen van de werkelijkheid en over de didactische modellen. E. Literatuur voor studenten: facultatief -Lea Dasberg Grootbrengen door kleinhouden - een nog op te stellen uitvoerige lijst van keuze-literatuur B.1.2. Achtergronden van het Jenaplan [ Dit onderdeel moet zoveel mogelijk verbonden worden met het voorgaande, met biografische reflectie.] A. Doelen 1. Ik ken de belangrijkste feiten uit het leven van Peter Petersen en ik kan die plaatsen in de tijd waarin hij leefde. 2. Ik ken en begrijp een aantal kernbegrippen uit het Jenaplanconcept van Petersen en ik weet wat hij daarmee beoogde. Ik ben op de hoogte van de structuur van het planningsdenken in de Onderwijspedagogiek van Petersen en ken voorbeelden van planning en uitvoering in deze zin. 3. Ik heb kennis gemaakt met bronnen over de praktijk van universiteitsschool in Jena en me een beeld gevormd over het onderwijs daar en toen. 4. Ik ken de ontwikkelingsgeschiedenis van het Jenaplan in Nederland in hoofdlijnen en de geschiedenis van één Jenaplanschool in het bijzonder. 5. Ik ken de achtergrond van enkele kernbegrippen van het Nederlandse Jenaplan, zoals deze door Suus Freudenthal zijn geformuleerd en later in de basisprincipes Jenaplan vorm hebben gekregen en ben tevens bekend met het actuele basisschoolconcept zoals beschreven in 'Jenaplan op weg naar de 21e eeuw' en De Rozentuin. Een beeld van een Jenaplanschool. 6. Ik herken de basisprincipes in diverse praktijksituaties en ik ben me bewust van het feit dat De Rozentuin een (onder gunstige omstandigheden realiseerbaar) ideaalbeeld van een Jenaplanschool is: zo kan het en niet zo hoort het. 7. Ik heb enig zicht gekregen op de subjectieve beleving van het Jenaplanconcept van mentoren. 8. Ik ben me bewuster geworden van mijn eigen opvattingen over de werkelijkheid, over mensen en hun samenlevingen en over opvoeding en onderwijs die daarbij passen. 9. Ik heb serieus gewerkt aan het ontwikkelen van een pedagogische houding, die gekenmerkt wordt door respect voor de persoon en eigenheid van elk kind (inclusief wederkerig taalgebruik, empathisch vermogen en responsiviteit), echtheid, vertrouwen in kinderen en hun ontwikkelingskracht en het verwerven van het vertrouwen van kinderen, zelfvertrouwen en reflectiviteit. 10. Ik kan aangeven hoe ik tegenover Jenaplanonderwijs sta, waarom ik daarvoor gekozen heb en wat ik daarmee wil. B. Inhouden

19 - Peter Petersen en Jenaplan in zijn tijd. -De structuur van de Onderwijspedagogiek, met als kernbegrippen: pedagogische situatie, Führung des Unterrichts en Führung im Unterricht, open en gesloten planning, schoolwoonkamer, leiderschap, stamgroep, leren in vrijheid, pedagogische houding, groepswet, sociale grondvormen (gesprek, spel, werk en viering) en individuele grondvormen ( schouwen, verwondering, beschouwen, mediteren, gebed, e.a.), de betekenis van levensbeschouwing ( Gott ), prestatie, leren, ontwikkeling, opvoeding, vorming. -Globale geschiedenis van Jenaplan in Nederland. -Suus Freudenthal (biografie) en Jenaplan in haar tijd. -Kernbegrippen van Suus Freudenthal -Inhoud en structuur van een eigentijds Jenaplanconcept: basisprincipes Jenaplan, Jenaplan op weg naar de 21 e eeuw -De praktijk van de universiteitsschool (aan de hand van het logboek van Hans Wolff). - De Rozentuin, als eigentijds beeld van Jenaplanonderwijs. C. Werkwijzen Bij dit onderdeel bestaat het gevaar van overkill aan feiten, begrippen en theorieën. Het principe vorm-volgt-functie betekent op dit terrein dat de zelfwerkzaamheid van de studenten moet worden gestimuleerd en de thematiek zo dicht mogelijk bij huis gebracht wordt. Bijvoorbeeld -Taakverdelend groepswerk Bestuderen van en inleven in biografie en denken van Suus Freudenthal en deze plaatsen in haar tijd presenteren in vorm van dramatische schetsen, met aandacht voor de maatschappelijke context. Anderen voor Petersen. -Brieven schrijven aan Petersen, Suus Freudenthal, Hans Wolff, vanuit het nu. -Relatie leggen tussen kernbegrippen bij Petersen en Suus Freudenthal en actuele discussies. -Maatschappij ik wij de school: de tendensen uit hoofdstuk 2 van Jenaplan op weg naar de 21 e eeuw gebruiken voor een analyse (in kleine groepen, taakverdelend en parallel minstens drie groepjes bespreken dezelfde tendensen) van het eigen leven, de positie van het beroep van leraar en van Jenaplan en Jenaplanscholen in de huidige samenleving. De bevindingen ter commentaar voorleggen aan groepsleid(st)er en directeuren van Jenaplan-basisscholen, zo mogelijk in de vorm van een forumdiscussie. -Methodiek van close reading van verteerbare stukken uit de Onderwijspedagogiek (in het laatste studiejaar, als dingen op hun plek kunnen vallen ). -Analyse van stukken uit het logboek van Hans Wolff: Wat doet Wolff? (Führung des en im ). Welke inhouden komen aan bod? Welke ruimte hebben de kinderen voor intitiatief? Zou je in deze groep willen zitten als kind? Bepaalde zaken worden bewust uitgesteld tot het einde van de studie (waar ervaringen en inzichten op hun plek kunnen vallen ) en tot de nascholing. Hoorcolleges zijn zoveel mogelijk verhalend en interactief- stukjes lezen en kort bespreken, casus, etc.

20 D. Basisliteratuur voor studenten: verplicht -Jenaplan historie en actualiteit : hoofdstuk 1, 2, 3, 5, 7 en 9 (stuk over Kees Boeke) -Jenaplan op weg naar de 21 e eeuw hoofdstuk 1, 2 en 4 en 6.1 en 6.2 -Een lagere school volgens de basisprincipes van de leef- en Werkgemeenschapsschool: dezelfde week in parallel groepswerk, verschillende weken vergelijken in taakverdelend groepswerk resultaten zoveel mogelijk visualiseren -Delen van Van didactiek naar onderwijspedagogiek en / of van Het kleine Jenaplan -De Rozentuin. Een beeld van een Jenaplanschool -Basisprincipes Jenaplan E. Literatuur voor studenten: facultatief Hiervoor wordt een keuzelijst opgesteld, die regelmatig geactualiseerd wordt.