1 Westerse versus niet-westerse geschiedenis

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "1 Westerse versus niet-westerse geschiedenis"

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 3821 woorden 8 september ,5 8 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Edo-Japan, de wereld van Shinto, Sjogoen en Samoerai Vóór de buitenlandse beïnvloeding leefde Japan in een zelfgekozen isolement. Buitenlanders mochten Japan van niet betreden en Japanners mochten zelf ook niet over hun grenzen. De Japanse samenleving ontwikkelde zich volgens een eigen dynamiek Edo-periode. De niet-westerse geschiedenis is de geschiedenis van alle gebieden buiten Europa. Het Westen zou modern zijn en het niet-westen ouderwets en achterhaald. De niet-westerse geschiedenisverhalen worden verteld vanuit het perspectief van de niet-westerse cultuur. Wat eigen of karakteristiek aan een cultuur is, wordt getoond. De geschiedenis van een niet-westers land levert het meest karakteristieke beeld op wanneer dit land nauwelijks contacten onderhield met andere gebieden. 1 Westerse versus niet-westerse geschiedenis Bekend is beschaafd, vreemd is onbeschaafd Grondlegger van de geschiedschrijver is Herodotus. Hij gebruikte de termen vreemd, wild en barbaars. Zijn eigen cultuur noemende hij de beschaving. 16e en 17e eeuw waren de contacten van Europa met de wereld toegenomen. Eigen cultuur werd beschaafd genoemd, de niet-westerse volken waren vreemd en barbaars. * Die termen (vreemd, barbaars) vormden eeuwenlang de kern van de Europacentrische waarneming. Eerst waren het termen voor de soorten culturen en later als stadia in het proces van de ontwikkeling. Moderniseringstheorie over de geschiedenis: Jagers en vissers Veehouders en landbouwers Kooplieden en ambachtslieden Deze theorie kreeg bekendheid door Adam Smith, de grondlegger van het liberalisme. In de 18e eeuw was er nog bewondering en begrip voor het niet-westen, in de 19e eeuw stonden Europeanen arrogant en met een superieur gevoel er tegenover. In de 19e eeuw vereenvoudigde ze de moderniseringstheorie. Onder de invloed van industriële revolutie bleven industriële en pre-industriële fasen over. Industriële fase maatschappij vol veranderingen. Ontwikkeling stoommachines, treinen en fabrieken. Er was ontwikkeling naar hoger plan. Pre-industriële fase deze had Europa al lang achter zich gelaten. Niet-Europese gebieden waren nog wel in dit stadium. Er was geen geschiedenis in de zin van ontwikkeling. Stilstand en stagnatie waren kenmerken van deze fase. Oosterse termen onveranderlijk, achterlijk en traditioneel. Tot in de 20e eeuw bleef het negatief. Pagina 1 van 9

2 Europa ontdekt de wereld, maar vindt geen geschiedenis Boek over de niet-westerse geschiedenis Europe and the people without history. Beschrijft de Europese expansie vanaf ong Er was veel aandacht aan de niet-westerse volken in dit boek. Traditionele geschiedenisverhalen gingen over de veroveraars van de gebieden, de expansie. Er was eigenlijk geen aandacht voor het overwonnen volk, die waren primitief en oninteressant. Volken zonder geschiedenis. Begin van de geschiedenis van de niet-westerse volken werd genomen vanaf het punt dat de Europeanen kwamen. Ook voor de Europeanen was er al geschiedenis, het stond niet stil in die gebieden. Oorlog, handel, welvaart, religie, kunst en wetenschap waren er ook. Ze voerden handelingen uit dus was er geschiedenis. Europeanen hadden geen objectieve kijk op die wereld door hun eigenwaan. Religieus superioriteitsgevoel en ontwikkeling in technologie waren gevaarlijk. De geschiedschrijving van het niet-westen De geschiedschrijving over de niet-westerse volken gingen eigenlijk alleen over hoe de westerlingen aan land kwamen, en langzaam aan de macht kwamen. Het verhaal had een treurig slot, wat de Europeanen opgebouwd hadden, wilden deze primitieve volken weer vernietigen. De koloniën wilden onafhankelijkheid. Nadat de niet-westerse landen onafhankelijkheid hadden, begonnen niet-westerse historici aan herschrijving van hun geschiedenis. Het beginpunt werd nu veel eerder gelegd. Aan de ene kant werd het geschiedenisverhaal eerlijker, toen alle verhalen uit de niet-westerse wereld erbij kwamen. Vergeten verhalen kregen nu erkenning. Aan de andere kant werd niet alles eerlijk verteld. Door geschiedenisverhalen kreeg een leider bijvoorbeeld de macht, omdat dat voorbestemd zou zijn. Het verleden kon ook bewijzen leveren voor de precieze grenzen van een land. De geschiedenis zorgde voor legitimatie van de macht van de nieuwe leiders. In ieder geval was het westen verdwenen als bepalende factor in de geschiedenis. 2 De westerse hoofdstroom van de beschaving Subjectieve geschiedenis De wereldgeschiedenis is de tijd voor en na de contacten tussen de westerse en de niet-westerse wereld. De wereldgeschiedenis heeft twee delen: de periode vóór de ontmoeting en de tijd erna. Een historische periode is een tijd waarin gebeurtenissen plaatsvonden die met elkaar samenhangen. Het gevaar erbij: Het woord geschiedenis kent 2 betekenissen: wat er in het verleden is gebeurd (wat er is geschied) en de beschrijving van wat er is gebeurd Het gevaar is dan dat wij periodeovergangen (die later door geschiedschrijvers zijn aangebracht) als historische gebeurtenissen gaan zien. De periodisering van de geschiedenis is dus een onderdeel van het geschiedenisverhaal en niet van de geschiedenis als gebeurtenis. De historicus ordent het verleden door met een periode aan te geven wat hij belangrijk vindt of wat volgens hem bij elkaar hoort. Het indelen van de geschiedenis kan ook gebeuren aan de hand van een algemene ontwikkeling. Ook dit is subjectief, omdat het door mensen is gedaan. Het gevaar geldt dus ook hier bij. De westerse hoofdstroom der beschaving overspoelt de wereld Pagina 2 van 9

3 De westerse hoofdstroom van de beschaving werd lang in het westen lang gepresenteerd in schoolboeken. Het middelpunt van de westerse hoofdstroom varieerde: Voor 476 n. Chr. Bevond het zich rond de Middellandse Zee, tot WOII in West-Europa en daarna in de VS. Ook de hoofdrolspeler (een volk) wisselde. Eén zaak bleef constant: niet-westerse culturen speelden geen rol. Er dreigde dat het eigene overgewaardeerd zou worden en het vreemde ondergewaardeerd. In extreme gevallen leidde dit tot een westers superioriteitsgevoel. De westerse hoofdstroom suggereerde ook dat de westerse beschaving zichzelf voedde en er bestond weinig aandacht voor de bijdragen van buitenaf. Ook bood de westerse hoofdstroom al nauwelijks ruimte voor andere beschavingsbronnen. De voornaamste bedenking is dat de hoofdstroom de niet-westerse culturen niet in hun volle recht presenteerde. Alleen als deze culturen in aanraking kwamen met het Westen drongen zij door tot het geschiedenisverhaal. Dit vond op 3 manieren plaats: 1. Als de cultuur ontdekt werd door de Europeanen (bv. de indianen). 2. Als Europa door een niet-westerse cultuur werd bedreigd. 3. Als een cultuur een proces van modernisering (verwestersing) inging. De idee ontstond dat niet-westerse volken niet bestonden of weinig voorstelden. Volgens de westerse hoofdstroomidee zou de hele aarde verwestersen en alle volken zouden volgens dit model van het Westen de beschaving binnentreden evolutietheorie. Het einde van de geschiedenis? Rond 1989 stortte het communistische bolwerk in Oost-Europa en de SU ineen. Francis Fukuyama zorgde mede voor de ophef over de vraag of dit een overwinning was van de westerse hoofdstroom. Hij publiceerde al zijn ideeën over het verloop van de wereldgeschiedenis in The End of History. Hij beweerde dat het einde van het communisme ook het einde van de strijd tussen de ideologieën betekende. Het communisme stond tegenover het westerse kapitalisme. Dit felle politiek gevecht tussen verschillende ideologieën begon in de 19e eeuw. In Europa leidde dit tot een consensus (overeenstemming van opvattingen) tussen liberalisme en socialisme. De vrije markt en verzorgingsstaat gehuisvest in de democratie brachten welvaart, humane verhoudingen, technologische vorderingen en ruimte voor moderniseringen. Dit alles vormde volgens Fukuyama het westerse model. Hiertegenover vormde zich het (sovjet-)communistische model. Uiteindelijk verzandde het communisme in bureaucratie en onderdrukking. Fukuyama vond dit logisch en gaf als reden hiervoor dat het communisme de individuele vrijheid beperkte. In het westerse model niet. Na de WOII streden de modellen om de wereldheerschappij (Koude Oorlog tot 1989). Volken konden alleen nog het westerse model navolgen door het vergaan van het communisme. Volgens Fukuyama was dit het einde van de geschiedenis. Er zouden geen nieuwe ideologieën ontstaan en wat restte was een tijd van conformisme en saaiheid onder het westerse model. Fukuyama kreeg veel kritiek op dit punt. Von der Dunk zei dat dit slechts een eindpunt was en hij meende dat het westerse model vanuit het niet-westen uitgedaagd zou worden. De ideeën van Von der Dunk betekenen dat er geen enkel model zal zegevieren of eeuwigheidswaarde kent. 3 Japanse religie: van Natuur, Confusius, Boeddha en Christus Het shintoïsme Japan komt vaak in aanraking met de natuur (aardbevingen, de zee, de bergen), hierdoor hebben de Pagina 3 van 9

4 Japanners veel ontzag voor de natuur. De natuur speelt een grote rol in de oudste vorm van geloof in Japan: het shintoïsme. Dit vertaalt betekent de weg van de geesten. De geesten of Kami zijn magische krachten in de natuur. Niet alleen personen maar ook plekken of voorwerpen kunnen kami zijn of bezitten. Dit kan dan worden vereerd. Eerst werd dit gedaan in de openlucht, later in een tempel. De band tussen mens en natuur staat centraal. Je moet respect hebben voor de natuur, later werden in de tempels andere dingen gedaan als sumoworstelen, paardenrennen en boogschieten. Japanse import: het confucianisme, boeddhisme en christendom Naast het shintoïsme kent Japan ook nog 3 andere godsdiensten die in de loop van de geschiedenis in Japan zijn verschenen: Confucianisme Confusius leefde van de 6e-5e eeuw v. Chr. In China. Zijn idee was de mens moest zich aanpassen aan de wil van de hemel. Hierdoor is de samenleving stabiel, maar zodra mensen hun eigen begeerten volgen dan gebeurden er rampen. Het ideaal van het confucianisme was de edele mens. Hierbij staat respect, liefde voor familie, hulpvaardigheid tegenover vreemdelingen en trouw aan de staat centraal. In Japan drong dit in de 5e en 6e eeuw n. Chr. door. In die tijd nam Japan het Chinese alfabet over. Hierdoor werden de teksten van Confucius bestudeerd. Later werd dit een belangrijke filosofie voor leiders (vanwege de trouw aan de staat). Boeddhisme Via het Chinese alfabet kamen ze ook in aanraking met boeddhisme. Dit was ontstaan in India in de 5e/6e eeuw v Chr. Ze geloven in een cyclus van leven, dood en wedergeboorte. Iedereen blijft in deze kringloop van het verleden. Je moet hierbij dus je karma omzetten in een goed karma waardoor je verlichting of het nirvana bereikt. Eerst vooral bij de Japanse elite, pas later bij het volk. Het nieuwe geloof trok door Japan door tempels en de lagere standen kwamen ook tot inkeer. De Japanse bestuurders meenden dat er voorspoed was als de keizer het boeddhisme naleefde. Het boeddhisme vermengde zich met het shintoïsme. De kami en de verlichte geesten van het boeddhisme leken veel op elkaar. Christendom Vanuit Portugal kwamen midden in de 16e eeuw de eerste missionarissen aan in Japan. Eerst succes voor christendom. Opnieuw bekeerde eerst de elite zich tot het katholicisme, sommige standen daarna. Het christendom bracht ook handel met het Westen mee. Omdat een christen trouw moest zijn aan God en pas daarna aan de keizer werd dit geloof eind van de 16e eeuw verboden door de Japanse leiders. Vervolging van de christenen volgde. 4 Japanse politiek: goddelijke macht in menselijke gedaanten Een goddelijke keizer Volgens het Japanse scheppingsverhaal werd een van de afstammelingen van de zonnegodin Amaterasu de eerste keizer van Japan: Jimmu Tenno. Van hem stammen alle Japanse keizers af. Pagina 4 van 9

5 Japan bestond eigenlijk uit kleine gemeenschappen. Een staat Jamato werd geleid door een oedji die tot het nageslacht van Jimmu Tenno zou horen. Jamato-dynastie ontwikkelde zich tot de centrale dynastie. (centrale leiding) Het boeddhisme vanuit China nam Japan over, en zo nam Japan ook het Chinese model over, waarin de keizer het centrale gezag had. In China was de macht van de keizer gegeven door God, in Japan kwam de keizer zelf uit de hemel. Het was een levende, menselijke god. Zijn titel luide Tenno. Van wetteloosheid en rebellie tot sjogoen De adellijke geslachten, de oedji wilden ook macht hebben, en zo was er steeds strijd tussen de keizer en de oedji om die macht in de geschiedenis. Als in een periode de oedji regeerde was dat in naam van de keizer, de functie van keizer werd nooit afgeschaft. De familie Foedjiwara was een tijd de machtigste in het land. Ze gebruikte de positie van regent om de keizer te laten doen wat ze wilden. Alle beslissingen werden genomen met instemming van die familie. De keizer was dus officieel hoofd en symbool van wettelijkheid maar de macht lag bij de familie. Toen er in steeds meer provincies wetteloosheid en rebellie heerste, grepen de Foedjiwara s niet in. Het plaatselijk bestuur moest zelf zorgen voor bescherming. Hiervoor gebruikten zij lokale krijgsheren. Zo ontstonden in Japan gewapende groepen waarover de keizer geen zeggenschap had. De helpers van de krijgsheren waren de Samoerai. Die ontwikkelde een heel eigen levenswijze. De verschillende legers bestreden elkaar en vormden zo een bedreiging voor de Foedjiwara s. De winnende familie was de familie Minamoto. Ze hielden ook de keizer in ere maar hadden wel de echte macht. De leider van de Minomoto s, Yoritimo, liet zich eind 12e eeuw benoemen tot sjogoen. Deze titel was voor het leven en erfelijk. De sjogoen gaf leiding aan het bakoefoe. Dit was het bureau dat alle militaire zaken regelde. Het verdeelde plichten en privileges, promoties en beloningen en zorgde voor rechtspraak en wetgeving. Het bakoefoe zorgde ervoor dat de militairen goed in het gareel bleven. Het leger was na een tijd goed ontwikkeld. De sjogoen zag hiermee zijn macht groeien. Vanaf de 12e eeuw beheerste de militaire klasse het land. Tot in de negentiende eeuw moesten de keizer en zijn hof zich in Kyoto tevreden stellen met een plaats op de achtergrond. De militairen hadden vanuit Edo alle macht. Het bakoefoe was een goed middel om Japan centraal te leiden. Het werkte als er een zwakkere keizer op de troon zat, daarom was er toezicht op de kroonprinsen. Van Mongolen, kamikaze en andere tegenwind Net als Europa kregen de Japanners last van de Mongolen. De samoerai verdreven ze. Voor die overwinning wilden de samoerai een beloning. Ze vonden dat ze recht hadden op een deel van de oorlogsbuit. Ze kregen niks want er was geen land en ze keerden zich tegen het bakoefoe. Steeds vaker werden de samoerai onafhankelijk. Begin 14e eeuw viel Japan uiteen in kleinere gebieden. De sterke edelen werden nieuwe machthebbers. Hun macht berustte op betrouwbare vazallen, vaste greep op de regio, versterkte burcht, tactische voorkennis en steeds paraatheid voor de strijd. Begin 16e eeuw waren er zo n 250 van die gebieden. Pagina 5 van 9

6 De heer van een gebied was de Daimio. De eenheid van het land was weer verdwenen. Halverwege de 16e eeuw kreeg Japan last van buitenlandse dreiging. Portugezen kwamen handel drijven (zorgde voor het vuurwapen), en brachten het christelijk geloof. Maar langzaam nam de afkeer voor het christendom toe. Ze vreesde dat de katholieken het absolute gezag van de bakoefoe af zou wijzen, want God was het hoogste gezag. Ze waren ook bang dat het christendom een bindmiddel zou zijn voor diverse vijandige daimio. Ze waren ook bang voor een economische invasie van Europese mogendheden. In de loop van de 17e eeuw leidde dit tot verbod van het katholicisme. De eenmakers van Japan Na 1500 wisten enkele daimio een goede uitvalbasis te creëren om de eenheid van Japan te herstellen. De eerste was Oda Noboenaga. Doordat hij net geïmporteerde musket gebruikte wist hij vele van de centrale provincies te veroveren. Na Oda Noboenaga volgde Tojotomi Hidejosji hem op, geldt als een van de eenmakers van Japan. Hij voegde alle delen van Japan samen onder zijn gezag. Hij beval scheiding tussen boeren en samoerai. De samoerai werd nu zelf daimio. De boeren waren hun vazallen. Omdat misschien andere samoerai ook zo zouden proberen op te klimmen, verwijderde hij de samoerai uit de maatschappij. De militairen moesten in aparte steden wonen onder gezag van een daimio. De dorpen werden ontwapend. Na Tojotomi wist Tokoegawa Iëjasoe andere daimio uit te schakelen voor opvolging. Die strijd had een bloedige finale. Tokoegawa s leger was het sterkst in de strijd. Zo kreeg hij de macht in handen. Na drie jaar kreeg hij van de keizer de titel sjogoen, en een nieuw bakoefoe werd ingesteld. Hij trad na 5 jaar al af en zorgde dat zijn zoon hem opvolgde. De zoon erfde de titel van zijn vader. Tot 1867 telde de Tokoegawa-dynastie 15 generaties sjogoens. Een periode van vrede en stabiliteit brak aan, de Japanse eenheid was gevestigd. 5 De Japanse samenleving: samoerai, boeren, stedelingen en buitenlui Een starre standenmaatschappij De eerste stand De Bakoefoe deelde de samenleving in 4 standen in, waarbij geboorte de stand bepaalde. De bovenste stand waren de samoerai (1/10 deel van de bevolking). Dit waren het keizerlijke hof, sjogoen, daimio, ook militair voetvolk en ambtenaren van de bakoefoe. Ook artsen, geleerden en bepaalde kunstenaars. In deze stand ook van hoog naar laag minder privileges. Lagergeplaatsen moesten knielen voor de hogere stadsgenoten. De macht was zichtbaar aan het symbool van de macht; het zwaard. De boerenstand De tweede stand waren de boeren (80% van de bevolking). Zij kenden een laag aanzien, moesten op hun geboortegrond blijven wonen en mochten geen ander beroep kiezen. Boeren dienende taak (bedacht door samoerai). Zoals herendiensten en voor voedsel zorgen. Door veel hongersnood liep het soms uit op opstanden, maar deze waren altijd tegen het uitwassen van het standenstelsel en niet tegen het stelsel zelf. De boeren betaalden veel belasting, zo n 40-50% van de oogst. Hoe slechter het ging, hoe hoger het Pagina 6 van 9

7 percentage. Dit werd aan een dorp toe bedeeld die zelf moesten uitmaken wie welk deel regelde. Als je het niet kon opbrengen kon je je bezittingen en zelfs je vrouw en kinderen kwijtraken. Dit heette nog net geen slavernij. Het leven van de boeren werd voorgeschreven door de heersende stand. Zoals welke producten er geproduceerd moesten worden (natte rijst was verplicht). De boerenstand kende nauwelijks vrije tijd. In de avonduren maakten ze sandalen of weefden ze. Ook mochten ze weinig voedsel gebruiken (dat ging ten koste van het deel voor de hogere stand). Ze mochten geen luxe artikelen eten (thee, tabak) en hun kleren moesten van goedkoop katoen zijn. De huizen waren niet meer dan krotjes. Werd dit overtreden, werd de boer gestraft. Ook waren er de wat betere boeren die eigen grond bezaten. Zij kregen hierdoor een stem in het dorpsbestuur en hadden aanspraak op gemeenschappelijke gebieden. Soms konden ze zelfs bedienden betalen. Het bestuur van een dorp werd geregeld door de daimio en sjogoen. Maar buiten de belasting en nog wat dingen had het dorpsbestuur met rijkere boeren een grote rol. Derde en vierde stand De derde en vierde stand waren de handelaren en ambachtslieden. Zij woonden in de steden en waren doorgaans rijker dan de boeren maar toch keek de bovenste stand op hen neer. De handelaren zouden hun leven geven voor geld zonder iets zelf te maken. Ondanks dit lage aanzien ging het goed met de stedelingen. De handel profiteerde van ontwikkelingen als de rust door de bakoefoe, stijging van de bevolking in de 17e en 18e eeuw. De steden groeiden rond een kasteel. Edo werd de grootste stad, in de 18e eeuw bijna één miljoen mensen. Daarna kwamen Osaka en Kyoto met en inwoners. De steden kregen goede verbindingen, ook goed voor de handel. De steden kregen meer behoeften in luxe artikelen. Er was rijst nodig. De daimio wilde niet langer rijst als belasting maar ook geld om andere dingen aan te schaffen. Hiervoor schakelden zij de handelaren in. Dezen kenden de markt en de prijzen en daarom werden ze langzaam onmisbaar bij de daimio. De daimio gebruikte de handelaren nu ook voor geldzaken als leningen. In de steden bestond een tweedeling net als op het platteland. De rijkere handelaren hadden een eigen huis, de rest moest er één huren. De mensen met huizen waren officiële bewoners van de stad. Aan de huizen kon je ook al zien hoe goed deze mensen het hadden en dus of ze van hoger aanzien waren. En die mochten ook een bijdrage leveren aan het stadsbestuur. Ook de mensen die wat minder verdienden, hadden het nog niet zo slecht. Elke gilde had een wijk. Hier konden ambachtslieden samen wonen en was er een meester van de organisatie. Zo konden ze ook de concurrentie in de gaten houden. Een strakke hiërarchie De indeling van de 4 standen stond vast, je mocht niet van beroep wisselen of trouwen buiten je stand. Buiten de standen vielen de paria s, de eta en hinin. Ze hadden geen rechten en waren de verschoppelingen van het volk. De Japanse samenleving had een hiërarchische structuur. De hoogste hadden het recht over de lagere. Dit was ook zo in het privé leven. Geslacht en ouderdom bepaalden je plaats. Vaak waren de mannen de Pagina 7 van 9

8 baas en kwamen de vrouwen in een onderdanige positie. In de Japanse samenleving lag de ongelijkheid vast. Iedereen legde zich erbij neer dat de hogere iets te zeggen hadden over de lagere standen. De bron hiervan was de gedachte dat mensen ongelijk ter wereld kwamen. De hoogste stand gaf ook straffen aan de lagere standen. Dit waren; verbanning, huisarrest, ranselen, tatoeëren of boetes. Je moest ook eerst bekennen voor de straf. Marteling kwam ook soms voor. Met de 4 standen wilde de bakoefoe van Japan een zelfvoorzienend maatschappij maken. Maar een deel van de bevolking woonde in de steden en daar was meer voedsel nodig. En hiervoor waren de handelaren en ambachtslieden verantwoordelijk. Waardoor deze twee standen meer aanzien kregen. Ze verdienden meer, hun macht nam toe en de daimio kwam in financiële moeilijkheden. In geldnood keerden ze zich naar de handelslieden die leningen gaven. Uiteindelijk wisten de handelaren ook macht over de landbouw te krijgen waardoor de lagere stand opeens veel economische macht bezat. Een stevige greep op de samenleving De Bakoefoe zette het bestuur van Japan op. Ze bezaten 1/3 van het land. Van 2/3 was de daimio de heerser. De heren hadden eigen domeinen (de han) en kastelen. De samoerai traden als leenmannen in hun dienst. De domeinen leken onafhankelijke staten. De sjogoen liet bestuur, belasting en registratie ban land en inwoners aan de daimio over. De Tokoegawa-sjogoen benoemde zijn eigen mensen tot daimio. Zij hadden trouw getoond door meevechten bij Sekigaharaen kregen zo deze erfelijke status. Het bakoefoe 2 middelen om land in hun greep te houden: sankin kotai en dienstplicht. Dit eerste hield in dat een daimio eerst een halfjaar in de hoofdstad woonde en daarna een halfjaar op zijn domein. Zijn gezin bleef in Edo. Hierdoor kwamen vele in financiële zorgen waardoor ze moesten lenen bij de rijken uit de steden. Deze gijzeling hield stand tot Dienstplicht betekende dat daimio mee moesten strijden in het leger. In oorlog wapens. In vrede bouwheffing. Dit werd gebruikt voor keizerlijke doeleinden (bruggen, havens, paleizen). Door de 2 middelen bleven de daimio in het gareel. Sjogoen: De keizer leidde een schaduwbestaan aan het hof in Kyoto. Dit bestond uit zijn gezin en de hofadel (zo n 140 families). De keizer had vanaf de 14e eeuw geen macht meer. Maar niemand durfde de functie af te schaffen. Wel stelde het bakoefoe regels op. Zo vermelden deze regels (uit 1615) dat de keizer zijn leven wijdt aan poëzie, geloof en wetenschap en zich onthoudt van politieke praktijken. Hierdoor stond door de sjogoen de keizer buiten macht. Ook de geestelijke stand ging zich met dingen bemoeien. Voor geld kon het bakoefoe nu ook de geloofszaken regelen. Alleen het christelijk geloof hield zich niet aan de bepalingen waardoor deze werd verboden. Een versteende samenleving brokkelt af Er was in x zoveel meer geld geleend door de daimio dan er in omloop was. Hierdoor hielpen ze de onderste standen. De standen die begonnen te verdwijnen. Het verbod voor militairen om niet als handelaar te werken, werd onmogelijk. Steeds vaker ruilde mensen van beroep en stand. Door die wijzigingen was niemand meer tevreden met de maatschappij en toen Japan in 1854 een verdrag sloot tussen het westen kwam er snel een einde aan het isolement. In 1868 werd de macht van de sjogoen Pagina 8 van 9

9 afgeschaft door wat daimio en samoerai. En Japan stelde zich open voor de westerse wereld. Pagina 9 van 9

De geschiedenis van de niet-europese landen ontstond pas als er een Westerse voet op het gebied werd gezet.

De geschiedenis van de niet-europese landen ontstond pas als er een Westerse voet op het gebied werd gezet. Samenvatting door een scholier 2742 woorden 31 oktober 2004 6,2 22 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx Edo-Japan: de wereld van shinto, sjogoen en samoerai. 1. Niet-westerse en westerse geschiedenis.

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 9, Edojapan, de wereld van Shinto, Sjogoen en Samoerai (een westerse samenleving)

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 9, Edojapan, de wereld van Shinto, Sjogoen en Samoerai (een westerse samenleving) Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 9, Edojapan, de wereld van Shinto, Sjogoen en Samoerai (een westerse samenleving) Samenvatting door een scholier 3792 woorden 12 maart 2006 5,6 21 keer beoordeeld Vak

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Ro Samenvatting door S. 1180 woorden 29 maart 2016 6,4 11 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Hoofdstuk 5 De Ro Paragraaf 1 t/m 7 1 Van dorp

Nadere informatie

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we

Nadere informatie

Geschiedenis van China

Geschiedenis van China Geschiedenis van China Periodes: Shang dynastie 1766 1046 v.chr. Zhou dynastie 1046 256 v.chr. Han 206 v. Chr. 220 n.chr. Tang dynastie 618 907 Song dynastie 960 1279 Ming dynastie 1368 1644 Qing dynastie

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting door S. 1030 woorden 18 mei 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis samenvatting H2 1: Wetenschappelijke Revolutie 17 e eeuw Kenmerken: Observeren

Nadere informatie

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Terugkijken: Bij de ene revolutie ontstaat een nieuw en onafhankelijk land. Vrijheid is voor de inwoners

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen Tijdvak 3 Toetsvragen 1 Op veel afbeeldingen wordt de Romeinse keizer Constantijn als een heilige afgebeeld met een stralenkrans om zijn hoofd. Welke reden was er om Constantijn als christelijke heilige

Nadere informatie

TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES

TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES Hoofdstuk 4 PARAGRAAF 4.1 Pruikentijd Standenmaatschappij De verlichting VERVAL EN RIJKDOM In de 17 e eeuw was Nederland het rijkste land ter wereld Van stilstand komt achteruitgang

Nadere informatie

Inleiding geschiedenis Griekenland

Inleiding geschiedenis Griekenland Europa rond de Middellandse Zee rond 500 v. Chr. Sint-Janslyceum s-hertogenbosch, Theo Manders Inleiding geschiedenis Griekenland Rond 2000 v. Chr. Stedelijke centra: Op Kreta, Minoische cultuur Op Griekse

Nadere informatie

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 Samenvatting door M. 804 woorden 17 juni 2013 5,5 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Bronnen Samenvatting geschiedenis Hoofdstuk 6 Burgers en stoommachines,

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw 3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof

Nadere informatie

Inleiding geschiedenis Griekenland

Inleiding geschiedenis Griekenland Europa rond de Middellandse Zee rond 500 v. Chr. Sint-Janslyceum s-hertogenbosch, Theo Manders Inleiding geschiedenis Griekenland Rond 2000 v. Chr. Stedelijke centra: Op Kreta, Minoische cultuur Op Griekse

Nadere informatie

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus 138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de

Nadere informatie

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door een scholier 990 woorden 24 februari 2018 4,2 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 3 + kenmerkende

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw

Tijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw 3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof

Nadere informatie

Inhoud. Thema 5.1 Jagers en boeren 3. Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6. Thema 5.3 Monniken en ridders 9. Thema 5.4 Steden en staten 12.

Inhoud. Thema 5.1 Jagers en boeren 3. Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6. Thema 5.3 Monniken en ridders 9. Thema 5.4 Steden en staten 12. Inhoud Thema 5.1 Jagers en boeren 3 Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6 Thema 5.3 Monniken en ridders 9 Thema 5.4 Steden en staten 12 Eigentijds Eigentijds Toets Thema 5.1 Jagers en boeren 1. Rondtrekken 3.

Nadere informatie

Geschiedenis Tijdvak CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/101047

Geschiedenis Tijdvak CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/101047 Geschiedenis Tijdvak 02 01 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 10 mei 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/101047 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2 Samenvatting door Y. 1162 woorden 6 september 2012 10 1 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 2.1 In Frankrijk regeerde absolute vorsten. Rond

Nadere informatie

Samenvatting Economie H 6

Samenvatting Economie H 6 Samenvatting Economie H 6 Samenvatting door een scholier 977 woorden 10 mei 2002 5,8 40 keer beoordeeld Vak Economie Hfst. 6 6.1 - Ideaaltypische omschrijving: omschrijving van het volmaakte model * Vrije

Nadere informatie

Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika

Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika In het vroegere Amerika woonden Indianenstammen. Columbus ontdekte dit land van de Indianen in 1492. Het waren de Azteken, de Inca s

Nadere informatie

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,

Nadere informatie

Info plus Het leenstelsel

Info plus Het leenstelsel Project Middeleeuwen F- verrijking week 1 Info plus Het leenstelsel Inleiding De Middeleeuwen betekent letterlijk de tussentijd. Deze naam is pas later aan deze periode in de geschiedenis gegeven. De naam

Nadere informatie

Verspreiding christendom vmbo12

Verspreiding christendom vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 12 july 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62161 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie.

Tijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie. Onderzoeksvraag: Waardoor ontstonden het liberalisme en het socialisme, en hoe dachten liberalen en socialisten over de sociale kwestie? Kenmerkende aspect: De opkomst van de politiek maatschappelijke

Nadere informatie

Het land op de kaart

Het land op de kaart Eritrea Het land op de kaart Indeling Geografie Geschiedenis De bevolking Godsdienst Onafhankelijkheidsoorlog Politiek Oorlog met Ethiopië 1998 Eindeloze dienstplicht Geografie. Eritrea ligt in de hoorn

Nadere informatie

7,5. Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Russische Revolutie

7,5. Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Russische Revolutie Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april 2017 7,5 7 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Russische Revolutie Meeste mensen zijn boeren/boerinnen in Rusland Ze waren straatarm, ze wisten niks en ze gingen

Nadere informatie

Geschiedenis hoofdstuk 3

Geschiedenis hoofdstuk 3 Geschiedenis hoofdstuk 3 Romeinse rijk 500 v Christus 500 na Christus Rome de eeuwige stad : deze stad bestaat al eeuwenlang. De tijdlijn Het Romeinse rijk begint 500v Chr. En eindigt 500 na Christus.

Nadere informatie

Samenvatting. De Japanners en het christendom: een complexe relatie

Samenvatting. De Japanners en het christendom: een complexe relatie 12-Summary-NLS.qxd 10/8/2013 5:27 PM Page 241 De Japanners en het christendom: een complexe relatie Het christendom is sinds het midden van de zestiende eeuw zichtbaar actief in Japan, en toch is Japan

Nadere informatie

3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd

3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd Samenvatting door M. 1059 woorden 9 december 2013 6 13 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 3.2 Waardoor de handel herleeft in de hoge middeleeuwen 1. Handelaren gingen zicht weer organiseren en gingen samenwerken

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting door een scholier 1839 woorden 11 oktober 2011 6,9 13 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden 1 Nieuwe Tijd = tijd van ±1500 tot ±1800

Nadere informatie

5,8. Samenvatting door een scholier 933 woorden 28 november keer beoordeeld. Geschiedenis. Begrippen:

5,8. Samenvatting door een scholier 933 woorden 28 november keer beoordeeld. Geschiedenis. Begrippen: Samenvatting door een scholier 933 woorden 28 november 2012 5,8 118 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Begrippen: Atheense democratie: een vorm waarbij het bestuur het volk (demos) via stemming

Nadere informatie

China. - De geschiedenis en cultuur van Peking -

China. - De geschiedenis en cultuur van Peking - Pagina 1 Groep 8 Colofon China - De geschiedenis en cultuur van Peking - Leerling - informatie Inleiding In deze les gaan wij het hebben over de Chinese stad Peking. We kijken met elkaar naar een stukje

Nadere informatie

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur. Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het

Nadere informatie

Het begin van staatsvorming en centralisatie. Onderzoeksvraag; Hoe vond de staatsvorming van Engeland, Frankrijk en het hertogdom Bourgondië plaats?

Het begin van staatsvorming en centralisatie. Onderzoeksvraag; Hoe vond de staatsvorming van Engeland, Frankrijk en het hertogdom Bourgondië plaats? Onderzoeksvraag; Hoe vond de staatsvorming van Engeland, Frankrijk en het hertogdom Bourgondië plaats? Voorbeeld 1: Engeland De bezittingen van de Engelse koning Hendrik II in Frankrijk rond 1180 zijn

Nadere informatie

Romeinen. Romeinen. Germanen

Romeinen. Romeinen. Germanen Romeinen Romeinen Grieken en Romeinen lijken op elkaar qua levensstijl. Het Romeinse rijk is ontstaan in Rome (753 v. Chr.). De Romeinen kwamen 50 v. Chr. naar Nederland. De Romeinen hebben het Latijns

Nadere informatie

Oosterse filosofie. Over de denktradities in India en China

Oosterse filosofie. Over de denktradities in India en China Oosterse filosofie Over de denktradities in India en China Inhoudsopgave Geschiedenis - Ontstaan van de filosofie India en het hindoeisme De leer van de Boeddha Mahayana, de leer van de leegte China en

Nadere informatie

Bedenk de dingen die boven zijn.. niet die op de aarde zijn. Johannes 3: 3-6

Bedenk de dingen die boven zijn.. niet die op de aarde zijn. Johannes 3: 3-6 Johannes 3: 3-6 3 Jezus zei: Waarachtig, ik verzeker u: alleen wie opnieuw wordt geboren, kan het koninkrijk van God zien. 4 Hoe kan iemand geboren worden als hij al oud is? vroeg Nikodemus. Hij kan toch

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis De Grieken

Verslag Geschiedenis De Grieken Verslag Geschiedenis De Grieken Verslag door een scholier 902 woorden 3 januari 2018 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De Grieken Annabel van der Geer H1B Voorwoord Ik ga vertellen over de cultuur, politiek

Nadere informatie

Het Christendom in Rome

Het Christendom in Rome Het Christendom in Rome Paragraaf 1: De weg van het Christendom naar Rome Het Christendom is ontstaan doordat men ging geloven dat jezus uit de dood opstond en de zoons van god was. De laatste woorden

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines Samenvatting door Larissa 665 woorden 18 januari 2016 5,4 5 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Hoofdstuk 8: Tijd van

Nadere informatie

Eén Korea, twee landen

Eén Korea, twee landen 1 Doelgroep De lesbrief is bedoeld voor leerlingen in de onderbouw vmbo, havo en vwo. Het uitwerken van de opdrachten kost de leerling ongeveer een tot anderhalf lesuur (van 50 minuten). De onderzoeksvragen

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door M. 1184 woorden 8 juni 2013 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Hoofdstuk 1 De staat kan wetten maken, regels die voor alle

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis De middeleeuwen

Samenvatting Geschiedenis De middeleeuwen Samenvatting Geschiedenis De middeleeuwen Samenvatting door een scholier 2856 woorden 29 juni 2011 4,8 57 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden { Geschiedenis } { De Middeleeuwen }

Nadere informatie

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers

Nadere informatie

Filippenzen 1. Begin van de brief

Filippenzen 1. Begin van de brief Filippenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Filippi 1 Dit is een brief van Paulus, aan alle mensen in de stad Filippi die dankzij Jezus Christus bij God horen. De brief is ook voor de

Nadere informatie

De krachtige gemeente. De krachtige gemeente Handelingen 2:42-47 en 4:32-35

De krachtige gemeente. De krachtige gemeente Handelingen 2:42-47 en 4:32-35 De krachtige gemeente Hand. 2:41-47 Degenen die zijn woorden aanvaardden, lieten zich dopen; op die dag breidde het aantal leerlingen zich uit met ongeveer drieduizend. 42 Ze bleven trouw aan het onderricht

Nadere informatie

Wat was de reden dat het volk van God begon te klagen en wat riepen de mensen uit?

Wat was de reden dat het volk van God begon te klagen en wat riepen de mensen uit? Het volk van God gestraft. Wat was de reden dat het volk van God begon te klagen en wat riepen de mensen uit? Numeri 14:1-3 1 Toen begon heel de gemeenschap luid te weeklagen en bleef het volk in die nacht

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer Verslag door Lotte 1361 woorden 19 juni 2017 6,2 10 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van televisie

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2

Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2 Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2 Samenvatting door een scholier 568 woorden 9 juni 2016 7,3 15 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Kapitalisme-Communisme: Kapitalisme: West -landen:

Nadere informatie

8, Kenmerken traditionele samenleving. Maatschappelijke ladder: 1.2 De invloed van het westen

8, Kenmerken traditionele samenleving. Maatschappelijke ladder: 1.2 De invloed van het westen Samenvatting door een scholier 1040 woorden 28 september 2003 8,5 16 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx 1. De erfenis van het verleden 1.1 Kenmerken traditionele samenleving 5 menselijke generaties

Nadere informatie

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie) Praktische-opdracht door J. 1743 woorden 12 september 2011 6,1 32 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Nadere informatie

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een

Nadere informatie

Werkstuk Levensbeschouwing Boeddhisme

Werkstuk Levensbeschouwing Boeddhisme Werkstuk Levensbeschouwing Boeddhisme Werkstuk door een scholier 1820 woorden 26 januari 2005 4,5 1 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Leed van boeddhist is diep én anders Hoe denken de Boeddhisten

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis H1 (-1.5)

Samenvatting Geschiedenis H1 (-1.5) Samenvatting Geschiedenis H1 (-1.5) Samenvatting door een scholier 1178 woorden 19 november 2017 5,7 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis Samenvatting H1 Het Spaanse wereldrijk

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info De Chinese Muur 1. Voorwoord. 2. Wat is de Chinese Muur? 3. Waar ligt de Chinese Muur? 4. Waarom bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 5. Hoe bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 6. Hoe lang en hoe groot

Nadere informatie

Out of the Box - History De beschavingen van de Jangtsekiang en de Gele Rivier.

Out of the Box - History De beschavingen van de Jangtsekiang en de Gele Rivier. Out of the Box - History - 1 - De beschavingen van de Jangtsekiang en de Gele Auteur Le Grand Team Laatst gewijzigd 06 maart 2017 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/61239

Nadere informatie

Antwoorden Geschiedenis Standensamenleving 1789 Frankrijk

Antwoorden Geschiedenis Standensamenleving 1789 Frankrijk Antwoorden Geschiedenis Standensamenleving 1789 Frankrijk Antwoorden door een scholier 927 woorden 22 april 2005 5,5 118 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Gechiedenis, par. 1 Vraag 1: Wat voor samenleving

Nadere informatie

Praktische opdracht Geschiedenis Rolverdeling in het gezin

Praktische opdracht Geschiedenis Rolverdeling in het gezin Praktische opdracht Geschiedenis Rolverdeling in het gezin Praktische-opdracht door een scholier 2111 woorden 7 februari 2003 7,7 39 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding: Dit hoofdstuk gaat over

Nadere informatie

De opkomst van het christendom

De opkomst van het christendom De opkomst van het christendom Goden in het Romeinse Rijk Net als de Egyptenaren, Grieken en Germanen geloofden de Romeinen in veel goden. Apollo De belangrijkste waren de staatsgoden zoals Jupiter en

Nadere informatie

Welke les wilde God aan Jozef leren?

Welke les wilde God aan Jozef leren? Een levensles voor Jozef. Welke les wilde God aan Jozef leren? Maar in de voorzienigheid van God zou zelfs dit voorval voor Jozef een zegen zijn. Hij had in enkele uren geleerd wat hij anders in jaren

Nadere informatie

Christendom. Wat uit dit geloof spreekt je aan?

Christendom. Wat uit dit geloof spreekt je aan? Christendom In Christendom zijn de Bijbel en Jezus het belangrijkste. In de wereld is het de grootste godsdienst, gevolgd door de Islam. In het Christendom geloven de mensen in één God, die uit Drie Personen

Nadere informatie

Praktische opdracht Geschiedenis Afrika

Praktische opdracht Geschiedenis Afrika Praktische opdracht Geschiedenis Afrika Praktische-opdracht door een scholier 2206 woorden 11 januari 2007 6,3 74 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo HOOFDVRAAG Wat is mythe en wat is werkelijkheid

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Bij de voorbereiding van deze dienst kwam ik de volgende teksten tegen, die ik u graag wil voorlezen. Het zijn teksten uit het begin van onze jaartelling,

Nadere informatie

Verspreiding christendom vmbo12

Verspreiding christendom vmbo12 banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 19 juni 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62161 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Tijdvakken en kenmerkende aspecten.

Tijdvakken en kenmerkende aspecten. Tijdvakken en kenmerkende aspecten. Tijdvak 1: Tijd van Jagers en Boeren. Periode: Prehistorie 1 De levenswijze van jagers-verzamelaars (Hoe zag deze samenleving eruit?) 2 Het ontstaan van landbouw en

Nadere informatie

Van Bethlehem tot Golgotha

Van Bethlehem tot Golgotha Van Bethlehem tot Golgotha Het Mysterie van Inwijding Esoterische Begrippen Elly Lichtenberg De Bijbel, een mystiek verhaal of..? Deel I De Bijbel: een mystiek verhaal of..? Is het evangelieverhaal juist?

Nadere informatie

7,2. 1 Wetenschappelijke revolutie. 2 Gevolgen van de wetenschappelijke revolutie. 3 Kenmerken van de verlichting

7,2. 1 Wetenschappelijke revolutie. 2 Gevolgen van de wetenschappelijke revolutie. 3 Kenmerken van de verlichting Samenvatting door een scholier 1776 woorden 11 december 2007 7,2 240 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Geschiedenis samenvatting Hoofdstuk 2; Wetenschappelijke revolutie, verlichting

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren

Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren Samenvatting door B. 771 woorden 7 oktober 2016 2,9 8 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Tijdvak 1 Tijd van jagers en boeren Jagers en boeren -3000 v. Chr. Pagina

Nadere informatie

Karel de Grote en het feodale stelsel. Rilana Kuiters. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Karel de Grote en het feodale stelsel. Rilana Kuiters. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur Rilana Kuiters Laatst gewijzigd 09 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/73905 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Communistisch Rusland

Werkstuk Geschiedenis Communistisch Rusland Werkstuk Geschiedenis Communistisch Rusland Werkstuk door een scholier 2369 woorden 11 oktober 2001 6,2 229 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding. In dit verslag gaan we het hebben over het communisme

Nadere informatie

De kruistochten. God wil het! Steden en Staten

De kruistochten. God wil het! Steden en Staten prehistorie 42 oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Steden en Staten De kruistochten In de woonkamer van familie Vos hangt een klok met Romeinse cijfers. Jos en Mirthe willen graag

Nadere informatie

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten

Nadere informatie

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 7 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Boze

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen Tijdvak 1 Toetsvragen 1 De meeste kennis over de periode waarin de eerste mensen leefden, komt van archeologen. Wat houdt het werk van archeologen in? A Zij bestuderen de verschillende theorieën over de

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 Samenvatting door Sophie 1766 woorden 27 februari 2013 6,2 24 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Romeinse Koninkrijk 753-509 (500) voor Chr.

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Japan

Samenvatting Geschiedenis Japan Samenvatting Geschiedenis Japan Samenvatting door een scholier 5492 woorden 11 november 2008 3,9 19 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx Samenvatting geschiedenis examenperiode 1 Hoofdstuk 9

Nadere informatie

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Juul Lelieveld, Frederike Pals, Jacques van der Pijl Controle historische

Nadere informatie

China. Als ontwikkelingsland

China. Als ontwikkelingsland Als ontwikkelingsland Paragraaf 1 Wat is een ontwikkelingsland? Een ontwikkelingsland is een land waaraan hulp wordt verleend ter bevordering van de economische ontplooiing. Paragraaf 1.1 Kenmerken *Het

Nadere informatie

Kolossenzen 1. Begin van de brief

Kolossenzen 1. Begin van de brief Kolossenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Kolosse 1-2 Dit is een brief van Paulus aan de christenen in de stad Kolosse. Ik ben een apostel van Jezus Christus. Dat is Gods wil. Ik schrijf

Nadere informatie

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800 Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting door A. 2003 woorden 24 oktober 2010 6,3 182 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Samenvatting geschiedenis H.1 1 Over de nieuwe

Nadere informatie

De Franse keizer Napoleon voerde rond 1800 veel oorlogen in Europa. Hij veroverde verschillende gebieden, zoals Nederland en België. Maar Napoleon leed in 1813 een zware nederlaag in Duitsland. Hij trok

Nadere informatie

SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen.

SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013 Staat en Natie Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. In de 17 e en de 18 e eeuw ontstond er in Europa een politieke en filosofische stroming,

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.2 Hofstelsel en horigen. (500 100)

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.2 Hofstelsel en horigen. (500 100) Gevolgen ineenstorting van het West Romeinse rijk in West Europa: 1. de eenheid van bestuur verdwijnt 2. de geldeconomie verdwijnt grotendeels. 3. steden raken in verval en verschrompelen tot kleine nederzettingen

Nadere informatie

Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon. les 1: Wie waren de graven van Loon

Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon. les 1: Wie waren de graven van Loon Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon les 1: Wie waren de graven van Loon Na deze les kan je de geschiedenis van het graafschap Loon aanduiden op je tijdbalk; kan je informatie opzoeken

Nadere informatie

TIJDLIJN VAN DE MIDDELEEUWEN TIJDLIJN

TIJDLIJN VAN DE MIDDELEEUWEN TIJDLIJN e-book Deze serie bestaat uit... 978-94-6175-209-3 (HB) 978-94-6175-153-9 (HB) 978-94-6175-963-4 (e-book) 978-94-6175-967-2 (e-book) 978-94-6175-210-9 (HB) 978-94-6175-155-3 (HB) 978-94-6175-154-6 (HB)

Nadere informatie

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.

Nadere informatie

Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn

Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis H3

Samenvatting Geschiedenis H3 Samenvatting Geschiedenis H3 Samenvatting door een scholier 2621 woorden 10 mei 2017 1 1 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden 1. Industrialisatie. -Uitvindingen sinds het einde van

Nadere informatie

In het oude Rome De stad Rome

In het oude Rome De stad Rome In het oude Rome De stad Rome In het oude Rome De stad Rome is héél oud. De stad bestaat al meer dan tweeduizend jaar. Rome was de hoofdstad van het grote Romeinse rijk. De mensen die naar Rome kwamen,

Nadere informatie

Jezus zei tegen Petrus: "En u, als u eens tot inkeer gekomen bent, versterk dan uw broeders.", vlak voor zijn ontkenning (Lukas 22:32) Petrus

Jezus zei tegen Petrus: En u, als u eens tot inkeer gekomen bent, versterk dan uw broeders., vlak voor zijn ontkenning (Lukas 22:32) Petrus Les 6 voor 11 augustus 2018 Jezus zei tegen Petrus: "En u, als u eens tot inkeer gekomen bent, versterk dan uw broeders.", vlak voor zijn ontkenning (Lukas 22:32) Petrus vervulde die opdracht door naar

Nadere informatie

2,1: Nederlands-Indië, 19 e eeuw

2,1: Nederlands-Indië, 19 e eeuw 2,1: Nederlands-Indië, 19 e eeuw 1830 1870: Javaanse boer werkt voor Nederlandse staat: - cultuurstelsel - Herendiensten van verliespost naar wingewest Vanaf 1870: modern imperialisme particuliere bedrijven

Nadere informatie

Paragraaf 1: Griekse beschaving - TL 1

Paragraaf 1: Griekse beschaving - TL 1 Paragraaf 1: Griekse beschaving - TL 1 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Floris Sieffers 07 October 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/65623 Dit

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 Samenvatting door een scholier 1659 woorden 4 maart 2002 5,4 22 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De drie fasen van een revolutie: 1.De bestaande regering wordt verdreven

Nadere informatie

China. - De geschiedenis en cultuur van Peking -

China. - De geschiedenis en cultuur van Peking - Pagina 1 Groep 8 Colofon China - De geschiedenis en cultuur van Peking - Leerling - informatie Inleiding In deze les gaan wij het hebben over de Chinese stad Peking. We kijken met elkaar naar een stukje

Nadere informatie