PARTICIPATIE SIGMAPLAN. THV Antea Group Jusbox in opdracht van Waterwegen en Zeekanaal nv

Transcriptie

1 PARTICIPATIE SIGMAPLAN THV Antea Group Jusbox in opdracht van Waterwegen en Zeekanaal nv W&Z, ANTWERPEN,

2 Participatie in kader van het Sigmaplan Verkenning en advies THV ANTHEA GROUP - JUSBOX Versie: rev (doc ID: ) Bijkomende communicatieve actie (bestek 16EI/08/23) post 28.0 Participatieplan Auteurs: Bogaert, S., De Sutter, N., Dugernier, M., Stroobandt, T., Stappaerts, G. 2

3 Inhoudsopgave 1. Kennismaking met participatie Wat is participatie? Waarom participatie? Wanneer participatie? Op welk niveau participeren? Wie en in welke mate betrekken? Op welke manier betrekken? 7 2. Toetsing van de mogelijkheden inzake particpatie Politieke commitment Organisatorische flexibiliteit Communicatie Motivatie en interesse Beschikbaarheid van middelen Evaluatie voorbeeldprojecten Ambities voor participatie Participatieve uitvoering van het Sigmaplan Participatie bij lopende projecten Participatie bij nieuwe projecten Op naar een participatieve besluitvorming Vervolgtraject Referenties bijlage 1: longlist participatieve acties Bijlage 2: Shortlist participatieve acties bijlage 3: Voorbeeldprojecten Participatieproject Kempen Participatietraject voor de heraanleg van de Scheldekaaien Spoor Noord Antwerpen Project Bruggen naar Rabot te Gent Noorderpark te Amsterdam Ontwikkelingsplan Demer RhineNet Voorbeeldprojecten Ruimte voor de Rivier uit Nederland 47 3

4 De opmaak van dit participatieplan kadert binnen de realisatie van het geactualiseerd Sigmaplan, zoals vastgesteld in het Meest Wenselijk Alternatief en de plan-mer van het Sigmaplan d.d. 2005, en de daaropvolgende beslissingen van de Vlaamse Regering van en Het oorspronkelijk Sigmaplan (1977) beoogt een beveiliging van het Zeescheldebekken tegen overstromingen als gevolg van stormvloeden vanuit de Noordzee en werd opgesteld naar aanleiding van de overstromingsramp te Ruisbroek van 3 januari Dit Sigmaplan werd in 2004 geactualiseerd naar aanleiding van nieuwe inzichten inzake veiligheid (zeespiegelstijging, klimaatverandering) en het integraal beheren van waterlopen. Meerdere studies duidden een combinatie van de aanleg van gecontroleerde overstromingsgebieden en lokale dijkverhogingen als beste veiligheidsscenario aan. Tegelijk is de vallei als onderdeel van het Schelde-estuarium één van de meest strategische plekken om een aantal zeldzame landschappen en natuurtypes te gaan herstellen, die uniek zijn geworden in Europa. Dat kan gebeuren door opnieuw ruimte te geven aan de rivier. Omdat toepassing van het principe ruimte voor de rivier een bijdrage levert aan zowel veiligheid als natuur, en omdat vaak dezelfde gebieden in aanmerking komen om veiligheid én natuurlijkheid te realiseren, werd door de Vlaamse regering op beslist om de pijler natuurlijkheid mee onder te brengen in het Sigmaplan, zodat de doelstelling van dit plan uitgebreid werd van enkel veiligheid (met natuurlijkheid als bijkomende doelstelling) tot twee nevenstaande doelstellingen, nl. veiligheid + natuurlijkheid. Het feit dat letterlijk en figuurlijk meer ruimte wordt geboden aan water, betekent ook dat de maatschappij en haar burgers vaker met watervraagstukken en opgaven geconfronteerd worden. Hiermee krijgen de veranderende wateropgaven ook een nieuwe dimensie. De maatschappij en haar burgers confronteren op hun beurt waterbeheerders met uiteenlopende wensen, ideeën en beelden ten aanzien van het waterbeheer. Het ligt voor de hand dat waterbeheerders hiermee rekening proberen te houden in plannen en beleid. Participatie is hierbij vaak een sleutelwoord. Een participatieproces opzetten, vraagt voorbereiding. De voorbereidingsfase is misschien wel de belangrijkste fase. Hier worden de keuzes gemaakt die bepalend zijn voor de rest van het proces. Het komt regelmatig voor dat deze voorbereidingsfase wordt onderschat en dat de neiging bestaat om zo snel mogelijk over te gaan tot uitvoering van participatieve acties op terrein. Zeker wanneer een waterbeheerder nog weinig ervaring heeft met participatieve processen is het raadzaam de tijd te nemen om fundamentele keuzes te maken. Dit gebeurt aan de hand van een participatieplan. 4

5 1. KENNISMAKING MET PARTICIPATIE 1.1. Wat is participatie? Participatie, zoals bedoeld bij het Sigmaplan, is een verzamelnaam van manieren waarop burgers invloed kunnen hebben op beleidsprocessen en de uitvoering ervan, met positieve betrokkenheid tot resultaat. Het is een democratisch proces waarbij doelgroepen actief betrokken worden bij besluitvorming die ook hen aanbelangt. Participatie gaat verder dan louter inspraak. Inspraak kan worden begrepen als het betrekken van belanghebbenden bij beleidsvoornemens. Terwijl participatie slaat op samenwerken en actief deelnemen van stakeholders aan beleidsprocessen om ideeën en initiatieven uit te werken Waarom participatie? Het voeren van een participatief beleid heeft vele voordelen, zowel voor de initiatiefnemende overheid als voor de burger. De burgers voelen zich dichter betrokken bij het beleid, kunnen hun kennis delen en krijgen de kans zelf voorstellen te maken. De projectorganisatie zal daarbij een betere imago krijgen en creëert een draagvlak voor hun project. De mensen begrijpen wat er gaat gebeuren en waarom het gaat gebeuren. Door actieve participatie mogelijk te maken, zal eventuele tegenstand minimaal blijven. Vanuit het standpunt van de initiator kunnen er een aantal redenen zijn om participatie te organiseren: - Verhogen van de kwaliteit van plannen en projecten De betrokkenen hebben lokale, gebiedsspecifieke kennis, waardoor die het plan kunnen bijstellen en verbeteren. De gebruikers van een gebied, zoals bijvoorbeeld boeren, kunnen vanuit hun ervaringen een nieuwe kijk bieden op het watersysteem. Ook de perspectieven en aandachtspunten van omwonenden en recreanten kunnen leiden tot nieuwe inzichten. - Draagvlak creëren Door direct in dialoog te treden, zal de afstand tussen organisaties, burgers en de overheid verkleinen. Zo wordt een wij versus zij situatie voorkomen. Participatieve planning kan m.a.w. tegenwerken omzetten in meewerken waardoor weerstand vanuit de samenleving vermindert of verdwijnt, en er draagvlak ontstaat. - Betere werking van de eigen organisatie Door in te zetten op participatie bij zowel externe als interne stakeholders zal de structuur en het functioneren van de eigen organisatie efficiënter worden. - Vertragingen voorkomen in het procesverloop Door in het begin van het planproces tijd te investeren in participatieve aanpak, zal het project in latere fases gemakkelijker tot realisatie komen. Zo kan men tijd winnen door tijd te investeren. - Participatie om actief burgerschap te bevorderen Burgers hebben er belang bij dat hun opvattingen en ideeën, wensen en belangen van invloed zijn op het beleid en de projecten die de overheid ontwikkelt. De invloed wordt vergroot door de burger rechtstreeks bij het project of de gebiedsontwikkeling te betrekken. Het welzijn van de burger wordt vergroot en zijn (actieve) betrokkenheid bij het beleid word groter Wanneer participatie? 5

6 Participatie is een cyclisch proces van visievorming, plannen maken, uitvoeren en nieuwe fasen opstarten; als het ware een continu leerproces. Daarom worden participatieve processen best van begin tot einde uitgevoerd, om zo een betere wisselwerking tussen de overheid en burgers te krijgen. Participatie kan binnen elke fase van de projectuitvoering. Meestal wordt onderscheid gemaakt tussen de planfase (= planning en ontwerp), inrichtingsfase (= uitvoering) en de gebruiksfase (=exploitatie, na realisatie). Afhankelijk van hoe ver men als initiatiefnemer wil gaan met participatie van actoren en burgers, zal de fase van het proces waarin participatie plaats vindt, variëren. Het is bijvoorbeeld veel ambitieuzer om de burgers te laten meebeslissen in de planfase dan in de inrichtingsfase of na realisatie. Het is evenwel niet altijd mogelijk om aan de grondslag van een project reeds actieve participatie toe te laten. Dit hangt in grote mate af van het type project en de bijhorende randvoorwaarden Op welk niveau participeren? Het geactualiseerd Sigmaplan beslaat het ganse Schelde-estuarium. Om dit groots project uitvoerbaar te maken, werden de verschillende projecten geografisch geclusterd per deelgebied. Zo bestaat er een cluster Kalkense Meersen, cluster Dijlemonding, cluster Vlassenbroek Wal Zwijn, cluster Durmevallei, Dergelijke clusters omvatten meerdere inrichtingsprojecten. De planinitiatieven op project-, cluster- of macroniveau worden volgens de corresponderende detailleringsgraad geregeld, met als gevolg dat de participatieve mogelijkheden zullen variëren over de verschillende schaalniveau s. We onderscheiden volgende schaalniveau s binnen het participatieplan: 1. Macroniveau: Schelde-estuarium, niveau Vlaanderen 2. Mesoniveau: clusterniveau 3. Microniveau: projectniveau Bovendien worden niet alle projecten van het geactualiseerd Sigmaplan tegelijk in uitvoering gebracht. Hierdoor is naast een geografische indeling eveneens een fasering in tijd noodzakelijk. Op die manier gaan sommige projecten reeds in 2010 van start, andere resp. in 2015, 2020, 2025 of Wie en in welke mate betrekken? Vooraleer een participatietraject wordt opgestart, is het belangrijk alle mogelijke belanghebbenden op te lijsten. Immers, indien bij participatieve acties een actor over het hoofd wordt gezien, kan dit het verloop van het proces vertragen of zelfs blokkeren. 6

7 Om na te gaan wie de belanghebbenden zijn, wordt doorgaans vooraf een stakeholderanalyse uitgevoerd. Stakeholderanalyse is een techniek om de stakeholders bij het project te leren kennen. Bij grote projecten, zoals het Sigmaplan, worden er immers gemakkelijk belangen en partijen over het hoofd gezien. Per slot van rekening laten niet alle partijen zich even goed zien of horen. Zelfs als het gebied al behoorlijk gekend is, kunnen er toch nog onverwachte belangen de kop op steken, bijvoorbeeld van mensen die niet uit het gebied zelf komen maar daar wel graag recreëren of er op een andere manier een band mee hebben. Een stakeholderanalyse helpt om op een gestructureerde manier de verschillende partijen en belangen in kaart te brengen. Ook kunnen bepaalde publieksgroepen gedefinieerd worden. Dergelijke groepen worden afgebakend al naargelang de mate van betrokkenheid bij het proces. Zo onderscheidt men (in stijgende lijn van betrokkenheid) o.a. het non-publiek, de latente publieksgroepen, bewuste publieksgroepen en actieve publieksgroepen Op welke manier betrekken? Stakeholders kunnen op verschillende manieren betrokken worden bij het verloop van een beleidsproces. Van zodra men enige invloed kan uitoefenen op het beleidsproces, is er sprake van participatie. Er bestaan evenwel gradaties binnen participatie.. Grofweg kan men spreken van actieve en non-actieve participatie. Bij non-actieve participatie beperkt men zich veelal tot het informeren en ter beschikking stellen van documentatie. De burgers hebben geen beslissingskracht. Actieve participatie houdt een grotere rol voor het publiek in. Het publiek kan bijvoorbeeld: discussiëren met de autoriteiten, de beleidsagenda mede helpen bepalen, bijdragen aan de ontwikkeling van oplossingen, deelnemen aan de besluitvorming. De mate waarin burgers betrokken worden bij een beleidsproces, wordt doorgaans geïllustreerd door middel van een participatieladder. Hoe hoger de trede op de ladder, hoe meer ruimte en invloed men heeft. Edelenbos en Monnikhof (2001) maken een onderverdeling in vijf niveaus van participatie: 1. Informeren (non-actieve participatie): Laten weten wat er gaat gebeuren. De rol van de initiatiefnemer(s) is hierbij autoritair en de rol van de betrokken is passief. De belanghebbenden voelen zich weinig betrokken bij de uitvoering van het project. 2. Raadplegen (non-actieve participatie): De initiatiefnemer(s) bepaalt in hoge mate zelf de agenda voor besluitvorming. De betrokken burgers en organisaties worden gezien als gesprekspartners bij de ontwikkeling van beleid. De gespreksresultaten vormen mogelijke bouwstenen. De projectleiding verbindt zich niet aan de resultaten die uit de gesprekken voorkomen. 3. Adviseren (actieve participatie): De initiatiefnemer(s) stelt de agenda samen. De betrokken burgers en organisaties hebben de gelegenheid om problemen aan te dragen en oplossingen te formuleren. De projectleiding verbinden zich niet aan de resultaten van het participatietraject. 4. Coproduceren (actieve participatie): De initiatiefnemer(s) en de betrokken burgers en organisaties komen gezamenlijk een probleemagenda overeen, waarna gezamenlijk naar oplossingen wordt gezocht. De initiatiefnemer(s) kunnen bij de uiteindelijke besluitvorming beargumenteerd afwijken van de inbreng van de deelnemers, maar hun commitment is veel zwaarder bij participatieniveau adviseren. 5. Meebeslissen (actieve participatie): Besluitvorming wordt door de projecteigenaar aan de betrokkenen gedelegeerd. De projectleiding verbindt zich aan deze besluiten. 7

8 8

9 2. TOETSING VAN DE MOGELIJKHEDEN INZAKE PARTICPATIE Voordat men een participatieproces daadwerkelijk gaat voorbereiden, is het aan te raden een quick scan verkenning te maken om te zien of de situatie wel beantwoordt aan de basisvoorwaarden die nodig zijn om het faciliteren van actieve participatie. Enkele belangrijke basisvoorwaarden voor participatie zijn (Breman et al., 2009; Ridder et al., 2005): Politieke commitment Organisatorische flexibiliteit Communicatie Motivatie en interesse Beschikbaarheid van tijd, geld en vaardigheden Per basisvoorwaarde wordt hieronder nagegaan of die aanwezig is binnen het huidige procesverloop van het Sigmaplan. Waar nodig worden suggesties gedaan tot verbetering van dit proces. Op die manier wordt een stevige basis gelegd voor een verdergaande participatieve uitwerking van het Sigmaplan. In bijlage zijn verder nog een aantal fiches van voorbeeld-participatieprojecten toegevoegd. Enkele bevindingen uit deze projecten werden hieronder gebundeld (zie 2.6) en kunnen naast de quick scan een leidraad vormen voor het voeren van een participatieproces Politieke commitment De laatste jaren werd binnen de Vlaamse overheid onderzocht hoe de aanleg van infrastructuurwerken, zoals het Sigmaplan, efficiënter (en dus sneller) kan verlopen. Zowel in de schoot van de Vlaamse regering (commissie Berx) als van het Vlaams parlement (commissie Sauwens) werd nagegaan hoe een versnelling van grote infrastructuurwerken kan worden gerealiseerd. Het onderzoek wees erop dat de grootste tijdswinst bekomen wordt door vanaf het prille begin van het project alle belanghebbenden te betrekken bij de uitwerking ervan. De commissies formuleerden enkele aanbevelingen dewelke leidden tot het opstellen van een Vlaamse visienota investeringsprojecten. Deze werd op 15 oktober 2010 goedgekeurd door de Vlaamse regering. De visienota is steunt op 9 principes, dewelke gebaseerd zijn op de aanbevelingen van de Commissies Berx en Sauwens: 9

10 Rond deze principes werd een actieprogramma opgesteld. Dit programma bestaat uit twee luiken, nl. de generieke verbeteringsvoorstellen (= verbeteringsvoorstellen toepasbaar binnen alle processen) en de verbeteringsvoorstellen projectgedreven processen met bestemmingswijziging. De eerste luik formuleert vier kern-verbeteringsvoorstellen, met mogelijke acties. Het tweede luik stelt een nieuwe aanpak voor waarbij participatie ten volle kan geïntegreerd worden. Deze nieuwe aanpak krijgt de naam 3-trapsraket. Luik 1 - Generieke verbeteringsvoorstellen Procedures maximaal op elkaar afstemmen en integreren (vb actie: integratie van project- MER/OVR in vergunningsproces) Vrijstellen en vereenvoudigen van procedures (vb acties: besluit Kleine wijzigingen van algemeen belang evalueren en bijsturen, machtigingen maximaal in de stedenbouwkundige vergunning integreren) Betrokken actoren moeten samenwerken (vb actie: instrument projectvergadering promoten) Good practices & kennisopbouw (vb actie: handleiding inzake project-mer, actualisatie richtlijnenboeken) Luik 2 Verbeteringsvoorstellen projectgedreven processen met bestemmingswijziging Nieuwe geïntegreerde aanpak: SNELLER + KWALITATIEVER 3-trapsraket: 5 processtappen met 3 beslismomenten Beoordeling en suggesties Er is duidelijk een groeiende belangstelling van de Vlaamse overheid inzake een participatieve aanpak van grote infrastructuurprojecten. Dit blijkt uit het opstellen én goedkeuren van een visienota door de Vlaamse regering en de verschillende initiatieven die momenteel doorheen Vlaanderen van start zijn gegaan (zie ook voorbeeldprojecten). Het is duidelijk dat het Sigmaplan hierop zal moeten anticiperen. Dit kan door o.a. de procesarchitectuur aan te passen en meer in te spelen op participatie in de planfase. Dit wordt in de volgende hoofdstukken van dit participatieplan verder uitgewerkt. 10

11 2.2. Organisatorische flexibiliteit Participatieve acties dienen steeds afgestemd te worden aan het specifieke procesverloop. De kenmerken eigen aan dit procesverloop, zoals de bestuurlijke organisatie, bepalen in grote mate of participatie mogelijk is en op welke manier dit kan gebeuren. De basis van het uitwerken van een participatietraject bij het Sigmaplan is reeds gelegd. Op bestuurlijk niveau blijkt dit onder meer uit de organisatiestructuur die ervoor zorgt dat verscheidene actoren reeds inspraak hebben in het verloop van het Sigmaplan Samenwerking W&Z en ANB Het Geactualiseerd Sigmaplan heeft een dubbele doelstelling namelijk Veiligheid + Natuurlijkheid. Deze doelstelling wordt gedragen door Waterwegen en Zeekanaal NV (veiligheid) en het Agentschap voor Natuur en Bos (natuur). Voor de planning, uitvoering en het beheer dienen deze twee overheidsdiensten tot een gezamenlijk besluit te komen. De kernwerkzaamheden van de twee diensten kunnen als volgt worden gedefinieerd: Waterwegen en Zeekanaal NV beheert in het westen en het centrum van Vlaanderen de bevaarbare waterwegen en vele gronden erlangs. De afdeling Zeeschelde beheert en onderhoudt de Schelde van Gentbrugge tot de Nederlandse grens, de Durme tot de afdamming in Lokeren, de Rupel, de Dijle, de Benedenzenne, de Grote en Kleine Nete en de Demer tot in Diest. Daarnaast staat de afdeling ook in voor infrastructuurwerken op en rond bovengenoemde waterwegen met het oog op waterbeheersing, veiligheid, toegankelijkheid, natuurlijkheid en recreatie. De afdeling Zeeschelde van Waterwegen en Zeekanaal NV staat in voor de praktische uitvoering van het luik veiligheid in het Sigmaplan. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) werkt dagelijks aan het beleid, beheer en behoud van natuurgebieden, bossen en parken in Vlaanderen en bouwt aan de fundamenten van het natuur- en bosbeleid. Tegelijk ziet het Agentschap voor Natuur en Bos toe op de naleving van de internationale en de Vlaamse wet- en regelgeving inzake natuurbehoud en bosbeheer. Het agentschap is verantwoordelijk voor de praktische uitvoering van het natuurluik van het Sigmaplan Organisatiestructuur Sigmaplan Voor de begeleiding van de uitwerking van het Sigmaplan werd een organisatieschema uitgewerkt. Dit schema richt zich op een aantal ruimtelijke en bestuurlijke schaalniveaus, en houdt rekening met het multidisciplinair karakter van het plan. Bij het opzetten van het organisatieschema werd rekening gehouden met volgende aspecten: Ruimtelijke schaal: macro (niveau Vlaanderen) vs. meso (clusters) vs. micro (projecten binnen clusters) Type actor: bestuurlijk, ambtelijk, belangorganisatie, individuele burger, Inhoudelijk: technisch, ecologisch, flankerend beleid, Zowel extern als intern 11

12 Volgende figuur geeft dit organisatieschema weer. Binnen de organisatiestructuur kunnen twee niveaus onderscheiden worden: het overkoepelende niveau of planniveau en het projectgebonden niveau. Op het overkoepelende niveau wordt de voortgang van de realisatie van het geheel van het Sigmaplan besproken. Op projectniveau wordt per gebied of per cluster van gebieden een aantal projectgebonden thema s besproken: Projectgebonden materie De projectmatige werkgroep staat centraal in het bovenstaande schema. De projectmatige werkgroep kan voor bepaalde thema s, die voor een bepaald project bijzonder relevant zijn en daarom bijzondere aandacht vragen, subwerkgroepen oprichten. Vertegenwoordigers van lokale belangenorganisaties, lokale experten, kunnen in deze subwerkgroepen zetelen. Deze subwerkgroepen werken rond het betreffende thema een visie uit, die vervolgens teruggekoppeld wordt naar de projectmatige werkgroep die ze in het voorstel voor inrichtingsplan kan verwerken/opnemen. Binnen het projectniveau wordt eveneens een interne projectmatige werkgroep voorzien, waarbinnen terugkoppeling gebeurt tussen W&Z, ANB, VLM en ondersteunende (wetenschappelijke) instellingen onderling. Binnen deze werkgroep wordt projectgebonden materie besproken; dat kan zowel gebeuren voorafgaand aan of volgend op een overlegmoment over zowel projectspecifieke als projectoverschrijdende materie. Op zijn beurt zal de projectmatige werkgroep het voorstel voor inrichtingsplan terugkoppelen naar de relevante thematische werkgroepen. Zo zal bijvoorbeeld de thematische werkgroep Natuur en landschap nakijken of de instandhoudingsdoelstellingen, die aan het betreffende project werden toegewezen, via het inrichtingsplan gerealiseerd kunnen worden. De andere thema s worden op een analoge manier 12

13 teruggekoppeld. Bedoeling van deze stap is om door de overkoepelende thematische werkgroepen bevestigd te krijgen dat het voorstel voor inrichtingsplan voldoet aan de verschillende thematische kaders die op overkoepelend niveau uitgewerkt werden. Na deze terugkoppeling met de thematische werkgroepen m.b.t. de thematische aspecten zal de projectmatige werkgroep waar nodig het voorstel voor inrichtingsplan aanpassen en overmaken aan het Dagelijks bestuur. Het Dagelijks bestuur zal dit voorstel voor inrichtingsplan vervolgens ter goedkeuring voorleggen aan de multifunctionele beleidsdomein-overschrijdende werkgroep (stuurgroep). Projectniveau-overschrijdende (overkoepelende) materie De thematische werkgroepen bewaken niet alleen de uitwerking van de voorstellen voor het inrichtingsplan. Zij hebben ook als taak om projectoverschrijdende thema s te behandelen. Daartoe kan een thematische werkgroep een adviesnota met een voorstel voor beslissing voorleggen aan de stuurgroep. Door middel van deze adviesnota vraagt de thematische werkgroep een beslissing aan de multifunctionele beleidsdomein-overschrijdende werkgroep over een bepaald projectniveauoverschrijdend thema, zodat deze adviesnota als leidraad kan fungeren bij de uitwerking van de inrichtingsplannen voor de verschillende clusters van projecten. De stuurgroep koppelt op regelmatige basis terug naar de klankbordgroep over de globale planning en ontwikkelingen bij de realisatie van het geactualiseerde SIGMAPLAN. Vragen en opmerkingen vanuit de klankbordgroep worden behandeld op de multifunctionele beleidsdomein-overschrijdende werkgroep en op de volgende klankbordgroep wordt gerapporteerd op welke manier gevolg gegeven werd aan deze vragen en opmerkingen (welke acties zijn ondernomen, ). Beoordeling en suggesties De huidige organisatiestructuur houdt rekening met de verschillende ruimtelijke en bestuurlijke schaalniveaus waarbinnen het Sigmaplan vorm dient te krijgen. Meerdere actoren krijgen reeds inspraak bij de beslissingen die moeten gemaakt worden. Voordat men een echter participatief parcours kan opgaan, dient ook de procesarchitectuur participatiever georganiseerd te worden. Momenteel gaat deze voornamelijk uit van inspraak en geen actieve participatie. Startpunt hierbij bestaat erin de interne organisatie van ANB en W&Z participatief te benaderen. Ook moet het processchema ruimte laten voor veranderingen, zo moet het mogelijk zijn om nieuwe werkgroepen te creëren en minder relevante werkgroepen te verwijderen. Deze en andere suggesties worden verder opgelijst onder Communicatie Communicatie vormt een basisvoorwaarde bij het opstellen van een participatietraject. Informatie is noodzakelijk vooraleer men aan participatie kan beginnen denken. Informeren is dan ook de basistrede op de participatietrap, de eerste stap naar actieve participatie. W&Z en ANB voeren momenteel reeds een communicatief gericht beleid waarbij alle mogelijk informatiekanalen gebruikt worden. Zo zijn er infomomenten, sigmakranten, jaarverslagen, thematische werkgroepen, infoketen, open werfdagen, etc. Dit heeft in eerste plaats tot doel het maatschappelijk draagvlak te garanderen en te vergroten voor de 2010-projecten van het geactualiseerd Sigmaplan. 13

14 De manier waarop deze informatieverschaffing gebeurt, is afhankelijk van de wensen en betrokkenheid van de publieksgroepen. Zo zal niet gans Vlaanderen een projectbrochure over de Kalkense Meersen moeten ontvangen of uitgenodigd worden op een infovergadering over landbouw in de Durmevallei. Voor elke publieksgroep is er een aangewezen (project-)communicatiestrategie. Hierin wordt beschreven welke actoren actief zijn in de gebieden en wat hun wensen op vlak van informatiebehoefte zijn. Infoavond voor eigenaars en gebruikers van landbouwpercelen in de Durmevallei Boomplantactie met de plaatselijke jeugd te Kruibeke In sommige gevallen leidde dit communicatief beleid spontaan tot participatieve acties. Hoewel deze acties eerder ad hoc gebeuren, en dus niet geïnitieerd zijn vanuit het bestuur, vormen deze wel een mooi voorbeeld van participatieve acties binnen het Sigmaplan. 14

15 Schetsschuit Dagexcursie onthaalplan Hengelclusters Vlassenbroek Beoordeling en suggesties Het communicatief beleid werpt vruchten af. Bezoekers van informatiedagen vinden antwoorden op hun vragen en worden beter bekend met het Sigmaplan. Op die manier creëert men een betrokkenheid en interesse waar men later beroep op kan doen bij het initiëren van participatieve projecten. Bij het aanvatten van de werken, zal de informatiebehoefte vergroten. Hierop dient steeds op gepaste manier ingespeeld te worden. Heldere communicatie vergroot immers de geloofwaardigheid van de organisatie van het geactualiseerde Sigmaplan Motivatie en interesse Voordat men met een participatietraject van start kan gaan, is het van belang om de motivatie en interesse van zowel de stakeholders als de initiatiefnemers te kennen. Op die manier is het makkelijker te bepalen welke participatieve actie het beste resultaat zullen geven. Zo heeft het meestal geen zin om in te zetten op een zwaar participatieproject als de initiator en/of stakeholders weinig gemotiveerd zijn. Initiatiefnemer Een participatietraject vergt in de eerste plaats extra inspanning van de organisatie zelf, zodat aan de wensen van deze niet voorbij mag gegaan worden. Indien helemaal los van de organisaties een participatietraject uitgedokterd wordt, bestaat de kans dat het participatiedoel helemaal niet bereikt wordt. Ter identificatie van de visie en wensen van de initiatiefnemers ANB en W&Z omtrent participatie, werd een workshop georganiseerd op Per Sigmaplan-regio werd in kleine groepjes een enquête uitgewerkt. De verschillende projectgroepen leverden voornamelijk algemene opmerkingen en suggesties, die op meerdere clusters van toepassing (kunnen) zijn. Volgende opmerkingen werden gemaakt: 1. De graad van participatie hangt in sterke mate af van de fase en schaalniveau 2. Sommige doelgroepen, voornamelijk non-believers, dienen op aparte manier benaderd te worden 15

16 3. Er is nood aan erkenning na uitvoering van de acties. 4. Tijd en geld zijn limiterend voor het uitvoeren van participatieve acties. 5. Projectingenieurs zijn onvoldoende ervaren in het leiden van participatieve processen. 6. Een aantal projectingenieurs hebben (op eigen initiatief) reeds participatieve acties uitgevoerd op terrein 7. Het belang van participatie wordt ook erkend door de voogdijminister van W&Z 8. Er is nood aan een nauwere betrokkenheid met stakeholders inzake landschap en erfgoed 9. Bij voorkeur worden de cases op lokaal niveau uitgewerkt Enkele randvoorwaarden werden geïdentificeerd: 1. Het ambitieniveau moet vooraf bepaald worden 2. De inrichtingsplannen die al zijn opgemaakt mogen niet meer in vraag worden gesteld 3. Participatieve acties op het terrein kunnen enkel worden opgestart indien deze kaderen binnen een projectcommunicatiestrategie Stakeholders De (externe) stakeholders zijn degenen waarvan verwacht wordt dat men wil deelnemen aan het participatieproject. Deze worden vooral gemotiveerd om te participeren als er zaken aan bod komen die voor hen belangrijk zijn en participatie een positief resultaat kan hebben. Om veel stakeholders te betrekken, moet daarom het onderwerp van een participatief proces de belangen van een zo groot mogelijke groep stakeholders weerspiegelen, om op die manier iedereen te kunnen betrekken bij het proces. Als betrokkenen weinig gemotiveerd zijn, heeft het meestal weinig zin om in te zetten op een zwaar participatieproject. Vooral als de belangen klein zijn, moet je niet verwachten dat betrokkenen erg gemotiveerd zijn om te participeren. In dit soort situaties is het soms beter om een lage trap op de participatieladder te kiezen, en juist te investeren in het achterhalen van de meningen van betrokken en die zelf in te passen in het ontwerp. Stakeholders die negatief staan tegenover het project en geen intentie hebben om er aan toe bij te dragen, maar elke gelegenheid aangrijpen om te protesteren, kunnen een belemmering vormen voor het uitvoeren van participatieve acties. Het is bijgevolg belangrijk om deze stakeholders van in het begin van het proces te kennen en op een gepaste wijze te benaderen. Dat het belangrijk is de stakeholders en hun interesses/motivatie van bij het begin te leren kennen, bevestigen ook de initiatiefnemers W&Z en ANB. Zo werd vooraf al een stakeholderanalyse uitgevoerd. Afhankelijk van de uitkomst werd een communicatietraject opgestart, specifiek gericht op de desbetreffende stakeholdergroep. Deze stakeholderanalyse en de projectcommunicatiestrategie zullen als uitgangsbasis dienen bij het verder uitwerken van de verschillende participatieve acties. 16

17 Beoordeling en suggesties Er is duidelijk interesse voor een meer participatieve aanpak van het Sigmaplan, daar wijzen o.a. de spontane participatieve acties op die tijdens voorgaande fases op touw zijn gezet. Vooraleer men echter de stap van spontane naar georganiseerde participatie kan maken, moeten een aantal randvoorwaarden in acht genomen worden. Dit werd duidelijk aangegeven door de projectingenieurs van ANB en W&Z. Een goede basis waarop verder kan gebouwd worden, bestaat uit de stakeholderanalyse en projectcommunicatiestrategie. Deze documenten dienen steeds opnieuw geactualiseerd te worden, afhankelijk van nieuwe inzichten en geïnteresseerde participanten, zodat deze de ondersteuning kunnen bieden waarvoor ze gemaakt zijn Beschikbaarheid van middelen Ongeacht de keuze van een bepaalde participatieve actie, zal een participatief proces steeds extra middelen vereisen. Zowel de initiatiefnemer als de stakeholders bezitten verschillende middelen, zoals tijd, geld, vaardigheden, informatie, juridische bevoegdheden en invloed. Deze middelen bepalen wat zij kunnen bijdragen aan de besluitvoering en de uitvoering. Als initiatiefnemer van een participatieproces dienen voornamelijk budget, sociale vaardigheden, tijd en capaciteit aanwezig te zijn. Sociale vaardigheden (voor het leiden van participatieve acties) zullen meer vereist zijn naarmate men een actievere vorm van participatie beoogt. Daar tegenover staat dat door een deel van het project in handen te geven van de burgers (= actieve participatie) de kans groot is dat deze geïnteresseerde burgers het project zullen steunen en zo een groot deel van de benodigde tijd en capaciteit op zich nemen. Hierbij dient evenwel steeds aandacht uit te gaan naar de bevoorrechte positie van bepaalde stakeholders t.o.v. anderen met minder middelen. Stakeholders die beschikken over middelen als macht, kennis, tijd, geld en sociale vaardigheden worden vaak sneller gehoord. Dit kan leiden tot een ongelijkheid in inspraak en participatie en het participatieproces ondermijnen. Macht, geld, tijd en sociale vaardigheden zijn eigen aan de organisatie of persoon. Kennis kan wel verder verspreid worden zodanig dat het geen bevoorrecht middel meer is onder de stakeholders. Om dit te realiseren gebeurt de samenwerking van de stakeholders best zo vroeg mogelijk. Zo kan men groeien in het proces, ervaringen delen en onderling vertrouwen opbouwen. Dit is noodzakelijk om een gemeenschappelijke visie op beheerskwestie te ontwikkelen en om gezamenlijk oplossingen tot stand te brengen die niet alleen technisch goed zijn, maar ook in de praktijk geïmplementeerd kunnen worden. Wanneer de overheid de initiatiefnemer is, zoals het geval bij het Sigmaplan, hangt veel af van het politieke commitment. Zoals hierboven reeds aangehaald, wordt participatie steeds vaker op de politieke agenda geplaatst. Dit betekent dat de kans groot is dat middelen beschikbaar worden gesteld. Hierbij is het van belang om deze middelen op een gepaste manier in te zetten en duidelijkheid te scheppen wat wel en wat niet kan, zodat nadien geen teleurstellingen gecreëerd worden. Het komt er m.a.w. op neer dat de initiatiefnemer de keuze voor een participatiestrategie moet afwegen tegen de beschikbare middelen. Wanneer er een verschil is tussen de theoretisch meest ideale inzet en de praktisch mogelijke inzet dan zijn er twee mogelijkheden: 1. of de middelen aanpassen, wat inzet van de meest ideale methoden en instrumenten alsnog mogelijk maakt 2. of de methoden en instrumenten afstemmen op de beschikbare middelen. 17

18 Beoordeling en suggesties De beschikbaarheid van middelen is een belangrijke randvoorwaarde binnen het voeren van een participatietraject. Aangeraden wordt om bij elk initiatief een duidelijk traceerbaar plan van aanpak op te stellen waarin de middelen opgelijst worden. Wanneer blijkt dat voor het voeren van een participatieactie onvoldoende middelen (tijd, geld, vaardigheden) beschikbaar zijn, kunnen alternatieven gezocht worden. Zo kunnen er bij tijdstekort extra mensen ingeschakeld worden, bij gebrek aan sociale vaardigheden kan men een professionele begeleider inhuren en wanneer het budget beperkt is, bestaat de mogelijkheid om meer budget vrij te maken of de participatieve actie te beperken. Voorts is het van belang om, hoewel men over verschillende capaciteiten en middelen beschikt, alle deelnemers te blijven benaderen en betrekken in het proces. Het kennisniveau kan gelijkgesteld worden door alle belanghebbenden vroeg te betrekken in het proces. Op die manier kan men op een gemakkelijkere manier communiceren met elkaar en komt men sneller tot een consensusvoorstel, wat dan weer tijdswinst betekent in het verloop van het proces Evaluatie voorbeeldprojecten In bijlage is een brede range aan voorbeeldprojecten opgenomen uit binnen- en buitenland. Er werden projecten opgenomen in stedelijke sfeer en in buitengebied, voor waterbeheerprojecten vergelijkbaar aan het Sigmaplan en andere infrastructuurprojecten, op macroniveau en op lagere schaalniveaus. De voorbeeldprojecten laten zien dat participatie in de meeste gevallen een meerwaarde heeft gehad. Ofwel doordat de plannen inhoudelijk zijn versterkt, doordat er aspecten aan het plan zijn toegevoegd, of omdat er extra begrip, draagvlak en goodwill is gecreëerd. Belangrijk daarbij is wel dat er voldoende tijd en middelen beschikbaar zijn om ook echt te investeren in het gebied. Dat hoeven niet alleen fysieke investeringen te zijn, juist ook het leren kennen van de omstandigheden, de gebruikers en hun belangen is van grote meerwaarde. Het is daarbij van belang om niet alleen de grote lijnen te kennen maar ook oog te hebben voor detail en achterliggende beelden en beleving. Samengevat kunnen volgende conclusies getrokken worden: 1. Niet alleen projecten met een positieve inslag (vb aanleggen van parken, centrumstraten, pleinen ) komen in aanmerking voor een participatietraject. Ook voor complexe themata zoals milieuvervuiling, overstromingsbeheer, natuurbeleidsplannen etc kan een participatieve aanpak nodig en nuttig zijn; 2. Zowel projecten op microniveau (puntsgewijze ingrepen) als plannen op een hoger schaalniveau (vb stedelijk gebied, riviervallei ) komen in aanmerking voor een participatietraject. De koppeling van gebiedsontwikkeling, waarbij puntsgewijze of lokale ingrepen op microniveau worden toegevoegd aan 1 groot strategisch ruimtelijk project op macroniveau kan de basis vormen voor een sterker en meer gedragen plan; 3. Het is een meerwaarde wanneer diverse deelprojecten kunnen worden samengevoegd tot 1 transparant en eenduidig totaalproject; 4. Participatie vraagt een gedegen voorbereiding. Op die manier wordt die gedragen door zowel de interne als externe stakeholders. 5. Participatie kan pas wanneer de kennis van de deelnemers voldoende is. Dit kan gebeuren door informatiecampagnes op te starten. 6. Ervaring van een projectleider is van groot belang bij het uitvoeren van een participatieproces, deze hoeft niet altijd intern beschikbaar te zijn. Ook het inschakelen van externe deskundigen en expertise kan helpen bij het vormgeven van een participatieproces. 7. Alvorens een participatief proces op te starten, moet een realistische inschatting worden gemaakt van wat dit inhoudt voor het inzetten van menskracht en financiële middelen. 18

19 8. De initiatiefnemers moeten de stakeholders duidelijk uitleggen waar de grenzen van hun participatie liggen. 9. De verwachtingen van de initiatiefnemers en externe actoren met betrekking tot de rol en bijdrage van elke partij moeten op elkaar worden afgestemd. 10. Sociaal leren vormt een sleutelproces voor het tot een goede einde brengen van het participatietraject. 11. Participatie is meer dan praten en inspraak. Het gaat evenzeer over betrokkenheid, samenwerken, geraakt zijn, erbij willen horen, actie ondernemen of een burgerinitiatief opzetten. Samen dingen doen zorgt voor creativiteit en voor een andere diepte van betrokkenheid dan praten. Participatie is dus niet enkel de burgers betrekken bij plannen van het bestuur. Het beleid moet ruimte maken voor uitvoeringsparticipatie: mensen die dmv actie verantwoordelijkheid opnemen. Op die manier wordt ook een veel ruimere bevolkingsgroep betrokken dan het traditionele publiek van inspraakvergaderingen dat voornamelijk mannelijk is en hoogopgeleid. 12. Niet één participatievorm, maar een mix van participatievormen leidt tot resultaten. Tot slot kunnen nog enkele succesfactoren voor actieve participatie worden meegegeven: - Door het verbreden van de arena kan je weerstand verlagen - zeg wat je doet, doe wat je zegt, zeg wat je gedaan hebt! - toon interesse, en ga het gesprek steeds aan - wees transparant en eerlijk 19

20 3. AMBITIES VOOR PARTICIPATIE Na evaluatie van het bestaande procesverloop van het Sigmaplan, en rekening houdende met lessons learned uit voorbeeldprojecten, kunnen volgende aanbevelingen gemaakt worden: 1. Iedereen die deelneemt aan het participatieproces moet starten vanuit eenzelfde (basis) kennisniveau. Op deze manier worden te eenvoudige en/of ondenkbare oplossingen vermeden. 2. Externe en interne stakeholders moeten maximaal betrokken worden bij het proces: de expliciete en doorgedreven interactie tussen interne en externe stakeholders vormt één van de sleutelprocessen die moet leiden tot effectieve participatie. 3. De interne organisatie zou nog participatiever georganiseerd moeten worden. 4. Er moet meer gefocust worden op participatie tijdens de planfase. Dergelijke acties zorgen voor de grootste return. 5. Aanduiden van een ambassadeur (met middelen) per project kan een oplossing bieden voor de beperkingen in geld en tijd. Uit deze aanbevelingen kunnen we een aantal ambities opstellen, die zullen leiden tot een participatiever procesverloop. Ambitie 1: Iedere stakeholder vertrekt vanuit gelijke basiskennis Voordat stakeholders samen tot een oplossing kunnen komen, moeten zij over een zekere basiskennis van het project en zijn doelstellingen beschikken. Men moet daarbij weten wie de actoren zijn en welke belangen er spelen. Het hoe, waarom en wie moet bij alle stakeholders bekend zijn vooraleer de stap naar actieve participatie kan gezet worden. Zo kan het gevoel van onduidelijkheid en onbegrip voorkomen worden. De behoefte naar kennis zal daarbij verschillen naargelang de specifieke situatie en belangen bij het project. De ene stakeholder heeft behoefte aan algemene informatie omtrent hoe de overstromingsgebieden zullen functioneren, de ander omtrent de exacte locatie van de ingrepen en de onteigeningen die hiervan het gevolg zijn. Om deze ambitie te vervullen, worden volgende acties voorgesteld: Actie 1a: Communicatiestrategie Sigmaplan verder tot uitvoering brengen In de communicatiestrategie worden acties opgegeven voor zowel interne als externe communicatie te verbeteren. Hiertoe werd een inventarisatiestudie opgemaakt per cluster. De acties hierin opgelijst dienen uitgevoerd te worden. Actie 1b: Inzetten op sociaal leren Sociaal leren betekent samen leren beheren. Dit betekent dat men op een interactieve en participatieve manier kennis gaat overbrengen aan elkaar. De belangen van de ander, alsook zijn specifieke kennis, worden op aan alle actoren duidelijk gemaakt. Dit bevordert de efficiëntie van participeren bij een procesverloop. Actie 1c: Woordenboekje met moeilijke en veel voorkomende termen opstellen en publiceren Om de kennis van het brede publiek te bevorderen, is een woordenboek zeer nuttig. Dergelijk woordenboek/infoloket wordt reeds in meerdere projecten gebruikt (vaak online), en bewijst elke keer zijn nut. Zo worden ook de experts niet onnodig lastig gevallen met algemene vragen en kunnen deze zich toespitsen op het uitklaren van hun specifieke materie, wat voor beide partijen interessanter is. Actie 1d: Duidelijk stellen waar de grenzen aan participatie liggen Wanneer iedereen weet waar wel en waar niet over kan gediscussieerd worden, zal het proces gestroomlijnder verlopen. De elementen waar niet aan kan geraakt worden, vb premisses van het 20

21 Sigmapan zoals dijkhoogtes of instandhoudingsdoelstellingen, moeten dan wel duidelijk onderbouwd en gecommuniceerd worden aan de bevolking. Ambitie 2: Interne organisatie participatiever organiseren Sigmaprojecten kan men beschouwen als transformatieprocessen, gebiedsontwikkelingsprocessen waarvan het resultaat niet bij voorbaat helemaal vastligt. Dit komt tot stand door confrontatie van mogelijkheden, noden, visies, ambities, belangen, inzicht- en kennisverwerving. Hierdoor is een procesarchitectuur nodig die enerzijds een collectief leerproces beoogt en anderzijds concrete sociaal-ruimtelijke transformaties door middel van ruimtelijke interventies. Tegelijkertijd proces en project. Het proces is gericht op duurzaamheid, kwaliteit en ruimtelijke vernieuwing. Hierna worden enkele acties opgelijst die ervoor kunnen zorgen dat de huidige procesarchitectuur verder open getrokken wordt en zo meer ruimte laat voor de confrontatie tussen verschillende belangen en visies. Actie 2a: Een taskforce communicatie en participatie oprichten Een werkgroep opstellen als onderdeel van de overlegstructuur, waar men ervaringen kan uitwisselen en eventuele obstakels kan aankaarten bij het bestuur. Zo kunnen ook de ingenieurs die de plannen hebben opgesteld hun ervaringen delen. Goede ideeën gaan op die manier niet verloren gedurende het jarenlange procesverloop. Dergelijke taskforce omvat vertegenwoordigers van de initiatiefnemende overheden en waar nodig ondersteunende overheden en instellingen bij het Sigmaplan. De taskforce heeft als belangrijkste opdracht het faciliteren van participatietrajecten, en staat als het ware tussen het niveau van de overkoepelende overlegstructuur en de projectmatige overlegstructuur. Actie 2b: Doorschuifsysteem binnen klankbordgroep en projectmatige werkgroepen Momenteel zijn enkele representatieve verenigingen opgenomen binnen het proces die de burger moeten vertegenwoordigen. Deze personen en hun meningen zijn reeds goed gekend binnen het Sigmaplan. Om niet elke keer dezelfde stemmen te horen, kan een doorschuifsysteem van verschillende verenigingen eventueel een oplossing bieden. Zo kan men in bepaalde kwesties ook aanspraak doen op leden van een actiegroep, zodat deze niet meer via achterpoortjes aan hun informatie moeten komen, en de mogelijkheid bestaat om deze mensen te leren (sociaal leren-systeem) om met verschillende meningen rekening te houden. Op die manier wordt het brede publiek als stakeholder beter gehoord. Actie 2c: Een begeleidersgroep aanstellen Om echte participatie te faciliteren dient een begeleidersgroep opgenomen te worden in de organisatiestructuur. Deze begeleidersgroep zorgt ervoor dat projectingenieurs gemakkelijker participatieve acties kunnen organiseren. Actie 2c: De mogelijkheid open laten om nieuwe werkgroepen te creëren Een organisatiestructuur moet mee evolueren met de manier waarop de organisatie evolueert en niet omgekeerd. Daarom moet steeds de mogelijkheid bestaan om nieuwe werkgroepen toe te voegen. Burgers die een initiatief hebben, kunnen op die manier hun weg vinden naar de top. Dit kan bijvoorbeeld een specifieke projectmatige werkgroep zijn die bestaat uit verschillende subwerkgroepen. Ambitie 3: Doorgedreven interactie tussen interne en externe stakeholders is essentieel Actie 3a: Lokale verenigingen als partner meer betrekken Lokale verenigingen waarvan het doel aansluit bij thema s waar het Sigmaplan ook voor staat, zoals natuurontwikkeling, waterbeheersing, recreatie, kunnen een grote surpus geven aan het project. Het is belangrijk deze verenigingen als partner te zien en mogelijke knelpunten gezamenlijk op te lossen. Gezien de verenigingen dichter bij de lokale bevolking staan, en de belangen van een deel van de burgers vertegenwoordigen, zullen de burgers ook vlugger naar hen luisteren. Het is bijgevolg van 21

22 belang de lokale verenigingen te betrekken bij het opzetten van participatieve acties. Deze kunnen dan ook sponsor worden van bepaalde acties. Actie 3b: Actiegroepen meer betrekken bij het plan Burgers georganiseerd in actiegroepen hebben een duidelijk belang te verdedigen en kunnen door hun sterke stem in de gemeenschap een hypotheek leggen op het verder uitwerken van participatieve acties door de overheid. Het is daarom zéér belangrijk de actiegroepen van het begin af aan te betrekken bij het opstellen van het plan. Actie 3c: Een mix van participatieve acties uitvoeren Om meer mensen aan te spreken moet een mix van acties uitgevoerd worden. Niet elke projectingenieur of burger zal zich aangesproken voelen bij elke actie. Daarom moet een zo breed mogelijk gamma aan acties bestaan om een zo breed mogelijk publiek en overheidspersoneel te betrekken bij het Sigmaplan. Ambitie 4: Focus op participatie in de planfase en tijdens visievorming Participatie begint vanaf het moment dat een idee, een visie, ontsprongen is. Over deze visie wordt verder gecommuniceerd en gediscussieerd tot een consensus bereikt is voor alle partijen. Uit deze visie wordt daarna een gedragen plan opgemaakt. Dit plan vormt de basis voor verdere uitvoering en inrichting, en wordt niet meer in vraag gesteld gedurende het verloop van het proces. Wanneer een proces op deze manier verloopt, en in elke stap alle geïnteresseerde stakeholders betrokken worden, zal het uiteindelijke resultaat ook niet meer in vraag worden gesteld en worden geen actiegroeperingen opgericht. Wanneer pas later in het proces aan participatie wordt gedaan en zich dan knelpunten voordoen, zal men het plan in vraag beginnen stellen, en zelfs de algemene visie aan de basis van het plan. Denk maar aan het verloop van het proces omtrent de Oosterweelverbinding In het geval van grote projecten is participatie een constant proces. Zo wordt bijvoorbeeld bij het Sigmaplan om de 5 jaar nieuwe beleidsbeslissingen genomen, waarna steeds weer de participatiecirkel van start kan gaan. In elke nieuwe ronde zullen de lessen getrokken uit het vorige participatietraject leiden tot een constante verbetering van de praktijk (zie Figuur 3-1). geïnteresseerde burgers overheidsdiensten lokale verenigingen VISIE geïnteresseerde burgers overheid EVALUATIE overheid lokale verenigingen + werkgroepen constant ontstaan van nieuwe werkgroepen die het plan dragen PLAN lokale verenigingen geïnteresseerde burgers ontstaan WERKGROEPEN overheid RESULTAAT lokale verenigingen geïnteresseerde burgers + werkgroepen overheid UITVOERING geïnteresseerde lokale + werkgroepen burgers verenigingen GEEN ACTIEGROEPEN! Figuur 3-1: Participatiecirkel van visievorming tot evaluatie en opnieuw Actie 4a: Bij opstarten van nieuwe projecten focussen op actieve participatie tijdens de planfase 22

23 De 2010-projecten zijn reeds te ver gevorderd om het systeem nu nog om te keren. Er kan enkel nog gespeeld worden op lagere participatieniveaus. Desalniettemin, zoals bovenstaande participatiecirkel toont, kan de evaluatie van het procesverloop van de 2010-projecten, een belangrijke input leveren voor de volgende ronde, namelijk de 2015-projecten. Het betreft volgende projecten: Project Rot en Bastenakkers (Cluster Kalkense Meersen) Project Nonnegoed (Cluster Durmevallei) Project Uiterdijk (Cluster Vlassenbroek-Wal-Zwijn) Projecten Schouselbroek, Schellandpolder en Oudbroekpolder (Cluster Schelde zone 3) Project Doelpolder (Cluster Schelde zone 1) Project Bovenzanden (Cluster Dijlemonding) Projecten Anderstadt I, Anderstadt II, Polder van Lier en Varenheuvel-Abroek (Cluster Netevallei) Projecten aan de Kleine Nete Aan de hand van o.a. inventariseren van de wensen en behoeften van de betrokken stakeholders, zoals ondertussen reeds gebeurt, en de vergelijking met het procesverloop kunnen enkele lessen getrokken worden. Het communicatieplan en participatieplan spelen hierop in. Deze lessons learned samen met de evaluatie van de participatieve testcases, die uit dit plan volgen, vormen een goede basis voor het correct implementeren van actieve participatie bij de 2015-projecten. Voor een aantal 2015-projecten loopt de planfase reeds volop, waardoor hierbij enkel nog participatie in de vervolgfases kan worden geïmplementeerd. Het betreft de projecten aan de Grote Nete en binnen de Cluster Bovendijle. Er moet hierbij voornamelijk gefocust worden op een verderzetting van de informatieverspreiding en zo mogelijk ook een uitbreiding van het aantal betrokken stakeholders. Op die manier kunnen nog werkgroepen tot ontwikkeling komen. Actie 4b: Inspelen op actieve participatie tijdens visievorming door opnemen van enkele vrijheidsgraden binnen de volgende beleidsbeslissing Probleem bij het implementeren van actieve participatie in de planfase van de 2015-projecten, is dat de fase van visievorming reeds lang achter de rug is (de keuze van de overstromingsgebieden is reeds gebeurd). Mogelijke oplossing bestaat erin om bij een volgende beleidsbeslissing enkele vrijheidsgraden op te nemen: 1. Aangeven van de minimaal te behalen oppervlaktes wetland en estuariene natuur 2. Alle overstromingsgebieden opnemen die ooit moeten ingericht worden. 3. Randvoorwaarden m.b.t. veiligheid opnemen 4. Randvoorwaarden m.b.t. beschikbare middelen (maximum aantal in te richten per cyclus etc.) Zo laat men in deze fase de vrijheid om tussen verschillende overstromingsgebieden te kiezen, een soort pakket samen te stellen en zo de benodigde oppervlaktes (m.b.t. natuurdoelstellingen bv.) GOG, GGG of ontpoldering te bereiken. Men zou op deze manier mensen kunnen betrekken tijdens de visievorming van het beleid, zonder te raken aan de algemene doelstellingen en randvoorwaarden van het Sigmaplan. Een ander voordeel bestaat er ook in dat iedereen vanaf het begin reeds weet waar de grenzen liggen van participatie. En toch nog de mogelijkheid krijgt om binnen deze grenzen een beredeneerde keuze te maken. 23