STANDAARD GROEI EN PUBERTAIRE ONTWIKKELING

Transcriptie

1 Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg 2005 STANDAARD GROEI EN PUBERTAIRE ONTWIKKELING Dr. Katelijne Van Hoeck Wetenschappelijk medewerker VWVJ Prof. Dr. Karel Hoppenbrouwers Voorzitter VWVJ VWVJ Standaard Groei en Pubertaire Ontwikkeling

2 Algemene indeling Standaard Groei en Pubertaire Ontwikkeling Deel 1 : Theoretische achtergrond bij de Standaard Groei en Pubertaire Ontwikkeling Deel 2 : Concrete richtlijnen voor de praktijk Groeipakket Totstandkoming VWVJ Standaard Groei en Pubertaire Ontwikkeling

3 Inhoudstafel Deel I THEORETISCHE ACHTERGROND BIJ DE STANDAARD GROEI & PUBERTAIRE ONTWIKKELING...1 I. DE NORMALE GROEI EN PUBERTAIRE ONTWIKKELING...4 A. GROEI Het principe van groeicurven...4 a) Eerst enkele begrippen... 4 b) De historiek van de groeicurve... 6 c) De Nieuwe Vlaamse groeicurve Lengte / gestalte...9 a) De geboorte... 9 b) De eerste 2 à 3 levensjaren... 9 c) Van 2 à 3 jaar tot de start van de puberteit (8 à 9 jaar)... 9 d) De puberteit e) Groeistop Gewicht Hoofd De lichaamsverhoudingen Groeicurven Groeisnelheid BMI Target height / Doellengte Target range / Doellengtegebied Botleeftijd...14 B. PUBERTAIRE ONTWIKKELING Enkele endocrinologische principes...15 a) Wat is het endocrien stelsel? b) Hoe wordt de vrijzetting van hormonen geregeld? De gonadarche De adrenarche De puberteit...20 a) Meisjes b) Jongens Gynecomastie...24 a) Omschrijving b) Prevalentie c) Het klinisch beeld van de pubertaire gynecomastie en de differentiële diagnose d) De fysiopathologie e) Oorzaken f) De diagnose g) De behandeling (26) II. AFWIJKINGEN VAN DE GROEI EN PUBERTAIRE ONTWIKKELING...28 A. GROEI Te klein...29 a) Familiaal kleine gestalte / Familial Short Stature b) Constitutionele achterstand in groei en pubertaire ontwikkeling / Constitutional delay in growth and puberty c) Intra-uteriene groeivertraging / Intrauterine growth retardation d) Prematuriteit e) Groeihormoondeficiëntie f) Turnersyndroom VWVJ - Standaard Groei en Pubertaire Ontwikkeling (deel 1)

4 g) Hypothyroïdie h) Achondroplasie i) Syndroom van Down j) Chronisch orgaanlijden k) Psychosociale deprivatie (Psychosocial Short Stature) l) Medicatiegebruik m) Ander syndromen geassocieerd met kleine gestalte Te groot...73 a) Constitutioneel grote gestalte / Familial tall stature b) Klinefelter syndroom c) Marfan Syndroom d) Andere syndromen geassocieerd met grote gestalte B. PUBERTEIT Inleiding Te vroege puberteit...86 a) Volledig beeld van vervroegde puberteit: Pubertas Praecox b) Geïsoleerde tekens van vervroegde puberteit Te late puberteit...93 a) Fysiologisch vertraagde pubertaire ontwikkeling b) Pubertas Tardas c) Turner syndroom d) Klinefelter syndroom C. HET HOOFD (14;115) Interpretatie van de vorm van het hoofd a) Deformatie b) Disruptie c) Dysplasie d) Malformatie Interpretatie van de grootte van het hoofd III. EEN SYSTEMATIEK IN HET KIJKEN NAAR DYSMORFIE A. WAAROM EEN HOOFDSTUK DYSMORFIE IN EEN STANDAARD GROEI EN PUBE RTAIRE ONTWIKKELING? B. DE KLINIEK Morfologie a) Gestalte b) Gewicht c) Pubertaire kenmerken d) Dysmorfe kenmerken De ontwikkeling en intelligentie De familiale anamnese C. DYSMORFIE EN DOORVERWIJZING Bij majeure afwijkingen Bij mineure afwijkingen Gesprek met ouders D. DE INTERPRETATIE EN HET NIVEAU VAN DE DIAGNOSE Lijst met figuren Lijst met tabellen Referenties Lijst met moeilijke woorden VWVJ - Standaard Groei en Pubertaire Ontwikkeling (deel 1)

5 Inhoudstafel Deel II I. VERANTWOORDING... 3 A. DE ZOEKTOCHT NAAR EVIDENTIE VOOR DE OPVOLGING VAN GROEI...3 B. WAAROM OPVOLGEN VAN GROEI ZINVOL IS: DE DOELSTELLINGEN...5 II. METEN, WEGEN EN SCOREN VAN PUBERTEIT... 7 A. HET MATERIAAL Meetlat Weegschaal Orchidometer Lintmeter Groeicurven Scorekaarten voor puberteit... 9 B. DE TECHNIEK Meten Wegen Meten van de hoofdomtrek Beoordeling van de pubertaire status Meten van de zithoogte, berekening van beenlengte De techniek van het plotten Opvolgen van gestalte en gewicht van allochtone kinderen en jongeren Meten en wegen van kinderen van kinderen met bijzondere noden...17 III. DE WETENSCHAPPELIJKE ONDERBOUW VAN DE VERWIJSCRITERIA...20 A. OPERATIONELE DOELSTELLINGEN...20 B. CRITERIA VOOR DE BEOORDELING VAN DE GESTALTE EN HET GROEIPATROON Ervaring in het Verenigd Koninkrijk Ervaring in Nederland De keuze voor Vlaanderen...23 C. CRITERIA VOOR DE BEOORDELING VAN DE PUBERTAIRE ONTWIKKELING...28 IV. DE INTERPRETATIE, VERWIJSCRITERIA EN HET BELEID VAN ENKELE KLINISCHE SITUATIES...29 A. ALGEMENE RICHTLIJNEN BIJ DE OPVOLGING VAN DE GESTALTE EN DE PUBERTAIRE ONTWIKKELING...29 B. SPECIFIEKE RICHTLIJNEN Een kind is te klein Een kind is te groot Groeivertraging bij meisjes < 8 jaar en jongens < 9 jaar Groeiversnelling bij meisjes < 8 jaar en jongens < 9 jaar Vroege tekens van pubertaire ontwikkeling Late of vertraagde pubertaire ontwikkeling Micro- en macrocefalie Lichaamsverhoudingen...45 V. HET ORGANISEREN VAN EEN VERWIJZING...46 VI. HULP BIJ DE DIFFERENTIAAL DIAGNOSTIEK...47 VWVJ - Standaard Groei en Pubertaire Ontwikkeling (deel 2 )

6 Inhoud Groeipakket 1. Vuistregels 2. Instructiekaart meten en wegen (*) 3. Instructiekaart meten schedelomtrek, buikomtrek, armomtrek (*) 4. Scorekaart pubertaire ontwikkeling meisjes (te bestellen via IJsedal : verdere contactgegevens en miniatuurbeeld zie *) 5. Scorekaart pubertaire ontwikkeling jongens (te bestellen via IJsedal : verdere contactgegevens en miniatuurbeeld zie *) 6. Curves gestalte, gewicht, pubertaire ontwikkeling meisjes 2 20 jaar (*) 7. Curves gestalte, gewicht, pubertaire ontwikkeling jongens 2 20 jaar(*) 8. Curves BMI, groeisnelheid meisjes 2 20 jaar (*) 9. Curves BMI, groeisnelheid jongens 2 20 jaar (*) 10. Curves lengte, gewicht, hoofdomtrek meisjes 1 5 jaar (*) 11. Curves lengte, gewicht, hoofdomtrek jongens 1 5 jaar (*) 12. Werkkaart te klein 13. Werkkaart te groot 14. Werkkaart groeivertraging bij meisjes < 8 jaar en jongens < 9 jaar 15. Werkkaart groeivertraging bij meisjes < 8 jaar en jongens < 9 jaar bis 16. Werkkaart groeiversnelling bij meisjes < 8 jaar en jongens < 9 jaar 17. Werkkaart groeiversnelling bij meisjes < 8 jaar en jongens < 9 jaar bis 18. Werkkaart vroege puberteit 19. Werkkaart late puberteit 20. Lijst referenties bijzondere groeicurven 21. Terminologie dysmorfe kenmerken gerubriceerd per lichaamsregio 22. Folder ten behoeve van leerlingen : wat, hoe en waarom van onderzoek pubertaire ontwikkeling (*) zie website Vlaamse Groeicurven 2004 : VWVJ - Standaard Groei en Pubertaire Ontwikkeling (Groeipakket)