Symposium Zelfbeschadigend gedrag in de geestelijke gezondheidszorg Amsterdam, 12 januari 2015

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Symposium Zelfbeschadigend gedrag in de geestelijke gezondheidszorg Amsterdam, 12 januari 2015"

Hidde Veenstra
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Symposium Zelfbeschadigend gedrag in de geestelijke gezondheidszorg Amsterdam, 12 januari 2015

2 Klinische indrukken Literatuur Paradoxen en vragen Naar een model gebaseerd op de filosofie van emoties Angst en zelfbeschadiging 2

3 Zelfbeschadigend gedrag treedt op bij overweldiging door emotie, met name bij PTSS en/of BPS, als een manier om controle te houden als impulsdoorbraak bij op zichzelf gerichte woede / destructieve neigingen als een manier om contact te maken in geval van dissociatie (depersonalisatie) als cry for help, om aandacht te vragen als een soort verslaving (vooral bij chronische zelfbeschadiging) omdat men het anderen ziet doen ( besmetting ; vooral op klinische afdelingen) als bijproduct van repetitief gedrag bij zwakbegaafdheid, hersenbeschadiging en OCS of in combinaties van deze typen [blijkt aardig te kloppen met Klonsky 2007; en van der Voort 2014] 3

vragen als een soort verslaving (vooral bij chronische zelfbeschadiging) omdat men het anderen ziet doen ( besmetting ; vooral op klinische afdelingen) als

4 Casus 1: Vrouw met verleden van langdurig en ernstig seksueel misbruik Rolstoelafhankelijk na (mogelijk zelfveroorzaakt) rugletsel bij het turnen in vroege adolescentie Zelfbeschadiging door snijden met scherven glas of aardewerk in de vagina; geen pijn; gedissocieerd Belle indifférence bij het praten over de zelfbeschadiging Combinatie van sterk zelfdestructieve neiging, dissociatie, behoefte aan aandacht en tegelijk steeds weer overweldigd worden door herinneringen (angst) Casus 2: Vrouw met borderline persoonlijkheidsstoornis, angstaanvallen vanaf de vroege jeugd (paniekstoornis), bulimia nervosa, obsessieve compulsieve stoornis; frequent automutileren, om angst te bedwingen Angst (dreigend overweldigd worden daardoor) lijkt uitlokkende factor 4

dissociatie, behoefte aan aandacht en tegelijk steeds weer overweldigd worden door herinneringen (angst) Casus 2: Vrouw met borderline persoonlijkheidsstoornis, angstaanvallen vanaf de

5 Slechts 12 studies met angst en self-harm in de titel; en 8 met anxiety en self-injury Gilbert et al. (2009): Relatie met competitie, sociale rang, vooral tussen peers. Striving to avoid inferiority en fear of active rejection gerelateerd aan self-harm O Connor et al. (2013): Relatie met entrapment en mogelijk ook defeat Grote variatie in verschijningswijzen: kortdurend, in adolescentie; tot decennia lang durend en gerelateerd aan ernstige vormen van psychopathologie Vermoedelijk aanzienlijke variatie aan typen (zie eerder; overlap met pica, skin picking, repetitieve, zelfbeschadigende handelingen als variant van OCS, bij neuropsychiatrische aandoeningen, ontwikkelingsstoornissen en zwakbegaafdheid) 5

(2013): Relatie met entrapment en mogelijk ook defeat Grote variatie in verschijningswijzen: kortdurend, in adolescentie; tot decennia lang durend en gerelateerd aan ernstige

6 Hoe kan men begrijpen dat heftige emotie in intensiteit vermindert als gevolg van zelfbeschadiging? Waarom een pijnsensatie toevoegen aan een heftige emotie? Waarom niet rechtstreeks de verdoving zoeken? Hoe kan zelfbeschadiging het gevoel van controle versterken? Je voegt iets bijzonder onaangenaams en ongewoons toe aan een al onvoorspelbare situatie. 6

Waarom niet rechtstreeks de verdoving zoeken?

7 Waarom richt de destructiviteit zich zo direct op het lichaam? Waarom niet op eigendommen? Waarom niet wat indirecter, bijvoorbeeld door uithongering? Is er een relatie tussen self-harm en suicide (en suïcidepogingen)? Is self-harm niet te heterogeen qua klinische presentatie en qua achtergrond? 7

Waarom niet wat indirecter, bijvoorbeeld door uithongering?

8 Beperking tot zelfbeschadigend gedrag waarbij angst een rol speelt; dus bij bij overweldiging door emotie, met name bij PTSS en/of BPS, als een manier om controle te houden als impulsdoorbraak bij op zichzelf gerichte woede / destructieve neigingen (sommige gevallen) als een manier om contact te maken in geval van dissociatie (depersonalisatie) als cry for help, om aandacht te vragen als een soort verslaving (vooral bij chronische zelfbeschadiging) omdat men het anderen ziet doen ( besmetting ; vooral op klinische afdelingen) als bijproduct van repetitief gedrag bij zwakbegaafdheid, hersenbeschadiging en OCS of in combinaties van deze typen 8

dissociatie (depersonalisatie) als cry for help, om aandacht te vragen als een soort verslaving (vooral bij chronische zelfbeschadiging) omdat men het anderen

9 Werkhypotheses: Self-harm kan worden opgevat als een vorm van emotieregulatie Emotieregulatie is een vorm van zelfregulatie Vraag: over welk zelf hebben we het als het gaat over zelfregulatie en hoe verhoudt dat zelf zich tot emoties? 9

zelfregulatie Vraag: over welk zelf hebben we het als het

10 Aspecten van het zelf Emotie Een stand van zaken in de wereld; de zaak waar de emotie over gaat Emoties refereren naar iets in de wereld, maar ook en tegelijk naar een aspect van het zelf De behandelaar is voortdurend aan het wegen: wat zegt de emotie over de betrokkene en wat zegt de emotie over diens wereld? 10

tegelijk naar een aspect van het zelf De behandelaar is voortdurend aan het

11 Eerste orde/laag: onmiddellijke zelf-referentialiteit de emotie verwijst onmiddellijk en zonder dat we er erg in hebben naar een aspect van ons zelf Voorbeeld: een zwakke plek in je persoonlijkheid (gevoeligheid voor afwijzing of kritiek) Tweede orde/laag: self-awareness Ten tijde van de emotie zijn we ons bewust van deze verwijzing, van dit zelf Voorbeelden: basic self-awareness (van je basisgevoel of stemming), voelen dat iets je raakt Derde orde/laag: zelf-interpretatie Zelfregulatie Zelfreflectie (je realiseren dat je iets wel of niet aan kan) 11

Ten tijde van de emotie zijn we ons bewust van deze verwijzing, van dit zelf Voorbeelden: basic self-awareness (van je basisgevoel of

12 Eerste orde perspectief (self-referentiality; niet bewust) Impliciet lichaamsbewustzijn Impliciet gevoelsmatig zelf Impliciete zelfopvattingen Persoonlijkheid Sociaal Moreel Ik zelf Derde orde perspectief (self-interpretation; bewust) Zelfreflectie In staat zijn een samenhangend Het zelf: twee orde perspectief (self-awareness; bewust) Basisgevoel over jezelf (basic self-awareness; receptief) Core sense of self (actief) Ervaringen die aan de basis liggen van Body memory Basis stemmingen Affectieve disposities Zelfopvattingen beeld van jezelf te schetsen 12

samenhangend Het zelf: twee orde perspectief (self-awareness; bewust) Basisgevoel over jezelf (basic self-awareness; receptief) Core sense

13 Deze zelfregulatie kan op verschillende niveaus optreden: Interpretatief (3 e orde); vermogen tot zelfreflectie; in staat zijn een beeld van jezelf te schetsen; voorgrond kunnen onderscheiden van achtergrond; begrijpen wat de eigen emoties betekenen Awareness (2 e orde); besef hebben van wat er gebeurt, van eigen emoties; maar nog zonder samenhangend verhaal Alleen zelf-referentialiteit (1 e orde); emoties betekenen iets, ze zeggen iets over de betrokkene, maar de betrokkene realiseert het zich niet. 13

Awareness (2 e orde); besef hebben van wat er gebeurt, van eigen emoties; maar nog zonder samenhangend verhaal Alleen

14 Aspecten van het zelf waaraan onmiddellijk gerefereerd wordt Bewustzijn van die aspecten Emotie Een stand van zaken in de wereld; de zaak waar de emotie over gaat Interpretatie van die aspecten 14

15 Zelfbeschadiging treedt dan op wanneer 3 e orde begrijpen van emotie wegvalt en er een mix van 1 e orde zelfverwijzingen en 2 e orde besef van emotie overblijft ervaring van chaos en van overweldigd worden door indrukken (leidt tot angst) de ik-zelf verhouding raakt in het ongerede: geen controle, geen vermogen om het perspectief van buitenstaander aan te nemen; in zichzelf gevangen raken (angst) Het is een poging om op het 1 e orde niveau, d.w.z. op de meest directe manier, het contact te herstellen met het impliciete lichaamsbewustzijn 15

het ongerede: geen controle, geen vermogen om het perspectief van buitenstaander aan te nemen; in zichzelf gevangen raken (angst) Het is

16 Subcategorie van patiënten met onvermogen greep te houden op traumatische angsten: geen zelfreflectie en zelfregulatie (3 e niveau); chaos in het eerste en tweede orde perspectief: het is niet duidelijk waar de angst precies over gaat (1 e niveau); ze bedreigt sense of agency en het elementaire zelfbesef (2 e niveau) Coping in de vorm van actief vorm geven aan de agency door ik-zelfrelatie tot z n meest elementaire vorm te herleiden (tot mij en mijn lichaam dat pijn heeft) 16

e niveau); ze bedreigt sense of agency en het elementaire zelfbesef (2 e niveau) Coping in de vorm van actief vorm

17 Zelfbeschadiging treedt dan op wanneer 3 e orde begrijpen van emotie wegvalt en er een mix van 1 e orde zelfverwijzingen en 2 e orde besef van emotie overblijft Maar nu staat naast de angst en chaos tegelijk de woede op de voorgrond, als reactie op de onmacht, op het eigen tekort, op het lichaam dat getekend is In de emotie van woede komt nu het lichaam als object meer centraal te staan Zelfbeschadiging is hier een poging controle te herstellen door het lichaam te straffen; en tegelijk, mogelijk ook, een poging om de machteloosheid te verminderen door zelf iets te doen (een vorm van turning passive into active ) 17

getekend is In de emotie van woede komt nu het lichaam als object meer centraal te staan Zelfbeschadiging is hier een poging controle te herstellen door

18 Het lichaam is echter ook tegelijk object Dit object wordt gehaat en moet gestraft worden omdat het schuldig, vies, schaamtevol is In dat geval heeft zelfbeschadiging de functie van straffen en vernietigen van dit lichaam; ze is een poging schaamte, schuld en walging ongedaan te maken 18

geval heeft zelfbeschadiging de functie van straffen en vernietigen van

19 Aspecten van het zelf Impliciet lichaamsbewustzijn Emotie Het reële lichaam dat gezien wordt in het licht van het herinnerde (geschonden, onvolmaakte, te straffen) lichaam Emoties refereren naar iets in de wereld, namelijk het reële, eigen lichaam, maar ook en tegelijk naar een aspect van het zelf, namelijk het impliciet lichaamsbewustzijn (dat de herinnering draagt van geschonden zijn en verbonden is met ervaringen van schuld, schaamte, walging en onmacht) 19

reële, eigen lichaam, maar ook en tegelijk naar een aspect van het zelf, namelijk het impliciet lichaamsbewustzijn

20 Zelfbeschadiging is een vorm van coping die kan worden begrepen vanuit het concept zelfregulatie Emoties hebben zelf een zelfregulerende betekenis; je ondergaat ze niet alleen, maar ze moduleren ook zelf de reactie op belastende herinneringen en gebeurtenissen en zorgen zo voor behoud van integriteit van het zelf Er zijn allerlei vormen van zelfregulatie (wij onderscheidden er slechts twee, verbonden aan overspoeling door emoties en aan zelfhaat die zich richt op het lichaam) Er is behoefte aan een theorie die meer verfijnd recht kan doen aan de vele vormen van zelfbeschadiging 20

behoud van integriteit van het zelf Er zijn allerlei vormen van zelfregulatie (wij onderscheidden er slechts twee, verbonden aan overspoeling door

21 Patiënte (1) onttrekt zich uiteindelijk aan behandeling en maakt met hulp van vrijwilligers middels pillen een eind aan haar leven Patiënte (2) is 13 jaar later praktisch symptoomvrij, heeft een (licht autistische) partner en is recent bevallen van een gezonde dochter 21

22 22

Vergelijkbare documenten

ZELFVERWONDEND GEDRAG ALS AFFECTREGULATIE

ZELFVERWONDEND GEDRAG ALS AFFECTREGULATIE 1. Wat is zelfverwondend gedrag? 2. Hoe is het onderzoek opgezet? 3. Resultaten en klinische implicaties Zelfverwondend gedrag: Het opzettelijk toebrengen van