raadsvoorstel. gemeente Haarlemmermeer

Transcriptie

1 gemeente Haarlemmermeer raadsvoorstel Onderwerp Voorstel indienen zienswijze op het concept Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 en het concept Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Portefeuillehouder Steller Collegevergadering Raadsvergadering Onno Hoes N. Jordan 18 december Samenvatting Wat willen we bereiken? Op grond van artikel 15 Wet veiligheidsregio's is het bestuur van de Veiligheidsregio Kennemerland verplicht een regionaal risicoprofiel vast te stellen. Dit dient in overleg met de gemeenteraden van de deelnemende gemeenten te gebeuren. De inbreng van de gemeenteraden op het Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing is geregeld in artikel 14 lid 2a van de Wet veiligheidsregio's, waarin staat dat de burgemeester over het conceptplan overlegt met de gemeenteraad voordat het plan in het bestuur van de Veiligheidsregio wordt vastgesteld. Het bestuur van de Veiligheidsregio Kennemerland heeft het concept Regionaal Risicoprofiel 2018 en het concept Regionaal Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing op 15 oktober 2018 vastgesteld. De raad wordt gevraagd om een zienswijze naar voren te brengen over het bijgevoegde concept Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 en het concept Beleidsplan Risicoen Crisisbeheersing Veiligheidsregio Kennemerland Omdat zowel het risicoprofiel als het beleidsplan accuraat en volledig zijn en met de specifieke risico's voor Haarlemmermeer voldoende rekening wordt gehouden, wordt voorgesteld geen gebruik te maken van de mogelijkheid om een zienswijze in te dienen. Wat gaan we daarvoor doen? Regionaal Risicoprofiel Het Regionaal Risicoprofiel is een inventarisatie en analyse van de in de Veiligheidsregio aanwezige risico's, inclusief relevante risico's uit aangrenzende gebieden. Het Regionaal Risicoprofiel is bedoeld om inzicht in de aanwezige risico's te krijgen, zodat daarop maatregelen kunnen worden getroffen. Het Regionaal Risicoprofiel is in geactualiseerd. Er wordt in het risicoprofiel ruim voldoende rekening gehouden met de veiligheidsrisico's in Haarlemmermeer en specifiek op Schiphol. Het risicoprofiel kan daarmee ook dienen als een uitgangspunt voor nadere uitwerking in het gemeentelijk integraal veiligheidsplan. Risico's:

2 Voorstel indienen zienswijze op het concept Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 en het concept Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Pagina 2 van 11 De analyse uit het risicoprofiel wijst uit dat de volgende negen scenario's het meest waarschijnlijk zijn en de grootste impact kunnen genereren: maatschappelijke onrust; terroristische aanslag; ziektegolf; dreiging infectieziekte uit het buitenland; incident luchtvaart; incident treinverkeer; incident wegverkeer; uitval elektriciteit; uitval ICT (Cyberincident). Regionaal Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Het Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing geeft richting aan de verdere ontwikkeling van de multidisciplinaire samenwerking in de risico- en crisisbeheersing in de regio Kennemerland. Door in te stemmen met de ambities en geformuleerde prestaties spreekt het bestuur de verwachting uit dat de resultaten in de komende beleidsperiode geëffectueerd zullen worden. In het beleidsplan is op basis van de inzichten uit het Regionaal Risicoprofiel, maar ook op basis van andere (strategische) uitgangspunten en ontwikkelingen een vijftal ambities centraal gesteld voor de komende beleidsperiode, te weten: risico's beperken; wendbare en robuuste crisisorganisatie; beschikbare informatie delen; maatschappelijke weerbaarheid versterken; platform voor samenwerking. Wat mag het kosten? Het uitwerken van het regionale risicoprofiel en het regionale beleidsplan wordt met bestaande middelen binnen de begroting van de Veiligheidsregio Kennemerland gerealiseerd. Wat betekent dit voor de Metropoolregio Amsterdam (MRA)? Het Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 en het Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing hebben geen invloed op de MRA. Wie is daarvoor verantwoordelijk? Het bestuur van de Veiligheidsregio Kennemerland is op grond van artikel 15, lid 1 Wet Veiligheidsregio's verplicht om een regionaal risicoprofiel vast te stellen. Op grond van artikel 15, lid 3 Wet veiligheidsregio's dient daartoe eerst overleg met de raden van de deelnemende gemeenten plaats te vinden. Het bestuur van de Veiligheidsregio wordt op grond van artikel 14 en 15 van de Wet Veiligheidsregio's geacht eens in de vier jaar een beleidsplan crisisbeheersing op te stellen. De inbreng van de gemeenteraden op het Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing is geregeld in

3 Voorstel indienen zienswijze op het concept Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 en het concept Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Pagina 3 van 11 artikel 14 lid 2a van de Wet veiligheidsregio's, waarin staat dat de burgemeester over het conceptplan overlegt met de gemeenteraad voordat het plan in het bestuur van de Veiligheidsregio wordt vastgesteld. Wanneer en hoe zal de raad over de voortgang worden geïnformeerd? Na overleg met de raden en het verwerken van de inbreng van de raden kunnen de plannen definitief worden vastgesteld door het bestuur van de Veiligheidsregio Kennemerland, hetgeen is voorzien in het eerste kwartaal van Jaarlijks wordt door het Algemeen Bestuur van de Veiligheidsregio een bijeenkomst belegd met risicobeheersingspartners. De raden zullen jaarlijks door het bestuur van de Veiligheidsregio Kennemerland worden geïnformeerd over de resultaten van deze bijeenkomst. Gevolgen in verband met de vorming van de nieuwe gemeente Haarlemmermeer (Preventief toezicht) De beslispunten van dit voorstel vallen niet onder het preventief toezicht in het kader van de samenvoeging, omdat er geen financiële gevolgen zijn. In het kader van de beleidsharmonisatie komt het voorstel in zowel het college van Haarlemmermeer als het college van Haarlemmerliede en Spaarnwoude aan de orde. Het beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing beslaat de periode Teneinde de raad van de nieuwe gemeente Haarlemmermeer de gelegenheid te bieden om een zienswijze in te kunnen dienen, is uitgegaan van behandeling in de nieuwe raad begin Voorstel Op grond van het voorgaande besluit het college de raad voor te stellen om: 1. kennis te nemen van het concept Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018, waarin een negental scenario's als meest risicovol (op basis van waarschijnlijkheid en impact) wordt aangemerkt, te weten: maatschappelijke onrust; terroristische aanslag; ziektegolf; dreiging infectieziekte uit het buitenland; incident luchtvaart; incident treinverkeer; incident wegverkeer; uitval elektriciteit; uitval ICT (Cyberincident); 2. kennis te nemen van het concept Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing , waarin een vijftal ambities centraal wordt gesteld voor de komende beleidsperiode, te weten: risico's beperken; wendbare en robuuste crisisorganisatie; beschikbare informatie delen; maatschappelijke weerbaarheid versterken; platform voor samenwerking;

4 Voorstel indienen zienswijze op het concept Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 en het concept Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Pagina 4 van geen gebruik te maken van de mogelijkheid om een zienswijze in te dienen, omdat zowel het risicoprofiel als het beleidsplan accuraat en volledig zijn en met de specifieke risico's voor Haarlemmermeer voldoende rekening wordt gehouden. 3. Uitwerking Wat willen we bereiken? De Wet veiligheidsregio's heeft als doel een efficiënte en kwalitatief hoogwaardige organisatie van de brandweerzorg, de geneeskundige hulpverlening en de rampenbestrijding en crisisbeheersing te realiseren onder regie van de besturen van de 25 veiligheidsregio's. Op grond van artikel 14 en 15 van de Wet veiligheidsregio's is het bestuur van de Veiligheidsregio Kennemerland verplicht eens in de vier jaar een regionaal risicoprofiel en regionaal beleidsplan crisisbeheersing vast te stellen. Op 24 september 2018 heeft het Dagelijks Bestuur van de Veiligheidsregio Kennemerland ingestemd met het concept Regionaal Risicoprofiel en de ambities voor het beleid en de daaruit voortvloeiende prestaties zoals opgenomen in het Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Het Dagelijks Bestuur heeft de plannen vervolgens doorgestuurd naar de Bestuurscommissie Openbare Veiligheid ter instemming. Op 15 oktober 2018 heeft de Bestuurscommissie Openbare Veiligheid ingestemd met het concept Regionaal Risicoprofiel en concept Regionaal Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing. De burgemeesters zijn op 15 oktober 2018 verzocht uiterlijk 1 december 2018 een eventuele zienswijze van de raad op het regionaal risicoprofiel en het beleidsplan kenbaar maken. Het beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing beslaat de periode Teneinde de raad van de nieuwe gemeente Haarlemmermeer de gelegenheid te bieden om een zienswijze in te kunnen dienen, is uitgegaan van behandeling in de nieuwe raad begin 2019, in plaats van uiterlijk 1 december Omdat zowel het risicoprofiel als het beleidsplan accuraat en volledig zijn en met de specifieke risico's voor Haarlemmermeer voldoende rekening wordt gehouden, wordt voorgesteld geen gebruik te maken van de mogelijkheid om een zienswijze in te dienen. Wat gaan we daarvoor doen? Regionaal Risicoprofiel Het Regionaal Risicoprofiel biedt inzicht in fysieke veiligheidsrisico's: grote branden, rampen en crises die de regio kunnen treffen. Het risicoprofiel is door de wetgever gepositioneerd als een strategisch instrument om gerichte keuzes te maken voor het beleid ten aanzien van de rampenbestrijding en crisisbeheersing. Het risicoprofiel ondersteunt bestuurders en uitvoerende diensten bij het stellen van prioriteiten en het maken van gefundeerde beleidskeuzes ten aanzien van de voorbereiding en uitvoering van de crisisbeheersing (Wet veiligheidsregio's artikel 15). Die keuzes kunnen zich richten op het verminderen van de waarschijnlijkheid dat iets zich voor gaat doen (pro-actie en preventie), het verminderen van de impact als het zich voordoet (preparatie, repressie en nazorg) of het risico accepteren. De risico's zijn echter nooit tot nul te reduceren; een risicoloze samenleving is niet voorstelbaar. Het Regionaal Risicoprofiel biedt het eerste inzicht, de keuzes zelf dienen uiteindelijk verankerd te worden in het Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing. Het Regionaal Risicoprofiel bestaat uit drie delen: 1. Een risico-inventarisatie: dit geeft antwoord op de vraag: 'wat bedreigt ons?' en geeft een overzicht van de risicovolle situaties die tot een brand, ramp of crisis kunnen

5 Voorstel indienen zienswijze op het concept Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 en het concept Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Pagina 5 van 11 leiden, en een overzicht van de soorten branden, rampen en crises die zich in de Veiligheidsregio kunnen voordoen; 2. Een risicoanalyse: dit geeft antwoord op de vraag: 'hoe erg is dat?' en geeft een weging en inschatting van de gevolgen van de soorten branden, rampen en crises; 3. Een capaciteitenanalyse: dit geeft antwoord op de vraag: 'wat moeten we kunnen en wat hebben we daarvoor nodig?' en geeft een overzicht van de capaciteiten waarover de veiligheidsregio samen met haar partners kan beschikken. De analyse uit het risicoprofiel wijst uit dat de volgende negen scenario's het meest waarschijnlijk zijn en de grootste impact kunnen genereren: maatschappelijke onrust; terroristische aanslag; ziektegolf; dreiging infectieziekte uit het buitenland; incident luchtvaart; incident treinverkeer; incident wegverkeer; uitval elektriciteit; uitval ICT (Cyberincident). In een aantal scenario-uitwerkingen komt Schiphol/Haarlemmermeer terug als maatgevend, namelijk bij de scenario's: Terroristische aanslag, Incident Luchtvaart, Dreiging infectieziekte uit het buitenland, Incident treinverkeer (in Schipholspoortunnel), Incident wegverkeer (A4- tunnel). Er wordt ruim voldoende rekening gehouden met de veiligheidsrisico's op Schiphol en omgeving. Naast bovenstaande risico's, worden alle veiligheidsrisico's in Haarlemmermeer gemonitord door onze gemeente in samenwerking met de Veiligheidsregio Kennemerland en overige veiligheidspartners. Risicobeeld Haarlemmermeer Voor onze gemeente geldt specifiek het volgende risicobeeld in het profiel: De ontstaansgeschiedenis van de voormalige gemeente Haarlemmermeer legt een risico bloot: overstroming van Dijkring 14. Als onderdeel van een groot gebied in de Randstad onder zeeniveau bestaat de kans op overstromingen als gevolg van hoog rivierwater of duin- of dijkdoorbraken. In de Haarlemmermeerpolder - dus onder zeeniveau - bevinden zich diverse speciale objecten: de nationale luchthaven Schiphol, maar ook justitiële inrichtingen, het Spaarne ziekenhuis, drinkwater- en energievoorzieningen, wegen- en treintunnels (Schipholtunnel, Schipholspoortunnel). Onze gemeente wordt doorsneden door verkeersaders: o.a. de A4, A5, A9, A44, N201, het spoor tussen Amsterdam en Leiden via Schiphol en de Hogesnelheidslijn via Rotterdam naar België. Er is transport van gevaarlijke stoffen over de weg (voornamelijk LPG) en middels buisleidingen (kerosine, aardgas en kooldioxide). Binnen onze gemeente bevinden zich 22 bedrijven die vallen onder het besluit externe veiligheid inrichtingen en drie bedrijven die vallen onder de wetgeving van het Besluit risico's en zware ongevallen (dit zijn AFS, KLM Maintenance & Engineering en het bedrijf Air Products). De risicosituatie in onze gemeente wordt natuurlijk sterk gekleurd door de aanwezigheid van Schiphol in het noordoosten. De nationale luchthaven brengt een specifieke risicosetting met

6 Voorstel indienen zienswijze op het concept Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 en het concept Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Pagina 6 van 11 zich mee. Op Schiphol, maar ook bij verschillende andere bedrijven in onze gemeente vindt opslag en verwerking van gevaarlijke stoffen plaats. Ook zijn er vuurwerkopslagen. Er zijn enkele hoge gebouwen en objecten (zoals windmolens) in onze gemeente gesitueerd. Evenementen die jaarlijks plaatsvinden in onze gemeente zijn: Mystery Land (meer dan bezoekers) en de evenementen Awakenings en Latin Village. Onze gemeente ligt aan het Noordzeekanaal. Hier is ook een pont-verbinding (Buitenhuizen), waarover gevaarlijke stoffen vervoerd worden. Onze gemeente ligt in de nabijheid van opslagterminals (met gevaarlijke stoffen) in het Westpoortgebied (Amsterdam). In onze gemeente is een deel van recreatiegebied Spaarnwoude gesitueerd. Dit brengt specifieke risico's met zich mee zoals bijvoorbeeld gerelateerd aan de evenementen. Regionaal Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Het beleidsplan is gebaseerd op de risico's in de Veiligheidsregio Kennemerland en geeft richting aan de verdere ontwikkeling van de multidisciplinaire samenwerking op het gebied van risicobeheersing, crisisbeheersing en rampenbestrijding in de regio Kennemerland. In het beleidsplan is op basis van de inzichten uit het Regionaal Risicoprofiel, maar ook op basis van andere (strategische) uitgangspunten en ontwikkelingen een vijftal ambities centraal gesteld voor de komende beleidsperiode, te weten: 1. Risico's beperken. Voorkomen is beter dan genezen. De VRK zet actief in op het voorkomen en beperken van risico's voor de veiligheid en gezondheid. De betrokken partijen brengen met een risicoanalyse gezamenlijk in kaart hoe risico's kunnen worden gereduceerd. De Omgevingswet biedt andere mogelijkheden voor de VRK om aan de voorkant van het proces te sturen op het beperken van risico's voor veiligheid en gezondheid. 2. Wendbare en robuuste crisisorganisatie. Wanneer de generieke crisisorganisatie flexibel kan opereren, kan zij de effecten van dreigingen, incidenten, rampen en crises beperken. Daarom investeert de VRK in een wendbare en vakbekwame crisisorganisatie. Bovendien bereidt de VRK zich voor op scenario's die de continuïteit van de crisisorganisatie bedreigen. Tot slot krijgt het proces van crisiscommunicatie extra aandacht, omdat adequate crisiscommunicatie helpt de maatschappelijke impact van een incident te duiden, beheersen en te beperken. 3. Beschikbare informatie delen. We leven in een informatierijke samenleving. Analyse en duiding van deze informatie zijn waardevol. Dit helpt namelijk incidenten eerder aan te zien komen, risico's beter in te schatten en sneller en adequater op te treden bij crises. Daarom is het nodig dat de crisispartners inzetten op het ontsluiten en ordenen van beschikbare data en deze duiden en delen waar nodig. 4. Maatschappelijke weerbaarheid versterken. Bij risicocommunicatie moet de VRK de boodschap meenemen dat de professionele hulpverlening niet in alle gevallen toereikend zal zijn, zeker niet in de eerste momenten van een groot incident. Dan wordt een beroep gedaan op de weerbaarheid van de samenleving: de vaardigheid om naar ieders vermogen op uitdagingen te reageren. Daarom is het nodig dat de hulpdiensten met bewoners in gesprek gaan over wat mensen zelf kunnen doen. De

7 Voorstel indienen zienswijze op het concept Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 en het concept Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Pagina 7 van 11 hulpdiensten kunnen zich dan meer richten op kwetsbare personen en objecten. Door effectieve risicocommunicatie kunnen mensen in Kennemerland zich beter voorbereiden op eventuele risico's. Daarmee kunnen zij de impact van een incident beperken. 5. Platform voor samenwerking. Tijdens een daadwerkelijke crisis is het kennen van de juiste mensen soms belangrijker dan zelf de kennis in huis hebben. Het onderhouden en uitbreiden van een netwerk van samenwerkingspartners op het gebied van veiligheid en gezondheid vraagt een blijvende investering van de VRK. Bij samenwerking gaat het ook om het afstemmen van - bovenregionale - werkprocessen met andere partners en veiligheidsregio's. Belangrijke boodschap Risico's zijn te reduceren, maar niet uit te sluiten. Het risicoprofiel is geen toekomstvoorspeller maar geeft zicht op de belangrijkste risico's in onze regio. Volledige voorbereiding op alle soorten risico's en scenario's is niet mogelijk. Het beleidsplan moet daarom bijdragen aan het versterken van de veerkracht van de crisisbeheersingsorganisatie. Op die manier zijn wij ook voorbereid op 'ongekende' risico's in onze regio. Het Risicoprofiel en Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing in relatie tot andere plannen Het Beleidsplan is een multidisciplinair product en wordt uitgewerkt in andere documenten zoals het regionaal crisisplan, de organisatie- en werkplannen van de brandweer, Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (GHOR) / Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD), Politie, Koninklijke Marechaussee (KMar), gemeenten (Bevolkingszorg) en overige partners. H = wettelijk voorgeschreven Landelijke doelstellingen Wet- en regelgeving Prestatie-eisen c Convenanten vitale sectoren Beleid(splannen) partners Operationele plannen en procedures partners

8 Voorstel indienen zienswijze op het concept Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 en het concept Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Pagina 8 van 11 De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het opstellen van het lokaal integraal veiligheidsbeleid. Een deel van het Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing heeft overlap met dit beleid, op het gebied van fysieke veiligheid. Thema's hierin zijn brandveiligheid gebouwen, risico's gevaarlijke stoffen/externe veiligheid, risico's natuurrampen en risico's infectieziekten. Wat mag het kosten? Er is geen financiële paragraaf opgenomen in het risicoprofiel. De beleidskeuzes worden afgewogen, geborgd en uitgewerkt in een brede beleidscontext: het regionale beleidsplan. De Wet veiligheidsregio's schrijft voor dat het bestuur van de veiligheidsregio tenminste eenmaal in de vier jaar een regionaal beleidsplan vaststelt, waarin het beleid is vastgelegd ten aanzien van de taken van de veiligheidsregio. In het beleidsplan worden de beleidskeuzes voor de komende jaren vastgesteld om de aanwezige risico's in de regio te kunnen beperken en beheersen en de organisatie voor de rampenbestrijding en crisisbeheersing daarop in te richten en voor te bereiden. Het uitwerken van het regionale risicoprofiel en het regionale beleidsplan wordt met bestaande middelen binnen de begroting van de Kennemerland gerealiseerd. Voor de ambtelijke organisatie van de veiligheidsregio Kennemerland stelt het bestuur de financiële kaders vast. Over afwijkingen wordt besloten in het kader van de begrotingscyclus. Voor de financiële kaders van Meldkamer, KMar en Politie wordt verwezen naar de eigen begrotingscycli en bijbehorende verantwoording. Een belangrijke financieringsbron voor de Veiligheidsregio Kennemerland is de Brede Doeluitkering Rampenbestrijding (BDuR-gelden) van het Rijk. De Veiligheidsregio Kennemerland ontvangt net als alle regio's een basisuitkering. Daarnaast zijn in 2008 zijn op basis van een bestuurlijk plan (Versterking interregionale veiligheidszorg Kennemerland en Amsterdam- Amstelland, De krachten gebundeld (2008)) ook afspraken gemaakt over aanvullende Rijksgelden. Deze gelden zijn bestemd om de crisisbeheersing af te stemmen op het specifieke risicoprofiel van de regio en voor de samenwerking met Veiligheidsregio Amsterdam- Amstelland. In deze beleidsperiode ( ) wordt de inzet van de aanvullende Rijksgelden herijkt, omdat de situatie ten opzichte van 2008 gewijzigd is. Een geactualiseerd plan zal moeten leiden tot een meer doelmatig en doeltreffend realiseren van de doelen, die in het verleden met het Rijk zijn afgesproken. Wie is daarvoor verantwoordelijk? Het bestuur van de Veiligheidsregio Kennemerland is op grond van artikel 15, lid 1 Wet veiligheidsregio's verplicht om een regionaal risicoprofiel vast te stellen. Op grond van artikel 15, lid 3 Wet veiligheidsregio's dient daartoe eerst overleg met de raden van de deelnemende gemeenten plaats te vinden. Het bestuur van de Veiligheidsregio wordt op grond van artikel 14 en 15 van de Wet Veiligheidsregio's geacht eens in de vier jaar een beleidsplan crisisbeheersing op te stellen. De inbreng van de gemeenteraden op het Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing is geregeld in artikel 14 lid 2a van de Wet veiligheidsregio's, waarin staat dat de burgemeester over het conceptplan overlegt met de gemeenteraad voordat het plan in het bestuur van de Veiligheidsregio wordt vastgesteld.

9 Voorstel indienen zienswijze op het concept Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemeriand 2018 en het concept Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Pagina 9 van 11 Wanneer en hoe zal de raad over de voortgang worden geïnformeerd? Na overleg met de raden en het verwerken van de inbreng van de raden kunnen de plannen definitief worden vastgesteld door het bestuur van de Veiligheidsregio Kennemeriand, hetgeen is voorzien in het eerste kwartaal van Jaarlijks wordt door het Algemeen Bestuur van de Veiligheidsregio een bijeenkomst belegd met risicobeheersingspartners. De raden zullen jaarlijks door het bestuur van de Veiligheidsregio Kennemeriand worden geïnformeerd over de resultaten van deze bijeenkomst. 4. Ondertekening Bijlage(n): Bestuurlijke samenvatting 2018 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemeriand Hoofdrapport 2018 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemeriand Risicoprofiel - Deelrapport 1: Risico-inventarisatie VRK, tezamen met 3 bijlagen Risicoprofiel - Deelrapport 2: Risico-analyse Regionaal Risicoprofiel VRK Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Veiligheidsregio Kennemeriand

10 Concept oktober 2018

11 Inhoud 1. Waarom stelt Veiligheidsregio Kennemerland een Regionaal Risicoprofiel op? Risicobeeld van Kennemerland Impact en waarschijnlijkheid van mogelijke incidenten Zijn de capaciteiten van de regio en haar partners voldoende? Bevindingen relevant voor het crisisbeheersingsbeleid van de veiligheidsregio... 7 Bijlage 1: Het risicobeeld per gemeente Beverwijk Bloemendaal Haarlem Haarlemmermeer Haarlemmerliede en Spaarnwoude Heemskerk Heemstede Uitgeest Velsen Zandvoort Bijlage 2: Risico-hotspots in de regio Kennemerland Hotspot Noordzeekanaalgebied Hotspot Luchthaven Schiphol Bijlage 3 Overzicht van grotere incidenten periode GRIP opschalingen risico-hotspot Schiphol GRIP opschalingen risico-hotspot Noordzeekanaalgebied Bijlage 4 De risicoanalyse nader toegelicht Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 2 van 17

12 1. Waarom stelt Veiligheidsregio Kennemerland een Regionaal Risicoprofiel op? Het Regionaal Risicoprofiel 1 biedt inzicht in fysieke veiligheidsrisico s die gevolgen kunnen hebben in de regio Kennemerland: rampen en crises die de regio kunnen treffen. Het risicoprofiel ondersteunt bestuurders en uitvoerende diensten bij het stellen van prioriteiten en het maken van keuzes ten aanzien van de voorbereiding en uitvoering van de risico- en crisisbeheersing 2. Het risicoprofiel is een wettelijk planfiguur (Wet op de veiligheidsregio s art. 15.) en wordt opgesteld aan de hand van een landelijk bepaald format. Het Regionaal Risicoprofiel bestaat uit een hoofdrapport en twee deelrapporten. Dit document vat deze drie rapporten samen met als doel de raden van de gemeenten inzicht te geven in de werkwijze, conclusies en aanbevelingen voordat het risicoprofiel bestuurlijk wordt vastgesteld als één van de pijlers voor het Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing Het Regionaal Risicoprofiel is opgesteld door een multidisciplinaire projectgroep bestaande uit vertegenwoordigers van de gemeenten, Brandweer Kennemerland, GGD Kennemerland, Veiligheidsbureau, Bevolkingszorg en Communicatie Kennemerland, Politie Eenheid Noord-Holland, Meld- en Informatiecentrum Kennemerland (MICK), Koninklijke Marechaussee (KMar) en Defensie. Welke vragen beantwoordt het risicoprofiel? Het risicoprofiel geeft antwoord op vier vragen: Risico-inventarisatie: hoe ziet het risicobeeld van Kennemerland er uit? Risicoanalyse: hoe erg is dat? (hiervoor hebben de vertegenwoordigers van de kolommen de impact en waarschijnlijkheid van een aantal geselecteerde scenario s ingeschat) Capaciteitenanalyse: zijn de capaciteiten van de regio en haar partners als voldoende aan te merken? Welke bevindingen in dit risicoprofiel zijn relevant voor de versterking van de risico- en crisisbeheersing in de komende jaren? Veiligheidsregio Kennemerland in vogelvlucht Veiligheidsregio Kennemerland (VRK) is één van de 25 veiligheidsregio s in Nederland. De VRK voert taken uit op het terrein van brandweerzorg, rampen- en crisisbeheersing en geneeskundige hulpverlening namens de gemeentebesturen van: Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede & Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen en Zandvoort. Het verzorgingsgebied van de veiligheidsregio telt ruim een half miljoen inwoners. De gemeenten Haarlem en Haarlemmermeer hebben beide rond de inwoners en zijn hiermee aanzienlijk groter dan de overige gemeenten. Kennemerland grenst aan de veiligheidsregio s Noord-Holland Noord, Zaanstreek-Waterland, Amsterdam- Amstelland en Hollands Midden. In het risicoprofiel wordt ook omschreven welke risico s regio-overstijgend zijn. Dat wil zeggen: er zijn risico s die vanuit Kennemerland andere regio s kunnen beïnvloeden (zoals incidenten rond Schiphol) en omgekeerd kunnen risico s vanuit buurregio s effecten hebben in Kennemerland (zoals incidenten in het Amsterdamse Westelijk Havengebied). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 3 van 17

13 Figuur 1. Veiligheidsregio Kennemerland 3 3 Door Jan Willem van Aalst - Eigen werk, CC BY-SA 4.0, Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 4 van 17

14 2. Risicobeeld van Kennemerland Het risicobeeld van Kennemerland kan als volgt worden samengevat: Er is een zeer groot aantal uiteenlopende dreigingen en verstoringen dat voor kan komen in Kennemerland. Daarbij zijn de gebieden Schiphol en het Noordzeekanaal (inclusief de Tata Steel-site) als hotspots aan te merken. In deze gebieden is een clustering van verschillende typen risico s. In Kennemerland wordt intensief gewoond, gewerkt en gerecreëerd. De regio als geheel is zeer afhankelijk van een goede (fysieke en vitale) infrastructuur. Dat maakt de regio dus kwetsbaar voor uitval van infrastructuur. o fysieke infrastructuur: verkeer, vervoer (Schiphol, Noordzeekanaal, vele weg- en treinverbindingen en -tunnels); o vitale infrastructuur: energie (elektriciteit en gas), drinkwater, ICT-voorziening. Bij veel risico s in de regio Kennemerland zal de impact van een crisis de regiogrenzen al snel overstijgen, zoals bij overstromingen, natuurbranden, uitval vitale infrastructuur, ziektegolf en maatschappelijke onrust. Dit brengt een eigen dynamiek met zich mee, waarbij interregionale en nationale samenwerking van belang is. De regio is dicht bevolkt, kent een gemêleerde bevolkingssamenstelling en er worden veel grote evenementen georganiseerd. Sociaal-maatschappelijke veiligheid is daarom ook een belangrijk thema. In bijlage 1 wordt een nadere toelichting gegeven van het risicobeeld per gemeente. Risico-hotspots Schiphol en het Noordzeekanaal Twee gebieden in de regio worden aangemerkt als risico-hotspot: het Noordzeekanaal (inclusief de Tata Steel-site); de luchthaven Schiphol. Onder risico-hotspot wordt verstaan: een gebied met een relatief grote dichtheid en diversiteit van risico s. Bij risico- en crisisbeheersing zijn daardoor een groot aantal partijen actief, elk met eigen verantwoordelijkheden en bevoegdheden, die van elkaar afhankelijk zijn en op elkaar inwerken. Daarbij kenmerkt een risico-hotspot zich door een groot economisch belang. Elk incident heeft invloed op de continuïteit van bedrijfsactiviteiten. Ook kan een incident tot (vervolg)incidenten bij andere bedrijven leiden (domino-effecten). Een incident op Schiphol of het Noordzeekanaal kan effecten hebben, die reiken tot ver buiten het incidentgebied en zelfs de regio. In bijlage 2 worden beide gebieden verder toegelicht. Incidenten die in de regio plaatsvinden dragen ook bij aan het risicobeeld. Bijlage 3 geeft een overzicht van type incidenten die de afgelopen jaren tot multidisciplinaire opschaling hebben geleid. 3. Impact en waarschijnlijkheid van mogelijke incidenten De analyse uit het risicoprofiel (zie voor een nadere toelichting bijlage 4) wijst uit dat de volgende negen scenario s het meest waarschijnlijk zijn en de grootste impact kunnen genereren: Maatschappelijke onrust Terroristische aanslag Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 5 van 17

15 Ziektegolf Dreiging infectieziekte uit het buitenland Incident luchtvaart Incident treinverkeer Incident wegverkeer Uitval elektriciteit Uitval ICT (Cyberincident) Bij de bovengenoemde 9 scenario s wordt de impact niet alleen bepaald door het aantal mogelijke slachtoffers, maar voor een groot deel door: de kosten (hulpverlening, reparatie, langdurige ziekte etc.) de verstoring van het dagelijks leven de sociaal-psychologische impact In enkele gevallen ontstaat bestuurlijk afbreukrisico (lokaal, regionaal). Dit laatste is het geval wanneer de risicobeheersing (bijv. vergunningverlening) of de incidentbestrijding of crisisbeheersing in het publieke oordeel tekort is geschoten. Uit de risicoanalyse blijkt ook dat de samenleving steeds afhankelijker is geworden van (fysieke en vitale) infrastructuren. Hierdoor wordt de impact van een verstoring van deze infrastructuren steeds groter. De continuïteit van de samenleving wordt bij deze scenario s bedreigd of verstoord. 4. Zijn de capaciteiten van de regio en haar partners voldoende? Met capaciteiten worden in het kader van een risicoprofiel niet alleen de operationele capaciteiten ( de rode, gele en witte auto s ) bedoeld. Het begrip capaciteiten wordt gehanteerd voor het totaal van: kennis en methoden (zoals plannen, procedures, opleiden, etc.) mensen middelen (onder meer materiaal en systemen) Voor een deel zal de regio in geval van dreiging, incidenten en crises zelf moeten voorzien in de benodigde capaciteiten, maar voor een deel zal ook een beroep moeten of kunnen worden gedaan op buurregio s, ketenpartners, het bedrijfsleven en op de weerbaarheid van de inwoners van de regio. Expertoordeel: capaciteiten zijn voldoende Het oordeel van de experts is dat de capaciteiten van de veiligheidsregio en haar partners in principe op orde zijn en proportioneel ten opzichte van de risico s. Dat wil zeggen: mensen, middelen en methoden zijn theoretisch voldoende. Voor de regio zijn de extra gelden afkomstig van het rijk van essentieel belang voor het op peil houden van deze capaciteiten. Deze gelden worden toegekend om een aantal specifieke risico s in de regio, waaronder de risico s die samenhangen met de nationale luchthaven, te kunnen beheersen. Hoe elk van de betrokken actoren de capaciteiten in de praktijk inzet, valt buiten het kader van de capaciteitenanalyse. Er zijn de afgelopen jaren goede samenwerkingsregelingen, convenanten met partners en bijstandsregelingen vanuit andere regio s of het rijk ontstaan. Voor Schiphol en het Noordzeekanaalgebied heeft de VRK specifieke planvorming. VRK heeft voorts gerichte aandacht (bijvoorbeeld in regionale of landelijke projecten) voor de thema s: terroristische aanslag ziektegolf en bedreiging volksgezondheid luchtvaartongeval Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 6 van 17

16 Aandachtspunten bij de beschikbare capaciteiten: Bij incidenten komt de primaire hulpverlening vanuit de capaciteiten voor de basiszorg snel op gang. Echter, wanneer bijstand nodig is, kan het wel enige tijd duren voordat deze daadwerkelijk beschikbaar is, ter plaatse is en ingezet kan worden. Er kan dus in het beginstadium van een groot incident of ramp een tijdelijke dip ontstaan in de beschikbaarheid van benodigde hulpverleningscapaciteiten. Dit vraagt om extra aandacht voor de weerbaarheid en veerkracht van de samenleving. Het multidisciplinaire crisisbeheersingsbeleid van de VRK kan versterkt worden op de volgende thema s: o Maatschappelijke crises o Uitval van vitale sectoren, in het bijzonder elektriciteit en ICT/cyberincidenten o Stremmingen in de infrastructuur waarbij de impact zich voor een groot deel in de sociaalmaatschappelijke omgeving manifesteert. 5. Bevindingen relevant voor het crisisbeheersingsbeleid van de veiligheidsregio Het risicoprofiel heeft de volgende bevindingen opgeleverd die relevant zijn voor het crisisbeheersingsbeleid van de Veiligheidsregio Kennemerland: Zorg voor een flexibele en veerkrachtige crisisbeheersingsorganisatie, onder andere met als doel om ook nieuwe crises te kunnen beheersen De crisisbeheersingsorganisatie is op orde en de capaciteiten zijn in theorie voldoende om een breed palet van scenario s te kunnen beheersen. Een verdere doorontwikkeling is wenselijk met als doel dat de organisatie niet alleen robuust is, maar ook flexibel en veerkrachtig. Daarmee kan de (generieke) organisatie een zo groot mogelijk palet aan risico s, dreiging, incidenten en crises het hoofd bieden. Dit is van belang gezien de maatschappelijke ontwikkelingen en de daarmee gepaard gaande nieuwe crises. De klassieke rampen en grote incidenten moeten zeker een plaats hebben bij de voorbereiding op de crisisbeheersing, maar daarnaast moet er ruim aandacht zijn voor nieuwe crises. Met nieuwe crises wordt bedoeld: gebeurtenissen waarvan de impact zich (ook en vooral) in de sociaal maatschappelijke omgeving manifesteert, zoals gebrek aan eerste levensbehoeften, verstoring van het dagelijks leven en sociaal psychologische impact. Of met mogelijke impact in het politiek-bestuurlijke veld. Voorbeelden zijn uitval van vitale sectoren, cyberincidenten, mobiliteitsproblemen als gevolg van verkeersongevallen. Ook opvang van vluchtelingen is een voorbeeld. De crisisbeheersing vraagt bij dergelijke crises vrijwel altijd om samenwerking en afstemming met vele andere partijen. Meer concreet zou de VRK de komende jaren kunnen inzetten op bijvoorbeeld: Een gestroomlijnde coördinatie bij bovenregionale crises en dan vooral op de bestuurlijke aspecten hiervan; Een meer flexibele toepassing van GRIP (bijvoorbeeld: het proces crisiscommunicatie zo inrichten dat flexibel ingespeeld kan worden op wat nodig is om de impact van incidenten te kunnen beheersen - ook zonder GRIP opschaling). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 7 van 17

17 Verdere ontwikkeling van algemene vaardigheden van de crisisfunctionarissen (te denken valt aan het invoeren van Team Resource Management 4, het versterken van bestuurlijke sensitiviteit etc.). Versterk de crisisbeheersing voor maatschappelijke crises Afgelopen jaren zijn in het land en ook in Kennemerland verschillende keren maatschappelijke crises (ook wel aangeduid als maatschappelijke onrust ) ontstaan. Maatschappelijke onrust is in het risicoprofiel 2018 tevens een scenario dat grote impact kan hebben. Maatschappelijke onrust kan vele oorzaken hebben: zedenzaken, verwarde personen, geweldsincidenten, bedreigingen van de gezondheid, spanningen tussen bevolkingsgroepen, een bedreiging van de volksgezondheid etc. De impact, ook bestuurlijk, kan groot zijn. Maatschappelijke onrust is enigszins te beperken door uitstekende communicatie en sterk bestuurlijk leiderschap. Een met verschillende partners afgestemde werkwijze voor het omgaan met maatschappelijke onrust zal bijdragen aan de kwaliteit van de crisisorganisatie. Maatschappelijke onrust kan worden voorkomen of beperkt door goed integraal veiligheidsbeleid. De VRK gebruikt in gevallen van maatschappelijke onrust een draaiboek uit 2007, dat in de praktijk weinig wordt gebruikt. Bovendien worden veel werkzaamheden achter de schermen door een beperkt aantal GGD- en politiemedewerkers verricht. Kortom, de crisisbeheersing rondom maatschappelijke onrust is nog weinig robuust. Daarom wordt aanbevolen om de huidige werkwijzen te evalueren met als doel de crisisorganisatie op dit onderdeel te versterken. Vernieuwde planvorming en specifieke communicatietraining kunnen hier een onderdeel van zijn. Verstevig het continuïteitsmanagement van Veiligheidsregio Kennemerland Bij een deel van de risico s die de regio bedreigen, is een belangrijk neveneffect dat de continuïteit van de (primaire) dienstverlening door VRK mogelijk in het gedrang komt (meldkamer, brandweerzorg, ambulancezorg). Dit geldt in ieder geval voor de risico s: overstroming, uitval elektriciteit, uitval ICT (bijvoorbeeld door een cyberincident) extreme weersomstandigheden en ziektegolf (besmettelijke ziekte). De VRK heeft een Continuïteitsplan uit 2016 dat voorziet in een plan voor de continuïteit van de incidentbestrijding en crisisbeheersing van de VRK bij uitval ICT en/of elektriciteit. De aanbeveling is om het Continuïteitsplan uit te breiden met werkwijzen bij uitval personeel. Continuïteitsmanagement behelst meer dan het eenmalig opstellen van een plan of draaiboek. Daarom is het van belang het continuïteitsmanagement meer dan nu het geval is op te nemen in planvorming en bij opleiding, oefening en in de dagelijkse praktijk. Ontwikkel het informatiemanagement Op basis van de inzichten uit dit risicoprofiel zou het informatiemanagement zich meer dan nu het geval is moeten richten op: Het in kaart brengen van minder zelfredzame personen en kwetsbare objecten. Het in kaart brengen van knelpunten bij uitval vitale infrastructuren Data middels een geografisch informatiesysteem (GIS)5 beschikbaar stellen voor het crisisinformatiemanagement. Het actueel houden van het risicoprofiel door het te koppelen aan actuele informatie. Ook het risicoprofiel kan voor meer doelen ingezet worden dan nu het geval is, bijvoorbeeld: voor scenario-ontwikkeling bij crisisbeheersing; 4 TRM is een vorm van teamtraining waarbij expliciet aandacht besteed wordt aan aspecten die een grote invloed hebben op de kwaliteit van de prestaties en het voorkomen van menselijke fouten. 5 Een geografisch informatiesysteem (GIS) is een informatiesysteem waarmee (ruimtelijke) gegevens of informatie over geografische objecten, zogeheten geo-informatie kan worden opgeslagen, beheerd, bewerkt, geanalyseerd, geïntegreerd en gepresenteerd. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 8 van 17

18 als scenariobank en voor het stellen van prioriteiten bij opleiden, trainen en oefenen; als bouwstof voor risico- en crisiscommunicatie. Het risicoprofiel wordt zo een meer levend en dynamisch document. Zet in op de doorontwikkeling van risicocommunicatie. Draag hiermee bij aan weerbaarheid Vanaf januari 2017 wordt risicocommunicatie door de VRK regio breed aangepakt. Voor verschillende incidenttypen heeft de VRK bijvoorbeeld op haar website informatie en handelingsperspectieven beschikbaar. De bevinding is om deze aanpak verder uit te bouwen en bij risicocommunicatie de boodschap mee te nemen dat de incidentbestrijding en crisisbeheersing hun grenzen hebben. Bij een groot incident zal in de beginfase de hulpverleningsvraag groter zijn dan de op dat moment beschikbare capaciteiten. Wanneer bijstand nodig is, zal het enige tijd duren voordat deze daadwerkelijk ingezet kan worden. Daarom zal de professionele hulpverlening niet in alle gevallen toereikend zijn, zeker niet in de eerste momenten van een groot incident. Het publiek moet worden geïnformeerd over wat het kan verwachten en wat niet. Op dergelijke momenten zal een beroep gedaan worden op de weerbaarheid van de samenleving. Het is belangrijk dat de professionele hulpdiensten hun inzet meer afstemmen op ( spontane ) hulp vanuit de samenleving. De veiligheidsregio als netwerkorganisatie: blijf investeren in de samenwerking De VRK heeft de afgelopen jaren gebouwd aan een netwerk van partners in risicobeheersing. Het is zaak dit netwerk uit te breiden en te onderhouden. Het daadwerkelijk beïnvloeden van risico s vraagt om netwerkregie. Daarnaast geldt: tijdens daadwerkelijke crises zijn kennissen soms belangrijker dan kennis. VRK moet daarom blijven investeren op de samenwerking met partners. Gemeenten hebben nadrukkelijk een rol in de totstandkoming van het beleid van de veiligheidsregio. Samenwerking met verschillende partners bij crisisbeheersing is onontbeerlijk. Denk in het bijzonder aan samenwerking rond: Luchthaven Schiphol. Het Noordzeekanaalgebied. Vitale sectoren (elektriciteit, gas, ICT, drinkwater), In het bijzonder uitval energie (elektriciteit, gas) en ICT (ook rond cyberincidenten). De gezamenlijke voorbereiding van evenementen door organisatoren, gemeenten, politie, brandweer en GHOR. Voorbereiding op maatschappelijke onrust. Polarisatie en terrorismegevolgbestrijding. Uit het risicoprofiel blijkt dat Kennemerland een aantal regiogrensoverschrijdende risico s heeft, die mogelijk grote impact kunnen hebben ver buiten de regio. Ook andersom zijn er risico s bijvoorbeeld vanuit het westelijk havengebied van Amsterdam die van buitenaf grote impact kunnen hebben op Kennemerland. Vanuit deze wetenschap is het nuttig om met andere veiligheidsregio s samen te werken bij het zoeken naar risicobeheersingsmaatregelen. Rond bijvoorbeeld het Noordzeekanaalgebied en rond Schiphol is reeds sprake van intensieve samenwerking. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 9 van 17

19 Bijlage 1: Het risicobeeld per gemeente In deze bijlage is een overzicht opgenomen van de risico s per gemeente, vanuit het perspectief van veiligheid en gezondheid. Beverwijk De Beverwijkse Bazaar is een belangrijke trekpleister voor vele bezoekers. Op het terrein zijn personen per (weekend)dag aanwezig. De samenkomst van zoveel mensen brengt behalve economische bedrijvigheid ook risico s met zich mee (brand, besmetting, verkeersongevallen etc). Daarnaast is er een omvangrijk bedrijventerrein (De Pijp) en een haven die grenst aan het Noordzeekanaal. Bij diverse bedrijven wordt gewerkt met brandbare en/of explosieve stoffen en giftige stoffen. Transport van gevaarlijke stoffen vindt plaats over de weg en over het water. Een (groot) deel van het terrein van Tata Steel (en Linde Gas) bevindt zich binnen de gemeentegrenzen. Ook bevindt zich in de gemeente het gascompressorstation van de Gasunie. De Wijkertunnel ligt voor de helft op het gemeentelijk grondgebied. De Velser wegtunnel en de Velser spoortunnel monden uit in Beverwijk. Een belangrijk en intensief gebruikt vervoersknooppunt is het stationsgebied. Het Brandwondencentrum van het Rode Kruis Ziekenhuis en het revalidatiecentrum Heliomare bij Wijk aan Zee vervullen een bovenregionale functie. Bloemendaal Voor de gemeente Bloemendaal geldt dat meer dan 50 procent van het grondgebied duin- en bosgebied betreft (o.a. het Nationaal Park Zuid Kennemerland). Naast waterwingebied is het een Natura 2000 gebied vanwege de grote waarde voor het landelijk en Europees natuurbeleid. In het gebied bestaat vanzelfsprekend ook een risico op bos- en duinbrand. Op het strand van de gemeente bevinden zich meerdere strandpaviljoens, deze trekken veel bezoekers en regelmatig worden hier evenementen gehouden. Haarlem Haarlem is de oudste en grootste stad van de regio en qua inwoneraantal de twaalfde gemeente van Nederland. Tevens bevindt zich hier het Provinciehuis van Noord-Holland. Ook het hoofdkantoor van politieeenheid Noord-Holland, de rechtbank en andere belangrijke voorzieningen zijn hier gevestigd. De historische binnenstad heeft veel monumenten en cultureel erfgoed (o.a. Grote Kerk, Vleeshal, Verweijhal, Teylers museum, Frans Hals Museum, Corrie ten Boom huis, beschermde stadsgezichten). Haarlem trekt jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers. De risicosituatie van Haarlem wordt onder meer gekenmerkt door grote en kleinere evenementen die door het jaar heen plaats vinden (o.a. Bevrijdingspop). Voorts zijn er verschillende gebouwen met een grootschalige publieksfunctie (winkelcentra). Ikea is een grote regionale trekpleister (ongeveer 2,5 miljoen bezoekers per jaar). In de gemeente bevinden zich diverse tankstations en opslagen voor brandbare gassen (LPG, propaan). Bedrijven waar gevaarlijke stoffen worden opgeslagen of verwerkt zijn vooral in de Waarderpolder geconcentreerd (zoals MSD en Edilon-Sedra). De Kunstijsbaan Kennemerland heeft een (kleine) hoeveelheid - enkele honderden kilogrammen - ammoniak in opslag. Haarlemmermeer Haarlemmermeer bestaat uit 26 kernen en is qua oppervlakte een van de grotere gemeenten van Nederland. Het inwonertal van Haarlemmermeer en de vestiging van bedrijven is de afgelopen jaren sterk gegroeid. De huidige gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude zal per 1 januari 2019 volledig fuseren met Haarlemmermeer. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 10 van 17

20 De Haarlemmermeer de naam zegt het al - is een Nederlandse droogmakerij. De Haarlemmermeerpolder is omgeven door een ringvaart. De ontstaansgeschiedenis van Haarlemmermeer legt ook een risico bloot: overstroming van Dijkring 14. Als onderdeel van een groot gebied in de Randstad onder zeeniveau bestaat de kans op overstromingen als gevolg van hoog rivierwater of duin- of dijkdoorbraken. In de Haarlemmermeerpolder dus onder zeeniveau - bevinden zich diverse speciale objecten: zoals gezegd de nationale luchthaven Schiphol, maar ook justitiële inrichtingen, het Spaarne ziekenhuis, drinkwater- en energievoorzieningen, wegen- en treintunnels (Schipholtunnel, Schipholspoortunnel). Haarlemmermeer wordt doorsneden door verkeersaders: o.a. de A4, A5, A9, A44, N201, het spoor tussen Amsterdam en Leiden via Schiphol en de Hogesnelheidslijn via Rotterdam naar België. Er is transport van gevaarlijke stoffen over de weg (voornamelijk LPG) en middels buisleidingen(kerosine, aardgas en kooldioxide). Binnen de gemeente bevinden zich 21 bedrijven die vallen onder het besluit externe veiligheid inrichtingen en twee bedrijven die vallen onder de wetgeving van het Besluit risico s en zware ongevallen (dit zijn AFS en KLM Maintenance & Engineering). De risicosituatie in de gemeente wordt natuurlijk sterk gekleurd door de aanwezigheid van Schiphol in het noordoosten van de gemeente. De nationale luchthaven brengt een specifieke risicosetting met zich mee. Op Schiphol, maar ook bij verschillende andere bedrijven in de gemeente vindt opslag en verwerking van gevaarlijke stoffen plaats. Ook zijn er vuurwerkopslagen. Er zijn enkele hoge gebouwen en objecten (zoals windmolens) in de gemeente gesitueerd. Een groot evenement dat jaarlijks in de gemeente plaatsvindt is Mystery Land (meer dan bezoekers). Haarlemmerliede en Spaarnwoude De gemeente zal per 1 januari 2019 fuseren met de gemeente Haarlemmermeer. In de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude is eeuwenlang een strijd gevoerd tegen het water. De gemeente werd aan de noordkant begrensd door het IJ, nu grotendeels ingepolderd, en aan de zuidkant door het Haarlemmermeer, nu de Haarlemmermeerpolder. Dit blijkt ook uit de lijst van monumenten, waarop dijken, sluizen en gebouwen van het Hoogheemraadschap van Rijnland staan. De huidige polders zijn veelal in gebruik voor landbouw en hebben belangrijke natuurwaarden, onder meer voor weide- en trekvogels. Haarlemmerliede en Spaarnwoude wordt doorsneden door een aantal zeer drukke autosnelwegen en ligt onder de rook van Schiphol. De gemeente ligt aan het Noordzeekanaal. Hier is ook een pont-verbinding (Buitenhuizen), waarover gevaarlijke stoffen vervoerd worden. De gemeente ligt in de nabijheid van opslagterminals (met gevaarlijke stoffen) in het Westpoortgebied (Amsterdam). In de gemeente is een deel van recreatiegebied Spaarnwoude gesitueerd. Dit brengt specifieke risico s met zich mee zoals bijvoorbeeld gerelateerd aan de evenementen Awakenings en Latin Village. Op het bedrijventerrein Polanenpark is het Brzo-bedrijf Air Products gevestigd. Heemskerk Heemskerk heeft een groot bos- en duingebied: het Noordhollands Duinreservaat. Dit bestaat uit circa 500 ha aaneengesloten duingebied en 500 ha aaneengesloten bosgebied. In dit gebied is een drinkwaterpompstation gevestigd. Het gebied trekt veel fietsers en wandelaars. Bij mooi weer zitten de stranden vol. Op topdagen betekent dit maximaal strandgasten en op normale zonnige dagen rekent men op strandgasten. Op verschillende plaatsen in de gemeente worden giftige, brandbare en/of explosieve stoffen opgeslagen. Over verschillende wegen in de gemeente worden gevaarlijke (giftige) stoffen vervoerd: over de A9 afslag Heemskerk tot aan de Tolweg en over de Rijksstraatweg. De bedrijven Tata Steel en Linde Gas liggen gedeeltelijk binnen de grens van de gemeente. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 11 van 17

21 Heemstede Heemstede is een gemeente met een rijke geschiedenis en een hoge monumentendichtheid (de gemeente heeft alleen al bijna 100 rijksmonumenten). De gemeente is relatief dichtbevolkt en kent een aantal grotere zorginstellingen, zoals De Hartekamp en Meer en Bosch. Ook heeft Heemstede enkele jachthavens. Uitgeest Uitgeest heeft risico s onder andere de snelweg A9 en het Uitgeestermeer. Daarnaast is er een licht verhoogd risico op spoorincidenten door het zogenoemde dubbeltraject betreft (enkelspoor met treinverkeer in beide richtingen). Nabij het station bevindt zich een rangeerterrein. Binnen de gemeente zijn diverse (stationaire) installaties gevestigd, waar gewerkt wordt met brandbare stoffen. Er is een instelling met een grootschalige publieksfunctie (Bob s Partyhouse, maximaal 3000 bezoekers). Op 1 januari 2017 heeft een ambtelijke samenvoeging plaatsgevonden met Bergen, Heiloo en Castricum, alle drie gelegen in de Veiligheidsregio Noord-Holland Noord. Velsen Velsen is een gemeente met zeer veel industrie. Het terrein van Tata Steel (en Linde Gas) bevindt zich voor een groot deel op gemeentelijk grondgebied. Het Noordzeekanaal brengt de nodige risicovolle bedrijfsactiviteiten met zich mee. Het Sluizencomplex wordt uitgebreid met een nieuwe grote zeesluis (oplevering 2019). Vanzelfsprekend brengt alle bedrijvigheid ook veel verkeer en vervoer met zich mee, over weg, water en spoor. De tunnels die zich in de gemeente bevinden, verdienen daarbij extra aandacht (Velser Spoortunnel, Velsertunnel, Wijkertunnel). Verder is er de Felisonterminal van DFDS-ferry; per jaar is dit bedrijf verantwoordelijk voor 730 vaarbewegingen van en naar Newcastle. Elk schip heeft capaciteit voor ruim 900 passagiers met hun auto s, naast vrachtverkeer. Ook leggen zo n vier keer per maand in de cruiseterminal echte cruiseschepen aan, met tot 750 gasten en ongeveer even veel personeelsleden. In Velsen bevindt zich een deel van recreatiegebied Spaarnwoude. Dit gebied heeft een regionale functie. Hier wordt ook jaarlijks een aantal evenementen gehouden, waarvan Dance Valley de bekendste is. Sommige evenementen tellen tot bezoekers. Daarnaast trekken het IJmuiden strand en Marina Seaport veel bezoekers. Velsen heeft een omvangrijk (binnen)duingebied dat onderdeel is van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Zandvoort Zandvoort staat bekend om het Circuitpark Zandvoort. Op het circuit vindt jaarlijks een aantal grote evenementen plaats waar veel publiek op afkomt. Jaarlijks vinden twee evenementen plaats, waar meer dan bezoekers uit binnen- en buitenland op af komen. De westkant van de gemeente wordt begrensd door de Noordzee en het strand. Het strand van Zandvoort is 9 kilometer lang. Op mooie dagen wordt het strand druk bezocht. Op hoogtijdagen gaat het om meer dan bezoekers. Er zijn verschillende strandpaviljoens. Dit brengt de nodige verkeersproblematiek met zich mee. Ongeveer een derde van de arbeidsplaatsen in de gemeente houdt verband met toerisme. Zandvoort is gelegen op een overwegend stabiel duinmassief. Erosie en afslag van de brede duinenkust vormen geen bedreiging. Enige jaren geleden speelde de vraag of de verstedelijkte Zandvoortse boulevard een verhoogd risico vormde voor overstroming vanuit zee. Uit onderzoek van het Hoogheemraadschap Rijnland (2006) bleek dat Zandvoort geen zwakke schakel is in de zeewering. De duinen (Nationaal Park Zuid-Kennemerland en de Amsterdamse Waterleidingduinen) zijn belangrijke natuurgebieden (Natura 2000) en waterwingebieden. Specifieke omstandigheden voor de hulpverlening in Zandvoort zijn: de excentrische ligging, de bereikbaarheid via slechts twee toegangswegen, de lastige bereikbaarheid vooral tijdens evenementen en het drukke toeristische seizoen. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 12 van 17

22 Bijlage 2: Risico-hotspots in de regio Kennemerland Hotspot Noordzeekanaalgebied Het Noordzeekanaal is een hoofdtransportas van de Noordzee naar het achterland van Noordwest Europa. Jaarlijks passeren meer dan schepen het Noordzeekanaal, waarvan de binnenvaartschepen de grootste groep vormen. Over het Noordzeekanaal worden jaarlijks 80 miljoen ton goederen vervoerd. Daarnaast is er personenvervoer: de ponten en rivier- en zeecruiseschepen. Bovendien is er ook kleine pleziervaart. De beroepsvaart, die bestaat uit binnenvaart- en zeeschepen, vervoert voornamelijk bulklading (kolen, landbouwproducten, droge lading et cetera), containers en olieproducten (brandbare vloeistoffen en gassen). Deze laatste categorie bedient de opslagterminals voor olieproducten in het Westelijk Havengebied van Amsterdam. De logistiek voor grondstoffen en producten van Tata Steel verloopt grotendeels via het Noordzeekanaal. Het Noordzeekanaal is belangrijk voor de waterhuishouding in een groot deel van Midden-West Nederland (Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht). De afvoer van overtollig water uit deze gebieden gebeurt via het spuigemaal, een onderdeel van het sluizencomplex bij IJmuiden. Elke vijf jaar vindt in Amsterdam en IJmuiden het maritiem-nautische evenement SAIL plaats. De schepen verzamelen in IJmuiden voor de pre-sail. Bij de Sail-in-parade en Sail-out-parade passeren honderden schepen van verschillende grootte de sluizen en het kanaal. Het evenement trekt tienduizenden bezoekers. In de directe omgeving van het Noordzeekanaal is een aantal risicobronnen gelokaliseerd (IJmond, Westpoort): Havens: de buitenhavens en de havens van IJmuiden en Beverwijk. Er is veel bedrijvigheid gerelateerd aan scheepvaart en visserij (koelvemen). Sluizen: het sluizencomplex in IJmuiden als primaire zeekering. Het bestaat uit de Zuidersluis/Kleine sluis, Middensluis en Noordersluis en het spuisluizen en spuigemaal. In 2019 wordt de oplevering van een vierde, nieuwe, grote sluis verwacht die het grotere en groeiende scheepvaartverkeer kan bedienen. Gevaarlijke stoffen: verschillende Brzo- en Bevi-bedrijven in de IJmond. In het Westpoortgebied Amsterdam liggen vele olie- en benzineterminals die deels via het Noordzeekanaal bevoorraad worden; Tata Steel en gelieerde bedrijven: dit industriegebied ligt verspreid over drie gemeenten en heeft een eigen infrastructuur met havens, wegen en spoor; De Noordzee: de Noordzee met verschillende vaarroutes van en naar het Noordzeekanaal; Tunnels: twee autotunnels (Velsertunnel en Wijkertunnel) en een spoortunnel (Velser spoortunnel) vormen een belangrijke infrastructurele verbinding met Noord-Holland boven het kanaal. Hotspot Luchthaven Schiphol De luchthaven Schiphol is de grootste burger- en vrachtluchthaven in Nederland en een van de vitale bedrijfssectoren. Daarnaast is Schiphol een bedrijventerrein waar tal van (internationaal georiënteerde) activiteiten plaatsvinden, die direct of indirect te maken hebben met het vervoer door de lucht van passagiers en vracht. Het bedrijvencomplex beslaat circa hectare. Er zijn circa vijfhonderd bedrijven gevestigd met in totaal circa werknemers. Dagelijks passeren circa (trein)passagiers en vele duizenden bezoekers, afhalers en wegbrengers de luchthaven. Een gedeelte van de luchthaven heeft een intensieve bebouwing. De gebouwen hebben verschillende functies, zoals op- en overslag, kantoorfuncties, parkeerplaatsen, horeca, winkels en doorloop van grote aantallen personen. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 13 van 17

23 Risico s op het luchthavengebied strekken verder dan uitsluitend luchtvaartongevallen. Een aantal risicofactoren zijn: De gebouwen: in het bijzonder de Terminal is een complex gebouw met veel ter plaatse onbekende mensen. Een brand of explosie in dit gebouw kan grote gevolgen hebben voor de aanwezige mensen en de bedrijfsprocessen (zie maatschappelijk thema 2: gebouwde omgeving) Het transport: naast het risico van vliegtuigongevallen moet op Schiphol rekening worden gehouden met: ernstige ongevallen bij het wegverkeer, treinverkeer en in tunnels, en ook branden in tunnels (o.a. Schipholtunnel A4, de Buitenvelderttunnel, de Abdijtunnel van Regionet n de Schiphol spoortunnel). Gevaarlijke stoffen: op de luchthaven is een grote opslag van kerosine met een daarbij behorend distributiesysteem. Deze inrichting valt onder het Besluit risico s zware ongevallen Tevens worden gevaarlijke stoffen op de luchthaven vervoerd en opgeslagen. Deze kunnen de bron zijn van een calamiteit met of zonder besmettingsgevaar. Besmettelijke ziekten: vanaf de luchthaven komen en vertrekken veel internationaal reizende passagiers. Zij kunnen dragers zijn van besmettelijke ziekten die zij elders hebben opgelopen. Hierdoor kan een uitbraak van een besmettelijke ziekte ontstaan. (zie ook maatschappelijk thema: gezondheid). Terrorisme: de luchthaven is een mogelijk doelwit voor terroristische dreiging en aanslagen (zie maatschappelijk thema: sociaal-maatschappelijke omgeving). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 14 van 17

24 Bijlage 3 Overzicht van grotere incidenten periode Incidenten die in de regio plaatsvinden dragen ook bij aan het risicobeeld. Het overzicht van GRIP-opschalingen geeft enigszins zicht op welk type incidenten tot multidisciplinaire opschaling leiden. Jaar Totaal GRIP 1 GRIP 2 GRIP 3 GRIP (7) 7 (1) 13 (6) (7) 28 (2) 8 (4) 2 (1) (10) 11 (5) 7 (5) (17) 15 (6) 14 (11) (12) 12 (6) 8 (6) (3) 7 (0) 6 (3) (11) 19 (8) 2 (2) 1 (1) 0 Tabel 1. Overzicht GRIP-opschalingen in Kennemerland (tussen haakjes is het aantal keren GRIP Schiphol van het totaal aantal GRIPopschalingen) Uit het overzicht van GRIP-opschalingen komt het volgende, zeer globale beeld per maatschappelijk thema naar voren. Natuurlijke omgeving extreem weer in de regio: gladheid (2012, 2015), zware storm (2011). duinbrand met ontruiming campings (2017). Gebouwde en technologische omgeving Branden hebben in de afgelopen periode regelmatig geleid tot een multidisciplinaire opschaling van de crisisbeheersingsorganisatie. Multidisciplinaire opschaling gebeurt omdat het om complexe of bijzondere gebouwen gaat of om gebouwen met verminderd zelfredzame mensen. Vaak moet een gebouw (gedeeltelijk) worden ontruimd en moeten mensen elders worden ondergebracht. ook zijn er verschillende incidenten met gevaarlijke stoffen geweest. Het betrof bijvoorbeeld gaslekkages, koolmonoxide, cyanide, kerosine, ammoniak. Regelmatig worden in de regio explosieven uit WOII gevonden en geruimd. Hiervoor wordt niet altijd een GRIP-opschaling afgekondigd. Verkeer en vervoer Er hebben zich verschillende incidenten voorgedaan op de weg, het spoor, het vliegveld en op het water. De meest opvallende: Schiphol: ontruiming trein in Schiphol spoortunnel (2012); een brand in de Schipholtunnel A4 leidde tot verkeerschaos en langdurige stremming na brand in tunnel (2017); vliegtuig naast de landingsbaan (2017); nautisch: stuurloos schip Noordzee (2012). Vitale sectoren Een aantal keren heeft uitval van vitale voorzieningen tot de opgeschaalde crisisorganisatie geleid: stroomuitval (2015, 2017); uitval gas (2012) en een langdurige uitval gas in Velsen-Noord (2015); uitval ICT, telefonie of C2000 (2013, 2016). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 15 van 17

25 Gezondheid mogelijke ebola besmetting op Schiphol (2014) Sociaal-maatschappelijke omgeving gezinsdrama Hoofddorp (2011); Nuclear Security Summit (2014, kern-ot geen GRIP-opschaling); Initiële ondersteuning crisisopvang voor gemeenten bij opvang vluchtelingen (geen GRIP, 2015) vluchtelingen Haarlemmermeer (2015); incidenten (security), soms met vermoeden van aanslag met explosieven/terrorisme (2016); Verhoging controle en terrorisme-maatregelen Schiphol (2016, geen opschaling). GRIP opschalingen risico-hotspot Schiphol Sinds 2016 wordt bij zogenoemde vooralarmen naar een lager GRIP-niveau opgeschaald (proactief, anticiperend). Dat leidt tot minder GRIP 2 opschalingen. er waren in 2016 verschillende security-gerelateerde opschalingen op Schiphol en omgeving; mogelijke ebola besmetting op Schiphol (2014); opvang verwanten vliegtuigcrash Oekraïne (crash MH17, vlucht vanaf Schiphol) (2014); vliegtuig naast de landingsbaan (GRIP 3, 2017). GRIP opschalingen risico-hotspot Noordzeekanaalgebied In het Noordzeekanaalgebied zijn verschillende incidenten geweest die niet tot een opschaling van de crisisorganisatie hebben geleid. Ook bij Sail 2015 was het aantal incidenten op het water klein. Van de incidenten op en om het Noordzeekanaal zijn de meest opvallende: enkele scheepsbranden; lekkende binnenvaarttanker gevuld met stookolie. Ongeveer liter gelekt (2011); regio Kennemerland en Zaanstreek-Waterland in effectgebied (rook) van zeer grote brand in Amsterdams havengebied (GRIP 2, 2011); inzet AMAS in Westpoortgebied (Oiltanking 2012); incidenten in Westpoortgebied: Branden bij Oiltanking en Diergaarde (2011), Lekkage Ponton Eurotank (2015), Explosie Chemtura (2016), Emissie SO3 Sonneborn (2017). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 16 van 17

26 Bijlage 4 De risicoanalyse nader toegelicht Het risicoprofiel is opgesteld volgens de methodiek van de landelijke Handreiking Regionaal Risicoprofiel. 6 Op basis van het risicoprofiel van de regio zijn 19 incidenttypen geselecteerd. Maatschappelijk thema Crisistypen Geselecteerd incidenttype 1 Natuurlijke omgeving 1.1 Overstromingen 1 Dijkdoorbraak (regionale kering) 1.2 Natuurbranden 2 Duinbrand 1.3 Extreme weersomstandigheden 3 Storm en clusterbuien met hagel 2 Gebouwde omgeving 2.1 Brand in kwetsbare objecten 4 Brand in ziekenhuis 3 Technologische omgeving 3.1 Ongevallen met brandbare / explosieve 5 Tankputbrand stof in open lucht 3.2 Ongevallen met giftige stof in open 6 Incident giftige stof lucht 4 Vitale 4.1 Verstoring energievoorziening 7 Uitval elektriciteit infrastructuur en 4.2 Verstoring drinkwatervoorziening 8 Uitval drinkwater voorzieningen 4.3 Verstoring ICT 9 Uitval ICT als gevolg van cyberincident 5 Verkeer en vervoer 5.1 Luchtvaartincidenten 10 Luchtvaartincident 5.2 Incidenten op of onder water 11 Incident op het water 5.3 Verkeersincidenten op land 12 Incident wegtunnel 5.4 Incidenten in tunnels 13 Incident treintunnel 6 Gezondheid 6.1 Bedreiging volksgezondheid 14 Infectieziekte vanuit het buitenland 6.2 Ziektegolf 15 Ziektegolf 7 Sociaalmaatschappelijke 7.1 Paniek in menigten 16 Incident in menigte 7.2 Verstoring openbare orde 17 Ordeverstoring omgeving 7.3 Maatschappelijke onrust (sociaalpsychologisch) 18 Maatschappelijke onrust 7.4 Terrorisme 19 Terroristische aanslag Tabel 2. Totaaloverzicht geselecteerde crisis- en incidenttypen Deze incidenttypen zijn nader uitgewerkt in scenario s. 6 Regionaal-Risicoprofiel.pdf Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Bestuurlijke samenvatting Pagina 17 van 17

27 Concept oktober 2018 (versie 0.8)

28 Kerngegevens Naam Veiligheidsregio Kennemerland Bezoekadres Zijlweg CK Haarlem Postadres Postbus GM Haarlem Telefoon Website Voor vragen of opmerkingen : vbk@vrk.nl of Colofon Veiligheidsregio Kennemerland o Brandweer Kennemerland o GHOR/GGD Kennemerland o Veiligheidsbureau Kennemerland o MICK Politie Eenheid Noord-Holland Koninklijke Marechaussee Bureau Bevolkingszorg / AOV gemeenten in Kennemerland Defensie Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 2 van 49

29 Inhoud 0.1 Samenvatting van het Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland Waarin verschilt het geactualiseerde risicoprofiel t.o.v. het voorgaande risicoprofiel? Regionaal Risicoprofiel: wat is het en wat levert het op? Het Regionaal Risicoprofiel: wat is het? Doelstelling: wat levert het risicoprofiel op en wat niet? Actualisatie van het Regionaal Risicoprofiel Kennemerland Uitgangspunten actualisatie Aanpak van de actualisatie en besluitvorming Leeswijzer Risico-inventarisatie: wat kan ons overkomen? Inleiding Karakteristiek van Kennemerland Risico s in de regio per maatschappelijk thema Het risicobeeld per gemeente Regio-overstijgende risico s Incidenten van de afgelopen periode ( ) Ontwikkelingen van belang voor de veiligheidsregio Het risicobeeld van de regio Kennemerland en de selectie van incidenttypen Selectie van 19 representatieve incidenttypen Risicoanalyse: hoe erg is dat? De scenarioanalyse Risicodiagram, impactbeoordeling en duiding Duiding van de resultaten Conclusies risico-analyse Capaciteiteninventarisatie: wat moeten wij kunnen? Inleiding Inventarisatie van generieke capaciteiten voor crisisbeheersing Specifieke capaciteiten rampenbestrijding en crisisbeheersing Conclusies en aanbevelingen uit de capaciteiteninventarisatie Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 3 van 49

30 5. Conclusies: wat heeft het opgeleverd Opbrengsten van het risicoprofiel Samenvatting en conclusies Aandachtpunten voor het beleid van de veiligheidsregio Bijlagen Bijlage 1. Methodiek voor het Regionaal Risicoprofiel Bijlage II. Aanpak van de actualisatie Bijlage III. Projectgroep Figuren en tabellen Figuur / tabel Blz. Figuur 1. Proces actualisatie Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland Figuur 2. Veiligheidsregio Kennemerland 11 Figuur 3. Maatschappelijke ontwrichting als gevolg van uitval van vitale sectoren 16 Figuur 4. Schematische weergave van de scenario-uitwerking 27 Figuur 5: Risicodiagram van de Veiligheidsregio Kennemerland Figuur 6. Bijdrage van de afzonderlijke impactcriteria aan de totale impactbeoordeling voor elk scenario (staafdiagram) 29 Tabel 1. Overzicht GRIP-opschalingen in Kennemerland Tabel 2. Totaaloverzicht relevante crisistypen volgens maatschappelijk thema s 23 Tabel 3. Totaaloverzicht geselecteerde crisis- en incidenttypen 25 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 4 van 49

31 0.1 Samenvatting van het Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland Het risicoprofiel bestaat uit een risico-inventarisatie ofwel het risicobeeld, een risico-analyse en een globale capaciteiteninventarisatie. Het voorliggende risicoprofiel is een actualisatie van het regionaal risicoprofiel Kennemerland uit Het is opgesteld volgens de door alle veiligheidsregio s geaccepteerde methodiek. Het spectrum van de Kennemerlandse risico s is breed. Uit het risicobeeld (risico-inventarisatie) komt naar voren dat vrijwel alle van de 70 geïnventariseerde incidenttypen kunnen plaatsvinden in Kennemerland. Uit de risico-analyse blijkt tevens dat een aantal risico s sterk profileert door een mogelijk hoge impact en waarschijnlijkheid. Deze prominente risico s zijn: terroristische aanslag, ziektegolf, maatschappelijke onrust als gevolg van een triggerincident, infectieziekte uit het buitenland, luchtvaartincident, uitval elektriciteit, uitval ICT (a.g.v. cyberincident), incident treintunnel en incident wegtunnel. Bij deze prominente scenario s wordt de impact niet alleen bepaald door het aantal mogelijke doden en gewonden, maar tevens voor een groot deel door: de kosten (hulpverlening, reparatie, langdurige ziekte etc.), de verstoring van het dagelijks leven en de sociaal-psychologische impact. In enkele gevallen ontstaat bestuurlijk afbreukrisico (lokaal, regionaal). Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de risicobeheersing (bijv. vergunningverlening) of crisisbeheersing in het publieke oordeel te kort heeft geschoten. De impact van deze scenario s manifesteert zich dus vooral in het sociaal-maatschappelijk veld. De crisisorganisatie veiligheidsregio moet zich specifiek op de prominente risico s voorbereiden, voor zover deze niet te ondervangen zijn met de generieke crisisorganisatie en - capaciteiten. Betekent het voorgaande dat de VRK zich de komende beleidsperiode louter moet richten op de hierboven genoemde prominente risico s? Nee. Voor een aantal van de prominente risico s levert de VRK al de nodige inspanningen. Uit de capaciteiteninventarisatie is gebleken de generieke capaciteiten van de crisisorganisatie principe op orde zijn en proportioneel ten opzichte van de risico s. Dat wil zeggen mensen, middelen en methoden zijn voldoende. Van de prominente risico s heeft de VRK de onderwerpen terrorisme gevolg bestrijding, een ziektegolf (griep of een besmettelijke ziekte vanuit het buitenland), luchtvaartongevallenbestrijding en bestrijding van incidenten in tunnels al prominent opgenomen in haar activiteiten. Het werkgebied van de veiligheidsregio s is (sinds 2010) verbreed van rampen- en incidentbestrijding naar risicobeheersing en crisisbeheersing. Aandachtspunten en thema s voor de veiligheidsregio s beperken zich niet alleen meer tot fysieke veiligheid (gezondheid en gebouwde en technologische omgeving), de sociaalmaatschappelijke veiligheid en economische veiligheid spelen daarnaast een prominente rol. Ten eerste vanwege de bevolkingsdichtheid, de bevolkingssamenstelling en de vele grote evenementen. Ten tweede door de aanwezigheid van Schiphol, andere vitale infrastructuren en Tata Steel. Uit het risicoprofiel komt een aantal aandachtspunten voor de VRK voor de komende beleidsperiode naar voren: Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 5 van 49

32 1. Positioneer het regionaal risicoprofiel en het Nationaal Veiligheidsprofiel als ondersteunend instrument voor veiligheidsbeleid (risico- én crisisbeheersing) 2. Doorontwikkeling van de generieke crisisbeheersing. 3. De veiligheidsregio als netwerkorganisatie: versterk samenwerking met gemeenten en ketenpartners. 4. Richt je bij de risico- crisisbeheersing meer op nieuwe crises. 5. Versterk de verbinding tussen risicobeheersing en crisisbeheersing. 6. Verstevig het continuïteitsmanagement van Veiligheidsregio Kennemerland, vooral bij cyberincidenten, bij grootschalige uitval van personeel (door ziekte of anderszins). Versterk de samenwerking met de vitale sectoren. 7. Doorontwikkeling van risicocommunicatie. Draag hiermee bij aan (zelf)redzaamheid. Het is een krachtig beïnvloedingsinstrument. 8. Ontwikkel het informatiemanagement t.b.v. risicobeheersing en crisisbeheersing. Bijvoorbeeld door het in kaart brengen van minder zelfredzame personen en objecten. En door knelpunten in kaart te brengen bij uitval vitale infrastructuren. 0.2 Waarin verschilt het geactualiseerde risicoprofiel t.o.v. het voorgaande risicoprofiel? Bij deze actualisatie enkele nieuwe incidenttypen toegevoegd of gewijzigd en enkele zijn afgevoerd. Toegevoegd: Uitval ICT door cyberincident Terroristische aanslag Afgevoerd zijn: Ontploffing WOII-bom nabij flatgebouw (instorting) Incident brandbare stof door een buisleiding Verkeersincidenten op land: botsing intercity Ongeval en brand in Velsertunnel Besmettelijke dierziekte is afgevoerd. Gewijzigd en herzien: Het scenario voor extreem weer twee weken extreme kou, sneeuw en ijzel is vervangen door storm en windstoten met clusterbuien met hagel. Brand in parkeergarage is als brand in complex gebouw opgenomen bij het scenario grote brand in complex gebouw met verminderd zelfredzamen mensen. Overige scenario s Omdat de scenario s exemplarisch zijn voor een incidenttype, zijn deze in het nieuwe risicoprofiel meer generiek benoemd naar het incidenttype. De scenario s zijn herzien. Daardoor zijn enkele beoordelingen van de mogelijke impact en waarschijnlijkheid enigszins verschoven in het risicodiagram. deze verschuivingen zijn echter niet essentieel en vallen binnen het onderscheidend vermogen van de gehanteerde methode. In plaats van een aantal prioritaire risico s aan te wijzen op grond van het risicodiagram, wordt bij dit risicoprofiel niet zozeer geadviseerd op prioritaire risico s te richten, maar vooral op een aantal prioritaire thema s waarop de veiligheidsregio kan doorontwikkelen. Dit zijn (maatschappelijke onrust, uitval vitaal en incidenten met nadrukkelijk impact in de sociaal-maatschappelijke omgeving). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 6 van 49

33 1. Regionaal Risicoprofiel: wat is het en wat levert het op? 1.1 Het Regionaal Risicoprofiel: wat is het? Adequate crisisbeheersing begint met het kennen van de risico s. Dat zijn natuurlijke én door mensen veroorzaakte risico s: onze samenleving is ondenkbaar zonder risico s. Wanneer deze risico s leiden tot grote incidenten, rampen en crises, moet de veiligheidsregio zijn voorbereid om deze adequaat het hoofd te bieden. Het Regionaal Risicoprofiel is een inventarisatie en analyse van de in een veiligheidsregio aanwezige risico's, inclusief relevante risico's uit aangrenzende gebieden. Het regionaal risicoprofiel is bedoeld om inzicht in de aanwezige risico s te krijgen, zodat daarop maatregelen kunnen worden getroffen. Het Regionaal Risicoprofiel biedt inzicht in fysieke veiligheidsrisico s: grote branden, rampen en crises die de regio kunnen treffen. Het risicoprofiel is in de Wet veiligheidsregio s gepositioneerd als een strategisch instrument om gerichte keuzes te maken voor het beleid ten aanzien van de rampenbestrijding en crisisbeheersing. Het risicoprofiel ondersteunt bestuurders en uitvoerende diensten bij het stellen van prioriteiten en maken van gefundeerde beleidskeuzes ten aanzien van de voorbereiding en uitvoering van de crisisbeheersing (Wvr, art. 15). Die keuzes kunnen zich richten op het verminderen van de waarschijnlijkheid dat iets zich voor gaat doen (proactie en preventie), het verminderen van de impact als het zich voordoet (preparatie, repressie en nazorg) of het risico accepteren. De risico s zijn echter nooit tot nul te reduceren; een risicoloze samenleving is niet voorstelbaar. Elke veiligheidsregio is dus verplicht een regionaal risicoprofiel op te stellen. Het regionaal Risicoprofiel wordt opgesteld aan de hand van de door alle veiligheidsregio's geaccepteerde methode. Het Regionaal Risicoprofiel biedt het eerste inzicht, de beleidskeuzes worden uiteindelijk verankerd in het beleidsplan crisisbeheersing. Het Regionaal Risicoprofiel geeft antwoord op drie vragen: Wat bedreigt ons? Hoe erg is dat? Wat moeten we kunnen en wat hebben we daarvoor nodig? Het Regionaal Risicoprofiel bestaat uit drie delen: 1. Een risico-inventarisatie: dit geeft antwoord op de vraag: wat bedreigt ons? en geeft een overzicht van de risicovolle situaties die tot een brand, ramp of crisis kunnen leiden, en een overzicht van de soorten branden, rampen en crises die zich in de veiligheidsregio kunnen voordoen (Wvr, art. 15). 2. Een risico-analyse: dit geeft antwoord op de vraag: hoe erg is dat? en geeft een weging en inschatting van de gevolgen van de soorten branden, rampen en crises (Wvr, art. 15). 3. Een capaciteitenanalyse: dit geeft antwoord op de vraag: wat moeten we kunnen en wat hebben we daarvoor nodig? en geeft een overzicht van de capaciteiten waarover de veiligheidsregio samen met haar partners kan beschikken. Wanneer in dit rapport kortweg over risicoprofiel wordt gesproken, wordt bedoeld het onderhavige Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland Doelstelling: wat levert het risicoprofiel op en wat niet? Het risicoprofiel heeft nadrukkelijk de focus op bestrijding en beheersing van grote incidenten (grote branden en rampen) en crises. De dagelijkse hulpverlening door de diverse hulpdiensten wordt - conform de landelijke handreiking - buiten beschouwing gelaten. Het regionaal risicoprofiel dient als basis voor het Regionaal Beleidsplan Crisisbeheersing, waarin het regionaal beleid voor multidisciplinaire crisisbeheersing wordt vastgelegd. Crisisbeheersing omvat hierbij de processen: Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 7 van 49

34 risicobeheersing, incidentbestrijding en herstel, informatiemanagement, kennismanagement & kwaliteitszorg. Het risicoprofiel wordt, net als het beleidsplan crisisbeheersing, voorafgaand aan vaststelling voorgelegd aan de gemeenteraden. Daarmee helpt het risicoprofiel de raadsleden bij het meebepalen van het veiligheidsbeleid. 1.3 Actualisatie van het Regionaal Risicoprofiel Kennemerland 2012 Het onderhavig risicoprofiel is een actualisatie van het Regionaal Risicoprofiel Kennemerland Ook dit risicoprofiel is opgesteld aan de hand van de door alle veiligheidsregio s geaccepteerde methode (Handreiking Regionaal Risicoprofiel, IFV, 2009). Voor een toelichting op de gehanteerde methodiek verwijzen we naar bijlage 1 van dit hoofdrapport. Het Regionaal Beleidsplan moet ten minste eens in de vier jaar worden vastgesteld. Veiligheidsregio Kennemerland heeft de ambitie om voor de raadsperiode te komen tot een Regionaal Beleidsplan (RB) Veiligheidsregio Kennemerland (VRK), dat procesmatig synchroon loopt en inhoudelijk aansluit op het Meerjarenbeleidsplan Politie (MJBP) en de Integrale Veiligheidsplannen (IVP) van de gemeenten in Kennemerland. Omdat het Regionaal Beleidsplan mede gebaseerd moet 1 zijn op het Regionaal Risicoprofiel, ligt het voor de hand om het Beleidsplan Veiligheidsregio op te stellen op basis van een geactualiseerd risicoprofiel. 1.4 Uitgangspunten actualisatie Landelijke ontwikkelingen rond het Regionaal Risicoprofiel: minder statisch, meer dynamisch Bij de ontwikkeling en professionalisering van het regionaal risicoprofiel bestaan landelijk de volgende wensen en ambities 2 : het kunnen vergelijken van de regionale risicoprofielen onderling en met het Nationaal Veiligheidsprofiel. Het Nationaal Veiligheidsprofiel (2016) is feitelijk een risicoprofiel is voor crises op nationaal niveau; een risicoprofiel dat bruikbaar is bij alle fasen van risico- en crisisbeheersing. Denk hierbij aan de Visie Risicogerichtheid en uitvoering Omgevingswet. De afgelopen jaren heeft het risicoprofiel steeds meer een plek gekregen bij uitwerken van beleid en bij activiteiten. Het wordt echter nog niet als levend en dynamisch document ervaren; een meer dynamisch risicoprofiel. Risicobeoordeling en risicoduiding gebeurt op basis van meer actuele (real time) informatie. Hierbij kan goed worden aangesloten bij de ontwikkelingen op het gebied van informatiemanagement, zoals gis-informatie en informatiedeling tussen veiligheidspartners. Nieuwe inzichten en percepties van risico s Binnen het veiligheidsdomein wordt vaak het onderscheid gemaakt tussen klassieke incidenten en rampen, en nieuwe crises. Bij klassieke rampen en incidenten is vooral de fysieke veiligheid in het geding, zoals bij branden, verkeersongevallen, ongevallen met gevaarlijke stoffen etc. Met nieuwe crises wordt bedoeld incidenten waarbij de impact zich vooral in de sociaal-maatschappelijke omgeving manifesteert. Een ziektegolf kan er toe leiden dat veel mensen niet kunnen werken waardoor het dagelijks leven verstoord raakt. De continuïteit van de vitale processen in de samenleving kan verstoord of bedreigd worden. Ook kan er maatschappelijke onrust ontstaan door een incident met grote sociaal-psychologische impact. Deze nieuwe crises zijn feitelijk niet nieuw. Nieuw is het feit dat in de huidige samenleving allerlei processen sterk met elkaar verknoopt zijn, er een grote afhankelijkheid is van fysieke en vitale infrastructuren en dat sociale media snel kunnen leiden tot maatschappelijke onrust. Daarom neemt het belang van nieuwe crises toe voor de veiligheidsregio. In het geactualiseerde risicoprofiel is meer aandacht moet zijn voor nieuwe crises en aan de mogelijke keteneffecten. Denk aan overstromingen, wateroverlast, extreme weersomstandigheden, uitval van vitale 1 art.14 en 15 van de Wvr 2 Is momenteel onderwerp van IFV-onderzoek i.o.v. RVDR Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 8 van 49

35 sectoren en nutsvoorzieningen (elektriciteit, gas, drinkwater, ICT), cyberincidenten, incidenten bij evenementen, incidenten die maatschappelijke onrust teweeg brengen (bijv. een grote zedenzaak, terrorisme). Verschillende incidenten kunnen aanleiding zijn voor andere. Bijvoorbeeld: een storm leidt vaak tot een stroomstoring, waaruit weer andere incidenten ontstaan. Dit zijn keteneffecten. Vooral bij de vitale infrastructuren bestaat een grote onderlinge afhankelijkheid. Gebeurtenissen in de samenleving Diverse ontwikkelingen in de samenleving, zoals cyberincidenten, terrorismedreiging nen maatschappelijke onrust moeten ook een plaats krijgen in het risicoprofiel. Terrorisme en cyber krijgen een plaats in dit risicoprofiel als oorzaak voor andere incidenttypen (incident bij evenement, uitval ICT). Representatieve scenario s voor een incidenttype; less is more Uitgangspunt is dat de uitgewerkte scenario s exemplarisch en representatief zijn voor het incidenttype. Om prioriteiten te bepalen en keuzes te maken is het uitgangspunt om liever minder dan meer scenariouitwerkingen op te nemen. Bij de scenario-analyse wordt tevens een capaciteiteninventarisatie gemaakt, waardoor aanbevelingen voor het beleidsplan mogelijk worden. 1.5 Aanpak van de actualisatie en besluitvorming Er is gekozen voor een sobere actualisatie van het bestaande Regionaal Risicoprofiel uit Het proces van de actualisatie en de verschillende deelproducten staan in onderstaande figuur samengevat. Meer informatie is te vinden in bijlage 2 van dit hoofdrapport. In figuur: WAT KAN ONS OVERKOMEN? RISICO- INVENTARISATIE Risicobeeld Keuze voor te analyseren incidenttypen DEELRAPPORT I Visie op crisisbeheersing REGIONAAL RISICOPROFIEL 2018 HOOFDRAPPORT BELEIDSPLAN CRISIBEHEERSING 2018 HOE ERG IS DAT? RISICO-ANALYSE #19 incidenttypen Impact Waarschijnlijkheid Weging van impact en waarschijnlijkheid Risicodiagram DEELRAPPORT II Samenvatting Duiding, WAT MOETEN WE KUNNEN? CAPACITEITEN INVENTARISATIE Beinvloedingsmogelij kheden + aanbevelingen Conclusies & aanbevelingen Figuur 1. Het proces van actualisatie van het Regionaal Risicoprofiel Kennemerland 2018 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 9 van 49

36 1.6 Leeswijzer Het risicoprofiel bestaat naast dit hoofdrapport uit twee deelrapporten, de risico-inventarisatie (deelrapport I) en de risicoanalyse en capaciteiteninventarisatie (deelrapport II). In dit hoofdrapport is achtereenvolgens opgenomen: de samenvatting van de risico-inventarisatie (hoofdstuk 2); de samenvatting van de risicoanalyse (hoofdstuk 3); de samenvatting van de capaciteiteninventarisatie (hoofdstuk 4); conclusies en aanbevelingen (hoofdstuk 5); bijlagen Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 10 van 49

37 2. Risico-inventarisatie: wat kan ons overkomen? 2.1 Inleiding Bij de risico-inventarisatie gaat het om de vraag: wat kan ons overkomen? Dit hoofdstuk geeft een samenvatting 3 van de risico-inventarisatie: het risicobeeld van Kennemerland. Bij de inventarisatie wordt aan de hand van een categorie-indeling 4 van risico s in maatschappelijke thema s en crisis-en incidenttypen bekeken of een dergelijk incident zich ook in Kennemerland kan voordoen. De resultaten van deze inventarisatie vormen het risicobeeld van de regio. Uit dit overzicht kan een selectie worden gemaakt van incidenttypen die aan de hand van voorbeeld scenario s worden geanalyseerd op waarschijnlijkheid en mogelijke impact. Dit gebeurt bij de risico-analyse (in het volgend hoofdstuk). 2.2 Karakteristiek van Kennemerland Veiligheidsregio Kennemerland (VRK) is één van de 25 veiligheidsregio s in Nederland. De VRK voert diverse veiligheidstaken uit namens tien gemeentebesturen in het zuidwesten van de provincie Noord-Holland: Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede & Spaarnwoude 5, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen en Zandvoort. Het verzorgingsgebied van de veiligheidsregio telt ruim een half miljoen inwoners. De gemeenten Haarlem en Haarlemmermeer hebben beide rond de inwoners en zijn hiermee aanzienlijk groter dan de overige gemeenten. Figuur 2. Veiligheidsregio Kennemerland Kennemerland grenst aan de veiligheidsregio s Noord-Holland Noord, Zaanstreek-Waterland, Amsterdam- Amstelland en Hollands Midden. 3 Een uitgebreid verslag van de inventarisatie is te vinden in Deelrapport I bij dit risicoprofiel. 4 De categorie-indeling van risico s aan de hand van maatschappelijke thema s is te vinden in tabel 2. 5 In 2019 zullen Haarlemmerliede & Spaarnwoude en Haarlemmermeer fuseren tot één gemeente. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 11 van 49

38 Fysieke omgeving Kennemerland wordt aan de gehele westzijde begrensd door de Noordzee. Het gemeentelijk ingedeeld gebied reikt tot 1 km vanaf de kust. De Noordzee is druk bevaren. De kuststrook met strand, duinen en bos strekt zich uit over vijf gemeenten. Het uitgestrekte bos- en duingebied aan de kust heeft de status van Natura 2000 gebied vanwege haar grote ecologische waarde (nationaal en internationaal). De regio wordt doorsneden door het Noordzeekanaal. Het gebied is overigens ook vrij waterrijk: het Spaarne, de Ringvaart, de Zijkanalen van het Noordzeekanaal en het Uitgeestermeer. In het oosten van de regio bevinden zich polders. De grootste daarvan is de Haarlemmermeerpolder, omgeven door de Ringvaart. Het recreatiegebied Spaarnwoude is een groene buffer tussen Haarlem, Velsen en Amsterdam. Leefomgeving en infrastructuur Kennemerland is een drukke, dichtbevolkte regio in de Randstad. Haarlem is de grootste en oudste stad van de regio, met vele historische monumenten. Wonen, werken, verkeer, recreatie en natuur zijn dikwijls nauw verweven in de regio. De regio trekt ook grote aantallen bezoekers naar bijvoorbeeld evenementen, de kust en de Bazaar in Beverwijk. De regio heeft een uitgebreide infrastructuur voor het vervoer van personen en goederen over wegen, vaarwegen, spoorwegen en door de lucht. Hiermee hangt samen de aanwezigheid van de havens, tunnels, stations, emplacementen en de luchthaven Schiphol. Ook kunnen de hoogspanningsleidingen en buisleidingen voor het transport van gas en andere stoffen tot infrastructuur worden gerekend. Risico-hotspots Twee in het oog springende gebieden waar verschillende risico s geconcentreerd zijn worden aangemerkt als risico-hotspot: - het Noordzeekanaal; - de luchthaven Schiphol. Onder risico-hotspot wordt verstaan: een gebied met een relatief grote dichtheid en diversiteit van risico s. Bij risico- en crisisbeheersing zijn daardoor een groot aantal partijen actief, elk met verschillende verantwoordelijkheden en bevoegdheden, die van elkaar afhankelijk zijn en op elkaar inwerken. Daarbij kenmerkt een risico-hotspot zich door een groot economisch belang. De schade van een dag stremming van het vliegverkeer op Schiphol of van de scheepvaart op het Noordzeekanaal kan in de miljoenen euro s lopen. Elk incident heeft invloed op de continuïteit van een of meer bedrijfsactiviteiten. Ook kan een incident tot (vervolg)incidenten bij andere bedrijven leiden (domino effecten). Een incident op Schiphol of het Noordzeekanaal kan keteneffecten tot gevolg hebben, die reiken tot ver buiten het gebied. Beide risicohotspots worden hierna kort omschreven. Hotspot Noordzeekanaalgebied Het Noordzeekanaal is een hoofdtransportas van de Noordzee naar het achterland van Noordwest Europa. Jaarlijks passeren meer dan schepen het Noordzeekanaal, waarvan de binnenvaartschepen de grootste groep vormen. Over het Noordzeekanaal worden jaarlijks 80 miljoen ton goederen vervoerd. Daarnaast is er personenvervoer: de ponten en rivier- en zeecruiseschepen. Bovendien is er ook kleine pleziervaart. De beroepsvaart, die bestaat uit binnenvaart- en zeeschepen, vervoert voornamelijk bulklading (kolen, landbouwproducten, droge lading et cetera), containers en olieproducten (brandbare vloeistoffen en gassen). Deze laatste categorie bedient de opslagterminals voor olieproducten in het Westelijk Havengebied van Amsterdam 6. De logistiek voor grondstoffen en producten van Tata Steel verloopt grotendeels via het Noordzeekanaal. 6 Olieterminals: o.a. BP Terminal, Vopak Terminal, Oiltanking, EuroTank, Nustar. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 12 van 49

39 Het Noordzeekanaal is belangrijk voor de waterhuishouding in een groot deel van Midden-West Nederland (Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht). De afvoer van overtollig water uit deze gebieden gebeurt via het spuigemaal, een onderdeel van het sluizencomplex bij IJmuiden. Elke vijf jaar vindt in Amsterdam en IJmuiden het maritiem-nautische evenement SAIL plaats. De schepen verzamelen in IJmuiden voor de pre-sail. Bij de Sail-in-parade en Sail-out-parade passeren honderden schepen van verschillende grootte de sluizen en het kanaal. Het evenement trekt tienduizenden bezoekers. In de directe omgeving van het Noordzeekanaal is een aantal risicobronnen gelokaliseerd (IJmond, Westpoort): Havens: de buitenhavens en de havens van IJmuiden en Beverwijk. Er is veel bedrijvigheid gerelateerd aan scheepvaart en visserij (koelvemen). Sluizen: het sluizencomplex in IJmuiden als primaire zeekering. Het bestaat uit de Zuidersluis/Kleine sluis, Middensluis en Noordersluis en het spuisluizen en spuigemaal. In 2019 wordt de oplevering van een vierde, nieuwe, grote sluis verwacht die het grotere en groeiende scheepvaartverkeer kan bedienen. Gevaarlijke stoffen: verschillende Brzo- en Bevi-bedrijven in de IJmond. In het Westpoortgebied Amsterdam liggen vele olie- en benzineterminals die deels via het Noordzeekanaal bevoorraad worden; Tata Steel en gelieerde bedrijven: dit industriegebied ligt verspreid over drie gemeenten en heeft een eigen infrastructuur met havens, wegen en spoor; De Noordzee: de Noordzee met verschillende vaarroutes van en naar het Noordzeekanaal; Tunnels: twee autotunnels (Velsertunnel en Wijkertunnel) en een spoortunnel (Velser spoortunnel) vormen een belangrijke infrastructurele verbinding met Noord-Holland boven het kanaal. Hotspot Luchthaven Schiphol De luchthaven Schiphol is de grootste burger- en vrachtluchthaven in Nederland en een van de vitale bedrijfssectoren. Daarnaast is Schiphol een bedrijventerrein waar tal van (internationaal georiënteerde) activiteiten plaatsvinden, die direct of indirect te maken hebben met het vervoer door de lucht van passagiers en vracht. Het bedrijvencomplex beslaat circa hectare. Er zijn circa vijfhonderd bedrijven gevestigd met in totaal circa werknemers. Dagelijks passeren circa (trein)passagiers en vele duizenden bezoekers, afhalers en wegbrengers de luchthaven. Een gedeelte van de luchthaven heeft een intensieve bebouwing. De gebouwen hebben verschillende functies, zoals op- en overslag, kantoorfuncties, parkeerplaatsen, horeca, winkels en doorloop van grote aantallen personen. Risico s op het luchthavengebied strekken verder dan uitsluitend luchtvaartongevallen. Een aantal risicofactoren zijn: De gebouwen: in het bijzonder de Terminal is een complex gebouw met veel ter plaatse onbekende mensen. Een brand of explosie in dit gebouw kan grote gevolgen hebben voor de aanwezige mensen en de bedrijfsprocessen (zie maatschappelijk thema 2: gebouwde omgeving) Het transport: naast het risico van vliegtuigongevallen moet op Schiphol rekening worden gehouden met: ernstige ongevallen bij het wegverkeer, treinverkeer en in tunnels, en ook branden in tunnels (o.a. Schipholtunnel A4, de Buitenvelderttunnel, de Abdijtunnel van de Zuid Tangent en de Schiphol spoortunnel). Gevaarlijke stoffen: op de luchthaven is een grote opslag van kerosine met een daarbij behorend distributiesysteem. Deze inrichting valt onder het Besluit risico s zware ongevallen Tevens worden gevaarlijke stoffen op de luchthaven vervoerd en opgeslagen. Deze kunnen de bron zijn van een calamiteit met of zonder besmettingsgevaar (zie maatschappelijk thema: technologische omgeving) Besmettelijke ziekten: vanaf de luchthaven komen en vertrekken veel internationaal reizende passagiers. Zij kunnen dragers zijn van besmettelijke ziekten die zij elders hebben opgelopen. Hierdoor kan een uitbraak van een besmettelijke ziekte ontstaan. (zie ook maatschappelijk thema: gezondheid). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 13 van 49

40 Terrorisme: de luchthaven is een mogelijk doelwit voor terroristische dreiging en aanslagen (zie maatschappelijk thema: sociaal-maatschappelijke omgeving). 2.3 Risico s in de regio per maatschappelijk thema Aan de hand van onderstaande maatschappelijke thema s is een inventarisatie van relevante crisis- en incidenttypen gemaakt: 1. Natuurlijke omgeving 2. Gebouwde omgeving 3. Technologische omgeving 4. Vitale infrastructuur en voorzieningen 5. Verkeer en vervoer 6. Gezondheid 7. Sociaal-maatschappelijke omgeving Natuurlijke omgeving Dit maatschappelijk thema gaat over de crisistypen: overstromingen, natuurbranden, extreme weersomstandigheden, aardbevingen, plagen en dierziekten. In Kennemerland kunnen overstromingen plaatsvinden, vooral in de poldergebieden. De effecten kunnen vooral in de laaggelegen Haarlemmermeerpolder groot zijn, mede door het aantal bijzondere objecten (o.a. Schiphol, ziekenhuis, vitale sectoren). In de duin- en bosgebieden van de kustgemeenten kunnen branden ontstaan. De gehele regio kan worden getroffen door extreme weersomstandigheden. De samenleving is complex en kent vele onderlinge afhankelijkheden. Weerextremen leiden mede daardoor steeds vaker tot ontwrichting of grote schade. Weersituaties die tot extreme situaties leiden, zoals stormen in Nederland, zijn vaak juist extreem door de combinatie van verschillende factoren, die elk op zich niet eens zo uitzonderlijk hoeven te zijn. Gebouwde omgeving Dit maatschappelijk thema omvat de crisistypen brand in kwetsbare objecten en instorting van gebouwen. Vrijwel iedere gemeente in Kennemerland heeft gebouwen met niet- of verminderd zelfredzame personen en gebouwen met een grootschalige publieksfunctie. Van oudsher bevinden zich in de regio enkele grote zorginstellingen met verminderd zelfredzame bewoners. Verschillende gemeenten hebben ondergrondse en (bijzonder) hoge bebouwing. Ook is de regio rijk aan cultureel erfgoed en beeldbepalende gebouwen. Haarlem heeft een dichtbebouwde oude binnenstad. Branden in deze gebouwtypen kunnen grote impact hebben en vergen specifiek brandweeroptreden. Technologische omgeving Het gaat bij dit maatschappelijk thema om incidenten met gevaarlijke stoffen: brandbare, explosieve, giftige of radioactieve stoffen. Binnen de gehele regio vindt vervoer van gevaarlijke stoffen plaats via weg, water en buisleidingen. Brandbare vloeistoffen en gassen (LPG, propaan) vormen hiervan de hoofdmoot. Ook zijn er verschillende stationaire inrichtingen met gevaarlijke stoffen (Brzo en Bevi-bedrijven). De meeste bevinden zich in het Noordzeekanaalgebied: bijvoorbeeld Tata Steel en Westpoortgebied Amsterdam) en rond Schiphol. In 2015 vestigde Air Products zich op het Polanenpark in Haarlemmerliede-Spaarnwoude. Een Brzo-bedrijf dat technische en medische gassen afvult en distribueert. Over de rijkswegen worden radioactieve stoffen vanuit Petten over de rijkswegen (o.a. over A9 en naar Schiphol) vervoerd. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 14 van 49

41 Vitale infrastructuur en voorzieningen We spreken van vitale infrastructuur, opgedeeld in vitale sectoren, als het gaat om producten, diensten en de onderliggende processen die, als zij uitvallen, maatschappelijke ontwrichting kunnen veroorzaken. Bij dit maatschappelijk thema gaat het o.a. om energievoorziening, drinkwatervoorziening, rioolwaterafvoer en afvalwater, tele- en datacommunicatie (ICT), afvalverwerking en voedselvoorziening. De bevolkingsdichtheid van de regio is hoog en er wordt een aanzienlijk deel van het bruto nationaal product in deze regio verdiend. De afhankelijkheid van vitale voorzieningen is in Kennemerland groot. In figuur 3 wordt een beeld gegeven van de maatschappelijke ontwrichting die uitval van vitale sectoren kunnen teweegbrengen. De regio is daarom kwetsbaar voor uitval van een vitale sector. Het gaat hier vooral om de sectoren: energie, drinkwater en telecom/ict (bijv. cyberincidenten). Bij uitval van een vitale sector (zeker bij stroomvoorziening) zullen keteneffecten ontstaan. In de duinen wordt van oudsher het drinkwater geproduceerd voor Kennemerland en Amsterdam. Verkeer en vervoer De regio beschikt over een uitgebreide infrastructuur. Mede door de bevolkingsdichtheid en de bedrijvigheid worden alle verkeers- en vervoersmodaliteiten maximaal benut: weg, water, spoor en lucht. Incidenten kunnen een grote impact hebben. Binnen dit maatschappelijk thema wordt onderscheid gemaakt in de volgende crisistypen: luchtvaartincidenten, incidenten op het water, verkeersincidenten op het land en incidenten in tunnels. De regio heeft relatief veel en drukke snelwegen: o.a. de A4, A5, A9, A22, A44 en A200. Over deze rijkswegen vindt vervoer van gevaarlijke stoffen plaats. Vervoer van industriële producten over spoor en (snel)weg van en naar het industriegebied aan de IJmond. Overigens vindt er geen vervoer van gevaarlijke stoffen over het spoor meer plaats. Vervoer van gevaarlijke stoffen over het Noordzeekanaal van en naar Amsterdam. Voor de kust bevindt zich bovendien de 'vaargeul' voor zeeschepen richting het Noordzeekanaal, met 'wachtplaats' waar schepen tijdelijk voor anker liggen. Twee tunnels onder het Noordzeekanaal: de Velsertunnel (A22) en de Wijkertunnel (A9). Hierdoor vindt vervoer van gevaarlijke stoffen plaats. Op en rond het luchthaventerrein van Schiphol bevinden zich verschillende tunnels: o.a. de Schipholtunnel voor wegverkeer (autosnelweg A4, secundaire wegen), Schipholspoortunnel voor treinverkeer en de bustunnel voor de buslijn Zuidtangent. De eigen baan voor de Hogesnelheidslijn HSL-zuid begint/eindigt in deze regio (station Hoofddorp). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 15 van 49

42 Figuur 3. Maatschappelijke ontwrichting als gevolg van uitval van vitale sectoren (Uit: TNO, Veiligheidsregio Hollands Midden, Hoogheemraadschap van Rijnland (2013) Informatiepreparatie overstromingsrisico's en domino-effecten Gezondheid Bij dit maatschappelijk thema gaat het om de crisistypen bedreiging volksgezondheid en ziektegolf. De bevolkingsdichtheid en de aanwezigheid van twee havens (zeehaven en luchthaven) maakt Kennemerland kwetsbaar voor bedreiging van de volksgezondheid. Een besmettelijke ziekte (epidemie) kan zich snel uitbreiden. In de komende jaren zullen de effecten van de vergrijzing meer zichtbaar worden Ook de gevolgen van de extramuralisering van de zorg zullen merkbaar zijn. Sociaal-maatschappelijke omgeving Onder het maatschappelijk thema sociaal-maatschappelijke omgeving vallen de crisistypen: paniek in menigten, verstoring openbare orde, maatschappelijke onrust en terrorisme. In Kennemerland vinden veel en uiteenlopende grote evenementen plaats. Het vijfjaarlijkse evenement Sail is de grootste publiekstrekker. Op het circuit van Zandvoort worden ook internationale raceevents georganiseerd. Een deel van de evenementen in de regio wordt geclassificeerd als evenement met een verhoogd risico. De regio trekt veel bezoekers, toeristen en badgasten uit binnen- en buitenland. Grote aantallen bevinden zich vaak in een klein gebied. Voor dit thema geldt ook dat diverse traumatische gebeurtenissen of misstanden die in de regio en daarbuiten hebben plaatsgevonden aantonen dat de persoonlijke en maatschappelijke schade en impact zeer groot kan zijn. Gebleken is dat is het belangrijk is dat de hulpverleningsdiensten in dergelijke gevallen multidisciplinair capaciteit inzetten om direct en indirect betrokkenen op te vangen en te begeleiden. De regio is rijk aan cultureel erfgoed (monumenten, musea, archieven etc.). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 16 van 49

43 2.4 Het risicobeeld per gemeente In deze paragraaf is een overzicht opgenomen 7 van de risico s per gemeente, vanuit het perspectief van veiligheid en gezondheid. Beverwijk De Beverwijkse Bazaar is een belangrijke trekpleister voor vele bezoekers. Op het terrein zijn personen per (weekend)dag aanwezig. De samenkomst van zoveel mensen brengt behalve economische bedrijvigheid ook risico s met zich mee (brand, besmetting, verkeersongevallen etc). Daarnaast is er een omvangrijk bedrijventerrein (De Pijp) en een haven die grenst aan het Noordzeekanaal. Bij diverse bedrijven wordt gewerkt met brandbare en/of explosieve stoffen en giftige stoffen. Transport van gevaarlijke stoffen vindt plaats over de weg en over het water. Een (groot) deel van het terrein van Tata Steel (en Linde Gas) bevindt zich binnen de gemeentegrenzen. Ook bevindt zich in de gemeente het gascompressorstation van de Gasunie. De Wijkertunnel ligt voor de helft op het gemeentelijk grondgebied. De Velser wegtunnel en de Velser spoortunnel monden uit in Beverwijk. Een belangrijk en intensief gebruikt vervoersknooppunt is het stationsgebied. Het Brandwondencentrum van het Rode Kruis Ziekenhuis en het revalidatiecentrum Heliomare bij Wijk aan Zee vervullen een bovenregionale functie. Bloemendaal Voor de gemeente Bloemendaal geldt dat meer dan 50 procent van het grondgebied duin- en bosgebied betreft (o.a. het Nationaal Park Zuid Kennemerland). Naast waterwingebied is het een Natura 2000 gebied vanwege de grote waarde voor het landelijk en Europees natuurbeleid. In het gebied bestaat vanzelfsprekend ook een risico op bos- en duinbrand. Op het strand van de gemeente bevinden zich meerdere strandpaviljoens, deze trekken veel bezoekers en regelmatig worden hier evenementen gehouden. Haarlem Haarlem is de oudste en grootste stad van de regio en qua inwoneraantal de twaalfde gemeente van Nederland. Tevens bevindt zich hier het Provinciehuis van Noord-Holland. Ook het hoofdkantoor van politie, de rechtbank en andere belangrijke voorzieningen zijn hier gevestigd. De historische binnenstad heeft veel monumenten en cultureel erfgoed (o.a. Grote Kerk, Vleeshal, Verweijhal, Teylers museum, Frans Hals Museum, Corrie ten Boom huis). Haarlem trekt jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers. De risicosituatie van Haarlem wordt onder meer gekenmerkt door grote en kleinere evenementen die door het jaar heen plaats vinden (o.a. Bevrijdingspop). Voorts zijn er verschillende gebouwen met een grootschalige publieksfunctie (winkelcentra). Ikea is een grote regionale trekpleister (ongeveer 2,5 miljoen bezoekers per jaar). In de gemeente bevinden zich diverse tankstations en opslagen voor brandbare gassen (LPG, propaan). Bedrijven waar gevaarlijke stoffen worden opgeslagen of verwerkt zijn vooral in de Waarderpolder geconcentreerd (zoals MSD en Edilon-Sedra). De Kunstijsbaan Kennemerland heeft een (kleine) hoeveelheid - enkele honderden kg - ammoniak in opslag. 7 Overzichten op kaart kunnen worden gevonden bij de Provinciale risicokaart (risicokaart.nl). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 17 van 49

44 Haarlemmermeer Haarlemmermeer bestaat uit 26 kernen en is qua oppervlakte een van de grotere gemeenten van Nederland. Haarlemmermeer is de afgelopen jaren sterk gegroeid wat betreft inwoneraantal en de vestiging van bedrijven. De huidige gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude zal per 1 januari 2019 volledig fuseren met Haarlemmermeer. De Haarlemmermeer de naam zegt het al - is een Nederlandse droogmakerij. De Haarlemmermeerpolder is omgeven door een ringvaart. De ontstaansgeschiedenis van Haarlemmermeer legt ook een risico bloot: overstroming van Dijkring 14. Als onderdeel van een groot gebied in de Randstad onder zeeniveau bestaat de kans op overstromingen als gevolg van hoog rivierwater of duin- of dijkdoorbraken. In de Haarlemmermeerpolder dus onder zeeniveau - bevinden zich diverse speciale objecten: zoals gezegd de nationale luchthaven Schiphol, maar ook justitiële inrichtingen, het Spaarne ziekenhuis, drinkwater- en energievoorzieningen, wegen- en treintunnels (Schipholtunnel, Schipholspoortunnel). Haarlemmermeer wordt doorsneden door verkeersaders: o.a. de A4, A5, A9, A44, N201, het spoor tussen Amsterdam en Leiden via Schiphol en de Hogesnelheidslijn via Rotterdam naar België. Er is transport van gevaarlijke stoffen over de weg (voornamelijk LPG) en middels buisleidingen(kerosine, aardgas en kooldioxide). Binnen de gemeente bevinden zich 21 bedrijven die vallen onder het besluit externe veiligheid inrichtingen en twee bedrijven die vallen onder de wetgeving van het Besluit risico s en zware ongevallen (dit zijn AFS en KLM Maintenance & Engineering). De risicosituatie in de gemeente wordt natuurlijk sterk gekleurd door de aanwezigheid van Schiphol in het noordoosten van de gemeente. De nationale luchthaven brengt een specifieke risicosetting met zich mee. Op Schiphol, maar ook bij verschillende andere bedrijven in de gemeente vindt opslag en verwerking van gevaarlijke stoffen plaats. Ook zijn er vuurwerkopslagen. Er zijn enkele hoge gebouwen en objecten (zoals windmolens) in de gemeente gesitueerd. Een groot evenement dat jaarlijks in de gemeente plaatsvindt is Mystery Land (meer dan bezoekers). Haarlemmerliede en Spaarnwoude De gemeente zal per 1 januari 2019 fuseren met de gemeente Haarlemmermeer. In de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude is eeuwenlang een strijd gevoerd tegen het water. De gemeente werd aan de noordkant begrensd door het IJ, nu grotendeels ingepolderd, en aan de zuidkant door het Haarlemmermeer, nu de Haarlemmermeerpolder. Dit blijkt ook uit de lijst van monumenten, waarop dijken, sluizen en gebouwen van het Hoogheemraadschap van Rijnland staan. De huidige polders zijn veelal in gebruik voor landbouw en hebben belangrijke natuurwaarden, onder meer voor weide- en trekvogels. Haarlemmerliede en Spaarnwoude wordt doorsneden door een aantal zeer drukke autosnelwegen en ligt onder de rook van Schiphol. De gemeente ligt aan het Noordzeekanaal. Hier is ook een pont-verbinding (Buitenhuizen), waarover gevaarlijke stoffen vervoerd worden. De gemeente ligt in de nabijheid van opslagterminals (met gevaarlijke stoffen) in het Westpoortgebied (Amsterdam). In de gemeente is een deel van recreatiegebied Spaarnwoude gesitueerd. Dit brengt specifieke risico s met zich mee zoals bijvoorbeeld gerelateerd aan de evenementen Awakenings en Latin Village. Op het bedrijventerrein Polanenpark is het Brzo-bedrijf Air Products gevestigd. Heemskerk Heemskerk heeft een groot bos- en duingebied: het Noordhollands Duinreservaat. Dit bestaat uit circa 500 ha aaneengesloten duingebied en 500 ha aaneengesloten bosgebied. In dit gebied is een drinkwaterpompstation gevestigd. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 18 van 49

45 Het gebied trekt veel fietsers en wandelaars. Bij mooi weer zitten de stranden vol. Op topdagen betekent dit maximaal strandgasten en op normale zonnige dagen rekent men op strandgasten. Op verschillende plaatsen in de gemeente worden giftige, brandbare en/of explosieve stoffen opgeslagen. Over verschillende wegen in de gemeente worden gevaarlijke (giftige) stoffen vervoerd: over de A9 afslag Heemskerk tot aan de Tolweg en over de Rijksstraatweg. De bedrijven Tata Steel en Linde Gas liggen gedeeltelijk binnen de grens van de gemeente. Heemstede Heemstede is een gemeente met een rijke geschiedenis en een hoge monumenten dichtheid (de gemeente heeft alleen al bijna 100 rijksmonumenten). De gemeente is relatief dichtbevolkt en kent een aantal grotere zorginstellingen, zoals De Hartekamp en Meer en Bosch. Ook heeft Heemstede enkele jachthavens. Uitgeest Uitgeest heeft risico s onder andere de snelweg A9 en het Uitgeestermeer. Daarnaast is er een licht verhoogd risico op spoorincidenten door het zogenoemde dubbeltraject betreft (enkelspoor met treinverkeer in beide richtingen). Nabij het station bevindt zich een rangeerterrein. Binnen de gemeente zijn diverse (stationaire) installaties gevestigd, waar gewerkt wordt met brandbare stoffen. Er is een instelling met een grootschalige publieksfunctie (Bob s Partyhouse, maximaal 3000 bezoekers). Op 1 januari 2017 heeft een ambtelijke samenvoeging plaatsgevonden met Bergen, Heiloo en Castricum, alle drie gelegen in de Veiligheidsregio Noord-Holland Noord. Velsen Velsen is een gemeente met zeer veel industrie. Het terrein van Tata Steel (en Linde Gas) bevindt zich voor een groot deel op gemeentelijk grondgebied. Het Noordzeekanaal brengt de nodige risicovolle bedrijfsactiviteiten met zich mee. Het Sluizencomplex wordt uitgebreid met een nieuwe grote zeesluis (oplevering 2019). Vanzelfsprekend brengt alle bedrijvigheid ook veel verkeer en vervoer met zich mee, over weg, water en spoor. De tunnels die zich in de gemeente bevinden, verdienen daarbij extra aandacht (Velser Spoortunnel, Velsertunnel, Wijkertunnel). Verder is er de Felisonterminal van DFDS-ferry; per jaar is dit bedrijf verantwoordelijk voor 730 vaarbewegingen van en naar Newcastle. Elk schip heeft capaciteit voor ruim 900 passagiers met hun auto s, naast vrachtverkeer. In Velsen bevindt zich een deel van recreatiegebied Spaarnwoude. Dit gebied heeft een regionale functie. Hier wordt ook jaarlijks een aantal evenementen gehouden, waarvan Dance Valley de bekendste is. Sommige evenementen tellen tot bezoekers. Daarnaast trekken het Velser strand en Marina Seaport veel bezoekers. Velsen heeft een omvangrijk (binnen)duingebied dat onderdeel is van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Zandvoort Zandvoort staat bekend om het Circuitpark Zandvoort. Op het circuit vindt jaarlijks een aantal grote evenementen plaats waar veel publiek op afkomt. Jaarlijks vinden twee evenementen plaats, waar meer dan bezoekers uit binnen- en buitenland op af komen. De westkant van de gemeente wordt begrensd door de Noordzee en het strand. Het strand van Zandvoort is 9 kilometer lang. Op mooie dagen wordt het strand druk bezocht. Op hoogtijdagen gaat het om meer dan bezoekers. Er zijn verschillende strandpaviljoens. Dit brengt de nodige verkeersproblematiek met zich mee. Ongeveer een derde van de arbeidsplaatsen in de gemeente houdt verband met toerisme. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 19 van 49

46 Zandvoort is gelegen op een overwegend stabiel duinmassief. Erosie en afslag van de brede duinenkust vormen geen bedreiging. Enige jaren geleden speelde de vraag of de verstedelijkte Zandvoortse boulevard een verhoogd risico vormde voor overstroming vanuit zee. Uit onderzoek van het Hoogheemraadschap Rijnland (2006) bleek dat Zandvoort geen zwakke schakel is in de zeewering. De duinen (Nationaal Park Zuid-Kennemerland en de Amsterdamse Waterleidingduinen) zijn belangrijke natuurgebieden (Natura 2000) en waterwingebieden. Specifieke omstandigheden voor de hulpverlening in Zandvoort zijn: de excentrische ligging, de bereikbaarheid via slechts twee toegangswegen, de lastige bereikbaarheid vooral tijdens evenementen en het drukke toeristische seizoen. Per 1 januari heeft een ambtelijke samenvoeging plaatsgevonden met Haarlem. 2.5 Regio-overstijgende risico s Bij het risicobeeld hoort ook een overzicht van risico s die effecten en impact kunnen hebben op andere (veiligheids)regio s en risico s die vanuit andere regio s Kennemerland kunnen beïnvloeden. Dit overzicht geeft inzicht in de noodzaak en mogelijkheden voor interregionale samenwerking (proactief, preparatief en responsief). Risico s die vanuit Kennemerland andere regio s kunnen beïnvloeden Incidenten die in Kennemerland plaatsvinden, kunnen effect hebben op buurregio s. Speciale aandacht wordt gevraagd voor: overstromingen duinbranden een grote brand of een emissie van gevaarlijke stoffen het vliegverkeer van en naar Schiphol incidenten op het Noordzeekanaal incidenten op de snelwegen incidenten in de Schiphol treintunnel uitval/verstoring vitale infrastructuur/sector ziektegolf (terroristische) aanslagen Risico s die vanuit buurregio s Kennemerland kunnen beïnvloeden Veel van bovengenoemde incidenten kunnen vanuit een buurregio effect hebben op Kennemerland. Speciale aandacht moet uitgaan naar het Amsterdamse Westelijk Havengebied, waar onder meer uitbreiding plaatsvindt van opslag van gevaarlijke stoffen. In de Veiligheidsregio Noord-Holland Noord bevindt zich de onderzoeksreactor ECN (Petten). Transport van radioactieve stoffen vanuit Petten naar afnemers, vooral over de A9 en naar Schiphol. Bij grotere incidenten in het Noordzeekanaalgebied is interregionale samenwerking nodig, Deze is geborgd in het Incidentbestrijdingsplan Noordzeekanaal (2015). Bij waterongevallen op andere locaties (Noordzeekanaal en Ringvaart) kunnen ook buurregio s betrokken zijn. Een ander risico vormt de vaarroute op de Noordzee. Overboord slaan van gevaarlijke stoffen door extreme weersomstandigheden of moedwillig dumpen van gevaarlijke stoffen kunnen voor milieu- en gezondheidsproblemen zorgen op de stranden. De verantwoordelijkheid van de afhandeling van dergelijke incidenten ligt primair bij Rijkswaterstaat. De gemeenten hebben hierbij eigen verantwoordelijkheden (m.n. op de stranden). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 20 van 49

47 2.6 Incidenten van de afgelopen periode ( ) Incidenten die in de regio plaatsvinden dragen ook bij aan het risicobeeld. Het overzicht van GRIP-opschalingen geeft enigszins zicht op welk type incidenten tot multidisciplinaire opschaling leiden. Jaar Totaal GRIP 1 GRIP 2 GRIP 3 GRIP (7) 7 (1) 13 (6) (7) 28 (2) 8 (4) 2 (1) (10) 11 (5) 7 (5) (17) 15 (6) 14 (11) (12) 12 (6) 8 (6) (3) 7 (0) 6 (3) (11) 19 (8) 2 (2) 1 (1) 0 Tabel 1. Overzicht GRIP-opschalingen in Kennemerland (tussen haakjes is het aantal keren GRIP Schiphol van het totaal aantal GRIP-opschalingen) Uit het overzicht van GRIP-opschalingen komt het volgende, zeer globale beeld per maatschappelijk thema naar voren. Natuurlijke omgeving extreem weer in de regio: gladheid (2012, 2015), zware storm (2011). duinbrand met ontruiming campings (2017). Gebouwde en technologische omgeving Branden hebben in de afgelopen periode regelmatig geleid tot een multidisciplinaire opschaling van de crisisbeheersingsorganisatie. Multidisciplinaire opschaling gebeurt omdat het om complexe of bijzondere gebouwen gaat of om gebouwen met verminderd zelfredzame mensen. Vaak moet een gebouw (gedeeltelijk) worden ontruimd en moeten mensen elders worden ondergebracht. ook zijn er verschillende incidenten met gevaarlijke stoffen geweest. Het betrof bijvoorbeeld gaslekkages, koolmonoxide, cyanide, kerosine, ammoniak. Regelmatig worden in de regio explosieven uit WOII gevonden en geruimd. hiervoor wordt niet altijd een GRIP-opschaling afgekondigd. Verkeer en vervoer Er hebben zich verschillende incidenten voorgedaan op de weg, het spoor, het vliegveld en op het water. De meest opvallende: Schiphol: ontruiming trein in Schiphol spoortunnel (2012); een brand in de Schipholtunnel A4 leidde tot verkeerschaos en langdurige stremming na brand in tunnel (2017); vliegtuig naast de landingsbaan (2017); nautisch: stuurloos schip Noordzee (2012). Vitale sectoren Een aantal keren heeft uitval van vitale voorzieningen tot de opgeschaalde crisisorganisatie geleid: stroomuitval (2015, 2017); uitval gas (2012) en een langdurige uitval gas in Velsen-Noord (2015); uitval ICT, telefonie of C2000 (2013, 2016). Gezondheid mogelijke ebola besmetting op Schiphol (2014) Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 21 van 49

48 Sociaal-maatschappelijke omgeving gezinsdrama Hoofddorp (2011); Nuclear Security Summit (2014, kern-ot geen GRIP-opschaling); Initiële ondersteuning crisisopvang voor gemeenten bij opvang vluchtelingen (geen GRIP, 2015) vluchtelingen Haarlemmermeer (2015); incidenten (security), soms met vermoeden van aanslag met explosieven/terrorisme (2016); Verhoging controle en terrorisme-maatregelen Schiphol (2016, geen opschaling). Risico-hotspot Schiphol Uit bovenstaande tabel blijkt dat Schiphol een groot deel van de GRIP-opschalingen voor zijn rekening neemt. Opvallende incidenten: sinds 2016 wordt bij zogenoemde vooralarmen naar een lager GRIP-niveau opgeschaald (proactief, anticiperend). Dat leidt tot minder GRIP 2 opschalingen; er waren in 2016 verschillende security-gerelateerde opschalingen op Schiphol en omgeving; mogelijke ebola besmetting op Schiphol (2014); opvang verwanten vliegtuigcrash Oekraïne (crash MH17, vlucht vanaf Schiphol) (2014); vliegtuig naast de landingsbaan (GRIP 3, 2017). Risico-hotspot Noordzeekanaalgebied In het Noordzeekanaalgebied zijn verschillende incidenten geweest die niet tot een opschaling van de crisisorganisatie hebben geleid. Ook bij Sail 2015 was het aantal incidenten op het water klein. Van de incidenten op en om het Noordzeekanaal zijn de meest opvallende: enkele scheepsbranden; lekkende binnenvaarttanker gevuld met stookolie. Ongeveer liter gelekt (2011); regio Kennemerland en Zaanstreek-Waterland in effectgebied (rook) van zeer grote brand in Amsterdams havengebied (GRIP 2, 2011); inzet AMAS in Westpoortgebied (Oiltanking 2012); incidenten in Westpoortgebied: Branden bij Oiltanking en Diergaarde (2011), Lekkage Ponton Eurotank (2015), Explosie Chemtura (2016), Emissie SO3 Sonneborn (2017). 2.7 Ontwikkelingen van belang voor de veiligheidsregio Bij de risico-inventarisatie is ook gekeken naar regionale, interregionale en landelijke ontwikkelingen die van belang zijn voor de VRK 8. Ook komende jaren zullen deze onderwerpen een bepalende rol spelen voor de veiligheidsregio s en haar partners. Natuurlijke omgeving: o Extreem weer. o Overstromingen hebben landelijk grote aandacht (impactanalyse, evacuatie) Gebouwde en technologische omgeving: o Verstedelijking, uitbreiding woningen en bedrijfsgebouwen. o Uitbreiding Westpoortgebied Amsterdam. Verkeer: o Toename mobiliteit weg, spoor, lucht. o Vele infrastructurele werken, o.a. Project Schiphol-Amsterdam-Almere (SAA-project). o Nieuwe grote sluis IJmuiden (2019) o Uitbreiding en groei Schiphol. Vitale voorzieningen: 8 Zie Deel Inventarisatie/risicobeeld par 2.6 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 22 van 49

49 o Steeds grotere afhankelijkheid van continuïteit energievoorziening en ICT. o Energietransitie: uitfasering aardgas. o Toename van cyberincidenten. Gezondheid: o vergrijzing en extramuralisering van de zorg. Sociaal maatschappelijke omgeving: o vergrijzing, o verwarde personen o migranten/vluchtelingen, o maatschappelijke onrust als gevolg van triggerincident. o toename van grote en meerdaagse evenementen o verhoogde terreurdreiging o gemeenten hebben bredere taakstelling voor jeugd en zorg gekregen De volgende landelijke ontwikkelingen binnen de veiligheidsregio s spelen de komende jaren: Landelijke Meldkamer Organisatie. Omgevingswet, visie risicogerichtheid Uitfasering Waarschuwings- en Alarmeringsstelsel (sirenes) 2.8 Het risicobeeld van de regio Kennemerland en de selectie van incidenttypen Algemeen risicobeeld van de regio Kennemerland Uit de risico-inventarisatie blijken nagenoeg alle crisis- en incidenttypen te kunnen voorkomen. Alleen het crisistype aardbevingen wordt als niet-relevant voor de regio beschouwd. Maatschappelijk thema Crisistypen 1. Natuurlijke omgeving 1.1 Overstromingen 1.2 Natuurbranden 1.3 Extreme weersomstandigheden 1.4 Aardbevingen 1.5 Plagen 1.6 Dierziekten 2. Gebouwde omgeving 2.1 Branden in kwetsbare objecten 2.2 Instorting in grote gebouwen en kunstwerken 3. Technologische omgeving 3.1 Ongevallen met brandbare / explosieve stof in open lucht 3.2 Ongevallen met giftige stof in open lucht 3.3 Kernincidenten 4. Vitale infrastructuur en voorzieningen 4.1 Verstoring energievoorziening 4.2 Verstoring drinkwatervoorziening 4.3 Verstoring rioolwaterafvoer en afvalwaterzuivering 4.4 Verstoring ICT 4.5 Verstoring afvalverwerking 4.6 Verstoring voedselvoorziening 5. Verkeer en vervoer 5.1 Luchtvaartincidenten 5.2 Incidenten op of onder water 5.3 Verkeersincidenten op land 5.4 Incidenten in tunnels 6. Gezondheid 6.1 Bedreiging volksgezondheid Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 23 van 49

50 Maatschappelijk thema Crisistypen 6.2 Ziektegolf 7. Sociaal-maatschappelijke omgeving 7.1 Paniek in menigten 7.2 Verstoring openbare orde 7.3 Maatschappelijke onrust (sociaal-psychologisch) 7.4 Terrorisme Tabel 2. Totaaloverzicht relevante crisistypen volgens maatschappelijke thema's De bevindingen van de inventarisatie maken het mogelijk een risico-karakteristiek ofwel het risicobeeld van Kennemerland te schetsen: Vrijwel alle van de 70 incidentscenario s (zie lijst) kunnen in Kennemerland voorkomen. Daarbij zijn Schiphol en het Noordzeekanaalgebied als hotspots aan te merken. In deze gebieden is een clustering van verschillende typen risico s. Veel risico s gerelateerd zijn aan infrastructuur: o fysieke infrastructuur: verkeer, vervoer (Schiphol, Noordzeekanaal) o vitale infrastructuur: energie (elektriciteit en gas), drinkwater, ICT-voorziening. In Kennemerland wordt intensief gewoond, gewerkt en gerecreëerd. Er vindt een groot economisch verkeer plaats. De regio als geheel is zeer afhankelijk van een goede (fysieke en vitale) infrastructuur, dat maakt de regio dus kwetsbaar voor uitval van infrastructuur. Bij veel risico s in de regio Kennemerland kan de impact de regiogrenzen overstijgen, zoals bij overstromingen, natuurbranden, uitval vitale infrastructuur, ziektegolf en maatschappelijke onrust. Dit brengt een eigen dynamiek met zich mee, waarbij interregionale en nationale samenwerking van belang zijn. De sociaal-maatschappelijke veiligheid en economische veiligheid spelen naast fysieke veiligheid een prominente rol in deze regio. Ten eerste vanwege de bevolkingsdichtheid, de bevolkingssamenstelling en de vele grote evenementen. Ten tweede door de aanwezigheid van Schiphol, andere vitale infrastructuren en Tata Steel. 2.9 Selectie van 19 representatieve incidenttypen Op basis van het risicobeeld zoals ontstaan na de inventarisatie - een keuze gemaakt van 19 voor Kennemerland representatieve incidenttypen die nader geanalyseerd worden. Voor deze selectie hebben de volgende criteria als uitgangspunt gediend. Landelijke beleidsprioriteiten Op grond van het Nationaal Veiligheidsprofiel (2016) zijn de scenario s overstroming vanuit zee, ernstige grieppandemie, keteneffecten elektriciteitsuitval, stralingsincidenten en overstroming vanuit een rivier als scenario s met ernstige overall impact aangemerkt. Deze scenario s kunnen ook plaatsvinden in de regio Kennemerland. Mede om deze reden zijn overstroming, ziektegolf en uitval energievoorziening geselecteerd. Stralingsincidenten kunnen voorkomen, maar spelen een weinig prominente rol in Kennemerland. De incidenthistorie binnen Kennemerland De afgelopen jaren hebben natuurbranden, extreme weersomstandigheden, branden in kwetsbare objecten, uitval vitale infrastructuur, luchtvaartincidenten en verkeersincidenten in de regio plaatsgevonden, en zijn om die reden geselecteerd. De specifieke kenmerken van Kennemerland In Kennemerland kunnen het Noordzeekanaalgebied en Schiphol worden aangemerkt als risico-hotspots. Er vinden verschillende grote evenementen plaats. Om deze reden zijn ongevallen met brandbare/giftige stof, Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 24 van 49

51 incident op het water, luchtvaartincidenten, incidenten in weg- en treintunnels, bedreiging volksgezondheid en paniek in menigte geselecteerd. Ontwikkelingen in de samenleving Incidenten in het sociaal-maatschappelijk domein lijken een steeds grotere rol te spelen, zo ook in Kennemerland. Maatschappelijke onrust kan het gevolg zijn van verschillende triggerincidenten, zoals een zedenzaak, familiedrama of ernstige geweldsdelicten. Ook heeft de komst van migranten/vluchtelingen tot maatschappelijke commotie geleid. Cyberincidenten hebben onze grote afhankelijkheid van ICT en onze kwetsbaarheid hiervoor blootgelegd. Terrorisme vormt een reëel risico. Daarom zijn (dreiging van) terroristische aanslag, uitval ICT als gevolg van een cyberincident en maatschappelijke onrust als gevolg van een trigger incident uitgewerkt. De mogelijke bovenregionale effecten Incidenten met mogelijk bovenregionale effecten stellen specifieke eisen aan risico- en crisisbeheersing. Daarom is het nuttig om ook deze incidenttypen nader uit te werken. Om deze reden zijn natuurbranden, ongevallen met brandbare vloeistof, incident op het Noordzeekanaal, weg- en spoorincidenten, luchtvaartincidenten en bedreiging volksgezondheid geselecteerd. Spreiding van de 19 incidenttypen over de 7 maatschappelijke thema s Hiermee wordt bewerkstelligd dat zoveel mogelijk sectoren en zoveel mogelijk typen crises worden afgedekt. In tabel 3 wordt het resultaat van de selectie weergegeven. Maatschappelijk thema Crisistypen Geselecteerd incidenttype 1 Natuurlijke omgeving 1.1 Overstromingen 1 Dijkdoorbraak (regionale kering) 1.2 Natuurbranden 2 Duinbrand 1.3 Extreme weersomstandigheden 3 Storm en clusterbuien met hagel 2 Gebouwde omgeving 2.1 Brand in kwetsbare objecten 4 Brand in ziekenhuis 3 Technologische omgeving 4 Vitale infrastructuur en voorzieningen 5 Verkeer en vervoer 6 Gezondheid 6.1 Bedreiging volksgezondheid 3.1 Ongevallen met brandbare 5 Tankputbrand / explosieve stof in open lucht 3.2 Ongevallen met giftige stof in open lucht 6 Incident giftige stof 4.1 Verstoring 7 Uitval elektriciteit energievoorziening 4.2 Verstoring 8 Uitval drinkwater drinkwatervoorziening 4.3 Verstoring ICT 9 Uitval ICT als gevolg van cyberincident 5.1 Luchtvaartincidenten 10 Luchtvaartincident 5.2 Incidenten op of onder 11 Incident op het water water 5.3 Verkeersincidenten op 12 Incident wegtunnel land 5.4 Incidenten in tunnels 13 Incident treintunnel 14 Infectieziekte vanuit het buitenland Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 25 van 49

52 Maatschappelijk thema Crisistypen Geselecteerd incidenttype 6.2 Ziektegolf 15 Ziektegolf 7 Sociaalmaatschappelijke 7.1 Paniek in menigten 16 Incident in menigte 7.2 Verstoring openbare orde 17 Ordeverstoring omgeving 7.3 Maatschappelijke onrust 18 Maatschappelijke onrust (sociaal-psychologisch) 7.4 Terrorisme 19 Terroristische aanslag Tabel 3. Totaaloverzicht geselecteerde crisis- en incidenttypen Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 26 van 49

53 3. Risicoanalyse: hoe erg is dat? Bij de risicoanalyse gaat het om de vraag: hoe erg is dat (wat ons kan overkomen)? Uit het overzicht (het risicobeeld) dat in het vorige hoofdstuk is beschreven, is een selectie gemaakt van 19 incidenttypen. Aan de hand van fictieve voorbeeldscenario s worden waarschijnlijkheid en mogelijke impact beoordeeld. Dit hoofdstuk geeft een samenvatting van deze risicoanalyse. Een uitgebreid verslag hiervan is te vinden in Deelrapport II bij dit risicoprofiel. Daarin zijn ook de volledige scenario-uitwerkingen opgenomen. 3.1 De scenarioanalyse De geselecteerde incidenttypen (paragraaf 2.8) zijn door het projectteam in samenspraak met diverse deskundigen van ketenpartners vertaald naar (fictieve) scenario s. Een scenario wordt in de Handreiking Regionaal Risicoprofiel omschreven als een mogelijk verloop van een incident, of meer precies een verwacht karakteristiek verloop van een incidenttype vanaf de basisoorzaken tot en met de einduitkomst. Een scenariobeschrijving geeft een gestructureerde beschrijving van de gebeurtenissen die consequenties hebben voor de regionale veiligheid, de oorzaak daarvan, de context en de gevolgen. Uitgangspunten voor de scenario s is dat zij ernstig, maar geloofwaardig zijn. De scenario s zijn bedoeld als representatief en exemplarisch voor een bepaald incidenttype (soms crisistype). Zij moeten immers maatgevend zijn voor de crisisbeheersingsorganisatie. Daarbij gaat het om de bovengrens tot waar de VRK zich met haar partners wil voorbereiden voor crisisbeheersing en rampenbestrijding. Aan de hand van de beschreven scenario s kan het gedachtenexperiment worden uitgevoerd: wat is de impact van dit scenario, wat is de waarschijnlijkheid dat dit scenario zich voordoet en wat zijn de beïnvloedingsmogelijkheden die de veiligheidsregio s samen met haar partners ter beschikking staan (capaciteiten). Voor elk van deze scenario s is een scenario-analyse gemaakt, die de volgende rubrieken bevat: een beschrijving van de context van het incidenttype dat door het scenario wordt gerepresenteerd. De context bestaat uit een beschrijving van kenmerken van het incidenttype, de actoren die een rol spelen bij risicobeheersing en crisisbeheersing; een scenariobeschrijving; een beoordeling van de scenario s op de mogelijke impact en op de waarschijnlijkheid dat een scenario zich voor kan doen. o Impactbeoordelingen zijn op basis van 10 criteria bepaald. o Waarschijnlijkheden zijn door de deskundigen geschat. Vaak is daarvoor te weinig incidenthistorie voorhanden om een betrouwbare schatting te kunnen doen. o Elk scenario heeft dus twee scores. Deze scores zijn weergegeven in het risicodiagram van veiligheidsregio Kennemerland (figuur 5). een inventarisatie van de capaciteiten waarover de veiligheidsregio en haar partners beschikken voor risico- en crisisbeheersing. De scenario-uitwerking is schematisch weergegeven in figuur 4. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 27 van 49

54 Figuur 4. Schematische weergave van het vlinderdasmodel waarin verschillende elementen van de scenario-uitwerking zijn weergegeven (Uit: Nationaal Veiligheidsprofiel 2016) 3.2 Risicodiagram, impactbeoordeling en duiding De resultaten van de scenario-analyse zijn in één figuur samengevat (fig. 5). Dit risicodiagram maakt het mogelijk de scenario s te wegen voor de twee dimensies van een risico, namelijk impact en waarschijnlijkheid. De meest prominente scenario s bevinden zich rechtsboven in het diagram (grote impact en hoge waarschijnlijkheid). Voor de duiding is het diagram in vier kwadranten verdeeld. De duiding wordt in 3.3. gegeven. De beoordeling van de scenario s langs de twee dimensies impact en waarschijnlijkheid maakt een weging van scenario s mogelijk. Het risicodiagram geeft inzicht in de grootte van de impact, maar maakt niet duidelijk welk van de impactcriteria het meest bepalend zijn. Omdat dit wel inzicht geeft in de beïnvloedingsmogelijkheden en benodigde capaciteiten is een staafdiagram gemaakt waarin dit wel te zien is (fig. 6). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 28 van 49

55 Figuur 5. Risicodiagram Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 29 van 49

56 Figuur 6. Bijdrage van de afzonderlijke impactcriteria aan de totale impactbeoordeling voor elk scenario. De scenario's zijn naar impact gerangschikt. Voor een duiding, zie par. 3.3 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 30 van 49

57 3.3 Duiding van de resultaten Om het risicodiagram nader te duiden hebben we de scenario s ingedeeld in de volgende vier clusters. Cluster 1: ernstig/zeer ernstig en mogelijk/zeer waarschijnlijk De meest prominente plaats in het risicodiagram hebben de negen scenario s met een impact die wordt ingeschat als zeer ernstig of ernstig. De geschatte waarschijnlijkheid varieert van mogelijk tot zeer waarschijnlijk. Het betreft de scenario s: Maatschappelijke onrust (a.g.v. trigger incident) Aanslag (terrorisme) Ziektegolf (griep ernstig) Besmettelijke ziekte uit het buitenland (crisistype bedreiging volksgezondheid) Luchtvaartincident Incident treinverkeer (treintunnel) Incident wegverkeer (wegtunnel) Uitval elektriciteit Uitval ICT (Cyberincident) Duiding: Een aantal scenario s scoort hoog op het aantal mogelijke slachtoffers (doden en gewonden): o ziektegolf, bedreiging volksgezondheid, uitval vitaal, terrorisme, maatschappelijke onrust, verkeersincidenten (luchtvaartincident, incidenten wegtunnel, incident treintunnel). De impact van veel scenario s manifesteert zich vooral in het sociaal-maatschappelijk veld: o gebrek primaire levensbehoeften, verstoring dagelijks leven, positie lokaal en regionaal bestuur en sociaal psychologische impact. o maatschappelijke onrust, terrorisme, ziektegolf, bedreiging volksgezondheid, uitval elektriciteit of ICT, verkeersincidenten. Een aantal van deze scenario s komt ook in het Nationaal Veiligheidsprofiel (NVP) als prominent naar voren: griepepidemieën, uitval elektriciteit en ICT, terrorisme / moedwillige verstoring. Cluster 2: ernstig/aanzienlijke impact en onwaarschijnlijk Het betreft hier scenario s met ernstige tot aanzienlijke impact en waarschijnlijkheid onwaarschijnlijk. Dijkdoorbraak (regionaal) Incident giftige stof Duiding Bij een dijkdoorbraak wordt de impact bepaald door de verstoring van het dagelijks leven, het mogelijke gebrek aan primaire levensbehoeften en de sociaal psychologische impact. Bij een incident met giftige stof is behalve het aantal mogelijke doden en gewonden ook de sociaalpsychologisch impact relatief hoog. Cluster 3: impact aanzienlijk en mogelijk/waarschijnlijk Scenario s met aanzienlijke impact en waarschijnlijkheid mogelijk tot waarschijnlijk. Het betreft hier de scenario s: Storm en clusterbuien met hagel Incident in menigte (evenement) Verstoring openbare orde (geweld tegen hulpverleners) Incident brandbare vloeistof (tankputbrand) Brand in complex gebouw Incident op het water Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 31 van 49

58 Duiding Storm en clusterbuien leiden niet alleen tot gewonden en verstoring van het dagelijks leven, maar ook gebrek aan primaire levensbehoeften (bijv. voor mensen die afhankelijk zijn van thuiszorg), hoge kosten (schade en herstel). Bij de scenario s incident in menigte en verstoring openbare orde zijn de thema s veiligheid en orde zeer met elkaar verweven. Bij de risicobeheersing en crisisbeheersing kunnen bestuurlijke dilemma s ontstaan waarover de burgemeester naderhand verantwoording aflegt aan de raad. Incident brandbare vloeistof (tankput), brand in complex gebouw en incident op het water zijn meer klassieke incidenten waarbij de impact vooral wordt veroorzaakt door het mogelijk aantal doden en gewonden. Bij de tankputbrand kan flinke verstoring van het dagelijks leven ontstaan door de langdurige rookproductie van de brand. Cluster 4: impact beperkt, mogelijk/onwaarschijnlijk Scenario s met een impactscore beperkt en met de waarschijnlijkheid van mogelijk of onwaarschijnlijk. Brand binnenduingebied Uitval drinkwater Duiding De waarschijnlijkheid van het incidenttype duin- en bosbrand hangt samen met de grootte van het gebied en de lange periodes van droogte van de afgelopen jaren. Een langdurige uitval van drinkwater langer dan 48 uur wordt onwaarschijnlijk geacht. 3.4 Conclusies risico-analyse Bij de prominente scenario s (cluster 1) wordt de impact niet alleen bepaald door het aantal mogelijke slachtoffers, maar voor een groot deel door de kosten (hulpverlening, reparatie, langdurige ziekte etc.), de verstoring van het dagelijks leven en de sociaal-psychologische impact. In enkele gevallen ontstaat bestuurlijk afbreukrisico (lokaal, regionaal). Dit laatste is het geval wanneer de risicobeheersing (bijv. vergunningverlening) of de incidentbestrijding of crisisbeheersing in het publieke oordeel te kort heeft geschoten. Uit de risico-analyse blijkt ook dat door de grote afhankelijkheid van (fysieke en vitale) infrastructuren de impact van een verstoring daarvan evenredig groot is. De continuïteit van de samenleving wordt bedreigd of verstoord. Dit leidt tot een generiek aandachtpunt voor de veiligheidsregio: richt je op het voorkomen en beperken van verstoringen van de vitale belangen van de samenleving t.w. territoriale veiligheid, fysieke veiligheid, economische veiligheid, ecologische veiligheid, sociale en politieke stabiliteit. Dat vraagt zowel bij risicobeheersing als crisisbeheersing een verbreding van de blik van de veiligheidsregio. Daarmee wordt aan de essentie van de Wet veiligheidsregio s, namelijk een verbreding van incidentbestrijding naar crisisbeheersing, invulling gegeven. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 32 van 49

59 4. Capaciteiteninventarisatie: wat moeten wij kunnen? 4.1 Inleiding In bovenstaande hoofdstukken is bekeken welke incidenttypen kunnen voorkomen in de regio en welke daarvan potentieel de grootste bedreiging vormen voor de regio Kennemerland. Dit is bepaald aan de hand van representatieve en geloofwaardige ernstige scenario s. Daarmee zijn deze scenario s ook min of meer maatgevend voor de benodigde capaciteiten die daartegenover geplaatst kunnen worden. Met capaciteiten worden niet alleen de operationele capaciteiten ( de rode, gele en witte auto s ) bedoeld. Het gaat over het gehele operationele, tactische en strategische instrumentarium dat de veiligheidsregio ter beschikking staat. Het begrip capaciteiten wordt gehanteerd voor het totaal van: kennis en methoden (zoals plannen, procedures, opleiden, etc.); mensen; middelen (onder meer materiaal en systemen). Voor een deel zal de regio zelf moeten voorzien in de benodigde capaciteiten, maar voor een deel zal ook een beroep moeten of kunnen worden gedaan op ketenpartners, het bedrijfsleven en op zelfredzaamheid van de inwoners van de regio. Ten overvloede wordt nogmaals benadrukt dat het capaciteiten betreft voor het bestrijden van grote incidenten en (maatschappelijke) crises. Dat betekent dat wij de capaciteiten beschouwen vanaf GRIP 1. Dat is het opschalingsniveau waarbij multidisciplinaire samenwerking noodzakelijk wordt geacht. De capaciteiten voor de basishulpverlening ( dagelijkse zorg ) is een monodisciplinaire verantwoordelijkheid en vallen buiten de scope van dit risicoprofiel. De betreffende sectoren houden dat op niveau. Met beïnvloeden van risico s wordt bedoeld: de mogelijkheden om het ontstaan (de waarschijnlijkheid) en de potentiele impact van een incident of crisis te beperken (risicobeheersing), of als er toch een incident gebeurt of crisis ontstaat de impact hiervan te beperken (incidentbestrijding en crisisbeheersing). 4.2 Inventarisatie van generieke capaciteiten voor crisisbeheersing De generieke crisisbeheersingsorganisatie van de VRK bestaat uit de hoofdstructuur zoals beschreven in het Crisisplan VRK Binnen deze structuur werken de disciplines meldkamer, brandweer, GHOR, politie, KMar, gemeenten gecoördineerd samen om de crisis te pareren. De multidisciplinaire crisisbeheersingsprocessen bestaan uit: alarmering en opschaling leiding en coördinatie (operationeel) informatiemanagement crisiscommunicatie resource management (ondersteunend proces) De coördinatie van de crisisbeheersing gebeurt op operationeel, tactisch en strategisch niveau respectievelijk in de teams COPI, OT en BT. Het Operationeel Team (OT) en Beleidsteam (BT) werken vanuit het regionaal coördinatiecentrum (RCC). De VRK heeft twee RCC s: een op de Zijlweg te Haarlem en een op Schiphol (KMK). De sleutelfuncties van de crisisorganisatie worden gevuld met zg. hard piket (24uur x 7dagen beschikbaar) aangevuld met medewerkers op zacht piket (vrije instroom). Het Regionaal Actiecentrum Communicatie (RAC) is verantwoordelijk voor de communicatie. De verschillende deelnemende partijen zijn verantwoordelijk voor de eigen processen. Dit gebeurt onder het opperbevel van de Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 33 van 49

60 burgemeester of de voorzitter van de veiligheidsregio. Relevante en betrokken externe partijen kunnen binnen deze structuur deelnemen. Relevant is ook het onderscheid in de zg. algemene keten en verschillende functionele ketens. Rampenbestrijding en handhaving van de openbare orde vormen tezamen de algemene keten. Kenmerkend daarvoor is dat het algemene bevolkingszorg betreft. Daarentegen wordt in een functionele keten één specifiek terrein bestreken, zoals elektriciteit, sociale zekerheid, financieel verkeer, voedselveiligheid of een milieucomponent als bodem. Functionele ketens sluiten wanneer nodig is als externe partij aan bij de crisisorganisatie. Bijstand en coördinatie op bovenregionaal en nationaal niveau Wanneer bij de bestrijding van het incident of de crisis meer capaciteiten nodig zijn, kunnen de operationele diensten voor bijstand een beroep doen op het Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum (LOCC), dat de benodigde bijstand coördineert (brandweer, politie, GHOR, gemeenten, Defensie) Wanneer een incident of crisis bovenregionale impact heeft, kan in de zg. GRIP 5 structuur tussen veiligheidsregio s worden afgestemd. Eén van de regio s (doorgaans de bronregio) vervult de functie van coördinerend regio. Bij incidenten met impact waarbij nationale belangen in het spel zijn, wordt vanuit rijksniveau de crisisbeheersing gefaciliteerd of gestuurd. Kwaliteitscyclus crisisbeheersing De crisisorganisatie van de VRK is een lerende organisatie die werkt volgens een vastgelegde kwaliteitscyclus. De multidisciplinaire crisisorganisatie wordt ondersteund door het Veiligheidsbureau Kennemerland (VBK) met planvorming, opleidingen en oefeningen (MOTO) en evaluaties. De disciplines verzorgen deze activiteiten voor de eigen crisisbeheersingsprocessen binnen de eigen dienst. De generieke capaciteiten in principe op orde en proportioneel ten opzichte van de risico s. Dat wil zeggen mensen, middelen en methoden zijn theoretisch voldoende. Hoe elk van de betrokken actoren deze in praktijk brengt, valt buiten het kader van deze capaciteiteninventarisatie. 4.3 Specifieke capaciteiten rampenbestrijding en crisisbeheersing De minimaal vereiste capaciteiten van de crisisorganisatie volgens de Wet Veiligheidsregio s zijn nader uitgewerkt in Referentiekader Regionaal Crisisplan (IFV, 2016). Dit is op te vatten als de ondergrens voor de capaciteiten. Een bovengrens voor de op te tuigen capaciteiten bestaat niet, daarvoor is juist het fenomeen regionaal risicoprofiel in de wet opgenomen zodat het bestuur daar een afgewogen besluit over kan nemen (in het Beleidsplan Veiligheidsregio). In het ideale geval is de veiligheidsregio (samen met haar partners) in staat om alle grote incidenten en crises het hoofd te bieden. De generieke capaciteiten zouden dan volstaan. De VRK beschikt over de nodige generieke capaciteiten zoals hiervoor omschreven. Het risicoprofiel maakt het mogelijk prioritaire risico s te onderscheiden (risico s met potentieel de grootste impact en waarschijnlijkheid). Per scenario is een analyse gemaakt van de benodigde capaciteiten en beïnvloedingsmogelijkheden (zie deelrapport II). Verschillende scenario s zijn met de generieke capaciteiten te pareren, andere scenario s vragen om specifieke voorbereiding in de vorm van procedures en/of kennis. Specifieke capaciteiten Bij sommige incidenttypen vergt de bestrijding specifiek materieel of specifieke werkwijzen (bijv. vliegtuigbrandbestrijding, bestrijding van grote vloeistofbranden, scheepsbrandbestrijding). Dit betreft de operationele capaciteiten. Hieronder wordt verstaan de primaire hulpverlening (= redden, gewonden verzorgen, bronbestrijding, orde en veiligheid bewaken) door brandweer, GGD/GHOR (RAV) en politie/kmar. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 34 van 49

61 In enkele gevallen is eigen een bedrijfsbrandweer nodig om de risico s adequaat af te dekken (Schiphol, Tata Steel). Ook kan het speelveld van actoren bij crisisbeheersing zodanig complex zijn, dat specifieke afspraken over crisisbeheersing op voorhand gemaakt moeten worden. Dit resulteert in aanvullende specifieke planvorming. Zo zijn er rampbestrijdingsplannen voor BRZO-bedrijven en plannen voor incidentbestrijding en crisisbeheersing bij de risico-hotspots Schiphol en het Noordzeekanaal. Het oordeel van de experts is dat de specifieke capaciteiten in principe op orde zijn en proportioneel ten opzichte van de risico s. Dat wil zeggen mensen, middelen en methoden zijn theoretisch voldoende. Hoe elk van de betrokken actoren deze in praktijk brengt, valt buiten het kader van deze capaciteiteninventarisatie. 4.4 Conclusies en aanbevelingen uit de capaciteiteninventarisatie Conclusies uit de capaciteiteninventarisatie Bij de scenario-analyses is globaal gekeken naar de beschikbare en benodigde capaciteiten bij het bijbehorend incidenttype. De overall conclusie van deze capaciteiteninventarisatie is dat: Het oordeel van de experts is dat de specifieke en generieke capaciteiten van de veiligheidsregio en haar partners in principe op orde zijn en proportioneel ten opzichte van de risico s. Dat wil zeggen mensen, middelen en methoden zijn theoretisch voldoende. Hoe elk van de betrokken actoren deze in praktijk brengt, valt buiten het kader van deze capaciteiteninventarisatie. Er zijn de afgelopen jaren goede samenwerkingsregelingen, convenanten tussen met partners en bijstandsregelingen vanuit andere regio s of het rijk (LOCC) ontstaan. Bij het voorgaande wordt opgemerkt dat bij incidenten de primaire hulpverlening vanuit de capaciteiten voor de basiszorg snel op gang komt. Wanneer bijstand nodig is, kan het wel enige tijd duren voordat deze daadwerkelijk ter plaatse is en ingezet kan worden. Er kan dus in het beginstadium van een groot incident of ramp een tijdelijke dip ontstaan in de beschikbaarheid van benodigde hulpverleningscapaciteiten. De KMar geeft wel tekort aan capaciteit aan voor de taken op Schiphol. Deze bevindingen stemmen overeen met bevindingen uit eerdere capaciteiten analyses voor de VRK uit 2012 en Noordzeekanaal-gebied. De capaciteiteninventarisatie leidt tot de volgende aandachtspunten voor de veiligheidsregio: Doorontwikkeling van de generieke crisisorganisatie De crisisbeheersingsorganisatie is goeddeels op orde. Een verdere doorontwikkeling is mogelijk met als doel dat de organisatie niet alleen robuust is, maar ook flexibel en veerkrachtig. Daarmee kan de (generieke) organisatie een zo groot mogelijk palet van risico s, dreiging, incidenten en crises het hoofd bieden. Risicocommunicatie Neem bij risicocommunicatie ook de boodschap mee dat de incidentbestrijding en crisisbeheersing hun grenzen hebben. Bij een groot incident zal de hulpverleningsvraag groter zijn dan de (initiële) beschikbaarheid. Wanneer bijstand nodig is, zal het enige tijd duren voordat deze daadwerkelijk ingezet kan worden. Daarom zal de hulpverlening niet in alle gevallen toereikend zijn, zeker niet in de eerste momenten van een groot incident. Het publiek moet worden geïnformeerd over wat het kan verwachten en wat niet. Daarbij zullen mensen in deze fase op zichzelf zijn aangewezen. Daarbij zijn zij geholpen met handelingsperspectieven. Continuïteitsmanagement De VRK beschikt over een Continuïteitsplan (2016), dat beoogt de continuïteit van de incidentbestrijding, hulpverlening en crisisbeheersing te waarborgen tijdens uitval van ICT en of elektriciteit. Bij dit risicoprofiel is een aantal scenario s gepasseerd waarbij een deel van de VRK-medewerkers (hulpverleners en medewerkers van de crisisorganisatie) niet beschikbaar zal zijn. Bijvoorbeeld bij een ziektegolf of extreem weer. De Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 35 van 49

62 crisisorganisatie van de VRK kan robuuster worden door het opstellen van een continuïteitsplan voor de uitval van personeel. Maatschappelijke onrust Maatschappelijke onrust is in dit risicoprofiel een dominant gegeven. Veel onderzochte scenario s kunnen leiden tot maatschappelijke onrust. Ook kan een incident als een familiedrama of zedenzaak trigger zijn voor maatschappelijk onrust. Maatschappelijke onrust is enigszins te beperken door uitstekende communicatie en sterk bestuurlijk leiderschap. Een met verschillende partners afgestemde werkwijze voor het pareren van maatschappelijke onrust zal bijdragen aan de kwaliteit van de crisisorganisatie. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 36 van 49

63 5. Conclusies: wat heeft het opgeleverd? 5.1 Opbrengsten van het risicoprofiel Het risicoprofiel biedt zicht op grote branden, rampen en crises die de regio mogelijk kunnen treffen. In de voorgaande hoofdstukken is antwoord gegeven op de vragen: wat bedreigt ons? hoe erg is dat? wat moeten we kunnen en wat hebben we daarvoor nodig? Crisisbeheersing begint met het kennen van de risico s. Met die kennis kunnen de bij de veiligheid betrokken actoren in gezamenlijkheid onderzoeken op welke wijze de risico s zoveel mogelijk te beperken zijn. Dat betekent: met welke maatregelen is enerzijds de waarschijnlijkheid van een mogelijk incident te minimaliseren en anderzijds (wanneer een incident gebeurt) de impact hiervan te beperken. In het eerste geval gebeurt dat door proactieve en preventieve maatregelen, in het tweede geval is een goed georganiseerde incidentbestrijding en crisisbeheersing nodig. Inzicht in welke capaciteiten (in de zin van kennis, mensen en middelen) daarvoor nodig zijn helpt om het beleid te concretiseren. Met vaststelling van het risicoprofiel wordt voldaan aan een van de wettelijke vereisten voor de veiligheidsregio. Het Regionaal Risicoprofiel biedt het eerste inzicht, de strategische beleidskeuzes en prioriteiten die het bestuur op basis van het risicoprofiel - maakt worden uiteindelijk verankerd in het beleidsplan crisisbeheersing. Het risicoprofiel heeft meer dan alleen strategische waarde. Het bevat waardevolle informatie die zowel in de koude als in de warme fase nuttig kan zijn. Onder andere biedt het informatie ten behoeve van risicocommunicatie. Maar ook ten tijde van een crisis kan informatie uit het risicoprofiel meer dan nuttig zijn, denk bijvoorbeeld aan inzicht in betrokken actoren, mogelijke keteneffecten en inzicht in de mogelijke impact op de samenleving. Er is een zeker risico verbonden aan risico-inventarisatie. Er bestaat een risico dat wij niet alle risico s in beeld hebben. Wij hebben slechts zicht op bekende risico s. Het risico bestaat dat er zich nog risico s in onze dode hoek bevinden. Ook om die reden moet de generieke crisisorganisatie voldoende robuust en flexibel zijn. 5.2 Samenvatting en conclusies In deze paragraaf wordt een korte samenvatting van het risicobeeld, de risico-analyse en de capaciteiteninventarisatie gegeven. Het spectrum van de Kennemerlandse risico s is breed. Uit het risicobeeld (inventarisatie) komt naar voren dat vrijwel alle van de 70 geïnventariseerde incidenttypen kunnen gebeuren in Kennemerland. Daarbij past een doorontwikkeling van de generieke crisisorganisatie. Uit de risico-analyse blijkt dat een aantal risico s sterk profileert door een mogelijk hoge impact en waarschijnlijkheid. Deze prominente risico s zijn: terroristische aanslag, ziektegolf maatschappelijke onrust als gevolg van een triggerincident, infectieziekte uit het buitenland, luchtvaartincident, uitval elektriciteit en uitval ICT (a.g.v. cyberincident), incident treintunnel en incident wegtunnel. De crisisorganisatie veiligheidsregio moet zich specifiek op deze risico s voorbereiden, voor zover deze niet te ondervangen zijn met de generieke crisisorganisatie en - capaciteiten. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 37 van 49

64 Bij deze prominente scenario s wordt de impact niet alleen bepaald door het aantal mogelijke doden en gewonden, maar tevens voor een groot deel door: de kosten (hulpverlening, reparatie, langdurige ziekte etc.); de verstoring van het dagelijks leven; en de sociaal-psychologische impact. In enkele gevallen ontstaat bestuurlijk afbreukrisico (lokaal, regionaal) afbreukrisico. Dit is het geval bijvoorbeeld wanneer de risicobeheersing (bijv. de vergunningverlening) of crisisbeheersing in het publieke oordeel te kort heeft geschoten. De impact van deze scenario s manifesteert zich dus vooral in het sociaal-maatschappelijk veld. Betekent het voorgaande dat de VRK zich de komende beleidsperiode louter moet richten op de hierboven genoemde prominente risico s? Nee. Voor een aantal van de prominente risico s levert de VRK al de nodige inspanningen. Uit de capaciteiteninventarisatie is gebleken dat de VRK de onderwerpen terrorismegevolg bestrijding en een ziektegolf (griep of een besmettelijke ziekte vanuit het buitenland) al prominent heeft opgenomen in haar activiteiten. De VRK beschikt over een continuïteitsplan bij uitval elektriciteit en/of ICT. De aandacht voor uitval van vitale sectoren, in het bijzonder uitval energie (elektriciteit, aardgas) en uitval ICT staat echter nog in de kinderschoenen. Er is weliswaar een bovenregionaal platform (NW4) met de vitale sectoren, maar hier zouden meer concrete activiteiten kunnen worden ontplooid. In 2017 is de VRK begonnen met de uitrol van een plan voor risicocommunicatie. Voor Schiphol en het Noordzeekanaalgebied heeft de VRK specifiek beleid, o.a. in de vorm van specifieke planvorming. Voor deze aandachtsgebieden moet het beleid zeker worden voortgezet en ontwikkeld (maar er is geen nieuw beleid nodig). Daarom wordt geconcludeerd dat de VRK met de specifieke inspanningen op de goede weg is op het gebied van: terroristische aanslag ziektegolf en bedreiging volksgezondheid luchtvaartongeval En dat deze inspanningen moeten worden voortgezet. Daarnaast wordt geconcludeerd dat het beleid te versterkt moet worden met activiteiten op het gebied van: Maatschappelijke onrust (a.g.v. trigger incident) Uitval van vitale sectoren, in het bijzonder elektriciteit en ICT/cyberincidenten (Verkeers)ongevallen waarbij niet alleen slachtoffers vallen, maar waarbij de impact voor een groot deel zich in de sociaal-maatschappelijke omgeving manifesteert. Het bovenstaande kan worden geduid binnen de sociaal-maatschappelijke context: In de samenleving is alles steeds meer fysiek en virtueel met elkaar verbonden via steeds complexer wordende systemen, met grote onderlinge afhankelijkheden. Maatschappelijke veerkracht is noodzakelijk om ontwrichtende gebeurtenissen te weerstaan, de gevolgen daarvan te verwerken en zo snel mogelijk te herstellen. Dat betekent dat we steeds meer moeten samenwerken met andere partners dan het klassieke rampengilde. Met een andere verhouding in bevoegdheden en besluitvorming. We moeten rekening houden met steeds meer ouderen en verminderd zelfredzamen in thuissituaties. Zij kunnen bij een calamiteit niet altijd rekenen op ondersteuning vanuit een zorginstelling. Door extramuralisering van de geestelijke gezondheidszorg zullen ook verwarde personen meer zichtbaar worden. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 38 van 49

65 Het werkgebied van de veiligheidsregio s is verbreed van rampen- en incidentbestrijding naar risicobeheersing en crisisbeheersing. Aandachtspunten en thema s voor de veiligheidsregio s beperken zich niet alleen meer tot fysieke veiligheid (gezondheid en gebouwde en technologische omgeving), maar met name de sociaalmaatschappelijke veiligheid en economische veiligheid spelen naast fysieke veiligheid een prominente rol in deze regio. Ten eerste vanwege de bevolkingsdichtheid, de bevolkingssamenstelling en de vele grote evenementen. Ten tweede door de aanwezigheid van Schiphol, andere vitale infrastructuren en Tata Steel. 5.3 Aandachtpunten voor het beleid van de veiligheidsregio Op basis van de bevindingen van de risico-inventarisatie, de risico-analyse en de capaciteiteninventarisatie kan een aantal aandachtspunten worden geformuleerd voor de (voorbereiding op) risico- en crisisbeheersing van de VRK voor de komende beleidsperiode. Deze aandachtpunten betreffen niet alleen de prominente risico s uit het risicodiagram) maar beogen vooral de generieke crisisorganisatie verder te ontwikkelen. Het is logisch om deze te verankeren in het Beleidsplan Crisisbeheersing. Bij deze aandachtspunten komen onderwerpen aan de orde die onderkend zijn vanuit het Nationaal Veiligheidsprofiel, de strategische agenda van het Veiligheidsberaad en de strategische agenda van het DOVN. Het beleid van de veiligheidsregio moet zeker met deze agenda s zijn afgestemd. Aandachtpunten voor de crisisbeheersing de komende beleidsperiode 1. Positioneer het regionaal risicoprofiel en het Nationaal Veiligheidsprofiel als ondersteunend instrument voor veiligheidsbeleid (risico- en crisisbeheersing) 2. Doorontwikkeling van de generieke crisisbeheersing. 3. De veiligheidsregio als netwerkorganisatie: versterk samenwerking met gemeenten en ketenpartners. 4. Richt je bij de risico- crisisbeheersing meer op nieuwe crises. 5. Versterk de verbinding tussen risicobeheersing en crisisbeheersing. 6. Verstevig het continuïteitsmanagement van Veiligheidsregio Kennemerland, vooral bij cyberincidenten, bij grootschalige uitval van personeel (door ziekte of anderszins). Versterk de samenwerking met de vitale sectoren. 7. Doorontwikkeling van risicocommunicatie. Draag hiermee bij aan (zelf)redzaamheid. Het is een krachtig beïnvloedingsinstrument. 8. Ontwikkel het informatiemanagement t.b.v. risicobeheersing en crisisbeheersing. Bijvoorbeeld door het in kaart brengen van minder zelfredzame personen en objecten. En door knelpunten in kaart te brengen bij uitval vitale infrastructuren. Toelichting op de aandachtspunten Ad 1. Positioneer het regionaal risicoprofiel en het Nationaal Veiligheidsprofiel als ondersteunend instrument voor veiligheidsbeleid (risico- en crisisbeheersing) Het is belangrijk om bij de inventarisatie ook informatie vanuit vitale partners te betrekken en bij de analyse gebruik te maken van elkaars kennis en ervaring. Een gezamenlijke duiding van de risico s is belangrijk om de juiste beheersmaatregelen te kunnen treffen en is een eerste stap in de voorbereiding op crises. Doorontwikkeling van het risicoprofiel als beleidsinstrument, maar ook als informatiebron bij incidenten en crises. Het risicoprofiel 2012 heeft beantwoord aan het primaire en formele doel, namelijk het bieden van een uitgangspunt voor bestuurlijke beleidskeuzen (beleidsplan crisisbeheersing). De strategische aanbevelingen zijn grotendeels overgenomen door het bestuur en verwerkt in het Beleidsplan Veiligheidsregio Het risicoprofiel kan echter ook voor vele andere doeleinden worden gebruikt, bijvoorbeeld: voor scenario-ontwikkeling bij crisisbeheersing; Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 39 van 49

66 als scenariobank en prioritering van MOTO-activiteiten; als grondstof voor risico- en crisiscommunicatie; als onderbouwing van tactisch-operationele aanbevelingen (capaciteitenanalyse). Het risicoprofiel wordt zo een meer levend en dynamisch document. Bij de ontwikkeling en professionalisering van het regionaal risicoprofiel zijn landelijk de volgende ambities 9 gesteld: Een meer dynamisch risicoprofiel geschikt voor alle fasen van risico- en crisisbeheersing o Risicobeoordeling en risicoduiding gebeurt op basis van meer actuele (real time) informatie. Daarbij is de ontwikkeling van geo-informatie en informatiedeling tussen veiligheidspartners een voorwaarde. Dynamische ontsluiting van data (informatie) bij databronnen (ketenpartners van de veiligheidsregio, zoals het Havenbedrijf, waterschappen etc.). o Een kortere cyclus van actualisering, waarbij je het midden moet zien te bewaren tussen starheid (zoals nu) en waan van de dag. Het kunnen vergelijken van regionale risicoprofielen onderling en met het Nationaal Veiligheidsprofiel. Verschillende Nationaal Risicobeoordelingen zijn gebundeld tot een all-hazard Nationaal Veiligheidsprofiel (2017), feitelijk een risicoprofiel op nationaal niveau. Informatiemanagement: De koppeling van informatie uit risicoprofiel met het Operationeel Informatiemanagement. Daarmee kan de planvorming rigoureus ingekort en dus overzichtelijker worden. Ad 2. Doorontwikkeling van de generieke crisisbeheersing Uit de capaciteitenanalyse kunnen we stellen dat in de basis de crisisbeheersing op orde is. Een verdere ontwikkeling is gezien het risicobeeld van Kennemerland gepast. We kunnen hierbij denken aan: visie op ambitie en strategie van de veiligheidsregio; de veiligheidsregio als netwerkpartner: samenwerking met ketenpartners; Netwerkbijeenkomsten op tactisch-operationeel niveau de coördinatie bij bovenregionale crises (bestuurlijke aspecten GRIP 5); flexibele toepassing van GRIP; verbinding met andere domeinen, bovenregionaal; lerende organisatie; verdere ontwikkeling van algemene skills van de crisisfunctionarissen (TRM, bestuurlijke sensitiviteit etc.) Ad 3. De veiligheidsregio als netwerkorganisatie: samenwerking met gemeenten en ketenpartners Uit het risicoprofiel blijkt dat Kennemerland een aantal regiogrensoverschrijdende risico s heeft, die mogelijk grote impact kunnen hebben ver buiten de regio. Ook andersom zijn er risico s bijvoorbeeld vanuit het westelijk havengebied van Amsterdam die van buitenaf grote impact kunnen hebben op Kennemerland. Vanuit deze wetenschap is het nuttig om met andere veiligheidsregio s samen te werken bij het zoeken naar risicobeheersingsmaatregelen. Voor het Noordzeekanaalgebied en voor Schiphol gebeurt dit al. De VRK heeft reeds gebouwd aan een netwerk van partners in risicobeheersing, dat is van groot belang voor de regio. Het is zaak dit netwerk uit te breiden en te onderhouden. Het daadwerkelijk beïnvloeden van risico s vraagt om netwerkregie. Daarnaast geldt: tijdens daadwerkelijke crises zijn kennissen soms belangrijker dan kennis. Jaarlijks organiseert de VRK een bijeenkomst met partners in risico- en crisisbeheersing. Gemeenten hebben nadrukkelijk een rol in de totstandkoming van het beleid van de veiligheidsregio. Samenwerking met verschillende partners bij crisisbeheersing is onontbeerlijk. De landelijke (model)convenanten bieden handvatten voor versterking van de samenwerking tussen de algemene kolom en de functionele kolommen. Denk in het bijzonder aan: 9 Dit is momenteel (2018) onderwerp van IFV-onderzoek i.o.v. RVDR Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 40 van 49

67 Luchthaven Schiphol, Het Noordzeekanaalgebied Vitale sectoren (elektriciteit, gas, ICT, drinkwater), In het bijzonder uitval energie (elektriciteit, gas) en ICT. Samenwerking tussen veiligheidsregio s onderling en met rijksdiensten en gemeenten bij cyberincidenten. de gezamenlijke voorbereiding van evenementen door organisatoren, gemeenten, politie, brandweer en GHOR. Voorbereiding op maatschappelijke onrust. Terrorisme, polarisatie etc. Terrorismegevolgbestrijding. Samenwerking tussen RCC (OT, BT) en SGBO n. Extreem weer: Heeft relatie met klimaatverandering en adaptatie en klimaat stresstesten van gemeenten. Ad 4. Richt je bij de risico- en crisisbeheersing meer op nieuwe crises De klassieke rampen en grote incidenten moeten zeker een plaats hebben bij de voorbereiding op de crisisbeheersing, maar daarnaast moet er ruim aandacht zijn voor nieuwe crises. Met nieuwe crises wordt bedoeld: gebeurtenissen waarvan de impact zich (ook en vooral) in de sociaal maatschappelijke omgeving manifesteert, zoals gebrek aan eerste levensbehoeften, verstoring van het dagelijks leven en sociaal pychologische impact. Impact is ook mogelijk in het politiek-bestuurlijke veld. Voorbeelden zijn uitval van vitale sectoren, cyberincidenten, mobiliteitsproblemen als gevolg van verkeersongevallen. Ook opvang van migranten is een voorbeeld. Klassieke incidenten blijven gebeuren natuurlijk, maar de veiligheidsregio is daarop in principe voldoende voorbereid en uitgerust. De crisisbeheersing vraagt vrijwel altijd om samenwerking en afstemming met vele andere partijen dan enkel de veiligheidsregio. Daarom moeten de klassieke incidenten zeker een plaats hebben bij de voorbereiding op crisisbeheersing, maar daarnaast moet er ruim aandacht zijn voor nieuwe crises (incidenten, crises en dreigingen in het sociaalmaatschappelijke domein). Deze nieuwe crises zijn feitelijk niet nieuw. Nieuw is het feit dat in de huidige samenleving allerlei processen sterk met elkaar verknoopt zijn, er een grote afhankelijkheid is van fysieke en vitale infrastructuren en dat sociale media snel kunnen leiden tot maatschappelijke onrust. Daarom neemt het belang van nieuwe crises toe voor de veiligheidsregio. Zij lijken vaker tot opschaling van de crisisorganisatie te leiden. De impact van dit soort crises kan groot zijn. Richt het beleid behalve op de klassieke incidenten op (echte) crises die de vitale belangen van de samenleving bedreigen. De crisisbeheersing vraagt vrijwel altijd om samenwerking en afstemming met vele andere partijen. Ad 5. Versterk de verbinding tussen risicobeheersing en crisisbeheersing Onderzoek welke mogelijkheden er aan de voorkant liggen om grote incidenten en crisis te voorkomen en beperken. Denk hierbij aan: Dynamisch risicoprofiel Multidisciplinaire risicobeheersing en visie risicogerichtheid. Opstellen beleid risicobeheersing (visie risicogerichtheid) Water & Evacuatie Positioneren Veiligheidsregio s bij de implementatie van de Omgevingswet Ontwikkel het informatiemanagement t.b.v. risicobeheersing én crisisbeheersing Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 41 van 49

68 Ad 6. Draag met risico- en crisiscommunicatie bij aan (zelf)redzaamheid en maatschappelijke veerkracht. Vanaf januari 2017 wordt risicocommunicatie door de VRK regiobreed aangepakt. Voor verschillende incidenttypen heeft de VRK op haar site informatie en handelingsperspectieven beschikbaar. Deze handelingsperspectieven kunnen worden gebruikt bij de communicatie tijdens een incident of crisis. Bij verschillende incidenten kan continuïteit van de primaire hulpverlening en de reguliere dienstverlening niet gegarandeerd worden. Bijvoorbeeld bij cyberincidenten of extreem weer. Dan is het extra belangrijk dat burgers zichzelf en elkaar kunnen helpen. Risicocommunicatie kan hierbij een goede dienst bewijzen. Zet meer in op en ga uit van zelfredzaamheid en verminderde rol overheid. Door extramuralisering van de zorg wonen minder zelfredzame mensen langer thuis. Deze mensen zijn zeer afhankelijk van een goede risico- en crisiscommunicatie. Goede risico- en crisiscommunicatie voor weerbaarheid en veerkracht van de samenleving. Maatschappelijke onrust is enigszins te beperken door uitstekende communicatie en sterk bestuurlijk leiderschap. De VRK moet communiceren welke verwachtingen men kan hebben, handelingsperspectieven geven en initiatieven voor (zelf)redzaamheid stimuleren en ondersteunen. Hierbij vallen risico- en crisiscommunicatie samen. De WAS-sirenes zullen worden uitgefaseerd en worden vervangen door NL-Alert. Dit zal een nog steviger inzet van crisiscommunicatie vragen. Ad 7. Verstevig het continuïteitsmanagement van Veiligheidsregio Kennemerland Bij een deel van de risico s die de regio bedreigen, is een belangrijk neveneffect dat de continuïteit van de (primaire) dienstverlening door VRK mogelijk in het gedrang komt (meldkamer, brandweerzorg, ambulancezorg). Dit geldt in ieder geval voor de risico s: overstroming, uitval elektriciteit, uitval ICT (bijvoorbeeld door een cyberincident) extreme weersomstandigheden en ziektegolf (besmettelijke ziekte). De VRK heeft het Continuïteitsplan (2016) opgesteld dat voorziet in de continuïteit van de incidentbestrijding en crisisbeheersing bij uitval ICT en/of elektriciteit. Het Continuïteitsplan van de VRK kan worden uitgebreid met werkwijzen bij uitval personeel. Continuïteitsmanagement behelst meer dan het eenmalig opstellen van een plan of draaiboek. Daarom is het van belang het continuïteitsmanagement op te nemen in planvorming en bij opleiding, oefening en in de dagelijkse praktijk. Ad 8. Ontwikkel het informatiemanagement t.b.v. risicobeheersing en crisisbeheersing Sluit het crisisinformatiemanagement aan bij ontwikkelingen als zaakgericht werken en geo-en gisinformatie Maak risico- en objectgegevens digitaal beter beschikbaar. Werk hierbij samen met de betrokken ketenpartners. Knelpunten (openbare orde en veiligheidsrisico s) in kaart brengen van uitval vitale infrastructuren (continuïteitsmanagement) Waar bevinden zich de kwetsbare objecten en groepen? Informatie over minder zelfredzame mensen. Houd risicoprofiel permanent actueel door het te koppelen aan actuele informatie. Ontsluit de informatie naar de crisisorganisatie. Een scenario-databank kan leiden tot eenvoudiger planvorming. Ad 9. Versterk de voorbereiding op maatschappelijke onrust Afgelopen jaren is er in het land en ook in Kennemerland verschillende keren maatschappelijke onrust ontstaan. Maatschappelijke onrust kan vele oorzaken hebben: zedenzaken, verwarde personen, Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 42 van 49

69 geweldsincidenten, bedreigingen van de gezondheid, spanningen tussen bevolkingsgroepen, een rapport over bijvoorbeeld fijnstof, etc. De impact, ook bestuurlijk, kan groot zijn. Maatschappelijke onrust heeft een sterke relatie met integraal veiligheidsbeleid. De VRK gebruikt voor maatschappelijke onrust een draaiboek uit 2007, dat bij weinig functionarissen bekend blijkt te zijn. Bovendien worden veel werkzaamheden achter de schermen door een beperkt aantal GGD- en politiemedewerkers verricht. Kortom, de crisisbeheersing rondom maatschappelijke onrust is nog weinig robuust. Daarom wordt aanbevolen om de huidige werkwijzen te evalueren met als doel de crisisorganisatie op dit onderdeel te versterken. Vernieuwde planvorming kan hier een onderdeel van zijn. In de veiligheidsregio Noord-Holland Noord heeft in 2013 een nieuw draaiboek/protocol maatschappelijke onrust ontwikkeld. De VRK kan hierbij aansluiten. De GGD heeft dit gedeeltelijk opgepakt. De aanbevelingen zijn wel verwerkt in mono- of multidisciplinaire plannen. Bij bijvoorbeeld zedenzaken (MO) is veel maatwerk nodig, hierbij zijn processen en rollen duidelijk, maar is er niet perse een scenario of draaiboek wat gevolgd wordt. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 43 van 49

70 6. Bijlagen Bijlage 1 Methodiek voor het Regionaal Risicoprofiel Bijlage 2 Aanpak van de actualisatie Bijlage 3 Projectgroep en klankbord Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 44 van 49

71 Bijlage 1 Methodiek voor het Regionaal Risicoprofiel Het regionaal risicoprofiel van Kennemerland (2018) is opgesteld aan de hand van de methodiek zoals voorgesteld in de landelijke Handreiking Regionaal Risicoprofiel (2009). Er zijn 3 stappen te onderscheiden. De eerste twee stappen (inventarisatie en analyse) vormen gezamenlijk het Regionaal Risicoprofiel. Het risicoprofiel geeft antwoord op de vraag: Wat bedreigt ons en hoe erg is dat? De derde stap, de capaciteitenanalyse is noodzakelijk om het (strategisch) beleid te kunnen bepalen, hier gaat het om de vraag: Wat moeten we kunnen en wat hebben wij daarbij nodig? 1. Risico-inventarisatie en het risicobeeld van de regio Kennemerland Bij de risico-inventarisatie wordt de vraag beantwoord: Wat bedreigt ons? Uitgangspunt zijn 7 maatschappelijke thema s, die elk worden onderverdeeld in crisistypen (25 in totaal) die op hun beurt worden onderverdeeld in incidenttypen (>70 in totaal). Zie voor de indeling: bijlage 1 bij deelrapport I. Allereerst is voor 70 incidenttypen (25 crisistypen) verdeeld over zeven maatschappelijke thema s informatie verzameld ten aanzien van risicobronnen (risicoveroorzakende objecten en activiteiten) en risico-ontvangers (kwetsbare objecten). Hierbij is gebruik gemaakt van de Provinciale Risicokaart; de aanvullingen en opmerkingen van de projectgroepleden de incidenthistorie, regionaal en in enkele gevallen landelijk. Het resultaat van de inventarisatie is het risicobeeld: een overzicht van incidenttypen die in de regio kunnen gebeuren. Het principe wordt gehanteerd dat een nadere analyse (volgende stap) van een beperkt aantal (ongeveer 20) incidenttypen volstaat. Een representatieve set van incidenttypen volstaat. De projectgroep heeft 19 incidenttypen geselecteerd voor nadere analyse. 2. Risico-inventarisatie Elk van de 19 geselecteerde incidenttypen zijn in de risicoanalyse uitgewerkt in scenario s. Een scenario is een meer concrete beschrijving van een incidenttype. Een scenario kan dus als (voor)beeld worden gebruikt voor het gedachte-experiment om impact en waarschijnlijkheid te bepalen. Per scenario is vervolgens kort beschreven: Context: Samenhang met andere scenario s; keteneffecten Impact: de expertinschatting van de gevolgen van het scenario; Waarschijnlijkheid: de expertinschatting van de waarschijnlijkheid dat het beschreven scenario of een scenario van vergelijkbare ordegrootte de komende vier jaren zich zal voordoen. Volgens de methodiek wordt de impact beoordeeld aan de hand van de zogenoemde zes vitale belangen: 1. Territoriale veiligheid 2. Fysieke veiligheid 3. Economische veiligheid 4. Ecologische veiligheid 5. Sociale en politieke stabiliteit 6. Veiligheid cultureel erfgoed Experts hebben per vitaal belang aangegeven hoe groot de mogelijke impact zal zijn en vervolgens is hier middels een multicriteria-analyse een totaalscore voor gegenereerd. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 45 van 49

72 Ook is de waarschijnlijkheid op basis van het oordeel van experts bepaald. De experts hebben hierbij waar mogelijk gebruik gemaakt van bestaande kennis en informatiebronnen, zoals incidenthistorie en historisch vergelijkbare gebeurtenissen. Het resultaat van de risico-analyse wordt weergegeven in een risicodiagram. 3. Capaciteiteninventarisatie De uitgewerkte (19) scenario s zijn representatief voor de risico s in de regio Kennemerland. De capaciteiten van de veiligheidsregio en haar partners moeten idealiter daarmee in overeenstemming zijn. Om de consequenties van het risicoprofiel voor het beleidsplan in beeld te krijgen, is het nodig om een zogenoemde capaciteiteninventarisatie voor de belangrijkste incidenttypen (prioritaire risico s) uit te voeren. Dit houdt in: nagaan welke capaciteiten reeds beschikbaar zijn. Daarbij wordt ook duidelijk wat nog meer gedaan kan of moet worden om de risico s zo goed mogelijk te beheersen (zowel in de fase van risicobeheersing als in de acute fase bij crisisbeheersing). Capaciteiten zijn niet alleen de operationele capaciteiten ( de rode, gele en witte auto s ). Het gaat over het gehele strategisch, tactisch en operationeel instrumentarium dat de veiligheidsregio ter beschikking staat. Het woord capaciteiten wordt gehanteerd voor combinaties van kennis, mensen en middelen. Voor een deel zal de regio zelf moeten voorzien in de benodigde capaciteiten, maar voor een deel zal ook een beroep moeten of kunnen worden gedaan op bijstand vanuit andere regio s of het rijk, op het bedrijfsleven en op de burger. 4. Definities crisistype, incidenttype en scenario Crisistype Categorie van mogelijke branden, rampen en crises die qua soort effecten en qua ontwikkeling in de tijd op elkaar lijken. Een voorbeeld van een crisistype is extreem weer. Incidenttype Elk crisistype kent verschillende verschijningsvormen. Deze specificaties van crisistypen worden incidenttypen genoemd. Zo worden voor het crisistype extreme weersomstandigheden de volgende incidenttypen onderscheiden: koudegolf, hittegolf, storm en windhozen, aanhoudende laaghangende mist. Een volledige lijst van maatschappelijke thema s, crisistypen en incidenttypen is te vinden in de bijlage 1 van deelrapport I (risico-inventarisatie). Scenario Een fictief verloop van een incident, of meer precies een verwacht karakteristiek verloop van een incidenttype vanaf de basisoorzaken tot en met de einduitkomst. Een scenariobeschrijving geeft een gestructureerde beschrijving van de gebeurtenissen die consequenties hebben voor de regionale veiligheid, de oorzaak daarvan, de context en de gevolgen. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 46 van 49

73 Bijlage 2 Aanpak van de actualisatie Om het Regionaal Risicoprofiel Kennemerland 2012 te actualiseren in aansluiting op de gestelde uitgangspunten is gekozen voor een aanpak in een aantal stappen. Stap 1: actualisatie van de risico-inventarisatie Aan de hand van een enquête onder de projectgroep leden (AOV ers gemeenten betrokken via AOV/BZ in projectgroep) Een check van Provinciale risicokaart en andere (open) informatiebronnen. Duiding van de resultaten en advies voor nader te analyseren scenario s (herzien, afvoeren, toevoegen). TO-besluit: Keuze 19 scenario s Stap 2: uitwerking risico-analyse en capaciteiteninventarisatie Scenario uitwerkingen (19) met beschrijvingen van o Context van het crisistype o Scenario met bijbehorende beoordeling van impact en waarschijnlijkheid o Capaciteiten en beïnvloedingsmogelijkheden Stap 3: duiding van de resultaten en redactie van het rapport Hoofdrapport o Samenvatting, Inventarisatie, analyse en capaciteiten o Conclusies en aanbevelingen voor beleid crisisbeheersing Deelrapport Inventarisatie (Wat kan ons overkomen?) Deelrapport Analyse (Hoe erg is dat? Wat moeten wij kunnen) Stap 4: Besluitvorming Consultatie en vraag zienswijze aan gemeenteraden en enkele rijksheren. Vaststelling door het Algemeen Bestuur Voor de stappen 1 tot en met 3 is een projectgroep samengesteld met leden vanuit de volgende diensten: Veiligheidsregio Kennemerland, o Veiligheidsbureau o Brandweer o GHOR/GGD o MICK o Communicatie (Facilitaire Dienst) Politie (Eenheid Noord-Holland, Conflict en Crisisbeheersing) Bevolkingszorg Gemeenten (AOV) KMAR Defensie Bij de stappen 1 en 2 zijn de volgende publieke en private partners van de veiligheidsregio geraadpleegd: Hoogheemraadschap Rijnland Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier PWN en Waternet Schiphol (AAS) Centraal Nautisch Beheer (Havenbedrijf Amsterdam) Rijkswaterstaat Liander Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 47 van 49

74 Prorail Tata Steel Stap 4: Besluitvorming (bestuurlijk traject) bestaat uit de volgende deelstappen: Concept Regionaal Risicoprofiel geagendeerd bij het TO en VT Overleg met Bestuurscommissie Openbare Veiligheid (BCOV) Akkoord van het Dagelijks Bestuur Concept Regionaal Risicoprofiel voorgelegd aan de gemeenteraden conform de Wet veiligheidsregio s artikel 15 lid 3: Het bestuur van de veiligheidsregio stelt het risicoprofiel vast na overleg met de raden van de deelnemende gemeenten, waarbij het bestuur de raden tevens verzoekt hun wensen kenbaar te maken omtrent het in het beleidsplan op te nemen beleid. Tevens zijn het regionaal college van de politie, de besturen van de Waterschappen en andere rijksheren in de crisisbeheersing gevraagd hun zienswijze ter zake te geven op het concept (conform Wet veiligheidsregio s artikel 15 lid 4). Deze wensen en zienswijzen worden daarop voorgelegd aan het bestuur van de Veiligheidsregio. Na verwerking van de reacties van de raadpleging is het Regionaal Risicoprofiel definitief vastgesteld door het Algemeen Bestuur (Q3 2018). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 48 van 49

75 Bijlage 3 Projectgroep Evelien Henstra (projectleider) Natascha Basten (projectondersteuning) Schelte Egbers (redactie) Nick Oortwijn Eric de Weerd Hans de Vries Hans Peijen Arnoud Jansen Jorg Koning Frank Tax Neil Jordan Bas Koppes John Bodelier Simon Stenneberg Albert-Jan Kluijver Veiligheidsbureau Kennemerland, VRK Veiligheidsbureau Kennemerland, VRK Veiligheidsbureau Kennemerland, VRK Veiligheidsbureau Kennemerland, VRK Brandweer Kennemerland, VRK Brandweer Kennemerland, VRK GGD, VRK Communicatie, VRK Politie, Eenheid Noord-Holland Meld- en Informatiecentrum Kennemerland, VRK Gemeente Haarlemmermeer (namens AOV) Bevolkingszorg Kennemerland Koninklijke Marechaussee Veiligheidsbureau Kennemerland, VRK Defensie Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Hoofdrapport Versie 0.8 Pagina 49 van 49

76 Concept oktober 2018 (versie 0.8)

77 Inhoud 1. Inleiding Totstandkoming risico-inventarisatie Leeswijzer Natuurlijke omgeving Crisistype overstromingen Crisistype natuurbranden Crisistype extreme weersomstandigheden Crisistype aardbevingen Crisistype plagen Crisistype dierziekten Overzicht thema natuurlijke omgeving Gebouwde omgeving Crisistype brand in kwetsbare objecten Crisistype instorting van grote gebouwen Overzicht thema gebouwde omgeving Technologische omgeving Crisistype ongevallen met brandbare of explosieve stof in open lucht Crisistype ongevallen met giftige stof in open lucht Crisistype stralingsincidenten Overzicht thema technologische omgeving Vitale infrastructuur en voorzieningen Crisistype verstoring energievoorziening Crisistype verstoring drinkwatervoorzieningen Crisistype verstoring rioolwaterafvoer en afvalwater Crisistype verstoring ICT Crisistype verstoring afvalverwerking Crisistype verstoring voedselvoorziening Overzicht thema vitale infrastructuur en voorzieningen Verkeer en vervoer Crisistype luchtvaartincidenten Crisistype incidenten op water Crisistype verkeersincidenten op land Crisistype incidenten in tunnels Overzicht thema verkeer en vervoer Gezondheid Crisistype bedreiging volksgezondheid Crisistype ziektegolf Overzicht thema gezondheid Sociaal-maatschappelijke omgeving Crisistype paniek in menigten Crisistype verstoring openbare orde Crisistype maatschappelijke onrust Crisistype terrorisme Overzicht sociaal-maatschappelijke omgeving Risicohotspots: Noordzeekanaalgebied en luchthaven Schiphol Het Noordzeekanaalgebied Luchthaven Schiphol Regio-overstijgende risico s Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 2 van 71

78 11. Het resultaat van de inventarisatie: het risicobeeld van de regio Kennemerland Conclusie risico-inventarisatie Bijlage 1. Crisistypen en incidenttypen per maatschappelijk thema Bijlage II Onderbouwing van de selectie van 19 incidenttypen voor analyse Bijlage III - Incidenten in Kennemerland ( ) Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 3 van 71

79 1. Inleiding 1.1 Totstandkoming risico-inventarisatie Dit document omvat de wettelijk voorgeschreven risico-inventarisatie (Wvr, art.15 lid 2) behorend bij het Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland Hierin is een overzicht opgenomen van de risicovolle situaties binnen de veiligheidsregio en de soorten branden, rampen en crises die zich in de veiligheidsregio kunnen voordoen. De inventarisatie is uitgevoerd conform de landelijke Handreiking Regionaal Risicoprofiel en de daarin ontwikkelde systematiek. Volgens deze systematiek worden de risico s verkend aan de hand van zeven maatschappelijke thema s die onderverdeeld zijn in 27 crisistypen (tabel 1). Ten opzichte van het Regionaal Risicoprofiel 2012 is terrorisme als apart crisistype toegevoegd onder het thema sociaal- maatschappelijke omgeving. Maatschappelijk thema Crisistypen 1. Natuurlijke omgeving 1.1 Overstromingen 1.2 Natuurbranden 1.3 Extreme weersomstandigheden 1.4 Aardbevingen 1.5 Plagen 1.6 Dierziekten 2. Gebouwde omgeving 2.1 Branden in kwetsbare objecten 2.2 Instorting in grote gebouwen en kunstwerken 3. Technologische omgeving 3.1 Ongevallen met brandbare / explosieve stof in open lucht 3.2 Ongevallen met giftige stof in open lucht 3.3 Stralingsincidenten 4. Vitale infrastructuur en voorzieningen 4.1 Verstoring energievoorziening 4.2 Verstoring drinkwatervoorziening 4.3 Verstoring rioolwaterafvoer en afvalwaterzuivering 4.4 Verstoring ICT 4.5 Verstoring afvalverwerking 4.6 Verstoring voedselvoorziening 5. Verkeer en vervoer 5.1 Luchtvaartincidenten 5.2 Incidenten op of onder water 5.3 Verkeersincidenten op land 5.4 Incidenten in tunnels 6. Gezondheid 6.1 Bedreiging volksgezondheid 6.2 Ziektegolf 7. Sociaal-maatschappelijke omgeving 7.1 Paniek in menigten 7.2 Verstoring openbare orde 7.3 Maatschappelijke onrust (sociaal-psychologisch) 7.4 Terrorisme Tabel 1. Lijst van crisistypen per maatschappelijk thema Voor de inventarisatie zijn diverse bronnen geraadpleegd, zoals de Provinciale Risicokaart, Geo4oov. In enkele gevallen zijn Wikipedia en andere sites geraadpleegd. Dit alles is in samenspraak gebeurd met de AOV ers van de gemeenten. Er is vooral gekeken naar incidenten in Kennemerland en een enkele keer worden incidenten elders in het land of in de wereld genoemd. Elk crisistype kent weer enkele subtypen genaamd incidenttypen. In totaal zijn dit er meer dan 70. Bijlage 1 geeft een overzicht van crisistypen en incidenttypen. In dit deelrapport wordt per maatschappelijk thema geanalyseerd welke crisistypen en daarbij behorende incidenttypen voor Veiligheidsregio Kennemerland relevant zijn. Het resultaat van de inventarisatie is het risicobeeld. Op basis van het risicobeeld van Kennemerland is door de projectgroep een selectie gemaakt van Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 4 van 71

80 de nader uit te werken incidenttypen. Dit heeft uiteindelijk tot een keuze voor 19 incidenttypen geleid, die verder worden uitgewerkt in de risicoanalyse. Een motivering van de keuze van incidenttypen is te vinden in hoofdstuk 12 en bijlage 2 van dit deelrapport. 1.2 Leeswijzer In de hoofdstukken 2 tot en met 8 worden per maatschappelijk thema de relevante gegevens van elk crisistype uitgewerkt. Hierbij wordt telkens de volgende informatie gegeven: algemene informatie over de crisistypen en de daarbinnen onderscheiden incidenttypen; de relevantie van elk crisistype en incidenttype voor Kennemerland; incidenthistorie in Kennemerland, in een enkel geval elders in het land; conclusies over de relevantie van het risico voor Kennemerland. Hoofdstuk 9 behandelt de twee risico-hotspots in de regio: het Noordzeekanaalgebied en de luchthaven Schiphol. In hoofdstuk 10 wordt ingegaan op de regio-overstijgende risico s. Hoofdstuk 11 bespreekt het resultaat van de inventarisatie: het risicobeeld van de regio Kennemerland. In hoofdstuk 12 wordt de keuze van 19 incidenttypen voor nadere analyse besproken. Bijlage 1 geeft een overzicht van crisistypen en incidenttypen per maatschappelijk thema. In bijlage 2 is een onderbouwing opgenomen voor de keuze van de 19 incidenttypen, waarvoor nadere analyse wordt gedaan (risico-analyse). Bijlage 3 bevat een lijst van incidenten in de regio, waarbij tot een GRIP-niveau is opgeschaald. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 5 van 71

81 2. Natuurlijke omgeving Binnen dit maatschappelijk thema worden de volgende crisistypen onderscheiden: 1. overstromingen; 2. natuurbranden; 3. extreme weersomstandigheden; 4. aardbevingen; 5. plagen; 6. dierziekten. 2.1 Crisistype overstromingen Een overstroming heeft primair gevolgen voor mens en dier en vervolgens voor huis en haard. Bij dit alles kunnen ook vitale infrastructuren uitvallen, zoals elektriciteit, drinkwater, riolering, gas en communicatiemiddelen als telefoon, internet, televisie. Ook de volksgezondheid kan als gevolg van een overstroming in gevaar komen, bijvoorbeeld door snelle verspreiding van ziektekiemen. Met name de lager gelegen delen (polders) van de regio kunnen door overstroming worden getroffen. Aandachtspunten voor de VRK zijn de gemeenten Haarlemmermeer (met Schiphol), Haarlemmerliede & Spaarnwoude en Uitgeest. De brede duinstrook van Kennemerland en het omliggende gebied liggen boven N.A.P. Een overstroming ontstaat als een onbeheersbare hoeveelheid water het land instroomt. Het water kan uit zee komen of uit binnenwateren zoals rivieren, vaarten en meren. Een zeedijk of een boezemkade kan bezwijken, een duin kan wegslaan, of het (zee)water slaat over de dijken heen. Onderscheid incidenttypen Bij dit crisistype worden drie incidenttypen onderscheiden: 1. overstroming vanuit zee; 2. vollopen van een polder / dijkdoorbraak; 3. overstroming door hoge rivierwaterstanden. Incidenttype overstroming vanuit zee (doorbraak primaire waterkering) Een overstroming vanuit zee met meerdere doorbraken in de kust kan in combinatie met andere factoren uitgroeien tot een ergst denkbaar scenario (Ergst Denkbare Overstroming, EDO). De EDO-kust betreft een doorbraak in de primaire kustverdediging en wordt veroorzaakt door een zware storm (orkaankracht), waarvan de kern (depressie) boven de Waddenzee ligt. In dit scenario zou de kust bij Katwijk en Noordwijk gelijktijdig kunnen doorbreken. Als zich echter een EDO-scenario voordoet, zijn de gevolgen voor West-Nederland desastreus. Binnen een aantal uren stroomt het zeewater bijvoorbeeld al de Haarlemmermeerpolder in. Met name in de Haarlemmermeerpolder zal een EDO-kust grote gevolgen hebben. Bij een doorbraak van de (primaire) kering van het sluizencomplex IJmuiden dreigen overstromingen voor delen van Beverwijk, Velsen, Haarlem, Haarlemmermeer met Schiphol en Haarlemmerliede & Spaarnwoude. Incidenttype doorbraak regionale waterkering (secundaire waterkering) Een regionale waterkering of boezemkade is een dijk naast een kanaal of ander binnenwater. Een polder is een door dijken omsloten gebied. Een regionale waterkering beschermt tegen overstromingen. Een regionale kering kan door verschillende oorzaken falen: bijvoorbeeld als gevolg van instabiliteit (te nat, te droog, beschadiging, of te zwaar belast) of als gevolg van te hoge waterstanden in het regionale watersysteem. De kans dat een regionale waterkering bezwijkt is veel groter dan een EDO. Een goed voorbeeld van dit scenario is Wilnis (2003). De overlast en schade zal beperkt blijven tot de betreffende polder. Met dit crisistype dient ook in Kennemerland rekening gehouden te worden. Kennemerland valt onder de dijktrajecten 13, 14 en 44. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 6 van 71

82 Dijkring Dijktraject 13 Dijktraject 14 Dijktraject 44 Betreffend gebied VRK-gebieden ten noorden van het Noordzeekanaal VRK-gebieden ten zuiden van het Noordzeekanaal Gebied rondom het Noordzeekanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal Tabel 2. Overzicht dijkringen Een dijkring is een aaneengesloten ring van waterkeringen (dijken, duinen of kunstwerken), die een gebied beschermen tegen overstromingen. In figuur 1 zijn de dijkringen aangegeven. Figuur 1. Dijktrajecten in Nederland. Kennemerland maakt deel uit van dijkringen 13, 14 en 44 (bron: Rijksoverheid) Figuur 2 geeft gebieden aan die onder water komen te staan bij een doorbraak van een regionale waterkering. Voor verschillende plaatsen is een doorbraak gesimuleerd en doorberekend voor de gevolgen. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 7 van 71

83 Figuur 2. Overstromingsgebieden en overstromingsdiepten in de regio bij doorbraak van een regionale waterkering. De waterschappen hebben modellen voor de gevolgen doorgerekend van doorbraken van regionale keringen op verschillende plaatsen in de regio. (bron: Provinciale Risicokaart) Incidenttype overstroming door hoge rivierwaterstanden Een extreem hoge waterstand in een rivier kan zorgen voor een doorbraak van een primaire kering van een rivier. Dit noemen we het rivierenscenario. Bij een doorbraak van de kering bij Wijk bij Duurstede zal het water zich via het Amsterdam-Rijnkanaal en het Noordzeekanaal verspreiden naar Kennemerland. Hierbij zullen delen van Velsen en Haarlemmerliede & Spaarnwoude overstromen. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 8 van 71

84 Relatie met andere risico s en keteneffecten Een overstroming heeft een relatie met andere risico s en kent uiteenlopende keteneffecten (ook wel cascadeeffecten), die samen een grote impact teweeg brengen. Hier valt te denken aan de aantasting van vitale infrastructuur, zoals elektra-, water-, gas en communicatievoorzieningen. Binnen de Veiligheidsregio Kennemerland zijn nationale en regionale kritische objecten gevestigd die een afhankelijkheid kennen van deze infrastructuur. Een overstroming heeft ook een maatschappelijke impact, waarbij gevaar is voor het leven van mens en dier, evenals voor de volksgezondheid door de snelle verspreiding van ziektekiemen. De bijbehorende waterschade kan tot langdurige onbruikbare woonfuncties leiden. Ook het mogelijk stilvallen van het openbare leven zal grote effecten teweeg brengen evenals de economische schade die hieruit voortvloeit. Incidenthistorie Kennemerland heeft de afgelopen vier jaar geen incidenthistorie voor overstromingen. De doorbraak van de dijk bij Wilnis (2003) illustreert het incidenttype doorbraak van een regionale (secundaire) waterkering. Ook de dreigende doorbraak in Ten Boer (2012) valt onder dit incidenttype. Conclusie Landelijk zijn er veel ontwikkelingen rond het thema Water & Evacuatie, onder andere als strategisch agendapunt van het Veiligheidsberaad. Ook in het nationaal Veiligheidsprofiel wordt overstromingen als prioritair risico aangemerkt. De incidenttypen overstroming vanuit zee en dijkdoorbraak van een regionale waterkering zijn relevant voor de regio Kennemerland, waarbij de laatste vanwege de grotere waarschijnlijkheid prioriteit heeft. Het rivierenscenario is minder relevant voor Kennemerland. De impact van overstroming kan met name in de Haarlemmermeerpolder groot zijn, door de diepte van de polder en het aantal bijzondere objecten (o.a. Schiphol). Voor het risicoprofiel 2018 is een tweetal overstromingen gesimuleerd: één onder het Noordzeekanaal (dijktraject 14/15 en één boven het Noordzeekanaal 12/13. De uitwerking is daarnaast exemplarisch voor de mogelijkheden van geo-informatie ten behoeve van risico- én crisisbeheersing (overstromingsmodellen, kwetsbare objecten). 2.2 Crisistype natuurbranden Onderscheid incidenttypen De incidenttypen bij dit crisistype zijn: 1. bosbrand; 2. heide, (hoog)veen- en duinbranden. Het westelijk deel van Kennemerland bestaat uit grote aaneengesloten duingebieden van onder andere het Noord-Hollands Duinreservaat, het Nationaal Park Zuid-Kennemerland en de Amsterdamse Waterleidingduinen. De gebieden lopen door in de naastliggende regio s (Noord-Holland Noord en Hollands Midden). Het duingebied sluit vrijwel over de gehele lengte aan op woongebieden of recreatieterreinen. De duingebieden zijn aangewezen als Natura-2000-gebieden. Dit is een netwerk van bijzondere natuurgebieden die vanuit Europees oogpunt bescherming nodig hebben. In en nabij het duingebied zijn diverse kwetsbare objecten 1 aanwezig (bijv. strandpaviljoens, campings, revalidatiecentrum Heliomare, de spoorlijn naar Zandvoort) die door natuurbrand bedreigd kunnen worden. In de duinen bij Heemskerk ligt een opslag van cellulosefilms van het Filmmuseum. Vitale kwetsbare objecten zijn de drinkwaterinstallaties (bijv. pompstations en stuwen) en de buisleidingen van de Gasunie. Het Noord- Hollands Duinreservaat en de Amsterdamse Waterleidingduinen zijn infiltratie- en wingebieden ten behoeve van de drinkwaterproductie door respectievelijk PWN en Waternet. 1 Term voor objecten waar grote aantallen personen en/of verminderd zelfredzame mensen kunnen verblijven. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 9 van 71

85 Onderstaande tabel geeft een overzicht van de natuurgebieden binnen de VRK. Aaneengesloten gebied (ha) Waarvan in Kennemerland (ha) Duin (ha) Bos (ha) Noord-Hollands Duinreservaat (Natura ) Nationaal Park Zuid-Kennemerland (Natura 2000) De Amsterdamse Waterleidingduinen Tabel 3. De grote natuurgebieden in Kennemerland (bron: Risicokaart Noord-Holland) De kustgebieden langs de Noordzee en het meer landinwaarts gelegen binnenduingebied (naald- en loofbos) zijn gevoelig voor duinbranden. De meeste natuurbranden ontstaan door menselijke onvoorzichtigheid (weggegooide sigaret, spelen met vuur, vuurkorven, barbecues en dergelijke) of kwaadwillendheid (brandstichting). Ook vanuit objecten of gebouwen kan een brand overslaan naar de vegetatie. Heel soms heeft het ontstaan van de brand een natuurlijke oorzaak, zoals blikseminslag. Wind kan het vuur aanwakkeren en het brandverloop onvoorspelbaar maken. Een natuurbrand kan zich in een droge periode snel en onvoorspelbaar ontwikkelen. Het gevaar bij dit crisistype is dat mensen in het gebied (wandelaars, fietsers, campinggasten, hulpverleners) verrast worden door het vuur en worden ingesloten. Tevens kan de brand de bebouwde omgeving bedreigen, waardoor woonwijken ontruimd of geëvacueerd moeten worden. Rookontwikkeling kan een reden zijn om delen van woonwijken te ontruimen. De brandbestrijding is mogelijk lastig vanwege de beperkte bluswatervoorzieningen en beperkte bereikbaarheid voor de hulpdiensten in het gebied. Bluswater moet mogelijk van grote afstand naar het incidentgebied worden aangevoerd, bijvoorbeeld door tankwagens (waterwagens), grootschalig watertransport of per helikopter (Defensie). Relatie met andere risico s Er is een duidelijke oorzaak-gevolg met het risico extreem weer. Bij langdurige droogte kan een natuurbrand ontstaan en uitbreiden. Daarnaast kan een aanzienlijke windkracht voor een nog snellere uitbreiding zorgen. Uitval van vitale sectoren: door de natuurbrand kan het nodig zijn dat drinkwaterinname (waterleidingbedrijf) en/of gaslevering (gasleiding) moet worden gestaakt in het gebied. Brand in kwetsbare objecten: doordat objecten met minder zelfredzamen (bijvoorbeeld verzorgingstehuizen en zorginstellingen) van oudsher gevestigd zijn op de rand van de natuurgebieden in verband met de rust en stilte is het een aanzienlijk risico dat deze objecten betrokken raken bij een onbeheersbare natuurbrand. Incidenthistorie De incidenthistorie voor natuurbranden in Kennemerland is gelukkig relatief beperkt. 2004: zeer grote duinbrand: Heemskerk (bij bestrijding was interregionale bijstand noodzakelijk : De grote bos- en duinbranden bij Schoorl en Bergen (Veiligheidsregio Noord-Holland Noord) in de zomers van 2009 en 2010 duurden dagenlang. Bewoners uit enkele wijken zijn geëvacueerd. Ook hier werd interregionale bijstand geleverd. 2014: Grote duinbrand Wijk aan Zee 2015: Grote duinbrand Kraansvlak Zandvoort/Bloemendaal 2017: Zeer grote duinbrand Kraansvlak Zandvoort/Bloemendaal Conclusie Beide incidenttypen, bosbranden en duinbranden, kunnen in Kennemerland voorkomen. Vanwege het grote oppervlak kwetsbaar duingebied in Kennemerland, de lange droogteperiodes in de afgelopen jaren en de grote duinbranden in de buurregio Noord-Holland Noord wordt het incidenttype duinbranden in combinatie met bosbrand nader uitgewerkt voor dit risicoprofiel. Dit omdat in de regio bos- en duingebieden veel in elkaar overlopen. Landelijke ontwikkelingen: Brandrisico-index (droogtemonitoring), natuurbrandverspreidingsmodel, veranderingen in bluswatervoorziening, brandweervoertuigen veroorzaken vaak meer schade dan de brand. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 10 van 71

86 2.3 Crisistype extreme weersomstandigheden Onderscheid incidenttypen Het gaat bij dit crisistype om de volgende incidenttypen: 1. extreme koude, sneeuw en ijzel; 2. hittegolf; 3. storm en windhozen; 4. aanhoudende laaghangende mist; 5. wateroverlast door extreme neerslag. Dit crisistype kan leiden tot verschillende verstoringen (waaronder uitval van vitale infrastructuur), zogenoemde keteneffecten. Verder zullen er gevarieerde hulpvragen tegelijkertijd binnenkomen bij de meldkamer. Bovendien kan het functioneren van de hulpdiensten worden beperkt. Bij extreem weer zijn de gevolgen vaak direct merkbaar in het verkeer. Bijvoorbeeld treinverkeer dat vertraagd is of niet meer rijdt, lange files omdat wegen moeilijk begaanbaar zijn, ongevallen door plots opkomende mist enzovoort. Mobiliteit en bereikbaarheid hebben vrijwel direct te lijden onder extreme weersomstandigheden. Wanneer de weersomstandigheden langere tijd aanhouden zullen er andere problemen ontstaan, de normale dagelijkse gang van zaken raakt ontregeld en dat is bijvoorbeeld te merken op scholen en in de schappen van de supermarkt. Hierbij hoeven niet direct slachtoffers te vallen of gezondheidsproblemen te ontstaan. Er kan materiële schade ontstaan, bijvoorbeeld gebouwen die onder water lopen zoals huizen, scholen, archieven, bibliotheken en dergelijke. Ook landbouwgewassen kunnen beschadigd raken door extreem weer. Met de opwarming van de aarde zal het aantal hittegolven in Nederland mogelijk toenemen. De Europese hittegolf van 2003, de warmste zomer in 500 jaar, kostte in heel Europa in totaal mensenlevens extra. Tijdens de hittegolf in 2006 in Nederland zijn enkele duizenden mensen meer overleden dan normaal in die periode. Het inwoneraantal geeft een indicatie van de omvang van het aantal mensen dat bij extreme hitte in de problemen kan komen. Vooral kwetsbare personen lopen extra risico bij extreme hitte. Relatie met andere risico s Ieder type extreem weer kan op zich voor flinke impact zorgen. Verschillende typen extreem weer komen vaak in combinatie voor (bijvoorbeeld sneeuwstorm, ijzel, storm en regen/hagel). Extreme weersomstandigheden veroorzaken vrijwel direct mobiliteitsproblemen (bij verkeer over de weg, spoor en lucht). Daarbij is het risico op ongevallen groter dan normaal. Vele kleinere incidenten leiden tot grote hulpvraag bij m.n. de brandweer (ondergelopen kelders, stormschade etc.). Daarbij hebben de hulpverleners meestal zelf ook te maken met beperkingen van de mobiliteit (grotere opkomsttijden). Extreem weer kan uitval van een vitale sector veroorzaken, denk aan ijzel op hoogspanningskabels waardoor breuk kan ontstaan, of uitval van drinkwater door bevroren leidingen. De impact is groter naarmate de uitval langer duurt. Tijdens grote evenementen is de menigte mensen kwetsbaar voor noodweer (Dance Valley 2001, Pukkelpop 2011, Pinkpop 2014), omdat een solide bescherming tegen storm, regen, hagel, koude, bliksem vaak ontbreekt. Incidenthistorie 2010: In januari en december was er sprake van extreme sneeuwval die leidde tot grote verkeersstremmingen en vervoersproblemen in Kennemerland. De aanhoudende gladheid als gevolg van de extreme sneeuwval leidde tot een landelijk gebrek aan strooizout. 2013: najaarsstorm 27 oktober 2014: noodweer Pinkpop 2012, 2014, 2016: hoogwater (springtij i.c.m. storm) Groningen Conclusie Alle bij dit crisistype onderscheiden incidenttypen kunnen voorkomen in Kennemerland. Klimaatverandering met grotere extremen staat in veel gemeenten op de strategische agenda. Het scenario extreme koude, sneeuw of ijzel uit het risicoprofiel 2012 is vervangen door storm en clusterbuien met hagel. Het scenario is exemplarisch voor het crisistype extreem weer (koude, hitte, wateroverlast, droogte, storm). Deze uitwerking geeft meer inzicht in de bandbreedte van de impact bij dit crisistype. Bij dit crisistype staat de continuïteit van de hulpverlening onder druk en het stelt hoge eisen aan bevolkingszorg (continuïteit van de samenleving). Extreem weer kan bij evenementen grote impact hebben. Extreem weer leidt vaak verstoring vitale sectoren (elektriciteit, gas). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 11 van 71

87 2.4 Crisistype aardbevingen Onderscheid incidenttypen Bij dit crisistype wordt onderscheid gemaakt in de volgende incidenttypen: 1. aardbeving middelzwaar; 2. aardbeving licht. Nederland kent geen aardbevingen met verwoestende gevolgen. Dat komt omdat Nederland niet bij de rand van een tektonische plaat ligt. Toch veroorzaakte de beving met een kracht van 5.4 op de schaal van Richter op 13 april 1992 bij Roermond aanzienlijke schade. Aardbevingen komen in het zuidoosten van Nederland voor, en sinds 1986 ook in Groningen en Drenthe. Incidenthistorie De afgelopen vier jaar hebben zich binnen de VRK geen incidenten met aardbevingen voorgedaan. Conclusie Dit crisistype wordt niet verder uitgewerkt, omdat het niet relevant wordt geacht voor Kennemerland. 2.5 Crisistype plagen Onderscheid incidenttypen Bij dit crisistype wordt onderscheid gemaakt in het volgende incidenttype: 1. ongedierte Voorbeelden bij dit crisistype zijn plagen van ratten, boktorren en eiken- of processierupsen. Vanwege de aanwezigheid van een zeehaven en een luchthaven heeft de Veiligheidsregio een rol bij risicobeheersing. De GGD is nauw betrokken bij de crisiscommunicatie indien dit incidenttype speelt. Incidenthistorie De afgelopen vier jaar hebben zich in Kennemerland geen ernstige incidenten voorgedaan met betrekking tot dit crisistype. Conclusie Dit crisistype wordt vooralsnog niet uitgewerkt voor dit risicoprofiel gezien de geringe relevantie voor de crisisorganisatie. 2.6 Crisistype dierziekten Onderscheid incidenttypen Bij dit crisistype word onderscheid gemaakt in de volgende incidenttypen: 1. dierziekten normaal (bijvoorbeeld MKZ); 2. dierziekten overdraagbaar op mens (bijvoorbeeld Q koorts, ziekte van Lyme). Veel normale dierziekten zijn niet gevaarlijk voor de mens, maar kunnen wel grote gevolgen hebben. Een verplaatsing of uitbreiding van een overdraagbare dierziekte in of buiten de regio kan leiden tot een verstoring van het dagelijks leven. Dit crisistype kan resulteren in het afsluiten van gebieden voor (gemotoriseerd) vervoer, beperkingen voor het luchtvaartverkeer en daarmee tot distributieproblemen. In 2001 heerste er in Nederland een uitbraak van Mond- en Klauwzeer (MKZ) met aanzienlijke economische en sociale gevolgen. MKZ is een zeer besmettelijke dierziekte die voorkomt bij evenhoevige dieren. Een van de mogelijkheden waarop het MKZ virus Nederland kan binnenkomen, is via reizigers die besmette landen hebben bezocht. In Zuid-Amerika, Afrika en Azië zijn er gebieden waar regelmatig MKZ voorkomt. Tijdens de MKZcrisis in Nederland van 2001 was de export van vlees en vleesproducten vanuit de getroffen gebieden verboden. Bij dierziekten overdraagbaar op mensen gaat het om alle variaties, waarbij sprake is van een virus of bacterie die overdraagbaar is op mensen. De bekendste tot op heden zijn vogelgriep en Q-koorts. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 12 van 71

88 Vogelgriep wordt veroorzaakt door verschillende griepvirussen die verwant kunnen zijn aan het menselijk griepvirus en is zeer besmettelijk voor kippen en kalkoenen. In zeer zeldzame gevallen bij zeer nauw contact met besmette watervogels of pluimvee kunnen varianten van het vogelgriepvirus ook mensen infecteren. De laatste massale uitbraak dateert van begin 2006, toen het vogelgriepvirus H5N1 opdook in Zuidoost Azië en in diverse Europese landen. In Nederland is in 2006 geen geval van deze gevaarlijke variant vastgesteld. Wel is in Gelderland een geval van een milde variant van vogelgriep aangetroffen. Q-koorts is een ziekte veroorzaakt door een bacterie. Geiten en schapen zijn voor de mens de belangrijkste bron van deze ziekte. Q-koorts kan in heel Nederland voorkomen. In 2009 werden de meeste mensen ziek in Noord-Brabant. Sinds april 2009 worden geiten en schapen verplicht gevaccineerd. Het verloop van deze ziekte en de maatregelen daaromtrent in de buurregio s zijn beperkt gebleven tot lokale gevallen. Al deze dierziekten kunnen voorkomen in Kennemerland. De veiligheidsregio heeft bij de crisisfase (daadwerkelijke uitbraak in Nederland) een ondersteunende rol, zoals het afsluiten van wegen, het ontsmetten van materialen en het verlenen van psychologische ondersteuning. Vanwege de aanwezigheid van een zeehaven en een luchthaven heeft de veiligheidsregio een extra rol in deze vorm van risicobeheersing. De GGD/GHOR is nauw betrokken bij de crisiscommunicatie indien dit incidenttype speelt. Voor een verstedelijkt gebied als Kennemerland hebben normale, niet overdraagbare dierziekten zoals mond en klauwzeer (MKZ) minder grote gevolgen. De provincie Noord-Holland is gevrijwaard gebleven van MKZ. In de VRK zijn geen significante aantallen grote veehouderijen. De bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt is aangetroffen in teken in Kennemerland. Er is echter geen sprake van een grootschalige besmetting van mensen met de ziekte van Lyme in Kennemerland. Door klimaatverandering, wijziging van teeltmethoden en toename van het (exotische) reizigersverkeer kunnen ziekteverspreiders als de denguemug en micro-organismen als chikungunya, West Nilevirus en vogelgriepvirus een groter risico worden. De denguemug en andere exotische steekmuggen zijn al in kassen in Haarlemmermeer aangetroffen. Incidenthistorie In de periode hebben zich binnen de VRK geen grote incidenten voorgedaan met betrekking tot dierziekten. Conclusie Beide onderscheiden incidenttypen kunnen in principe voorkomen in Kennemerland. De uitwerking van het scenario dierziekten overdraagbaar op de mens uit het risicoprofiel van 2012 wordt echter niet meer opgenomen in het risicoprofiel De ziekte van Lyme komt wel (veel) voor in Kennemerland, maar het is onwaarschijnlijk dat dit tot een opgeschaalde crisisorganisatie leidt. 2.7 Overzicht thema natuurlijke omgeving Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland Uitwerking in RRP 1 Overstromingen 1.1 Overstroming vanuit zee x 1.2 Vollopen van een polder / x 2012/2018 dijkdoorbraak 1.3 Overstroming door hoge n.v.t. rivierwaterstanden 2 Natuurbranden 2.1 Bosbrand x Heide, (hoog)veen- en duinbranden x 2012/ Extreme 3.1 Extreme koude, sneeuw en ijzel x 2012 weersomstandigheden 3.2 Hittegolf x 3.3 Storm en windhozen x Aanhoudende laaghangende mist x 3.5 Wateroverlast door extreme neerslag x 2018 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 13 van 71

89 Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland Uitwerking in RRP 4 Aardbevingen 4.1 Aardbeving middelzwaar n.v.t. 4.2 Aardbeving licht n.v.t. 5 Plagen 5.1 Ongedierte x 6 Dierziekten 6.1 Dierziekten normaal x 6.2 Dierziekten overdraagbaar op mens x 2012 Tabel 4. Overzicht relevante crisis- en incidenttypen voor thema natuurlijke omgeving Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 14 van 71

90 3. Gebouwde omgeving Binnen dit maatschappelijk thema worden de volgende crisistypen onderscheiden: 1. brand in kwetsbare objecten; 2. instorting van grote gebouwen. 3.1 Crisistype brand in kwetsbare objecten Dit crisistype omvat branden met veel rookontwikkeling of giftige verbrandingsproducten, in gebouwen waarin zich veel mensen kunnen bevinden. Branden of incidenten in tunnels zijn opgenomen als apart crisistype incidenten in tunnels. Grote en langdurige branden zijn bij het thema Technologische Omgeving (hoofdstuk 4) opgenomen vanwege hun omgevingseffect (rook met schadelijke verbrandingsproducten). Onderscheid incidenttypen Incidenttypen die bij dit crisistype worden onderscheiden zijn: 1. grote branden in gebouwen met niet- of verminderd zelfredzame personen; 2. grote branden in gebouwen met een grootschalige publieksfunctie; 3. grote branden in bijzonder hoge gebouwen (25 verdiepingen of meer) of ondergrondse bebouwing; 4. branden in dichte binnensteden. Incidenttype grote branden in gebouwen met niet- of verminderd zelfredzame personen Onder niet- of verminderd zelfredzame personen verstaan we o.a. zieken, bejaarden, kinderen, gedetineerden etc. Voorbeelden van dit type gebouwen zijn: ziekenhuizen, revalidatiecentra, verzorging- en verpleeghuizen, kinderdagverblijven, gezinsvervangende tehuizen, penitentiaire inrichtingen et cetera. Ook hotels kunnen hieronder worden gerekend omdat veel gasten niet bekend zijn met het gebouw. In Kennemerland zijn enkele tientallen gebouwen met meer dan 100 niet- of verminderd zelfredzame personen. De kwetsbare objecten zijn opgenomen op de provinciale risicokaart. Deze kaart wordt gevuld met gemeentelijke informatie. Niet elke gemeente vermeldt op de risicokaart hoeveel personen er in een gebouw aanwezig mogen zijn. Daarom kan er geen exacte lijst worden opgeleverd van gebouwen met meer dan 100 niet- of verminderd zelfredzame personen. Incidenttype grote branden in gebouwen met een grootschalige publieksfunctie Voorbeelden van dit type gebouwen zijn: theaters, evenementenhallen en bazaars, grote horecavoorzieningen, discotheken, stadskantoren en andere kantoorgebouwen, musea, stations, winkelcentra enzovoort. Er zijn tientallen gebouwen met een grootschalige publieksfunctie (o.a. theaters en de aankomst- en vertrekhal op de luchthaven Schiphol). Incidenttype grote branden in bijzonder hoge gebouwen (25 verdiepingen of meer, of wel een bouwhoogte van meer dan 70 meter), of ondergrondse bebouwing Voorbeelden van bijzonder hoge gebouwen zijn: grote woon- en of kantoortorens en de verkeerstoren op de luchthaven Schiphol. Voorbeelden van ondergrondse gebouwen zijn ondergrondse parkeergarages. In Kennemerland staat 1 gebouw in Haarlemmermeer van 25 verdiepingen of meer (Pharos- gebouw, 80 meter). Op verschillende plaatsen in Kennemerland (o.a. Haarlem, Haarlemmermeer, Schiphol) zijn diverse grote (ondergrondse) parkeergarages. De toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen in Kennemerland (o.a. in Haarlemmermeer, Haarlem) kunnen resulteren in meerdere hoge gebouwen en / of grote ondergrondse parkeergarages. Incidenttype branden in dichte binnensteden De regio heeft te maken met dichtbebouwde (oude) binnensteden. In de hele regio bevinden zich vele gemeentelijke, provinciale en rijksmonumenten (zie figuur 3 voor cultureel erfgoed). Vooral Haarlem kenmerkt zich door de vele monumentale gebouwen en collecties met een hoge culturele waarde. Voorbeelden hiervan zijn de Grote of St. Bavokerk / Müllerorgel, de kathedrale basiliek St. Bavo, het Teylers Museum en het Frans Hals Museum. De brandbestrijding kan door de minder goede bereikbaarheid, doorgaans snelle brandontwikkeling en -uitbreiding en culturele waarde worden gecompliceerd. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 15 van 71

91 Figuur 3. Cultureel erfgoed (Rijksmonumenten) in Kennemerland Incidenthistorie De afgelopen vier jaar hebben zich binnen de Veiligheidsregio Kennemerland meer dan 20 zeer grote branden voorgedaan. Bijzondere en ernstige branden voor die periode zijn onder andere in bij twaalf woningen in Haarlemmermeer (Hoofddorp, 2007) en in bij een ondergrondse parkeergarage in (Haarlem De Appelaar, 2010). In 2005 vielen bij een brand in het cellencomplex voor gedetineerde illegalen in Schiphol-Oost elf doden en vijftien gewonden. Ook gebeuren regelmatig branden buiten de regio, waarvan Kennemerland de effecten (rook) ondervindt. Bijvoorbeeld brand Hillegom met effect op Haarlemmermeer (2016). Conclusie Alle genoemde gebouwtypen zijn ruim vertegenwoordigd in de regio. Daarbij laat de incidenthistorie in Kennemerland zien dat dergelijke incidenten in de toekomst niet uit te sluiten zijn. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 16 van 71

92 Het incidenttype grote branden in gebouwen met niet- of verminderd zelfredzame personen omdat dit incidenttypen mede maatgevend voor de capaciteiten van de veiligheidsregio (brandweer) worden geacht. 3.2 Crisistype instorting van grote gebouwen Dit crisistype omvat instortingen van gebouwen, bouwwerken en/of (civieltechnische) kunstwerken door velerlei oorzaken. Te denken valt aan: Gebrekkige bouwconstructie of overbelasting; Explosie door interne of externe oorzaak (waaronder aardgasexplosie, munitie-explosies, stofexplosies en bomaanslagen); Grondverzakkingen, onder andere door mijnbouw. Instortingen van tunnels worden hier niet behandeld. Ook instorting als gevolg van een terroristische aanslag wordt hier niet meegenomen. Onderscheid incidenttypen Incidenttypen die bij dit crisistype worden onderscheiden, zijn: 1. instorting door explosies; 2. instorting door gebreken in de constructies. Incidenthistorie De afgelopen vier jaar is 6 keer een melding in Kennemerland gemaakt van een explosief uit de Tweede Wereldoorlog. Het betrof Velsen (3x), Heemskerk (2x) en Haarlemmermeer (1x). Vooral Velsen ervaart het risico van explosieven uit de Tweede Wereldoorlog als een belangrijk aandachtspunt. Gemeenten houden zelf toezicht op de sanering van explosieven uit WO II. Ook heeft zich tweemaal een instorting of verzakking van een flatgebouw voorgedaan in Kennemerland. Bij deze incidenten zijn geen gewonden of doden gevallen. Het opschalingniveau was maximaal GRIP 2. Buiten de regio: het kraanincident Alphen aan den Rijn (2015) kan ook binnen deze categorie worden geplaatst. Conclusie Er worden regelmatig bommen uit de Tweede Wereldoorlog gevonden in de regio. Instortingen kunnen voorkomen in de regio. De uitwerking uit het risicoprofiel 2012 wordt niet meer opgenomen in het risicoprofiel 2018, omdat dit volgens de experts weinig toevoegt aan de binnen dit maatschappelijk thema uitgewerkte scenario s. 3.3 Overzicht thema gebouwde omgeving Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland Uitwerking in RRP 1 Brand in kwetsbare 1.1 Grote branden in gebouwen met x 2012/2018 objecten niet- of verminderd zelfredzame personen 1.2 Grote branden in gebouwen met x een grootschalige publieksfunctie 1.3 Grote branden in bijzonder hoge x 2012 gebouwen (25 verdiepingen of meer) of ondergrondse bebouwing 1.4 Branden in dichte binnensteden x 2 Instorting van grote 2.1 Instorting door explosies x 2012 gebouwen 2.2 Instorting door gebreken in de constructies x Tabel 5. Overzicht relevante crisis- en incidenttypen voor thema gebouwde omgeving Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 17 van 71

93 4. Technologische omgeving Binnen dit maatschappelijk thema worden de volgende crisistypen onderscheiden: 1. ongevallen met brandbare / explosieve stof in open lucht; 2. ongevallen met giftige stof in open lucht; 3. stralingsincidenten. 4.1 Crisistype ongevallen met brandbare of explosieve stof in open lucht Het hierboven beschreven beeld laat zien dat brandbare stoffen in Kennemerland vooral brandbare vloeistoffen en gassen betreffen: kerosine, gasolie, benzine, LPG, propaan. Onderscheid incidenttypen Dit crisistype maakt onderscheid in de volgende incidenttypen: 1. incident vervoer weg; 2. incident vervoer water; 3. incident spoorvervoer; 4. incident transport buisleiding; 5. incident stationaire inrichting. Incidenten bij grote opslagen van brandbare vloeistoffen en gassen Op het Schiphol terrein bevindt zich bij AFS een omvangrijke opslag van vliegtuigbrandstof (kerosine). In het Amsterdamse Havengebied vindt een uitbreiding plaats van terminals voor de opslag van brandbare vloeistoffen en gassen. Deze bedrijven hebben zich voor de rampenbestrijding verenigd in Amsterdam Mutual Aid System (AMAS). Bij de publiek-private samenwerking Amsterdam Ymond Mutual Aid (AYMA) bundelen deze verenigde bedrijven en de brandweerkorpsen van Amsterdam- Amstelland, Kennemerland en Schiphol hun krachten ten aanzien van brandbestrijding bij grote tank- en tankputbranden. Incidenthistorie De incidenthistorie voor ongevallen met brandbare en explosieve stoffen is in Kennemerland beperkt. In 2002 is brand geweest bij de cokesgasleiding op het terrein van Tata Steel (toen nog Corus). Bij werkzaamheden ontstond een lek. Het gas ontstak direct waardoor een fakkelbrand ontstond. Twee werknemers raakten zwaar gewond. Het duurde een dag voordat de lekkage was verholpen. In februari 2011 woedde in het Westelijk Havengebied een grote brand bij de chemicaliënopslag Diergaarde Chemical Storage. De afgelopen vier jaar hebben zich in Kennemerland geen ernstige ongevallen bij het transport over het spoor, over het water, over de weg en door buisleidingen voorgedaan. In 2011 lekte een binnenvaarttanker ongeveer liter stookolie op het Noordzeekanaal. In het Westpoortgebied (Masterdam) bevinden zich enkele Brzo bedrijven. Hier zijn de afgelopen jaren enkele incidenten geweest: Lekkage Ponton Benzinetank Eurotank (2013), Explosie Chemtura (2016), Emissie SO 3 Sonneborn (2017). Dergelijke incidenten kunnen effecten voor Kennemerland hebben. Buitenlandse incidenthistorie: Dagenlang brand en explosies bij een complex van opslagtanks (benzine) in Buncefield (Engeland 2005). Conclusie Uit de inventarisatie blijkt dat incidenten met brandbare en/of explosieve stoffen mogelijk zijn in Kennemerland. Opslag en gebruik van brandbare/explosieve stoffen bij stationaire inrichtingen vindt plaats in de hele regio, waarbij de kerosine opslag bij AFS bijzondere aandacht verdient. Ook de grote opslagen in het Westelijk Havengebied van Amsterdam kunnen bij incidenten effect hebben op Kennemerland. Het incidenttype incident bij een stationaire inrichting wordt uitgewerkt voor dit risicoprofiel. Het scenario tankputbrand wordt maatgevend geacht voor de crisisbeheersingsorganisatie, zowel voor proactie en preventie als de incidentbestrijding. De uitwerking van de tankputbrand bij AFS is representatief voor ongevallen met brandbare stoffen, rook bij brand, Brzo, AMAS-AYMA, continuïteit Schiphol en verplichte planvorming. Het incidenttype incident bij transport via buisleiding was in het risicoprofiel 2012 bedoeld als representatief voor transport van gevaarlijke Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 18 van 71

94 stoffen, maar wordt in dit risicoprofiel 2018 niet meer opgenomen, omdat dit volgens de experts weinig toevoegt aan de binnen dit maatschappelijk thema uitgewerkte scenario s. 4.2 Crisistype ongevallen met giftige stof in open lucht Onderscheid incidenttypen Dit crisistype maakt onderscheid in de volgende incidenttypen: 1. incident vervoer weg; 2. incident vervoer water; 3. incident spoorvervoer; 4. incident transport buisleiding; 5. incident stationaire inrichting. Bij KLM Engineering & Maintenance (Schiphol Oost) worden giftige vloeistoffen opgeslagen en gebruikt voor de galvanisatie van vliegtuigonderdelen. Op de risicokaart is zichtbaar (figuur 3) dat ongevallen met giftige stoffen in de open lucht vooral in het IJmond-gebied mogelijk zijn. Op het terrein van Tata Steel is een gasdistributiesysteem (bovengrondse buisleidingen) voor o.a. hoogovengas, dat voor een deel uit brandbare en giftige koolmonoxide bestaat. Tata Steel levert dit gas via dit systeem als brandstof aan de NUONenergiecentrale. Dit bedrijf ligt naast het Tata Steel terrein. Verder moeten worden genoemd de opslagen bij HIM Chemie (gemeente Velsen) en Temati (gemeente Beverwijk), waarbij brand met giftige verbrandingsproducten kan ontstaan. De risicokaart laat ook zien dat de effecten bij ernstige incidenten bij deze inrichtingen tot buiten het bedrijventerrein kunnen reiken. Figuur 4. Verschillende risico s met gevaarlijke stoffen in het IJmond-gebied. (bron: Risicokaart Noord-Holland) Conclusie Alle incidenttypen met giftige stoffen kunnen zich voordoen in Kennemerland. Voor dit crisistype wordt het incidenttype incidenten met giftige stoffen bij stationaire inrichtingen uitgewerkt. De uitwerking van het scenario leidingbreuk hoogovengas bij Tata Steel wordt als representatief en exemplarisch voor incidenten bij Brzo-bedrijven. Het gaat hierbij om een ongeval met en verspreiding van giftige stoffen, waarbij waarschuwen bevolking noodzakelijk is. Het is een wettelijke verplichting dat de veiligheidsregio een rampbestrijdingsplan heeft voor Brzo-bedrijven (van de zware categorie). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 19 van 71

95 De motivatie daarvoor is dat de regio zeven Brzo-bedrijven en verschillende Bevi-bedrijven herbergt. Sinds 2016 is op het Polanenpark (bedrijventerrein) in Haarlemmerliede en Spaarnwoude het Brzo-bedrijf Air Products gevestigd. Het is een vul- en distributiestation voor medische en industriële gassen. 4.3 Crisistype stralingsincidenten Dit risicoprofiel gaat niet in op de gevolgen van al dan niet opzettelijk gebruik van kernwapens. Ook grote buitenlandse kernrampen, zoals die van Tsjernobyl in 1986 en Japan in 2011 zijn niet meegenomen in dit regionale risicobeeld. De mogelijke effecten van dergelijke kernrampen overstijgen de regionale schaal. Onderscheid incidenttypen In dit crisistype wordt onderscheid gemaakt in A- en B-objecten. In Kennemerland bevinden zich geen zogenoemde A-objecten. Het dichtstbijzijnde is de onderzoeksreactor van het ECN in Petten waar radionucliden voor medische en onderzoeksdoeleinden worden vervaardigd. Vanuit Petten (Veiligheidsregio Noord-Holland Noord) vindt wereldwijde distributie hiervan plaats, vooral over de A9 en voor een groot deel naar Schiphol. In Kennemerland betreft het vooral laboratoria bij verschillende ziekenhuizen en plaatsen waar met (kleine hoeveelheden) radioactieve stoffen gewerkt wordt (bijvoorbeeld Halliburton en Schlumberger in IJmuiden, gemeente Velsen). De effecten van een ongeval zullen beperkt blijven tot lokaal niveau. Incidenthistorie Uit de VRK-gegevens van de afgelopen jaren blijkt dat er zich geen grote incidenten met radioactieve stoffen hebben voorgedaan. In 2017 is een brand bij een recycling bedrijf in Beverwijk geweest, waarbij een zeer kleine hoeveelheid radioactieve stof is vrijgekomen. De stof heeft zich niet kunnen verspreiden. Conclusie Dit crisistype kan voorkomen in de regio. Voor dit risicoprofiel wordt het vooralsnog niet uitgewerkt. Radioactieve stoffen spelen een minder grote rol, afgezien van de transporten door de regio vanuit Petten (o.a. over A9 en naar Schiphol). 4.4 Overzicht thema technologische omgeving Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland 1 Ongevallen met brandbare/ explosieve stof in open lucht 2 Ongevallen met giftige stof in open lucht Uitwerking in RRP 1.1 Incident vervoer weg x 1.2 Incident vervoer water x 1.3 Incident spoorvervoer x 1.4 Incident transport buisleiding x Incident stationaire inrichting x 2012/ Incident vervoer weg x 1.2 Incident vervoer water x 1.3 Incident spoorvervoer x 1.4 Incident transport buisleiding x Incident stationaire inrichting x 2012/ Stralingsincidenten 3.1 Incident A-objecten: centrales n.v.t. 3.2 Incident A-objecten: nabije n.v.t. centrales (grensoverschrijdend) 3.3 Incident A-objecten: scheepvaart met kernenergie en nucleair defensiemateriaal n.v.t 3.4 Incident B-objecten: vervoer grote eenheden radioactief materiaal 3.5 Incident B-objecten: overige nucleaire faciliteiten, brandklasse i 3.6 Incident B-objecten: overige nucleaire faciliteiten, brandklasse ii n.v.t n.v.t n.v.t Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 20 van 71

96 Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland 3.7 Incident B-objecten: overig vervoer x 3.8 Incident militaire terreinen en n.v.t transport nucleair materiaal Tabel 6. Overzicht relevante crisis- en incidenttypen voor thema technologische omgeving Uitwerking in RRP Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 21 van 71

97 5. Vitale infrastructuur en voorzieningen De afhankelijkheid van burgers, diensten en bedrijven van zogenoemde vitale infrastructuren is groot. Het gaat om voorzieningen, producten en diensten die, als zij uitvallen, grote maatschappelijke ontwrichting, economische schade en slachtoffers veroorzaken. Bij de nationale risicobeoordeling is geconcludeerd dat de veiligheidsregio s en de vitale sectoren zich gezamenlijk moeten voorbereiden op uitval van dienstverlening en samenwerking in crisissituaties. Binnen dit maatschappelijk thema worden de volgende crisistypen onderscheiden: 1. verstoring energievoorziening; 2. verstoring drinkwatervoorzieningen; 3. verstoring rioolwaterafvoer en afvalwater; 4. verstoring ICT; 5. verstoring afvalverwerking; 6. verstoring voedselvoorziening. 5.1 Crisistype verstoring energievoorziening Voor het regionaal risicoprofiel zijn vooral scenario s met betrekking tot elektriciteit relevant. Een dreigende en een onverwachte stroomstoring kunnen voor een belangrijk deel gezamenlijk met afhankelijkheden zoals uitval gas en uitval ICT worden geanalyseerd. Een geplande afschakeling vergt vooral veel voorbereiding, terwijl een onverwachte stroomstoring vooral aanspraak op repressieve capaciteiten maakt. Onderscheid incidenttypen Incidenttypen bij dit crisistype zijn: 1. uitval gasvoorziening; 2. uitval elektriciteitsvoorziening; 3. uitval olievoorziening. Incidenttype uitval gasvoorziening (aardgas) Gasunie beheert de gasverdeelstations en transportleidingen in de regio van waaruit de distributie van gas wordt geregeld. De gasdistributie aan de bedrijven, instellingen en particulieren gaat via het leidingennet van Gasunie. De verkoop van aardgas vindt plaats door middel van de energiebedrijven (Nuon, Essent, RWE etc.). De hoge druk aardgasleidingen en de gasverdeelstations zijn opgenomen op de professionele risicokaart. In Beverwijk bevindt zich een compressorstation van de Gasunie. In een compressorstation wordt de druk in de transportleidingen op peil gehouden. Het compressorstation valt onder het Besluit Risico s Zware Ongevallen (Brzo). De provincie Noord-Holland heeft subsidie verleend aan 10 groengas vulpunten in Noord-Holland. Binnen Kennemerland is Schoteroog een zg. groengas winpunt. Bij deze voormalige stortplaats en de naastgelegen rioolwaterzuivering wordt gas gewonnen. Medio 2011 zal groengas van aardgaskwaliteit in het aardgasnetwerk worden ingevoerd. De hoeveelheid gas is voldoende om ongeveer huishoudens te voorzien. Incidenttype uitval elektriciteitsvoorziening De invloed van de veiligheidsregio op de continuïteit van de elektriciteitsvoorziening is zeer beperkt. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt primair bij de netbeheerders. De gevolgen van stroomuitval kunnen wel verstrekkend zijn voor de veiligheidsregio. In Kennemerland staat 1 grote elektriciteitscentrale in Velsen-Noord. Deze elektriciteitscentrale van energiebedrijf Nuon heeft een productiecapaciteit van meer dan 250 Megawatt. De elektriciteit wordt opgewekt met hoogovengas en aardgas. Op diverse plaatsen in de regio en in de Noordzee staan windmolens voor de opwekking van elektriciteit. De ambitie van de provincie Noord-Holland is om een prominent deel van de benodigde elektriciteit op te wekken door windmolens. Kennemerland behoort niet tot de zoekgebieden voor grootschalige windenergieprojecten. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 22 van 71

98 Bij uitval van de elektriciteit kunnen de gevolgen groot zijn. Bij huishoudens vallen koeling en centrale verwarming uit. Bij ziekenhuizen kunnen daarnaast medische installaties uitvallen. In grote gebouwen en winkelcentra vallen liften, brandbeveiliging- en inbraakbeveiligingsinstallaties uit. Ook kunnen er ketengevolgen zijn, gevolgen voor andere sectoren. Op de weg kunnen storingen van de verkeerssystemen files en ongevallen veroorzaken. Ook kunnen andere vitale sectoren worden getroffen, zoals de ICT en drinkwatervoorziening. Hulpdiensten zijn telefonisch niet bereikbaar. In sommige gevallen zullen scholen en winkels moeten sluiten vanwege het niet functioneren van verwarming, betaling- en beveiligingssystemen. Vitale en kwetsbare bedrijven en gebouwen zijn voorzien van noodstroomvoorzieningen. De praktijk wijst uit dat een deel van deze voorzieningen niet functioneert of na korte tijd storing vertoont. Incidenttype uitval olievoorziening Olieschaarste is in hoofdzaak een nationaal probleem. Er bestaat veel overlap tussen de gevolgen van stroomstoring en gasuitval. Experts beoordelen een stroomstoring als meer kritisch: voor gas bestaat in tegenstelling tot elektriciteit enige buffercapaciteit, bovendien vallen elektrische geregelde gasapparaten bij stroomuitval ook uit (bijvoorbeeld cv-installaties). In Kennemerland zijn geen grote hoeveelheden aardolie of andere stoffen aanwezig die voor de regionale en landelijke energievoorziening van belang zijn. Voor de defensie inrichtingen gelden eigen regelingen t.a.v. strategische voorraden. Aircraft Fuel Supply (AFS) heeft op het Schipholterrein een eigen voorraad kerosine in beheer en levert brandstof aan de vliegmaatschappijen. Deze voorraad is niet bestemd om energie mee op te wekken. Incidenthistorie Gasvoorziening Kennemerland is enkele keren getroffen door uitval gas (2012 Wijk aan Zee, 2015 Velsen Noord). In Velsen Noord duurde de storing enkele dagen. In Apeldoorn waren in 2014 twee omvangrijke en gasstoringen die enkele dagen duurden. Kleine incidenten doen zich wel eens voor, bijvoorbeeld het per ongeluk kapot trekken van een kleine gasleiding bij bouwwerkzaamheden. Het zogenaamde Klic-systeem, waarin elke uitvoerder kan zien of er leidingen in zijn werkgebied zijn, verkleint het risico op dit incidenttype. Elektriciteitsvoorziening Brand Hoogspannings-verdeelstation 26 (2017) Uitval elektriciteit in NH (2015) Stroomstoring, met o.a. verstoring van bediening sluizen (2017) Buiten de regio: in 2015 moest het VUMC gedeeltelijk worden ontruimd vanwege problemen met de stroomvoorziening, die het gevolg waren van een gesprongen waterleiding. Elders in het land zijn verschillende grotere stroomstoringen geweest (Haaksbergen 2005, Bommelerwaard Kleine incidenten doen zich in de regio wel eens voor, bijvoorbeeld lokale elektriciteitsuitval vanwege graafwerkzaamheden. In september 2011 kwamen in Hoofddorp en omgeving ongeveer huishoudens enkele uren zonder stroom te zitten als gevolg van een brand in een onderstation. Olievoorziening In deze periode hebben zich geen ernstige incidenten voorgedaan met betrekking tot de levering van aardolieproducten. Conclusie Van dit crisistype zijn de incidenttypen uitval gasvoorziening en uitval elektriciteitsvoorziening voor de regio Kennemerland van belang. Landelijk wordt prioriteit toegekend aan crises door uitval van vitale sectoren. Zij zouden moeten worden uitgewerkt voor het regionaal risicoprofiel. Er moeten echter keuzes worden gemaakt. Voor dit risicoprofiel wordt het incidenttype uitval elektriciteitsvoorziening uitgewerkt. Dit incidenttype heeft mogelijk grote gevolgen voor de samenleving en ook de gevolgen voor andere (vitale) sectoren kunnen groot zijn. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 23 van 71

99 5.2 Crisistype verstoring drinkwatervoorzieningen Drinkwater is voor de mens een primaire levensbehoefte. Drinkwater wordt naast consumptie voor de mens tevens gebruikt voor andere huishoudelijke doeleinden, proceswater, bluswater en consumptiewater voor dieren. De continuïteit en kwaliteit van de levering van drinkwater zijn geregeld in de Leveringsplannen van de waterbedrijven. In de regio Kennemerland wordt het drinkwater verzorgd door PWN en Waternet. Waternet voorziet binnen Kennemerland Heemstede en Schiphol. Amsterdam wordt voor 2/3 van drinkwater uit de duinen (Amsterdamse Waterleidingduinen) voorzien. Indien de kwaliteit van het drinkwater onvoldoende is, of de distributie verstoord is, moet op een andere manier in drinkwater worden voorzien. PWN en Waternet zijn voorbereid op noodsituaties. Bij uitval van het normale productieproces of distributiesysteem leveren zij nooddrinkwater (uit andere leveringsgebieden of flessenwater). Een kortstondige uitval van enkele uren leidt nog niet tot problemen, mits voor de betrokkenen voldoende duidelijk is wat de impact en duur van het incident is. In geval van een langduriger uitval moeten maatregelen getroffen worden. Onderscheid incidenttypen Incidenttypen die bij dit crisistype behoren, zijn: 1. uitval drinkwatervoorziening (kwantiteit); 2. verontreiniging drinkwaternet (kwaliteit, bacteriologisch en/of fysisch-chemisch); 3. (dreigende) verstoring door terrorisme. Incidenthistorie In 2007 gold er in een groot deel van de regio een kookadvies voor het drinkwater als gevolg van een besmetting met Escherichia coli. De afgelopen vier jaar hebben zich in Kennemerland geen grote incidenten voorgedaan met betrekking tot de drinkwatervoorziening. In het land: Vanwege de pyrazolvervuiling werd in 2015 door een aantal waterbedrijven geen Maaswater meer gebruikt voor drinkwater. Conclusie Van dit crisistype zijn de drie onderscheiden incidenttypen allen van belang voor de regio Kennemerland en zouden moeten worden uitgewerkt voor het regionaal risicoprofiel. Het incidenttype uitval drinkwatervoorziening wordt verder uitgewerkt, mede gezien de landelijke prioriteit die aan dergelijke crises toegekend wordt. Drinkwater is een primaire levensbehoefte. Uitval van deze sector heeft mogelijk grote maatschappelijke gevolgen en kan andere sectoren beïnvloeden. 5.3 Crisistype verstoring rioolwaterafvoer en afvalwater Onderscheid incidenttypen Incidenttypen bij dit crisistype: 1. uitval rioleringssysteem; 2. uitval afvalwaterzuivering. Incidenthistorie De afgelopen vier jaar hebben zich geen ernstige incidenten voorgedaan met betrekking tot de uitval van het rioleringssysteem of uitval van de afvalwaterzuivering. Hevige regenval heeft wel incidenteel geleid tot lokale wateroverlast. Het gemeentelijke beleid om onder andere oude rioleringen te vervangen en de opvang van hemelwater los te koppelen van het afvalwaterriool is een belangrijke beheersmaatregel die de risico s verkleint. Conclusie Dit crisistype kan zich voordoen in Kennemerland. Voor dit risicoprofiel wordt het echter vooralsnog niet uitgewerkt. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 24 van 71

100 5.4 Crisistype verstoring ICT Cyberdreigingen zijn als thema uitgewerkt in het Nationaal Veiligheidsprofiel Cyberdreiging wordt in dit risicoprofiel uitgewerkt vanwege de mogelijk flinke impact die het op regionaal niveau kan hebben. Cyberincidenten zijn een aparte vorm van het crisistype Uitval ICT worden dan ook onder dit crisistype geschaard. De actualiteit laat zien dat de overheidsdiensten, vitale sectoren, bedrijven en particulieren kwetsbaar zijn voor verstoringen door cyberincidenten. Cyberincidenten kunnen uitgroeien tot een crisis wanneer de samenleving als geheel daarvan de gevolgen ondervindt. Hoewel verstoringen van IT vaak onbedoeld zijn of technische oorzaken kunnen hebben, wordt in de context van dit risicoprofiel vooral gedacht aan opzet door kwaadwillenden. In dat geval is sprake van cybercriminaliteit. Cyberincidenten kunnen op verschillende manieren worden bewerkstelligd, zoals: door malware: een verzamelnaam voor spyware, keyloggers, (spear-)phishing, pharming (omleiden naar andere, malafide website), virussen, Trojan horses, botnets, ransomware, Politievirus etc.; door hacks van accounts en systemen (servers); door een DDoS ( distributed denial of service ) aanval. Niet alleen de samenleving als geheel kan worden getroffen door een cyberincident, maar de hulpverlenings- en crisisbeheersingsprocessen van de veiligheidsregio kunnen ook worden geraakt. De continuïteit van het functioneren van de veiligheidsregio kan in gevaar komen. Continuïteit van hulpverlening en crisisbeheersing zijn van vitaal belang voor de samenleving. Om die reden worden de kwetsbaarheden hiervan ook beoordeeld. Het gaat bij dit crisistype om netwerksystemen voor openbaar gebruik en ten behoeve van vitale infrastructuur. Netwerksystemen voor een specifieke bedrijfstak vallen hier niet onder. De maatschappelijke afhankelijkheid van de ICT-sector ontwikkelt zich in een sneltreinvaart. Hierdoor treden veranderingen op in productie, distributie en gebruik, zowel nationaal als internationaal. Betrouwbaarheid, beschikbaarheid en een veilig gebruik komen steeds meer onder druk te staan, mede doordat criminele activiteiten zich verplaatsen naar deze sector (cybercrime). Voorbeelden hiervan zijn het infiltreren in netwerken en phishingsites. Phishing is een techniek waarbij iemand probeert om mensen naar misleidende webpagina s te lokken waar persoonlijke informatie en creditcardgegevens kunnen worden verzameld ten behoeve van criminele activiteiten. Deze vormen van gegevens- en identiteitsdiefstal op internet nemen steeds grotere vormen aan en treffen zowel burgers als vitale bedrijven en sectoren. ICT is essentieel voor dataverkeer en veel bedrijfsprocessen, waardoor uitval of verstoring tot grote problemen kan leiden. Een langdurige storing van het elektronisch betalingsverkeer kan ontwrichting van de dagelijkse gang van zaken tot gevolg hebben. Onderscheid incidenttypen Incidenttype bij dit crisistype is: uitval voorzieningen voor spraak- en datacommunicatie. Relatie met andere risico s Cyberincidenten manifesteren zich in eerste instantie in het ICT-domein, maar kunnen voor grote impact zorgen in vele andere domeinen. Gevoelige informatie over personen of over bedrijfsprocessen kan worden gestolen, gegijzeld of gepubliceerd. Bedrijfsprocessen bij vitale sectoren kunnen verstoord raken, wat een verstoring van het dagelijks leven of de continuïteit van de samenleving kan veroorzaken. Ook de gezondheidszorg (ziekenhuizen) bijvoorbeeld is kwetsbaar gebleken. De cyberomgeving wordt ook gebruikt bij zg. hybride dreiging. Manipulatie van data en informatie kan door buitenlandse mogendheden of terroristen worden gebruikt om politieke processen te beïnvloeden. Hier dient zich een nieuw probleem aan: de territoriale integriteit en staatsrechtelijke soevereiniteit komen in een nieuw daglicht te staan. Incidenthistorie De afgelopen vier jaar hebben zich in Kennemerland enkele kleinere incidenten voorgedaan met betrekking tot dit crisistype. Zo was er een gedeeltelijke uitval telefonie in Uitval voorzieningen voor spraak- en datacommunicatie betreft (inter)nationale netwerken en is niet gebonden aan het geografisch gebied van Kennemerland. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 25 van 71

101 Op het gebied van malware zijn veel gevallen bekend, enkele voorbeelden betreffen: In februari 2017 waart het Wannacry-virus (ransom) wereldwijd rond: computers en servers in 150 landen (w.o. Nederland). Het Petya-virus (ransomware, 2017) treft duizenden slachtoffers in 65 landen. Nederland is een van de grootste slachtoffers. In 2017 wordt op een hackaton een communicatie-auto van de brandweer gehackt in Flevoland. Het ging hier om een gecontroleerde hack op verzoek van de brandweer. Conclusie Dit crisistype kan zich voordoen in Kennemerland. Het zou verder moeten worden uitgewerkt voor het regionaal risicoprofiel, ook gezien de landelijke prioriteit die aan dergelijke crises toegekend wordt. 5.5 Crisistype verstoring afvalverwerking Onderscheid incidenttypen Incidenttypen bij dit crisistype zijn: 1. uitval afvalinzameling; 2. uitval afvalverwerking. Afvalstromen in Nederland bestaan uit: huishoudelijk afval 15%, industrieel afval 36%, bouwafval: 34% en afval van zuiveringsinstallaties/landbouw 15% (Ministerie van VROM). Uitval van afvalinzameling kan leiden tot ophoping van afval op straat. Door opeenhoping en verspreiding van afval in de openbare ruimte ontstaat een toenemende kans op ongedierte, infectiegevaar en verspreiding van ziekten. Dit kan een gevaar kan opleveren voor de volksgezondheid. Doordat de verschillende afvalverwerkers (verbrandingsovens) met elkaar samenwerken zal de overlast tijdelijk van aard zijn en zal het probleem na verloop van tijd opgelost worden via de normale samenwerkingsverbanden. De uitvoering van afvalverwerking is door de meeste gemeenten uitbesteed aan afvalverwerkingsbedrijven, waarvan de deelnemende gemeenten aandeelhouder zijn. Het verwerken van afval geschied op verschillende plaatsen in en buiten Kennemerland, afhankelijk van samenstelling en herkomst van het ingezamelde afval. In Kennemerland zijn geen afvalverbrandingsovens of in gebruik zijnde stortplaatsen voor huishoudelijk afval. Instellingen en bedrijven uit de private sector regelen zelf hun afvalverwijdering, meestal via een afvalverwerkingsbedrijf. Incidenthistorie De afgelopen vier jaar hebben zich binnen de VRK geen ernstige incidenten voorgedaan met betrekking tot afvalinzameling of afvalverwerking. Het optreden van dit incidenttype is afhankelijk van een aantal factoren (omgevingsfactoren en weersomstandigheden bijvoorbeeld gladheid). De kans op optreden wordt niet waarschijnlijk geacht. De gemeenten zijn primair verantwoordelijk voor het verzamelen en verwerken van huishoudelijk en gemeentelijk afval. Conclusie Dit crisistype kan zich voordoen in Kennemerland. Voor dit risicoprofiel wordt het vooralsnog niet uitgewerkt. 5.6 Crisistype verstoring voedselvoorziening De voedselvoorziening, meer specifiek de beschikbaarheid van basisvoedingsmiddelen en essentiële voedingsstoffen, is een primaire levensbehoefte. De voedselproductie en voedseldistributie zijn geografisch gespreid, waardoor de kans op dit crisistype aanzienlijk is verkleind. In geen van de takken van de voedingsbranche zal door het uitvallen van een grote productielocatie de voedselvoorziening direct in gevaar komen. Veel voedingsmiddelen kunnen in geval van nood vervangen worden door andere. Oorzaken voor het uitvallen van aanvoer en distributie kunnen gezocht worden in: staking, extreme weersomstandigheden of vervoersverboden in bepaalde gebieden (bijvoorbeeld door een dierziekte). Stagnatie en verstoring van de voedselvoorziening gebeurt zelden onverwacht. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 26 van 71

102 Onderscheid incidenttypen Incidenttypen bij dit crisistype zijn: 1. uitval aanvoer; 2. uitval distributie. Incidenthistorie In de afgelopen vier jaar hebben zich in Kennemerland geen ernstige incidenten voorgedaan met betrekking tot de voedselvoorziening. Conclusie Dit crisistype kan zich voordoen in Kennemerland. Er wordt vanuit gegaan dat een eventuele uitval van voedselaanvoer en distributie niet direct tot grote problemen zal leiden. Voor dit risicoprofiel wordt het daarom vooralsnog niet uitgewerkt. 5.7 Overzicht thema vitale infrastructuur en voorzieningen Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland Uitwerking in RRP 1 Verstoring 1.1 uitval gasvoorziening x energievoorziening 1.2 uitval elektriciteitsvoorziening x 2012/ Verstoring drinkwatervoorziening 3 Verstoring rioolwaterafvoer en afvalwater 1.3 uitval olievoorziening x 2.1 uitval drinkwatervoorziening x 2012/2018 (kwantiteit) 2.2 verontreiniging drinkwaternet x (kwaliteit, bacteriologisch en/of fysisch-chemisch) 2.3 (dreigende) verstoring door terrorisme x 3.1 Uitval rioleringssysteem x 3.2 Uitval afvalwaterzuivering x 4 Verstoring ICT 4.1 uitval voorzieningen voor spraak- x 2018 en datacommunicatie 5 Verstoring 5.1 Uitval afvalinzameling x afvalverwerking 5.2 Uitval afvalverwerking x 6 Verstoring 6.1 Uitval aanvoer x voedselvoorziening 6.2 Uitval distributie x Tabel 7. Overzicht relevante crisis- en incidenttypen voor thema vitale infrastructuur en voorzieningen Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 27 van 71

103 6. Verkeer en vervoer Binnen dit maatschappelijk thema worden de volgende crisistypen onderscheiden: 1. luchtvaartincidenten; 2. incidenten op water; 3. verkeersincidenten op land; 4. incidenten in tunnels. 6.1 Crisistype luchtvaartincidenten Dit crisistype omvat grote luchtvaartongevallen en betreft zowel civiele als militaire toestellen en zowel passagiers- als vrachttoestellen. Onderscheid incidenttypen In dit crisistype worden de volgende incidenttypen onderscheiden 1. incident bij start of landing op of om een luchtvaartterrein; 2. incident vliegtoestel bij vliegshows; 3. incident buiten het luchtvaartterrein. De regio Kennemerland heeft enkele luchthavens die zeer verschillen qua aard en omvang. De luchthavens in de regio zijn: luchthaven Schiphol; helihaven Ziekenhuis Beverwijk; helihaven Loodswezen IJmuiden; terrein voor Ultra Lichte Vliegtuigen in Beverwijk. De luchthaven Schiphol herbergt een aantal activiteiten en diensten die verband houden met (internationale) luchtvaart. Deze brengen eigen risico s met zich mee. In hoofdstuk 9 wordt een beschrijving gegeven van de verschillende risico s op en rond Schiphol. Relatie met andere risico s Dit crisistype kan een relatie hebben met het crisistype extreme weersomstandigheden, als mogelijke oorzaak (of als een van de factoren die bijdragen aan het ontstaan van dit scenario). Incidenthistorie Wereldwijde incidenthistorie toont aan dat verreweg de meeste luchtvaartongevallen op of nabij het vliegveld (in het verlengde van de start- en landingsbanen) plaatsvinden. Op en rond de luchthaven hebben zich diverse kleine en grote incidenten voorgedaan in de afgelopen jaren. In februari 2009 vond er tijdens de landing een ernstig ongeval plaats met een Boeing 737 van Turkish Airlines. Het passagierstoestel crashte voor de landingsbaan in het akkerland. Hierbij waren 9 doden en 86 gewonden te betreuren. Een botsing van vogels met de motoren van vliegtuig wordt birdstrike genoemd. Dit leidt in enkele gevallen tot een voorzorgslanding Diverse instanties (gemeenten, provincie, de luchthaven Schiphol) voeren specifiek beleid om de kans op birdstrike te verkleinen. De afgelopen jaren zijn er enkele (2-4 per jaar) meldingen van noodsituaties geweest waarvoor de veiligheidsregio anticiperend (proactief) is opgeschaald (VOS 2, 3 en 4 of GRIP 1), maar die een goede afloop hadden. In juli 2014 crashte vlucht MH17 boven Oekraïne. Alle inzittenden kwamen hierbij om het leven. Het incident had grote (inter)nationale impact en ook effecten op Schiphol. Verwanten die passagiers hadden weggebracht of na de crash naar Schiphol kwamen, werden op Schiphol opgevangen. Er was (inter)nationale media aandacht. Er was een intensieve samenwerking met het Rijk wat betreft de crisisbestrijding. In maart 2017 kwam een vliegtuig van Flybe na een harde landing naast de landingsbaan terecht. Er waren geen gewonden. De passagiers werden kort opgevangen op Schiphol. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 28 van 71

104 Conclusie Van dit crisistype worden de incidenttypen incident bij start of landing op of om een luchtvaartterrein en incident buiten het luchtvaartterrein van belang geacht vanwege het grote aantal vliegbewegingen (ca per jaar). Luchtvaartincidenten kunnen een grote impact hebben. Vliegshows vinden niet plaats vanaf Schiphol, en worden buiten beschouwing gelaten. 6.2 Crisistype incidenten op water Incidenten met gevaarlijke stoffen op (vracht)schepen worden behandeld bij de crisistypen genoemd onder het maatschappelijk type technologische omgeving (hoofdstuk 4). Incidenten met overig goederentransport over het water wordt in de Handreiking niet als apart incidenttype behandeld. Het gaat daarbij meestal om een relatief klein aantal betrokkenen. Onderscheid incidenttypen Dit crisistype omvat grote verkeersincidenten op het water en omvat de volgende incidenttypen: 1. incident waterrecreatie en pleziervaart; 2. incident beroepsvaart (anders dan met gevaarlijke stoffen, bijvoorbeeld incident met veerponten, rondvaartboten of draagvleugelboten); 3. incident op ruim water; 4. grootschalig duikincident. In Kennemerland zijn zes grotere (jacht)havens (meer dan 250 ligplaatsen): Beverwijk (1), Uitgeest (2), Velsen (3). In Haarlem zijn verschillende kleinere werven. Het relevante open water in Kennemerland is: De Noordzee (strook van maximaal 2 kilometer vanaf de kust); Het Noordzeekanaal en zijkanalen; De Ringvaart rond de Haarlemmermeer; Het Spaarne (inclusief de Mooie Nel); Het Uitgeester - Alkmaardermeer; Diverse vaarten (bijv. de Leidsevaart). Op deze wateren vinden zowel beroepsvaart als pleziervaart plaats. Voor de hierboven genoemde wateren, behalve de Noordzee en het Noordzeekanaal, is de gemeente of provincie nautisch beheerder en het hoogheemraadschap de beheerder van waterkwantiteit/peil, waterkwaliteit en waterkering. De bijzondere situaties voor de Noordzee en het Noordzeekanaal worden hieronder beschreven. De Noordzee De regio Kennemerland wordt aan de gehele westzijde begrensd door de Noordzee. Het gemeentelijk ingedeeld gebied reikt tot 1 kilometer vanaf de kust. De Noordzee wordt druk bevaren. In de literatuur worden onder meer de volgende incidentscenario s genoemd: brand op schip, aanvaring tussen vaartuigen, zinkend vaartuig, driftend vaartuig, verlies van lading (containers), milieu-incidenten en vondsten van bommen uit WO II door vissers. Het onlangs verschenen Incidentbestrijdingsplan Noordzee heeft tot doel de samenwerking bij hulpverlening op de Noordzee te verbeteren. Bij de hulpverlening zijn onder andere betrokken: de Kustwacht (Search & Rescue), Rijkswaterstaat (water en bodem) de KNRM, de reddingsbrigades en de veiligheidsregio (binnen gemeentelijk ingedeeld gebied). De regio Kennemerland heeft convenanten voor samenwerking met de reddingsbrigades afgesloten. In hoofdstuk 9 wordt een beschrijving gegeven van de risico s op en rond het Noordzeekanaal. Incidenthistorie Het aantal nautische incidenten op het Noordzeekanaal bedraagt gemiddeld 50 per jaar, het aantal waterkwaliteitsincidenten bedraagt gemiddeld 200 per jaar en het aantal stormvloedwaarschuwingen bedraagt gemiddeld 5 per jaar. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 29 van 71

105 Tussen 2011 en 2017 zijn er weinig grote incidenten geweest op het Noordzeekanaal. De meeste incidenten hebben beperkte impact. Aanvaring tussen tanker en cruiseschip (2017), beperkte impact. Ook bij Sail 2015 was het aantal incidenten op het water klein en is er snel en adequaat ingegrepen. Scheepsbranden: Machinekamerbrand op zeeschip Wim Thomassenhaven (2013), brand op SCH114 (2014). Een van de grootste scheepsbranden in Kennemerland is die van de fabriekshektrawler Willem van der Zwan (2007) in Velsen-Noord. Na drie dagen kon het sein brandmeester worden gegeven. Elders in het land: binnenvaarttanker ramt stuw in de Maas bij Grave (2016), met grote bovenregionale impact op waterstanden. Conclusie Alle incidenttypen op het water zijn relevant voor Kennemerland, zowel op binnenwateren en het Noordzeekanaal als op zee. Vanwege de hoeveelheid scheepvaartverkeer (grote cruiseschepen, geoderenvervoer) en de grote economische betekenis daarvan is een incident op het Noordzeekanaal verder uitgewerkt. De daar aanwezige risico s deelt Kennemerland grotendeels met andere veiligheidsregio s (Amsterdam-Amstelland en Zaanstreek-Waterland). Ook bij NZK speelt cyber en terroristische dreiging een rol. Het Noordzeekanaal herbergt in het omliggende gebied een groot aantal risicodragende activiteiten. Vandaar dat het gehele Noordzeekanaalgebied als risico-hotspot kan worden aangemerkt (zie bijlage bij dit deelrapport). 6.3 Crisistype verkeersincidenten op land Dit crisistype omvat grote verkeersincidenten op het land. Het gaat hier om incidenten waarbij veel personen zijn betrokken. De effecten van incidenten in spoortunnels, verkeerstunnels, bustunnels en ondergrondse stations worden bij het aparte crisistype 'incidenten in tunnels' belicht. Incidenten bij het vervoer van gevaarlijke stoffen worden behandeld onder de crisistypen van het thema technologische omgeving. Onderscheid incidenttypen De volgende incidenttypen worden onderscheiden: 1. incident wegverkeer (bijvoorbeeld grote verkeersongevallen met veel slachtoffers); 2. incident treinverkeer (bijvoorbeeld ontsporen reizigerstrein met veel slachtoffers). Incidenttype incident wegverkeer In de regio Kennemerland speelt het vervoer van personen en vracht een prominente rol. Het vervoer vindt zowel over de weg, het water en het spoor plaats. In de regio bevinden zich de volgende 9 rijkswegen: A2, A4, A5, A9, A22, A44, A200, A205 en A208. De totale lengte van de snelwegen bedraagt ongeveer 90 kilometer. In de regio bevinden zich daarnaast de volgende 11 provinciale wegen: N200, N201, N202, N205, N206, N207, N208, N232, N519 en N520. De verkeersintensiteit van deze rijkswegen en provinciale wegen is in, maar ook buiten de spitsuren, over het algemeen hoog. Incidenttype incident treinverkeer Met 170 km spoor en een aantal spoorknooppunten neemt spoor een belangrijke plaats in. Veel spoor is gelegen in relatief dichtbevolkt gebied. Door de regio lopen verschillende spoortrajecten waarover diverse typen treinen rijden, van sprinters tot internationale treinen en vrachttreinen. Enkele bijzonderheden op deze trajecten: Er is op de luchthaven Schiphol een ondergronds treinstation aanwezig. Er is een rangeerterrein bij station Beverwijk. Sinds de ammoniaktransporten over het spoor gestopt zijn (in 2010) wordt hier niet meer gerangeerd met gevaarlijke stoffen. Dit terrein heeft een aansluiting op het eigen (d.w.z. niet-openbare) spoorwegnet van Tata Steel (wat hier buiten beschouwing wordt gelaten). In Uitgeest worden rangeersporen gebruikt wanneer goederentreinen via de zogenaamde Zaanlijn dienen te rijden. Minimaal eenmaal per dag maakt een trein met afval vanuit Haarlem hier gebruik van. In Haarlem en Hoofddorp zijn opstelterreinen met onderhoudsvoorzieningen voor reizigersmaterieel. In Haarlem is een groot werkplaatsencomplex en aansluiting op het afvalstation. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 30 van 71

106 Incidenthistorie verkeersincidenten op het land In de periode hebben zich in Kennemerland enkele incidenten voorgedaan met betrekking tot het wegverkeer. In 2017 leidde een op zich kleine brand in een technische ruimte van de Schipholtunnel (A4) tot een enorm verkeersinfarct en enkele dagen beperkte mobiliteit over de A4. In 1997 vond bij Badhoevedorp een mistongeval plaats, waarbij over een afstand van 1 km in totaal 136 voertuigen waren betrokken. Er vielen twee doden en 49 gewonden (waarvan het merendeel ernstig). In 2014 gebeurde in Zeeland een kettingbotsing van 150 auto s met twee dodelijke slachtoffers op A58. Conclusie Van dit crisistype worden beide incidenttypen incident wegverkeer en incident treinverkeer van belang geacht voor de regio Kennemerland, vanwege de aanwezigheid van verschillende intensief gebruikte rijks- en provinciale wegen. Het scenario tunnelincident (met als gevolg langdurige stremming) op de A4 wordt door de experts aangemerkt als voldoende representatief voor incident wegverkeer. Vanuit dezelfde argumentatie wordt het scenario incident in spoortunnels en ondergrondse stations voldoende representatief geacht voor incidenten op het spoor en voor de samenwerking met Prorail. Het project Vrij Baan is op te vatten als opvolger van TIM (trein incident management). 6.4 Crisistype incidenten in tunnels Ongevallen in tunnels zijn gevaarlijker dan in de buitenlucht. Vluchten uit een tunnel is moeilijk en de bereikbaarheid van het incident voor de hulpdiensten is gecompliceerd. Brand of explosie kan grote schade aanrichten aan het materieel en de tunnelconstructie. Rook en gevaarlijke stoffen kunnen niet zo snel worden afgevoerd. De snelle hittetoename en de sterke rookontwikkeling maken het moeilijk gebruik te maken van de beperkte beschikbare vluchtmogelijkheden. Door de rook is het zicht slecht, is er al gauw te weinig zuurstof en kan er paniek ontstaan. Rijkswaterstaat, provincie Noord-Holland en Prorail hebben de afgelopen jaren veel inspanningen verricht om de tunnelveiligheid te verbeteren. Onderscheid incidenttypen Dit crisistype omvat: 1. incidenten in spoortunnels en ondergrondse stations; 2. incidenten in wegtunnels; 3. incidenten in tram- en metrotunnels. Incidenttype in spoortunnels en ondergrondse stations Er zijn twee spoortunnels in de regio: De Velserspoortunnel (totale lengte 3290 meter, waarvan meter tunnelbuis) op het traject Haarlem Uitgeest; De Schipholspoortunnel (lengte buis 1: 5781 meter, omslotendeel 5161 meter en buis 2: 5636 meter, omslotendeel 4710 meter) op de Schiphollijn (Weesp Amsterdam-Zuid - Leiden). Beide spoortunnels zijn bijzonder. De Velserspoortunnel heeft één tunnelbuis met treinverkeer in twee richtingen. Prorail heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in de veiligheid van de tunnel. De Schipholspoortunnel bestaat uit twee tunnelbuizen met elk twee sporen. De tunnel loopt onder de vertrekhal van Schiphol (Plaza), waar een ondergronds station is met wisselstraten. De Hogesnelheidslijn Zuid heeft in het zuiden van de regio een aquaduct onder de Ringvaart van de Haarlemmermeer. De tunnels onder het Noordzeekanaal maken onderdeel uit van de waterkering van dijkring 14 en dijkring 13. Incidenttype incidenten in wegtunnels In de regio bevinden zich verschillende autotunnels langer dan 250 meter: Wijkertunnel (A9); Velsertunnel (N207); Schipholtunnel (A4); Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 31 van 71

107 Waterwolftunnel (N201). Op het terrein van de luchthaven Schiphol zijn verschillende tunnels: De dienstentunnel Schiphol (wegtunnel) en een fietstunnel; lopen beide parallel aan de Schipholtunnel; de Kaagbaan tunnel (wegtunnel); de Abdijtunnel (voor de Zuidtangent bus); Buitenvelderttunnel (bustunnel). Ook is er in het zuiden van de regio een aquaduct van de rijksweg A4 onder de Ringvaart rond de Haarlemmermeer. Tenslotte is er een tunnel onder een taxibaan van Schiphol in de A5 (korter dan 250 meter). Incidenthistorie Spoortunnels In 2001 veroorzaakte een brand kortsluiting in de ondergrondse schakelruimte voor de energievoorziening van de bovenleiding in de Schipholspoortunnel. Daardoor werd binnen een half uur de spanning op de bovenleiding in de gehele tunnel automatisch afgeschakeld. Door deze brand, met rookontwikkeling, strandden zeven treinen in de tunnel; drie aan de perrons en vier treinen met reizigers in de tunnelbuizen. In deze periode heeft zich binnen de regio een aantal kleine incidenten in de Schipholspoortunnel voorgedaan. Het betrof vier keer een brandalarm of kleine brand. Er was één keer sprake van een gestrande trein, vanwege een kapotte bovenleiding. In 2009 was er een smeulbrand in de Schipholspoortunnel die vanzelf uitgegaan is. Er is geen sprake geweest van een gevaarlijke situatie, maar de rookontwikkeling is wel als bedreigend ervaren door reizigers en treinpersoneel. Brand in Schiphol tunnel (mrt 2017). Langdurige stremming Schipholtunnel door brand in technische ruimte 2017 RWS Buitenlandse incidenthistorie: De brand in de Mont-Blanctunnel (1999) met 39 doden, de brand in de Tauerntunnel (1999) met twaalf doden en de brand in de Kaprun ski-treintunnel op 11 november 2000 met 155 doden. Wegtunnels In de wegverkeerstunnel van de A4 onder Schiphol hebben zich alleen kleine verkeersongevallen voorgedaan in de afgelopen vier jaar. Conclusie Gezien het aantal en type tunnels in de regio is dit crisistype van belang voor de regio. Er zijn verschillende wegtunnels. De twee spoortunnels (Velser- en Schipholspoortunnel) hebben beide een bijzonder karakter. De A4 wordt als een belangrijker verkeersader gezien dan de A9. Vandaar dat de Schipholtunnel A4 is gekozen als representatie voor het incidenttype. Beide incidenttypen ongeval in spoortunnels en ondergrondse treinstations en incident in wegtunnel worden uitgewerkt voor dit risicoprofiel. Kennemerland heeft geen tram- en metrotunnels. Dit incidenttype is niet relevant. 6.5 Overzicht thema verkeer en vervoer Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland Uitwerking in RRP 1 Luchtvaartincidenten 1.1 Incident bij start of landing op of x 2012/2018 om een luchtvaartterrein 1.2 Incident vliegtoestel bij vliegshows n.v.t 1.3 Incident buiten het luchtvaartterrein 2 Incidenten op water 2.1 Incident waterrecreatie en pleziervaart 2.2 Incident beroepsvaart (anders dan met gevaarlijke stoffen, bijvoorbeeld incident met veerponten, rondvaartboten of x x 2012 x 2012 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 32 van 71

108 Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland Uitwerking in RRP draagvleugelboten 2.3 Incident op ruim water x 2.4 Grootschalig duikincident x 3 Verkeersincidenten op 3.1 Incident wegverkeer x 2012/2018 land 3.2 Incident treinverkeer x Incidenten in tunnels 4.1 Incidenten in spoortunnels en x 2012/2018 ondergrondse stations 4.2 Incidenten in wegtunnels x Incidenten in tram- en metrotunnels n.v.t. Tabel 9. Overzicht relevante crisis- en incidenttypen voor thema verkeer en vervoer Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 33 van 71

109 7. Gezondheid Binnen dit maatschappelijk thema worden de volgende crisistypen onderscheiden: 1. bedreiging volksgezondheid; 2. ziektegolf. De crisistypen van het thema Gezondheid betreffen die incidenten waarbij plaatselijk extra zorg nodig is. Binnen de crisistypen gaat het om plotselinge gebeurtenissen, inzichten in of vermoedens van een directe bedreiging van de gezondheid van een grote groep personen, echter (nog) zonder (veel) ziektegevallen. Dergelijke incidenten kunnen ontstaan door een ongeval of een aanwijsbare gebeurtenis, waardoor er blootstelling plaatsvindt, die schadelijk is voor de gezondheid, mogelijk op lange termijn. Voorbeelden van dergelijke gebeurtenissen zijn: Besmetting van voeding en/of drinkwater. Denk hier bij aan voedingsmiddelen die verontreinigd zijn met een gevaarlijke stof (zoals de crisis in China van de met melamine verontreinigde babymelk in 2007 en 2008) of drinkwater dat besmet is met een schadelijke bacterie. Uitstoot van gevaarlijke stoffen met lange termijn risico s, al dan niet via voeding (landbouw,veeteelt). Bijvoorbeeld dioxine-uitstoot of asbestverontreiniging naar aanleiding van een brand. De ontdekking van besmettingsbronnen. Bijvoorbeeld de besmettingsbron van de legionella-infecties op de Westfriese Flora te Bovenkarspel in 1999, de ontdekking van enkele ziektegevallen van gevaarlijke besmettelijke ziekten zoals SARS (China, 2003) of pokken bijvoorbeeld onder passagiers in een vliegtuig. Dit zijn acute hygiënische crises met een hoog risicogehalte die kunnen leiden tot omvangrijke en acute maatregelen van collectief preventieve aard. Voor de collectieve preventieve zorg met betrekking tot infectieziekten en de kwaliteit van voedingsmiddelen bestaan landelijke regelingen die, in combinatie met de reguliere gezondheidszorg, goede bescherming bieden. 7.1 Crisistype bedreiging volksgezondheid Het crisistype 'bedreiging volksgezondheid moet worden onderscheiden van ongevallen met gevaarlijke stoffen die een direct effect op de gezondheid hebben en van andere soortgelijke crises waarbij er daadwerkelijk veel ziektegevallen zijn. Zie daarvoor de crisistypen: ziektegolf, incidenten met brandbare/explosieve stoffen en incidenten met (acuut) giftige stoffen. Onderscheid incidenttypen Bij het crisistype Bedreiging volksgezondheid wordt onderscheid gemaakt in de volgende incidenttypen: 1. besmettingsgevaar via contactmedia; 2. feitelijke grootschalige besmetting (nog) zonder ziekteverschijnselen; 3. besmettelijkheidgevaar (infectie ziekte) vanuit buitenland; 4. besmettelijkheidgevaar in eigen regio. Men spreekt over besmettingsgevaar of infectiegevaar als er gevaar is dat een micro-organisme, virus of parasiet in een levend wezen binnendringt en zich daar vermenigvuldigt (dit hoeft niet altijd schadelijk te zijn). Ook kan besmetting via een chemische stof plaatsvinden, bijvoorbeeld bij een radioactieve besmetting. Besmettelijkheid of infectiviteit geeft aan hoe gemakkelijk een ziekteverwekker een infectie kan veroorzaken. Incidenttype besmettingsgevaar via contactmedia Besmettingsgevaar via contactmedia komt in de VRK voor. Het betreft bijvoorbeeld besmetting van open zwemwater met Trichobilharzia oclelata (verantwoordelijk voor zwemmersjeuk) of blauwalg. Incidenttype grootschalige besmetting (nog) zonder ziekteverschijnselen Grootschalige besmetting (nog) zonder ziekteverschijnselen kan in Kennemerland voorkomen, bijvoorbeeld in de vorm van pathogene Legionella-bacteriën in leidingwater en koeltorens. Incidenttype besmettelijke ziekte vanuit het buitenland Gevaar van een besmettelijke ziekte vanuit buitenland kan in Kennemerland voorkomen via terugkerende reizigers met een besmettelijke ziekte, zoals een Shigella infectie (dysenterie en bloedige diarree). De Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 34 van 71

110 luchthaven Schiphol en de havens in Beverwijk en Velsen vormen een extra risico op besmettelijke ziekte vanuit buitenland. Incidenttype besmettelijke ziekte in eigen regio Besmettelijke ziektes komen voor in Kennemerland vanwege de aanwezigheid van personen die niet gevaccineerd zijn tegen besmettelijke ziekten als mazelen, pokken en polio. Tevens groeit de groep mensen met een verzwakte weerstand of verstoord afweersysteem. Door klimaatverandering, wijziging van teeltmethoden en toename van het goederen- en reizigersverkeer kunnen ziekteverspreiders als de denguemug en micro-organismen als chikungunya, West Nilevirus en vogelgriepvirus een groter risico worden. De denguemug en andere exotische steekmuggen (vectoren) zijn al in kassen in Haarlemmermeer aangetroffen. Ook is er sprake van een toename van risico-ontvangers vanwege de toename van het aantal mensen met een verstoorde afweer en verzwakte weerstand. Dit komt o.a. door het bereiken van een steeds hogere leeftijd, een toename van medische behandelingen met afweerremmende middelen (o.a. antibiotica resistentie), en een toename van aantal mensen met een chronische HIV-infectie. Dit crisistype beperkt zich niet tot regionale grenzen. Incidenten met betrekking tot de bedreiging van de volksgezondheid die de afgelopen 5 tot 10 jaar daadwerkelijk zijn voorgekomen op nationaal niveau zijn: Uitbraak aviaire influenza H7N7 (vogelpest) onder pluimvee in delen van Nederland (Gelderland), waarbij 89 mensen ziek werden en 1 persoon overleden in 2003; Q-koorts, vooral in de zuidelijke provincies van Nederland in 2009 en Uitbraken van infectieziekten in het buitenland met risico op introductie in Nederland, zijn bijvoorbeeld: SARS; Aviaire influenza H5N1; Nieuw virus in China (SFTS); Nipahvirus-infecties in Bangladesh. Incidenthistorie In de periode hebben zich in Kennemerland geen grote incidenten voorgedaan met betrekking tot de bedreiging van de volksgezondheid door besmettingen. Er was een vermoeden van een ebolapatient op Schiphol (2015. Conclusie Alle incidenttypen kunnen voorkomen binnen Kennemerland. Het incidenttype Besmettelijke ziekte vanuit buitenland wordt verder uitgewerkt, gezien de aanwezigheid van de luchthaven Schiphol in Haarlemmermeer en de zeehavens in Velsen en Beverwijk, gecombineerd met een toename van het aantal potentiële risicoontvangers in de regio (en daarbuiten). 7.2 Crisistype ziektegolf Dit crisistype betreft een daadwerkelijke golf van gezondheidsklachten, die een grote medische inzet vereisen. Dit crisistype is uitsluitend gericht op de acute regionale incidenten. Naast acute actie zal in veel gevallen nazorg en monitoring nodig zijn. Deze laatste zaken blijven hier echter buiten beschouwing. Een ziektegolf als gevolg van een op mensen overdraagbare dierziekte wordt behandeld bij het maatschappelijke thema natuurlijke omgeving onder crisistype dierziekten. Voor de aanpak en beheersing van infectieziekten en de kwaliteitsbewaking van voedingsmiddelen bestaan landelijke regelingen en draaiboeken. Een ziektegolf kan een gevolg zijn van onder andere: Een besmettelijke ziekteverwekker, die een grootschalige epidemie veroorzaakt met als gevolg vele ziekenhuisopnames. Voorbeelden hiervan zijn een pokkenepidemie of zware griepepidemie; Laat ontdekte oorzaken ( silent release ) van het crisistype bedreiging volksgezondheid, bijvoorbeeld een voedselvergiftiging of een chemische verontreiniging van medicijnen of drugs, die niet tot acute klachten leidt. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 35 van 71

111 Onderscheid incidenttypen Bij dit crisistype wordt onderscheid gemaakt in de volgende incidenttypen: 1. ziektegolf door besmettelijke ziekte; 2. ziektegolf door niet besmettelijke oorzaak. Van een (griep)pandemie is sprake wanneer een wereldwijde uitbraak van griep of een andere besmettelijke ziekte, veroorzaakt door een nieuw (griep)virus, plaatsvindt. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) houdt de ontwikkelingen op dit gebied in de gaten en doet aanbevelingen ten aanzien van beperking / bestrijding van een pandemie. Een dergelijke pandemie is daarmee anders dan het jaarlijks terugkerende griepseizoen. Immers deze seizoenen worden veroorzaakt door virussen die al eerder onder mensen circuleerden. In het geval van een pandemie is er sprake van een nieuw soort virus dat nog nooit eerder is aangetroffen, of pas kort onder mensen circuleert. Een dergelijke pandemie kan de samenleving mogelijk schaden en ontwrichten. De afgelopen eeuw heeft een dergelijke ontwrichting zich drie keer voorgedaan. De meest uit het oog springende grieppandemie was de uitbraak van de Spaanse griep in Destijds werd tussen de 25% en 30% van de bevolking ziek. Ongeveer 1% van de geïnfecteerde personen kwam in Nederland om het leven. De WHO verwacht dat tijdens een pandemie naar schatting 20-25% van de bevolking ziek zal worden. Tijdens een normale influenza-epidemie betreft het 5-20% van de bevolking. De overige twee pandemieën (Aziatische griep en Hong Kong griep) werden veroorzaakt door een combinatie van deze virussen met een variant van een vogelgriepvirus. Door een toename van internationaal reizigersverkeer is het aannemelijk dat een pandemie sneller optreedt. Een influenzapandemie zoals in 1918 kan mondiaal de samenleving gedurende een aantal weken ernstig ontwrichten. In combinatie met een schaarste aan vaccins en antivirale middelen kan dit leiden tot grote sociale onrust. De mate van sociale onrust en maatschappelijke ontwrichting zijn afhankelijk van de virulentie van het virus, het percentage zieken, de mortaliteit, vaccinatie en behandelmogelijkheden. Incidenthistorie In de afgelopen periode hebben zich in Kennemerland geen grote incidenten voorgedaan met betrekking tot een ziektegolf. De gevolgen van de meest recente influenza pandemie (Mexicaanse griep ofwel nieuwe influenza type A H1N1 in 2009) in Nederland zijn beperkt gebleven tot enkele doden, aantallen extra ziekenhuisopnames en beperkte economische schade in de vorm van ziekteverzuim. Elk jaar doet zich een griepgolf voor die varieert in ernst, en een extra beroep doet op de zorgcapaciteit in de wintermaanden. Echter, het aantal risico-ontvangers voor dit incidenttype neemt toe, vanwege de toename van het aantal mensen met een verminderde weerstand en / of verstoorde afweer door het bereiken van een steeds hogere leeftijd, toename van medische behandelingen met afweerremmende middelen (o.a. antibiotica resistentie), toename van aantal mensen met een chronische HIV-infectie. Conclusie Het incidenttype ziektegolf door besmettelijke ziekte wordt verder uitgewerkt, gezien de toename van het aantal risico-ontvangers in de regio en de toenemende waarschijnlijkheid dat een dergelijke crisis kan optreden in de toekomst. Landelijk wordt prioriteit toegekend aan crises door besmettelijke ziekten. Voor de veiligheidsregio is een belangrijke rol weggelegd bij het voorkomen en bestrijden van een ziektegolf (epidemie/pandemie). Hoewel de griepgolf in 2009 (Mexicaanse griep) achteraf bleek mee te vallen, is dit scenario toch nog zeer reëel. Niet alleen voor griep, maar ook bijv. ebola, SARS etc. 7.3 Overzicht thema gezondheid Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland Uitwerking in RRP 1 Bedreiging 1.1 Besmettingsgevaar via contactmedia x volksgezondheid 1.2 Feitelijke grootschalige besmetting (nog) zonder ziekteverschijnselen x 1.3 Besmettelijkheidgevaar vanuit x 2012/2018 buitenland 1.4 Besmettelijkheidgevaar in eigen regio x Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 36 van 71

112 Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland Uitwerking in RRP 2 Ziektegolf 2.1 Ziektegolf door besmettelijke ziekte x 2012/ Ziektegolf door niet besmettelijke oorzaak x Tabel 10. Overzicht relevante crisis- en incidenttypen voor thema gezondheid Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 37 van 71

113 8. Sociaal-maatschappelijke omgeving Binnen dit maatschappelijk thema worden de volgende crisistypen onderscheiden: 1. paniek in menigten; 2. verstoring openbare orde 3. maatschappelijke onrust (sociaal-psychologisch); 4. terrorisme (is als nieuw incidenttype toegevoegd aan dit risicoprofiel). 8.1 Crisistype paniek in menigten Aan het woord paniek kunnen verschillende betekenissen worden toegekend. Paniek kan het gevolg zijn van een onverwachte of onvoorspelbare gebeurtenis, waarop mensen niet automatisch adequaat weten te handelen. In dit risicoprofiel is ervoor gekozen daarnaast ook uit te gaan van een menigte die op drift is of zich plotseling en onvoorspelbaar verplaatst, zonder dat er per se sprake is van paniek. Dit crisistype omvat de gevolgen van verdrukking en stuwing door enthousiasme of massale paniek en bijbehorend vluchtgedrag in compacte menigten, bijvoorbeeld tijdens de volgende situaties: drukbezochte festivals en evenementen; uitverkoopstunts in winkels; grote demonstraties of bijeenkomsten; drukbezochte activiteiten in (voetbal)stadions of (sport)hallen. Belangrijke voorwaarden voor het ontstaan van paniek in menigte zijn: een hoge dichtheid van aanwezigen (veel personen per vierkante meter); een grote mate van ingesloten zijn van de aanwezigen dus beperkte bewegingsruimte en beperkte vluchtwegen; een 'trigger-incident' waardoor de paniek en / of stuwing wordt veroorzaakt. Bij dit crisistype wordt ervan uitgegaan dat de gevolgen van de paniek groter zijn dan de gevolgen van het 'trigger-incident' zelf. Het trigger-incident kan bijvoorbeeld een schietincident zijn met twee gewonden, terwijl de gevolgen van de ontstane paniek in de menigte meerdere doden en gewonden kunnen zijn door verdrukking van de vluchtende massa. Situaties waarbij een menigte zich primair gewelddadig gedraagt (zoals de strandrellen in Hoek van Holland op 22 augustus 2009), vormen geen onderdeel van dit crisistype. Dergelijke incidenten vallen onder het crisistype 'ordeverstoring'. Onderscheid incidenttypen Dit crisistype omvat het volgende incidenttype: 1. paniek tijdens grote festiviteiten, concerten en demonstraties. De VRK voert een actief evenementenbeleid. Volgens dit beleid wordt ieder evenement gescand en ingedeeld in een van de volgende categorieën: verhoogde aandacht evenement; aandacht evenement. Het aantal evenementen 2 dat in de risicocategorie verhoogde aandacht valt, is ongeveer 15 per jaar. Het aantal evenementen dat in de risicocategorie aandacht valt, is ongeveer 50 per jaar. Alle evenementen zijn opgenomen in de jaarlijkse regionale evenementenkalender. Per evenement wordt beoordeeld hoe de inzet van de hulpverlenende diensten dient te zijn. De vergunningverlenende gemeente zorgt ervoor dat er vooraf een risicoscan wordt uitgevoerd en dat de classificatie wordt vermeld in de evenementenkalender. Naar gelang de classificatie geven de hulpdiensten een mono- dan wel multidisciplinair advies aan de betreffende burgemeester over het al dan niet afgeven van een evenementenvergunning en de daaraan te verbinden voorwaarden. Alles is er op gericht het restrisico terug te 7 Een greep uit plaatsen en evenementen waarbij grote aantallen mensen zijn (niet uitputtend): Circuit Zandvoort; Bevrijdingspop (Haarlem); Havenfestival IJmuiden (Velsen); Beverwijkse Bazaar (Beverwijk); Strand en kust (Zandvoort, Bloemendaal, Velsen, Beverwijk, Heemskerk); Pre-Sail, Sail-In (vijfjaarlijks); Dance Valley (Velsen); Mystery Land (Haarlemmermeer). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 38 van 71

114 dringen tot een aanvaardbaar niveau. Het proactief paraat zijn van de hulpdiensten tijdens een risico-evenement en het vooraf beoefenen van bepaalde scenario s behoren tot de mogelijkheden om het restrisico te beperken. Incidenthistorie In de periode hebben zich in de regio geen grote incidenten voorgedaan m.b.t. paniek in menigte. Enkele voorbeelden van incidenten Monstertruck Haaksbergen (2014, evenementen) In België moesten in augustus 2011 de bezoekers van Pukkelpop bij een onverwacht storm en hagelbui een veilig heenkomen zoeken. Hierbij vielen 5 doden, 10 zwaargewonden en vele lichtgewonden. In 2001 is er paniek / onrust ontstaan tijdens een plotseling hevig noodweer op het Dance Valley festival te Velsen. Een aantal mensen raakte onderkoeld. Als gevolg van het noodweer ontstonden er problemen m.b.t. het vervoeren van de festivalbezoekers. De damschreeuwer tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei 2010, er vielen 63 gewonden. In het gedrang tijdens de Loveparade in het Duitse Duisburg (2010) kwamen en 21 mensen om het leven en vielen meer dan 500 gewonden. Conclusie Dit crisistype wordt verder uitgewerkt, gezien het aantal evenementen met een verhoogd risico dat in Kennemerland wordt georganiseerd. In het risicoprofiel 2018 is het scenario paniek op dancefestival herzien en vervangen door een crowd-incident. Een koppeling kan worden gemaakt met terrorisme als oorzaak voor paniek. 8.2 Crisistype verstoring openbare orde Dit crisistype omvat grootschalige verstoringen van de openbare orde die ontstaat naar aanleiding van rellen of gewelddadigheden. Maatschappelijke onrust die ontstaat als gevolg van trigger incidenten, zoals grootschalig kindermisbruik, schietincidenten of familiedrama s worden als crisistype in paragraaf 8.3 besproken. Onderscheid incidenttypen Bij dit crisistype wordt onderscheid gemaakt in de volgende incidenttypen: 1. rellen rondom demonstraties en andere manifestaties; 2. gewelddadigheden rondom voetbalwedstrijden; 3. buurtrellen. De bevolkingsdichtheid en de samenstelling van de bevolking, ofwel de mate van grootstedelijkheid, is een belangrijke indicator voor de mogelijke omvang van andere ordeverstoringen met een meer politiek karakter. De bevolkingsdichtheid en verstedelijking in Kennemerland is hoog. Demonstraties om een bepaalde mening te uiten, komen hier echter weinig voor. Ook een bepaalde gebeurtenis op een speciale plaats kan tot verstoring van de openbare orde leiden. Bijvoorbeeld de begrafenis van een belangrijke of omstreden persoon. Of de behandeling van een speciale rechtszaak bij de Haarlemse rechtbank. Verstoring van de openbare orde kan ook relatie hebben met een specifieke bedrijfstak, zoals een visserijopstand of een blokkade door markthandelaren. Vooralsnog wordt ervan uitgegaan dat dergelijke ongeregeldheden beperkt en beheersbaar zijn met de aanwezige capaciteit en voorbereidingen (draaiboeken). Incidenthistorie In de periode hebben zich in Kennemerland geen grote incidenten voorgedaan m.b.t. verstoring van de openbare orde. Wel is er tijdens de jaarwisseling in de afgelopen jaren regelmatig sprake van buurtrellen en maatschappelijke onrust in Kennemerland. Oud en nieuw vieren zonder paraatheid van de ME is niet meer mogelijk gebleken. Vooral het agressieve optreden tegenover de hulpverlening leidt tot onrust. De impact van de rellen bleef beperkt tot (lokale) ontregeling van openbare orde. Een aantal jaren geleden is er een optocht geweest in Velsen-Noord van een extreem rechtse partij. Door ingrijpen van de ME is een grote verstoring van de openbare orde voorkomen. Kleinschalige protesten en blokkades hebben zich enige jaren geleden voorgedaan in Kennemerland, bijvoorbeeld in de visserijhavens bij IJmuiden en rond de Beverwijkse Bazaar. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 39 van 71

115 In Kennemerland is één betaalde voetbalclub: Telstar uit Velsen. Voetbalclub Telstar speelt in de eerste divisie (Jupiler League). De wedstrijden van Telstar in het Tata Steel stadion te Velsen worden incidenteel als risicowedstrijd gezien. Conclusie Alle incidenttypen bij het crisistype verstoring openbare orde kunnen voorkomen in Kennemerland. Het incidenttype Buurtrellen wordt verder uitgewerkt, gezien de rellen rond de jaarwisseling en de toenemende agressie tegen hulpverleners. 8.3 Crisistype maatschappelijke onrust Dit crisistype is toegevoegd. De focus is hier gericht op de maatschappelijke (sociaalpsychologische) gevolgen van een zogenoemd trigger-incident. Het crisistype onderscheidt zich van het crisistype verstoring openbare orde dat in de vorige paragraaf beschreven wordt. Bij dit laatste staat de connotatie met geweld centraal, bij maatschappelijke onrust gaat het vooral om de sociaal-psychologische gevolgen. De grens tussen beide crisistypen is in veel gevallen niet scherp te trekken. Onderscheid incidenttypen Dit crisistype omvat één incidenttype: 1. maatschappelijke onrust door een triggerincident. In de afgelopen jaren is in heel Nederland een toename van bepaalde vormen van maatschappelijke onrust waar te nemen. De onrust kan ontstaan door een trigger-incident. Trigger-incidenten zijn in dit verband: gebeurtenissen die aanleiding geven tot maatschappelijke onrust die op zijn beurt weer tot crises of incidenten kan leiden. Trigger-incidenten hebben vele verschijningsvormen, zowel fysiek als sociaal-emotioneel. Denk bij trigger-incidenten bijvoorbeeld aan: grootschalig seksueel misbruik; gewelddadige aanslag met willekeurige slachtoffers; familiedrama; mogelijke bedreiging volksgezondheid (bijvoorbeeld een lokale milieuverontreiniging waarvan de gevolgen voor de gezondheid ernstiger blijken te zijn dan eerder gedacht). Trigger-incidenten hebben vaak een langere ontstaansgeschiedenis. Het zijn dan geen op zichzelf staande, eenmalige gebeurtenissen. Pas op het moment dat deze zaken in de publiciteit komen en er sprake is van een grotere omvang dan aanvankelijk gedacht of (aantoonbare of gepercipieerde) verwijtbaarheid van instanties, ontstaat er maatschappelijke onrust. De sociaal-psychologische gevolgen kunnen zich wijdverbreid uiten in grote emoties onder de bevolking (bijvoorbeeld angst, verbijstering, woede, rouw etc.). De impact van een incident, namelijk de maatschappelijke onrust, vergt vaak meer inzet van de veiligheidsregio, dan het trigger-incident zelf. Een zedendelict, schietpartij of ernstige milieuverontreiniging kan een groot beslag leggen op de hulpdiensten voor langere tijd. Dit komt ook overeen met de internationaal steeds sterker wordende overtuiging dat de consequenties van groter belang zijn dan de aanleiding. De impact bepaalt voor een groot deel de benodigde capaciteit en de mogelijkheden om adequaat te kunnen reageren. Maatschappelijke onrust kan voor de politie betekenen: direct in actie komen, geleidelijk in actie komen of helemaal niet in actie komen, afhankelijk van waar het trigger-incident heeft plaatsgevonden en wat voor type trigger-incident het is. Stijgende brandstofprijzen als gevolg van een conflict in het buitenland kunnen bijvoorbeeld hier tot maatschappelijk onrust leiden, zonder dat de politie hierbij direct in actie hoeft te komen. De politie zal wel de situatie blijven monitoren, want maatschappelijke onrust kan snel overgaan in ordeverstoringen. Bij maatschappelijke onrust is sprake van een proces waarin de volgende elementen terug te vinden zijn 3 : Een voedingsbodem vanwege onderliggende maatschappelijke problemen (zoals de kredietcrisis of een gebrekkig vertrouwen in de overheid); Eén of meerdere kleine incidenten, die beperkte aandacht krijgen van burgers, media of politiek en die in aanvang nog niet of nauwelijks gekoppeld worden aan maatschappelijke problemen. Deze incidenten 3 Naar analysemodel MO van het Nationaal Crisis Centrum Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 40 van 71

116 kunnen vroeg de aandacht vestigen op het risico dat maatschappelijke onrust kan ontstaan (early warning); Een schokkend incident dat symbool staat voor de onderliggende maatschappelijke problemen. Als een dergelijk incident zich voordoet, is het zeker in combinatie met meer voorgaande incidenten vaak de druppel die de emmer doet overlopen. Een voorbeeld is de Tunesiër die zich in brand stak uit sociale onvrede, hetgeen leidde tot een nationale revolutie in Tunesië die ook oversloeg naar andere landen; Incidenten trekken vaak reltoeristen aan die niets met de voorgaande zaken te maken hebben; Het voorgaande veroorzaakt maatschappelijke onrust: heftige reacties bij burgers, in de media of in de politiek. Er treden massale en ernstige aantastingen van de openbare orde en veiligheid op; In het ergste geval leidt maatschappelijke onrust tot een (sociale) crisis: een noodsituatie waarbij de openbare orde en veiligheid sterk in het geding zijn. Er is een verband tussen voedingsbodem, incidenten die heftige emoties teweeg brengen (bijvoorbeeld een schietpartij of familiedrama) en optredende gevolgen die de openbare orde en (subjectieve) veiligheid bedreigen. De intensiteit van emoties wordt bij iedere stap groter. Het proces escaleert en de situatie raakt steeds meer oververhit. Mensen voelen zich minder veilig in hun bestaan. Mensen beseffen dat er bedreigingen zijn, waarop zij zelf of de overheid minder controle hebben dan ze dachten. Waar deze onzekerheid gepaard gaat met heftige emoties bij een grote groep mensen, veroorzaakt het maatschappelijke onrust. Door de grote diversiteit aan mogelijke trigger-incidenten zijn de consequenties van maatschappelijke onrust erg uiteenlopend. De benodigde inzet van hulpverleningsdiensten kan zeer groot en langdurig zijn. Alle rampen crisisscenario s kunnen in principe als trigger-incident werken en aanleiding geven voor het ontstaan van maatschappelijke onrust. Incidenthistorie Met betrekking tot maatschappelijke onrust hebben zich in Kennemerland in de periode enkele incidenten voorgedaan. Voorbeelden hiervan zijn de onrust over milieuverontreiniging (zware metalen) in het Reinaldapark in Haarlem en het familiedrama in Hoofddorp (2011). Ook hadden National Security Summit (NSS) 24 en 25 april 2014: effecten op veiligheid bereikbaarheid mobiliteit Haarlemmermeer, security gerelateerde incidenten op Schiphol (2016) en de verhoging controle en veiligheidsmaatregelen Schiphol (2016) gemakkelijk tot onrust in het sociale domein kunnen leiden. In omliggende regio s, die vergelijkbaar zijn met Kennemerland, hebben zich diverse grote incidenten met betrekking tot maatschappelijke onrust voorgedaan. In de veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland heeft een grote zedenzaak op een kinderdagverblijf het Hofnarretje (2011) gespeeld. Andere voorbeelden van incidenten waarbij maatschappelijke onrust is ontstaan: Schietpartij ( lone shooter ) 2011, Alphen a/d/ Rijn Moord op de broertjes Ruben en Julian (2013) Moord op de 25-jarige Anne Faber (2017) Conclusie Het hierboven beschreven incidenttype kan voorkomen in Kennemerland. Incidenten uit het verleden hebben uitgewezen dat het goed gecoördineerd multidisciplinair optreden vereist. Aangezien het plaatsvinden van dit incidenttype een hoge waarschijnlijkheid heeft en het optreden van een dergelijk scenario veel onzichtbare capaciteit van de hulpverleningsdiensten en andere partijen kan vergen, wordt dit incidenttype verder uitgewerkt. Hierbij is gekozen voor de uitwerking van maatschappelijke onrust als gevolg van grootschalig seksueel misbruik (het trigger-incident is hierbij willekeurig gekozen). 8.4 Crisistype terrorisme In navolging van het landelijke model kan in het risicoprofiel gekozen worden om het crisistype terrorisme mee te nemen in het risicoprofiel. Gezien het belang van de luchthaven Schiphol, de vitale infrastructuur en de grote evenementen krijgt terrorisme de aandacht op landelijk en regionaal niveau. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 41 van 71

117 Onderscheid incidenttypen Bij dit crisistype wordt onderscheid gemaakt in de volgende incidenttypen: 1. aanslag op vitale infrastructuur; 2. aanslag op plaatsen waar veel mensen bijeenkomen; 3. gijzeling / kaping. Terrorisme kan direct worden gericht op het doel (middel) om de maatschappelijke gang van zaken te ontwrichten, door de vitale infrastructuur te treffen. De terroristische aanslag veroorzaakt dan een keten van gevolgen (bijvoorbeeld een aanslag op gasvoorziening, water, elektra, belangrijke verkeersader, treinstation, communicatiezenders / ontvangers / telescopen, infrastructuur voor ICT, etc.). Het is niet mogelijk om binnen dit crisistype het risico op de bovengenoemde incidenten exact te bepalen voor de VRK. Op landelijk niveau is het de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) die periodiek een Dreigingsanalyse opstelt. Zij beoordelen activiteiten van internationale en landelijke groeperingen, die zich manifest voordoen / hebben voorgedaan, dan wel, die zich achter de schermen voordoen. Daarbij wordt de relatie gezocht met eventuele bedreiging die daarvan uitgaat, voor ons land. De dreigingsanalyse, althans de strekking daarvan, wordt gepubliceerd. Uit inlichtingen kan naar voren komen, dat een bepaalde dreiging zich richt op een specifieke branche of sector. Uit nadere informatie en analyse komt de ernst van de dreiging en de waarschijnlijkheid van de uitvoering van plannen in beeld. Op basis van de ernst en waarschijnlijkheid kan de Minister van Veiligheid en Justitie een bepaald niveau van alertering (laag, midden of hoog) afkondigen, geldend voor een specifieke sector of branche. Zowel de sector, als ook de politie en anderen (burgemeester, Officier van Justitie, Brandweer, GGD / GHOR, gemeente, etc.) zijn extra alert en nemen maatregelen (vooraf afgesproken, en passend bij het niveau van dreiging). Dit is beschreven in de Alerteringsregeling. In samenwerking met de NCTV zijn vijftien sectoren benoemd die deel uitmaken van de vitale infrastrucuur. Veertien hiervan (uitgezonderd Nucleair) komen in de VRK voor en hebben A- locaties. Binnen de Regionale Eenheid Conflict- en Crisisbeheersing van de Politie Noord-West Nederland (CCB) is inmiddels contact gelegd met ongeveer zeven sectoren en zijn plannen gemaakt of in de maak. Voor luchthavens, dus ook Schiphol, geldt permanent een lichte dreiging en daar past een pakket maatregelen bij. Deze maatregelen worden uitgevoerd door de KMAR. Conclusie De uitwerking van het crisistype terrorisme vindt plaats op landelijk niveau en op regionaal niveau bij de veiligheidspartners. De veiligheidsregio is op beide niveaus betrokken. Dit crisistype wordt toegevoegd aan het Regionaal Risicoprofiel. Ernstige criminaliteit Er zijn delicten die een terroristische inslag hebben. Deze incidenten zijn anders dan traditionele aanslagen maar kunnen desondanks een soortgelijke impact hebben. Hierbij kan gedacht worden aan ontvoering, kaping, gijzeling of een massale schietpartij. In de buurregio Hollands Midden vond er op 9 april 2011 in een winkelcentrum in Alphen aan de Rijn een schietincident plaats met zeven doden en diverse gewonden. De onvoorspelbaarheid van dergelijke incidenten maakt dat ze moeilijk te voorkomen zijn. Het is echter de verwachting dat de gevolgen van deze vorm ernstige criminaliteit met de bestaande capaciteit en de voorbereidingen van de hulpdiensten beheersbaar zullen zijn. Dit soort incidenten kan wel een grote mate van (sociale) onrust teweeg brengen onder de bevolking. Overige sociaal-maatschappelijke kwetsbaarheden Naast de eerder genoemde risicobronnen en risico-ontvangers, zijn er andere sociaal-maatschappelijke kwetsbaarheden in Kennemerland. Hiertoe behoren o.a. het openbaar bestuur en de handhaving van de bestaande rechtsorde. In dit hoofdstuk worden deze kort behandeld. De uitval van onderdelen van het bestuurssysteem in het rijk, de provincie of de gemeente wordt gezien als uitval van een vitale infrastructuur, indien het een maatschappelijke ontwrichting tot gevolg heeft. Het gaat in dergelijke gevallen om het uitvallen van belangrijke overheidsorganen en overheidsdiensten. Het uitvallen van een overheidsorgaan of -dienst kan een gevolg zijn van bijvoorbeeld: Uitbraak van pandemie (langdurig uitvallen van medewerkers); Gijzeling van overheidsfunctionarissen; Bezetting van ministeries, rechtbanken of gemeentehuizen, brandweerkazernes, regionale meldkamer en politiehoofdbureaus; Grote calamiteiten in en of rond dergelijke overheidsgebouwen. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 42 van 71

118 Openbaar bestuur en rechtsorde Relevant in dit opzicht zijn alle stadskantoren en stadhuizen in de regio, de provinciekantoren, de extra beveiligde rechtbanken, de regionale meldkamer, politiehoofdbureaus en brandweerkazernes. Een goed functionerend rechtssysteem is een van de peilers waarop onze democratische rechtstaat is gebouwd. Massale burgerlijke ongehoorzaamheid kan de rechtsorde verstoren, evenals een massale volksopstand. Ook bedreiging van of een aanslag op medewerkers van de rechterlijke macht kunnen ernstige consequenties hebben voor een goed functionerende rechtsorde. Het arrondissementsparket Haarlem heeft een hoofdvestiging in Haarlem en een nevenvestiging op Schiphol. De bewaking van deze rechtbanken en de daarbij behorende magistratuur ligt bij het Ministerie van Justitie. Lokale hulpdiensten kunnen in voorkomende gevallen bijstand verlenen. 8.5 Overzicht sociaal-maatschappelijke omgeving Crisistype Incidenttypen Relevant voor Kennemerland Uitwerking in RRP 1 Paniek in menigten 1.1 Paniek tijdens grote festiviteiten, concerten en demonstraties x 2012/ Verstoring openbare 2.1 Rellen rondom demonstraties en x orde andere manifestaties 2.2 Gewelddadigheden rondom voetbalwedstrijden x 2.3 Buurtrellen x 2012/ Maatschappelijke onrust 3.1 Maatschappelijke onrust door x 2012/2018 triggerincident 4 Terrorisme 4.1 Aanslag op vitale infrastructuur x 4.2 Aanslag op plaatsen waar veel x 2018 mensen bijeenkomen 4.3 Gijzeling / kaping x Tabel 12. Overzicht relevante crisis- en incidenttypen voor thema natuurlijke omgeving Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 43 van 71

119 9. Risicohotspots: Noordzeekanaalgebied en luchthaven Schiphol Onder risico-hotspot wordt in dit risicoprofiel verstaan: een gebied met een relatief grote dichtheid en diversiteit van risico s. Op het gebied van risico- en crisisbeheersing zijn daardoor een groot aantal spelers betrokken, elk met verschillende verantwoordelijkheden, die van elkaar afhankelijk zijn en op elkaar inwerken. Daarbij kenmerkt een risico-hotspot zich door een grote economische kwetsbaarheid. De schade van een dag stremming van het vliegverkeer op Schiphol of van de scheepvaart op het Noordzeekanaal kan in de miljoenen euro s lopen. 9.1 Het Noordzeekanaalgebied In het IJmondgebied is een aantal risicobronnen gelokaliseerd in de directe omgeving van het Noordzeekanaal. De risico s vallen vooral onder de maatschappelijke thema s natuurlijke omgeving, technologische omgeving en verkeer en vervoer. De incidenthistorie is in de betreffende hoofdstukken van dit deelrapport ondergebracht. De Noordzee Vanuit de Noordzee lopen verschillende vaarroutes van en naar het Noordzeekanaal. Het Noordzeekanaal is een belangrijke transportas van de Noordzee naar het achterland van Noordwest Europa. Sluizen Het sluizencomplex in IJmuiden als primaire zeekering. Het bestaat uit de Zuidersluis, Middensluis en Noordersluis en het spuigemaal. Noordzeekanaal Het Noordzeekanaal (NZK) is een hoofdtransportas van de Noordzee naar het achterland van Noordwest- Europa. Jaarlijks passeren meer dan schepen het NZK, waarvan de binnenvaartschepen de grootste groep vormen. De beroepsvaart over het Noordzeekanaal, die bestaat uit binnenvaartschepen en zeeschepen, vervoert voornamelijk olieproducten (brandbare vloeistoffen en gassen), bulklading (kolen, landbouwproducten, droge lading et cetera), containers. De overslag van olieproducten zal de komende jaren groeien door de ontwikkeling van de opslagen voor olieproducten in het Westpoortgebied van Amsterdam 4. Vervoer van personen en recreatie op het Noordzeekanaal Behalve goederenvervoer vindt ook personenvervoer plaats over het Noordzeekanaal. De laatste jaren is een gestage groei van (zee)cruiseschepen. Bij IJmuiden en Buitenhuizen varen twee pontveren. Ook recreatievaartuigen maken gebruik van het Noordzeekanaal. Het is namelijk de kortste verbinding tussen het IJsselmeer en de Noordzee. Jaarlijks vinden enkele tienduizenden scheepsbewegingen met recreatievaartuigen plaats. Een groeiende groep gebruikers zijn de cruiseschepen. Jaarlijks meren ongeveer 100 zeegaande cruiseschepen ( passagiers) en riviercruiseschepen af in Amsterdam. Elke vijf jaar vindt in Amsterdam en IJmuiden het maritiem-nautisch evenement SAIL plaats. De schepen verzamelen in IJmuiden voor de pre-sail. Bij de SAIL-in en SAIL-out passeren honderden schepen van verschillende grootte de sluizen en het kanaal. Voornamelijk op plaatsen waar schepen die vanuit een havenbassin de hoofdvaarroute indraaien bestaat een aanvaringsrisico. Dit is het geval bij de zeehavens IJmuiden, de havens van Tata Steel, de Velserkom en de havens van zijkanaal A in Beverwijk. Het spuigemaal Het spuigemaal is een onderdeel van het sluizencomplex bij IJmuiden. Het is belangrijk voor de waterhuishouding voor een groot deel van Midden-West Nederland (Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht). De afvoer van overtollig water uit deze gebieden gebeurt via het spuigemaal. In geval van nood kunnen ook de scheepvaartsluizen in IJmuiden worden ingezet voor het afvoeren van overtollig water. 4 Olieterminals: o.a. BP Terminal, Vopak Terminal, Oiltanking, EuroTank, Nustar. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 44 van 71

120 Ecologische waarde Daarnaast is het brakke milieu in het Noordzeekanaal van grote ecologische waarde. De natuurvriendelijke oevers Zuiderpolder en Spaarnwoude versterken elkaar en vormen stapstenen voor de flora en fauna van de omliggende natuur. Havens De buitenhavens en de havens van IJmuiden en Beverwijk. Er is veel bedrijvigheid gerelateerd aan scheepvaart en visserij (koelvemen). Gevaarlijke stoffen Verschillende Brzo- en Bevi-bedrijven in de IJmond (evenals in Westpoort Amsterdam). Op de risicokaart is voor Kennemerland zichtbaar dat ongevallen met giftige stoffen in het IJmond-gebied mogelijk zijn. Zie crisistype 3.2 incidenten met giftige stoffen. Tunnels Twee autotunnels (Velsertunnel en Wijkertunnel) en een spoortunnel (Velser spoortunnel). Evenement SAIL Elke vijf jaar vindt in Amsterdam en IJmuiden het maritiem-nautische evenement SAIL plaats. De schepen verzamelen in IJmuiden voor de pre-sail. 9.2 Luchthaven Schiphol Algemene gegevens over Schiphol Bijna 50 miljoen passagiers per jaar (exclusief wegbrengers), met een stijgende trend voor de komende jaren; Bijna vliegbewegingen (starts en landingen) per jaar; Ruim 1,5 miljoen ton vracht per jaar; Dagelijks passeren ongeveer (trein)passagiers en vele duizenden bezoekers, afhalers en wegbrengers de luchthaven; Schipholterrein: hectare; Ca werknemers (in werkploeg) per dag; Ongeveer 350 panden en ruim 500 bedrijven op het terrein. Luchthaven Schiphol De luchthaven Schiphol is de grootste burger- en vrachtluchthaven in Nederland en een van de vitale bedrijfssectoren. Daarnaast is Schiphol een bedrijventerrein waar tal van (internationaal georiënteerde) activiteiten plaatsvinden, die direct of indirect te maken hebben met het vervoer door de lucht van passagiers en vracht. De politietaken op het luchtvaartterrein op Schiphol worden uitgevoerd door de Koninklijke Marechaussee (KMar). Buiten het luchtvaartterrein worden de taken uitgevoerd door de regiopolitie Kennemerland. Schiphol beschikt over een uitgebreide Bedrijfshulpverleningsorganisatie (BHV), een bedrijfsbrandweer die deels overheidstaken op Schiphol uitvoert en de Airport Medical Service (AMS), speciaal voor het verrichten van eerste hulp. Door de diversiteit in bedrijvigheid komen verschillende risico s op Schiphol samen en blijven niet beperkt tot luchtvaartongevallen. Hieronder is een aantal risicofactoren genoemd: De gebouwen (zie hoofdstuk gebouwde omgeving ) Een gedeelte van de luchthaven heeft een intensieve bebouwing. De gebouwen hebben verschillende functies, zoals op- en overslag, kantoorfuncties, parkeerplaatsen, horeca, winkels en doorloop van grote aantallen personen. In het bijzonder de Passagiers Terminal. Dit is een complex gebouw met veel ter plaatse onbekende mensen. Een brand of explosie kan grote gevolgen hebben voor de aanwezige mensen en de bedrijfsprocessen. Gevaarlijke stoffen (hoofdstuk technologische omgeving ) Op de luchthaven is bij AFS een grote opslag van kerosine met een daarbij behorend distributiesysteem. Tevens worden op verschillende plaatsen op de luchthaven gevaarlijke stoffen vervoerd en opgeslagen en verwerkt, Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 45 van 71

121 onder andere bij KLM engineering & Maintenance op Schiphol Oost. Gevaarlijke stoffen worden behandeld bij het maatschappelijk thema technologische omgeving. Het transport (zie hoofdstuk verkeer en vervoer ) Er moet onder meer rekening worden gehouden met vliegtuigongevallen en ernstige ongevallen, brand in de spoortunnel, de Schipholtunnel (Rijksweg A4), de Buitenvelderttunnel en de Abdijtunnel (Zuidtangent). Tunnelongevallen worden bij het maatschappelijk thema verkeer en vervoer toegelicht. Besmettelijke passagiers (zie hoofdstuk gezondheid ) Vanaf de luchthaven komen en vertrekken veel passagiers. Door de mondiale bestemmingen kunnen eventueel besmettelijke passagiers een wereldwijd pandemie veroorzaken. De luchthaven speelt hierin een belangrijke rol om de verspreiding van eventuele besmetting in te perken Terrorisme (zie hoofdstuk sociaal-maatschappelijke omgeving ) De luchthaven is een mogelijk doelwit voor terroristische dreiging en aanslagen. Schiphol is een vitaal economisch knooppunt. Een incident op de luchthaven kan een kettingreactie tot gevolg hebben die effecten heeft tot ver buiten het luchthavengebied. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 46 van 71

122 10. Regio-overstijgende risico s Veiligheidsregio s zijn verplicht risico s te onderkennen die uitstraling kunnen hebben op naburige regio s en hierover te communiceren. Dit om interregionale samenwerking te stimuleren, zowel proactief als preparatief en responsief. Risico s die vanuit Kennemerland andere regio s kunnen beïnvloeden Incidenten die in de VRK plaatsvinden, kunnen effect kunnen hebben op buurregio s, waarbij speciale aandacht wordt gevraagd voor: Het vliegverkeer van en naar Schiphol Incidenten op het Noordzeekanaal Incidenten op de snelwegen Een grote brand of een emissie van gevaarlijke stoffen Duinbranden Overstromingen Incidenten in de Schiphol spoortunnel Ziektegolf Risico s die vanuit buurregio s Kennemerland kunnen beïnvloeden Veel van bovengenoemde incidenten kunnen vanuit een buurregio effect hebben op Kennemerland. Speciale aandacht moet uitgaan naar het Amsterdamse Westelijk Havengebied, waar onder meer uitbreiding plaatsvindt van opslag van gevaarlijke stoffen. In Veiligheidsregio Noord-Holland Noord bevindt zich de onderzoeksreactor ECN (Petten). Hier wordt onderzoek verricht op het gebied van (kern)energie en daarnaast worden verschillende isotopen geproduceerd ten behoeve van onderzoek en voor medische doeleinden. Er vindt transport plaats van radioactieve stoffen vanuit Petten naar afnemers, vooral over de A9 en naar Schiphol. Bij grotere incidenten in het Noordzeekanaalgebied zal interregionale samenwerking nodig zijn (Incidentbestrijdingsplan Noordzeekanaal, 2015). Bij waterongevallen op andere locaties (Noordzeekanaal en Ringvaart) kunnen ook buurregio s betrokken zijn. Een ander risico vormt de vaarroute op de Noordzee. Overboord slaan van gevaarlijke stoffen door extreme weersomstandigheden of moedwillig dumpen van gevaarlijke stoffen kunnen voor milieu- en gezondheidsproblemen zorgen op de stranden. De verantwoordelijkheid van de afhandeling van dergelijke incidenten ligt primair bij Rijkswaterstaat. De gemeenten hebben hierbij eigen verantwoordelijkheden (m.n. op de stranden). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 47 van 71

123 11. Het resultaat van de inventarisatie: het risicobeeld van de regio Kennemerland De bevindingen van de inventarisatie maken het mogelijk een risico-karakteristiek ofwel het risicobeeld van Kennemerland te schetsen. Vrijwel alle van de 70 incidentscenario s (zie lijst) kunnen in Kennemerland voorkomen. In Kennemerland is wordt intensief gewoond, gewerkt en gerecreëerd. Er vindt een groot economisch verkeer plaats. De regio als geheel is zeer afhankelijk van een goede infrastructuur (fysiek, vitaal en virtueel) en dat maakt de regio dus kwetsbaar voor uitval van infrastructuur. In het risicobeeld van de regio Kennemerland komen de risico s die gelieerd zijn aan verkeer, vervoer en infrastructuur (fysieke en vitale infrastructuur) duidelijk tot uiting. De ligging in het drukke westen van Nederland maakt dat de regio doorsneden wordt door snelwegen en andere verkeersaders met bijbehorende risico s. Schiphol als zeer belangrijke nationale Mainport staat hierbij centraal. Daarnaast speelt ook het Noordzeekanaal een belangrijke rol in het risicoprofiel. Veel van de aan infrastructuur gerelateerde risico s, maar ook zaken zoals een ziektegolf beperken zich niet tot de grens van de veiligheidsregio. Dit brengt een eigen dynamiek met zich mee, waarbij interregionale, nationale en internationale samenwerking van belang zijn. Met name de sociaal-maatschappelijke veiligheid en economische veiligheid spelen naast fysieke veiligheid een prominente rol in deze regio. Ten eerste vanwege de bevolkingsdichtheid, de bevolkingssamenstelling en de vele grote evenementen. Ten tweede door de aanwezigheid van Schiphol, andere vitale infrastructuren en Tata Steel. Voor het risicobeeld wordt geconcludeerd dat: Veel risico s in de regio Kennemerland zijn gerelateerd aan fysieke en vitale infrastructuur. Daarbij zijn Schiphol en het Noordzeekanaalgebied als hotspots aan te merken. Veel risico s in de regio Kennemerland kunnen bovenregionale de impact hebben. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 48 van 71

124 12. Conclusie risico-inventarisatie De samenvatting en conclusies van deze risico-inventarisatie zijn eveneens te vinden in het Hoofdrapport, hoofdstuk 2. In de voorgaande hoofdstukken is bij elk incidenttype de relevantie voor de Veiligheidsregio aangegeven. Dit heeft geleid tot een keuze voor 19 incidenttypen, die verder worden uitgewerkt in deelrapport II, de risicoanalyse. Een uitgebreider argumentatie voor de keuze van incidenttypen is te vinden in Bijlage 2 van dit deelrapport. In onderstaande tabel is een totaaloverzicht opgenomen van de in de vorige hoofdstukken geselecteerde crisisen incidenttypen voor de Veiligheidsregio Kennemerland. Op basis hiervan zal in deelrapport II (de risicoanalyse) per incidenttype een scenario uitgewerkt worden. Maatschappelijk thema Crisistypen Uitwerking incidenttype 1 Natuurlijke omgeving 1.1 Overstromingen 1 Dijkdoorbraak 1.2 Natuurbranden 2 Bosbrand/duinbrand 1.3 Extreme weersomstandigheden 3 Storm en clusterbuien 2 Gebouwde omgeving 2.1 Brand in kwetsbare objecten 4 Brand in ziekenhuis 3 Technologische 3.1 Ongevallen met brandbare / 5 Tankputbrand omgeving explosieve stof in open lucht 3.2 Ongevallen met giftige stof in open lucht 6 Incident giftige stof 4 Vitale infrastructuur en voorzieningen 4.1 Verstoring energievoorziening 7 Uitval elektriciteit 4.2 Verstoring drinkwatervoorziening 8 Uitval drinkwater 4.3 Verstoring ICT 9 Uitval ICT (Cyber) 5 Verkeer en vervoer 5.1 Luchtvaartincidenten 10 Luchtvaartincident 5.2 Incidenten op of onder water 11 Incident op het water 5.3 Verkeersincidenten op land 12 Incident wegtunnel 5.4 Incidenten in tunnels 13 Incident spoortunnel 6 Gezondheid 6.1 Bedreiging volksgezondheid 14 Infectieziekte vanuit buitenland 6.2 Ziektegolf 15 Ziektegolf (infectieziekte) 7 Sociaal-maatschappelijke 7.1 Paniek in menigten 16 Incident in menigte omgeving 7.2 Verstoring openbare orde 17 Ordeverstoring 7.3 Maatschappelijke onrust (sociaalpsychologisch) 18 Maatschappelijke onrust door triggerincident 7.4 Terrorisme 19 Aanslag Tabel 13. Totaaloverzicht geselecteerde crisis- en incidenttypen Onderbouwing van de selectie Het werkgebied van de veiligheidsregio is verbreed van rampen- en incidentbestrijding naar risicobeheersing en crisisbeheersing. Aandachtspunten en thema s voor de veiligheidsregio s beperken zich niet alleen meer tot fysieke veiligheid (lichamelijke gezondheid en integriteit), maar richten zich op zes vitale belangen, namelijk: territoriale veiligheid; fysieke veiligheid; economische veiligheid; ecologische veiligheid; sociale en politieke stabiliteit; en veiligheid cultureel erfgoed. Met name de sociaal-maatschappelijke veiligheid en economische veiligheid spelen naast fysieke veiligheid een prominente rol in deze regio. Ten eerste vanwege de bevolkingsdichtheid, de bevolkingssamenstelling en de Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 49 van 71

125 vele grote evenementen. Ten tweede door de aanwezigheid van Schiphol, andere vitale infrastructuren en Tata Steel. Op basis van het risicobeeld zoals ontstaan na de inventarisatie - is door de projectgroep (bestaande uit vertegenwoordigers van de Regionale Brandweer, de GHOR, Politie Kennemerland, Gemeente Velsen, gemeente Haarlemmermeer, de Koninklijke Marechaussee en Defensie 5 ) in samenspraak met de relevante partners een keuze gemaakt van 19 representatieve incidenttypen. Als criteria voor deze selectie van 19 incidenttypen hebben gediend: landelijke beleidsprioriteiten; incidenthistorie binnen Kennemerland; specifieke kenmerken van Kennemerland; ontwikkelingen in de samenleving; mogelijke bovenregionale effecten; spreiding van de incidenttypen over de 7 maatschappelijke thema s. Landelijke beleidsprioriteiten Op grond van het Nationaal Veiligheidsprofiel (2016) zijn de scenario s overstroming vanuit zee, ernstige grieppandemie, keteneffecten elektriciteitsuitval, stralingsincidenten en overstroming vanuit een rivier als scenario s met ernstige overall impact aangemerkt. Deze scenario s kunnen ook plaatsvinden in de regio Kennemerland. Om deze reden zijn overstroming, ziektegolf en uitval elektriciteit geselecteerd. Stralingsincidenten kunnen voorkomen, maar spelen een minder prominente rol in Kennemerland. De incidenthistorie binnen Kennemerland Om deze reden zijn natuurbranden, extreme weersomstandigheden, branden in bijzondere gebouwen, uitval vitale sector, luchtvaartongevallen en verkeersincidenten geselecteerd. De specifieke kenmerken van Kennemerland In Kennemerland kunnen het Noordzeekanaalgebied en Schiphol worden aangemerkt als risico-hotspots. Er vinden verschillende grote evenementen plaats. Om deze reden zijn incident stationaire Brzo-inrichting, (Tata Steel en Aircraft Fuel Supply), incident op het Noordzeekanaal (waterongeval), luchtvaartincident, incident in weg- en soortunnels en incident in menigte geselecteerd. Ontwikkelingen in de samenleving Incidenten in het sociaal-maatschappelijk domein lijken een steeds grotere rol te spelen, zo ook in Kennemerland. Maatschappelijke onrust kan het gevolg zijn van verschillende triggerincidenten, denk aan een zedenzaak, familiedrama, ernstige geweldsdelicten. Ook heeft de komst van vele migranten/vluchtelingen tot maatschappelijke commotie geleid. Cyberincidenten hebben onze grote afhankelijkheid van ICT en onze kwetsbaarheid hiervoor blootgelegd. Terrorisme vormt een reëel risico. Daarom zijn (dreiging van) terroristische aanslag, uitval ICT als gevolg van een cyberincident en maatschappelijke onrust als gevolg van een trigger incident uitgewerkt. De mogelijke bovenregionale effecten Incidenten met mogelijk bovenregionale effecten stellen specifieke eisen aan risico- en crisisbeheersing. Derhalve is het nuttig om ook deze incidenttypen nader uit te werken. Om deze reden zijn natuurbranden, vloeistofbranden (AFS), incident op het Noordzeekanaal, weg- en spoorincidenten en luchtvaartincidenten geselecteerd. Spreiding van de 19 incidenttypen over de 7 maatschappelijke thema s Hiermee wordt bewerkstelligd dat zoveel mogelijk sectoren en zoveel mogelijk typen crises worden afgedekt. Bij de scenariokeuze voor de actualisatie van het risicoprofiel (2018) worden verder de volgende inzichten meegenomen: Scenariokeuze: Het gaat om de bovengrens waarop de VRK zich met haar partners wil voorbereiden voor crisisbeheersing en rampenbestrijding. Het gaat om impact op de samenleving (=crisisbeheersing). Het doel is om In kaart te brengen: waarop kunnen wij invloed uitoefenen. 5 Zie ook het colofon bij dit rapport. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 50 van 71

126 Less is more. de uitwerking van een groot aantal scenario s geeft geen groter onderscheidingsvermogen t.a.v. de noodzakelijke prioriteiten, keuzen en capaciteiten van de veiligheidsregio en haar partners. Daarom wordt er naar gestreefd eerder minder dan meer scenario s in het risicoprofiel uit te werken. Meer generiek. scenario van een incidenttype is exemplarisch voor het crisistype. Terrorisme en cyber krijgen een plaats in het risicoprofiel als oorzaak voor andere incidenttypen (evenement, cybercriminaliteit). Deze onderwerpen worden in de contextparagraaf benoemd en uitgewerkt. Alleen een dreiging van een terroristische aanslag op Schiphol wordt uitgewerkt. De rol van Defensie moet zeker worden meegenomen bij verschillende crisistijden: hybride dreiging6, diensten die defensie kan leveren zoals blushelikopter, diep duiken, SAR, etc. Een aantal crisistypen wordt ook uitvoerig behandeld in het Nationaal Veiligheidsprofiel. Denk aan overstromingen, extreem weer, verstoring vitale sectoren, terrorisme, cyber etc. Hier is belangrijke informatie te vinden waarmee wij op regionaal niveau kunnen aansluiten. In tabel 1 is het resultaat van de selectie weergegeven. In bijlage 2 wordt uitgebreider toegelicht per incidenttype waarom het wel of niet is meegenomen naar de analysefase. Wijzigingen ten opzichte van het risicoprofiel uit 2012 Bij deze actualisatie van het risicoprofiel uit 2012 zijn enkele nieuwe incidenttypen toegevoegd of gewijzigd en enkele zijn afgevoerd. Het scenario voor extreem weer twee weken extreme kou, sneeuw en ijzel is vervangen door storm en windstoten met clusterbuien met hagel. Brand in parkeergarage is als brand in complex gebouw opgenomen bij het scenario grote brand in complex gebouw met verminderd zelfredzamen mensen. Ontploffing WOII-bom nabij flatgebouw (instorting) is afgevoerd. Incident brandbare stof door een buisleiding is afgevoerd. Uitval ICT door cyberincident is toegevoegd. Verkeersincidenten op land: botsing intercity is afgevoerd. Ongeval en brand in Velsertunnel is afgevoerd. Besmettelijke dierziekte is afgevoerd. 6 Kenmerkend aan hybride conflict- of oorlogsvoering zijn de geïntegreerde inzet van meerdere militaire en niet-militaire middelen (diplomatiek, economisch, digitaal, desinformatie en beïnvloeding). Wanneer de inzet daarvan georkestreerd is als onderdeel van een strategie of campagne om bepaalde strategische doelstellingen te bereiken, spreken we van een hybride dreiging. (bron: NCTV) Defensie is aangesloten bij het NCSC. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 51 van 71

127 Bijlagen Bijlage 1. Overzicht van crisistypen en incidenttypen per maatschappelijk thema Bijlage 2. Onderbouwing van de selectie van 19 incidenttypen Bijlage 3. Incidenten in Kennemerland in de periode Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 52 van 71

128 3. Technologische omgeving 2. Gebouwde omgeving 1. Natuurlijke omgeving Bijlage 1. Crisistypen en incidenttypen per maatschappelijk thema Thema Crisistype Incidenttype 1.1 Overstromingen Overstroming vanuit zee Overstroming door hoge rivierwaterstanden Vollopen van een polder/ dijkdoorbraak 1.2 Natuurbranden Bosbrand Heide, (hoog)veen- en duinbranden 1.3 Extreme weersomstandigheden Koude golf, sneeuw en ijzel Hittegolf Storm en windhozen Aanhoudende laaghangende mist 1.4 Aardbevingen Aardbeving 1.5 Plagen Ongedierte 1.6 Dierziekten Ziektegolf 2.1 Branden in kwetsbare objecten Grote brand in gebouwen met niet of verminderd zelfredzame personen Grote brand in gebouwen met een grootschalige publieksfunctie Grote brand in bijzonder hoge gebouwen of ondergrondse bebouwing Brand in dichte binnensteden 2.2 Instortingen in grote gebouwen en kunstwerken 3.1 Incidenten met brandbare / explosieve stof in open lucht Instorting door explosie Instorting door gebreken constructie of fundering Incident vervoer weg Incident vervoer water Incident spoorvervoer Incident transport buisleidingen Incident stationaire inrichting Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 53 van 71

129 4. Vitale infrastructuur en voorzieningen Thema Crisistype Incidenttype 3.2 Incidenten met giftige stof in open lucht Incident vervoer weg Incident vervoer water Incident spoorvervoer Incident transport buisleidingen Incident stationaire inrichting 3.3 Kernincidenten Incident A-objecten: centrales Incident A-objecten: nabije centrales grensoverschrijdend Incident A-objecten: scheepvaart met kernenergie en nucleair defensiemateriaal Incident B-objecten: vervoer grote eenheden radioactief materiaal Incident B-objecten: overige nucleaire faciliteiten brandklasse i Incident B-objecten: nucleaire faciliteiten brandklasse ii Incident B-objecten: overig vervoer en gebruik nucleaire materialen Incident militair terrein en transporten nucleaire materiaal 4.1 Verstoring energievoorziening Uitval olievoorziening Uitval gasvoorziening Uitval elektriciteitsvoorziening 4.2 Verstoring drinkwatervoorziening Uitval drinkwatervoorziening Problemen waterinname Verontreiniging in drinkwaternet 4.3 Verstoring rioolwaterafvoer en afvalwaterzuivering Uitval rioleringssysteem Uitval afvalwaterzuivering 4.4 Verstoring ICT Uitval voorziening voor spraak- en datacommunicatie Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 54 van 71

130 6. Gezondheid 5. Verkeer en vervoer Thema Crisistype Incidenttype 4.5 Verstoring afvalverwerking Uitval afvalverwerking 4.6 Verstoring voedselvoorziening Uitval distributie 5.1 Luchtvaartincidenten Incident bij start of landing op of om een luchtvaartterrein Incident vliegtoestel bij vliegshows 5.2 Incidenten op of onder water Incident waterrecreatie en pleziervaart Incident beroepsvaart (anders dan met gevaarlijke stoffen Incident op ruim water Grootschalig duikincident 5.3 Verkeersincidenten op land incident wegverkeer Incident treinverkeer 5.4 Incidenten in tunnels Incident in spoortunnels en ondergrondse stations Incident in wegtunnels Incident in tram- en metrotunnels en ondergrondse station 6.1 Bedreiging volksgezondheid Besmettingsgevaar via contactmedia Feitelijke grootschalige besmetting (nog) zonder ziekteverschijnselen Besmettelijkheidgevaar vanuit buitenland Besmettelijkheidgevaar in eigen regio Dierziekte overdraagbaar op mens 6.2 Ziektegolf Ziektegolf besmettelijke ziekte Ziektegolf niet besmettelijke ziekte Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 55 van 71

131 7. Sociaal-maatschappelijke omgeving Thema Crisistype Incidenttype 7.1 Paniek in menigten Paniek tijdens grote festiviteiten, concerten en demonstraties 7.2 Verstoring openbare orde Rel rondom demonstraties en andere manifestaties Gewelddadigheden rondom voetbalwedstrijden Buurtrellen 7.3 Maatschappelijke onrust Maatschappelijke onrust als gevolg van trigger-incident 7.4 Terrorisme (dreiging van) Terroristische aanslag Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Versie 0.8 Pagina 56 van 71

132 Natuurlijke omgeving Bijlage II Onderbouwing van de selectie van 19 incidenttypen voor analyse In deze bijlage is terug te vinden welke incidenttypen zijn uitgewerkt in de risicoanalyse en op basis van welke argumenten. De incidenttypen die mogelijk zijn in Kennemerland zijn in de tweede kolom met normale tekst weergegeven. De voor nadere analyse geselecteerde incidenttypen zijn in vet weergegeven. De incidenttypen die niet verder zijn uitgewerkt voor dit risicoprofiel worden geacht voor Kennemerland zijn doorgehaald. Crisistype Incidenttype Motivatie Overstromingen overstroming vanuit zee overstroming door hoge Landelijk zijn er veel ontwikkelingen rond het thema Water & Evacuatie, onder andere als strategisch agendapunt van he Veiligheidsberaad. Ook in het nationaal Veiligheidsprofiel worden overstromingen als prioritair risico aangemerkt. rivierwaterstanden dijkdoorbraak regionale kering / vollopen van een polder De incidenttypen overstroming vanuit zee en dijkdoorbraak van een regionale waterkering zijn relevant voor de regio Kennemerland, waarbij de laatste vanwege de grotere waarschijnlijkheid prioriteit heeft. Het rivierenscenario is minder relevant voor Kennemerland. De impact van overstroming kan met name in de Haarlemmermeerpolder groot zijn, door de diepte van de polder en het aantal bijzondere objecten (o.a. Schiphol). Voor het risicoprofiel 2018 is een tweetal overstromingen gesimuleerd: één onder het Noordzeekanaal (dijktraject 14/15 en één boven het Noordzeekanaal 12/13. De uitwerking is daarnaast exemplarisch voor de mogelijkheden van geo-informatie ten behoeve van risico- én crisisbeheersing (overstromingsmodellen, kwetsbare objecten). Natuurbranden bosbrand duinbrand Vanwege het grote oppervlakte kwetsbaar duin- en bosgebied in de Kennemerland, de lange droogteperiodes in de afgelopen jaren en de grote duinbranden in de buurregio Noord-Holland Noord wordt het incidenttype duinbranden uitgewerkt in combinatie met bosbrand. Dit omdat in de regio bos- en duingebieden veel in elkaar overlopen. Landelijke ontwikkelingen: Brandrisico-index (droogtemonitoring), natuurbrandverspreidingsmodel, veranderingen in bluswatervoorziening, brandweer Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 57 van 71

133 Gebouwde omgeving Extreme weersomstandigheden koude golf, sneeuw en ijzel hitte golf storm en clusterbuien aanhoudende laaghangende mist veroorzaakt vaak meer schade bij blussen dan de brand. Al deze incidenttypen kunnen in principe voorkomen in Kennemerland. Het scenario extreme koude, sneeuw of ijzel uit het risicoprofiel 2012 is vervangen door storm en clusterbuien met hagel. Het scenario is exemplarisch voor crisistype extreem weer (koude, hitte, wateroverlast, droogte, storm). Deze uitwerking geeft meer inzicht in de bandbreedte van de impact bij dit crisistype. Bij dit crisistype staat de continuïteit van de hulpverlening onder druk en stelt hoge eisen aan bevolkingszorg (continuïteit van de samenleving). Impact op evenementen. Verstoring vitale sectoren. Klimaatverandering met grotere extremen. Staat in veel gemeenten op de strategische agenda. Aardbevingen aardbeving Wordt als niet relevant beoordeeld voor het risicoprofiel van Kennemerland. Plagen ongedierte Weinig relevant voor Kennemerland. Dierziekten ziektegolf De uitwerking van het scenario dierziekten overdraagbaar op de mens uit het risicoprofiel van 2012 wordt niet meer opgenomen in het risicoprofiel de ziekte van Lyme komt wel (veel) voor in Kennemerland, maar het is onwaarschijnlijk dat dit tot een opgeschaalde crisisorganisatie leidt. Crisistype Incidenttype Motivatie Branden in kwetsbare objecten Brand in kwetsbaar object: brand in ziekenhuis grote brand in gebouwen met een grootschalige publieksfunctie grote brand in bijzonder hoge gebouwen of ondergrondse bebouwing brand in dichte binnensteden Alle genoemde gebouwtypen zijn in Kennemerland aanwezig. Ook is er een aantal grote branden in de afgelopen jaren geweest. Het is aannemelijk dat deze in de komende periode weer zullen optreden. Voor het risicoprofiel 2018 worden de incidenttypen Grote branden in gebouwen met niet- of verminderd zelfredzame personen en Grote branden in bijzonder hoge gebouwen of ondergrondse bebouwing gecombineerd tot één scenario: brand in complex gebouw met aanwezigheid van veel verminderd zelfredzamen mensen. Het scenario is een brand in een ziekenhuis. Dit scenario is representatief voor brand in complexe gebouwen en gebouwen met minder zelfredzame mensen. Maatgevend voor Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 58 van 71

134 Technologische omgeving Instortingen in grote gebouwen en kunstwerken instorting door explosie instorting door gebreken constructie of fundering de brandweer en de crisisbeheersingsorganisatie. Generiek verhaal ook over rookontwikkeling bij brand (en communicatie daarover). Er worden regelmatig bommen uit de Tweede Wereldoorlog gevonden in de regio. Instortingen kunnen voorkomen n de regio. De uitwerking uit het risicoprofiel uit 2012 wordt niet meer opgenomen in het risicoprofiel 2018 omdat dit volgens de experts weinig toevoegt aan de binnen dit maatschappelijk thema uitgewerkte scenario s. Crisistype Incidenttype Motivatie Incidenten met brandbare / explosieve stof in open lucht incident vervoer weg incident vervoer water Alle incidenttypen met brandbare/explosieve stoffen en met giftige stoffen kunnen zich voordoen in Kennemerland. Radioactieve stoffen spelen een minder grote rol, afgezien van de transporten door de regio vanuit Petten (o.a. over A9 en naar Schiphol). Incidenten met giftige stof in open lucht Kernincidenten incident spoorvervoer incident transport buisleidingen incident stationaire inrichting: tankputbrand incident vervoer weg incident vervoer water incident spoorvervoer incident transport buisleidingen incident stationaire inrichting: incident giftige stof Incident A-objecten: centrales Voor dit risicoprofiel zullen de incidenttypen incidenten met brandbare en / of explosieve stoffen bij stationaire inrichtingen en incidenten met giftige stoffen bij stationaire inrichtingen worden uitgewerkt. De uitwerking van de tankputbrand bij AFS is representatief voor ongevallen met brandbare stoffen, rook bij brand, Brzo, AMAS- AYMA, continuïteit Schiphol, verplichte planvorming. De uitwerking van de leidingbreuk hoogovengas bij Tata Steel is representatief voor Brzo, ongeval met en verspreiding van giftige stoffen, waarschuwen bevolking, verplichte planvorming. De motivatie daarvoor is dat de regio zeven Brzo-bedrijven en verschillende BEVIbedrijven herbergt. Sinds 2016 is op het Polanenpark (bedrijventerrein) in Haarlemmerliede Spaarnwoude het Brzo-bedrijf Air Products gevestigd. Het is een vulen distributiestation voor medische en industriële gassen. Het incidenttype incident bij transport via buisleiding was in het risicoprofiel 2012 bedoeld als representatief voor transport van gevaarlijke stoffen, maar wordt in dit risicoprofiel 2018 niet meer opgenomen omdat dit volgens de experts weinig toevoegt aan de binnen dit maatschappelijk thema uitgewerkte scenario s. Incident A-objecten: nabije centrales grensoverschrijdend Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 59 van 71

135 Vitale sectoren Incident A-objecten: scheepvaart met kernenergie en nucleair defensiemateriaal Incident B-objecten: vervoer grote eenheden radioactief materiaal Incident B-objecten: overige nucleaire faciliteiten brandklasse i Incident B-objecten: nucleaire faciliteiten brandklasse ii Incident B-objecten: overig vervoer en gebruik nucleaire materialen Incident militair terrein en transporten nucleaire materiaal Crisistype Incidenttype Motivatie Verstoring energievoorziening Uitval olievoorziening Uitval gasvoorziening Uitval elektriciteit Uitval elektriciteit en uitval gas zijn relevant voor Kennemerland. Voor dit risicoprofiel is het incidenttype uitval elektriciteitsvoorziening uitgewerkt. Dit incidenttype heeft mogelijk grote gevolgen, en kan tot keteneffecten leiden, bijvoorbeeld bij andere vitale sectoren, bijvoorbeeld uitval telecom en ICT, uitval drinkwater etc. Het incidenttype uitval elektriciteit is representatief voor thema vitale sectoren, crisistype uitval energie (elektriciteit, gas). Relatie met Strategische Agenda van het Veiligheidsberaad (Continuïteit van de samenleving). Ontwikkelingen in Nederland om in 2030 van het gas af te zijn zullen leiden tot een grotere afhankelijkheid van elektriciteit. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 60 van 71

136 Verkeer en vervoer Verstoring drinkwatervoorziening Verstoring rioolwaterafvoer en afvalwaterzuivering Verstoring ICT Verstoring afvalverwerking Verstoring voedselvoorziening Uitval drinkwater Problemen waterinname Verontreiniging in drinkwaternet Uitval rioleringssysteem Uitval afvalwaterzuivering Uitval ICT door cyberincident Uitval afvalverwerking Uitval distributie Het incidenttype uitval drinkwatervoorziening wordt verder uitgewerkt, mede gezien de landelijke prioriteit die aan dergelijke crises toegekend wordt. Uitval drinkwater is anders dat energie. Bovendien is drinkwater een primaire levensbehoefte en kent Kennemerland een incidenthistorie voor dit incidenttype. Uitval van deze sector heeft mogelijk grote gevolgen en kan andere sectoren beïnvloeden. In dit risicoprofiel 2018 wordt het scenario uitval ICT als gevolg van een cyberincident uitgewerkt. Cyberincidenten kunnen op veel domeinen verstoring veroorzaken. Cyber wordt ondergebracht bij het nieuwe scenario voor uitval ICT. Daarbij aandacht voor hulpverlening en crisisbeheersing als core business, maar ook voor continuïteit van de eigen organisatie (veronderstelde kwetsbaarheid meldkamer, RCC, gemeenten). Crisistype Incidenttype Motivatie Luchtvaartincidenten Luchtvaartincident: incident bij start of landing op of om een luchtvaartterrein incident vliegtoestel bij vliegshows Het incidenttype incident bij start of landing op of om een luchtvaartterrein is van belang voor de regio, vanwege het grote aantal vliegbewegingen (ca per jaar). Luchtvaartincidenten kunnen een grote impact hebben. Denk hierbij aan de Poldercrash 2009, de Bijlmerramp (1992) en de ramp met vlucht MH17 in De afgelopen jaren zijn er enkele meldingen van noodsituaties geweest waarvoor de veiligheidsregio anticiperend opschaalde (zg. vooralarm), maar die een goede afloop hadden. In februari 2017 schaalde de veiligheidsregio op naar GRIP 3 vanwege een vliegtuig met 63 inzittenden dat door zijn landingsgestel was gezakt. Het is waarschijnlijk dat Schiphol, en dus ook het aantal vliegbewegingen, de komende jaren zal blijven groeien. Incidenten op of onder Incident waterrecreatie en pleziervaart Alle incidenttypen op het water zijn relevant voor Kennemerland, zowel op Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 61 van 71

137 water Verkeersincidenten op land Incident op het water: incident beroepsvaart (anders dan met gevaarlijke stoffen Incident op ruim water Grootschalig duikincident Incident wegverkeer Incident treinverkeer Incident in spoortunnel Incident in wegtunnel Incident in tram- en metrotunnels en ondergrondse station binnenwateren en het Noordzeekanaal als op zee. Vanwege de hoeveelheid scheepvaartverkeer en de grote economische betekenis daarvan is een incident op het Noordzeekanaal verder uitgewerkt. De daar aanwezige risico s deelt Kennemerland grotendeels met andere veiligheidsregio s (Amsterdam-Amstelland en Zaanstreek- Waterland). Ook bij NZK speelt cyber en terroristische dreiging een rol. Beide incidenttypen zijn van belang voor de regio Kennemerland, vanwege de aanwezigheid van verschillende intensief gebruikte rijks- en provinciale wegen. Het scenario tunnelincident (met als gevolg langdurige stremming) op de A4 wordt door de experts aangemerkt als voldoende respresentatief voor incident wegverkeer. Vanuit dezelfde argumentatie wordt het hieronder beschreven scenario incident in spoortunnels en ondergrondse stations voldoende representatief geacht voor spoorse incidenten op het spoor en voor de samenwerking met Prorail. Het project Vrij Baan is op te vatten als opveolger van TIM (trein incident management). Incidenttypen ongeval spoortunnel en incident wegtunnel worden uitgewerkt voor dit risicoprofiel. Tunnels zijn uitgewerkt omdat deze in het algemeen in het algemeen beperkingen hulpverlening aan de hulpverlening stellen. Gezien het aantal en type tunnels in de regio is dit crisistype van belang voor Kennemerland. Er zijn verschillende wegtunnels. De twee spoortunnels (Velser- en Schipholspoortunnel) hebben beide een bijzonder karakter. De A4 wordt als een belangrijker verkeersader gezien dan de A9. Vandaar dat de Schipholtunnel A4 is gekozen als representatie voor het incidenttype. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 62 van 71

138 Sociaal-maatschappelijke omgeving Gezondheid Crisistype Incidenttype Motivatie Bedreiging volksgezondheid Besmettingsgevaar via contactmedia feitelijke grootschalige besmetting (nog) zonder ziekteverschijnselen Het incidenttype gevaar besmettelijke ziekte vanuit buitenland wordt verder uitgewerkt, gezien de aanwezigheid van de luchthaven Schiphol en de zeehavens in Velsen en Beverwijk, gecombineerd met een toename van het aantal potentiële risicoontvangers in de regio (en daarbuiten). Infectieziekte vanuit buitenland Besmettingsgevaar in eigen regio Dierziekte overdraagbaar op mens Dierziekte overdraagbaar op mens is afgevoerd in het risicoprofiel Discussie geweest of scenario vervangen moet worden door bijv. Lyme. Conclusie: erg wit en geringe impact op de crisisorganisatie als geheel. Ziektegolf Ziektegolf (besmettelijke ziekte) Ziektegolf niet besmettelijke ziekte Het incidenttype ziektegolf door besmettelijke ziekte is uitgewerkt, gezien de toename van het aantal risico-ontvangers in de regio en de toenemende waarschijnlijkheid dat een dergelijke crisis kan optreden in de toekomst. Hoewel de griepgolf in 2009 (Mexicaanse griep) achteraf bleek mee te vallen, is dit scenario toch nog zeer reëel. Niet alleen voor griep, maar ook bijv. ebola, SARS etc. Crisistype Incidenttype Motivatie Incident in menigten Incident in menigte (tijdens evenement) Dit crisistype wordt verder uitgewerkt, gezien het aantal evenementen met een verhoogd risico dat in Kennemerland wordt georganiseerd. In het risicoprofiel 2018 is het scenario paniek op dancefestival herzien en vervangen door een incident in menigte (crowd-incident). Een koppeling kan worden gemaakt met terrorisme als oorzaak voor paniek. Ook regionale voorbereiding evenementen moet aandacht krijgen in de uitwerking. Verstoring openbare orde Rel rondom demonstraties en andere manifestaties Gewelddadigheden rondom voetbalwedstrijden Alle incidententypen bij het crisistype verstoring openbare orde kunnen voorkomen in Kennemerland. Het scenario rellen tijdens de jaarwisseling wordt verder uitgewerkt, gezien de rellen rond de jaarwisseling en de toenemende agressie tegen hulpverleners. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 63 van 71

139 Maatschappelijke onrust Ordeverstoring (geweld tegen hulpverleners) Maatschappelijke onrust (sociaalpsychologisch) Dit incidenttype kan voorkomen in Kennemerland. Incidenten uit het verleden hebben uitgewezen dat het goed gecoördineerd multidisciplinair optreden vereist. Behouden en eventueel aanpassen (bijv. ander trigger-incident zoals radicalisatie, polarisatie, terroristische aanslag, migrantenstroom) Terrorisme Aanslag (terroristisch) Dit incidenttype kan voorkomen in Kennemerland. In 2012 was de perceptie nog dat een aanslag leidt tot een van de hiervoor genoemde crisistypen. In 2018 is bij incidenten (elders in Europa) gebleken dat een aanslag goed gecoördineerd multidisciplinair optreden vereist, met andere woorden niet enkel blauw is. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 64 van 71

140 Bijlage III - Incidenten in Kennemerland ( ) In deze bijlage een overzicht van de incidenten in Kennemerland waarvoor een GRIP-opschaling is geweest. In de toelichting (na de tabel) wordt opvallend incidenten besproken. Opvallende incidenten in Kennemerland waarbij geen GRIP-opschaling is geweest Incidenten in omliggende veiligheidsregio s Incidenten in Nederland met landelijke uitstraling Incidenten met opschalingen voor GRIP in Kennemerland jaar totaal GRIP 1 GRIP 2 GRIP 3 GRIP (7) 7 (1) 13 (6) (7) 28 (2) 8 (4) 2 (1) (10) 11 (5) 7 (5) (17) 15 (6) 14 (11) (12) 12 (6) 8 (6) (3) 7 6 (3) (11) 19 (8) 2 (2) 1 (1) Tabel 14. Overzicht GRIP-opschalingen in Kennemerland , tussen haakjes het aantal GRIP Schiphol van het totaal aantal GRIPopschalingen (Bron: O:\Rampenbestrijding\Incidenten\overzicht GRIP opschalingen). Voor overzicht opschalingen in de regio: Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 65 van 71

141 GRIP Datum Plaats Locatie Omschrijving incident Classificatie Opmerkingen GRIP Buitenkaag A44 Stilstaande file ivm defecte brug en zeer zomers weer Hulpverlening Beverwijk Zuiderkade Brand metaalhandel Brand middel Vogelenzang Zwarteweg/Bekslaan Aanrijding trein/vrachtauto Hulpverlening Schiphol Aankomsthal 3 Aantreffend verdachte koffer Hulpverlening Loos Heemstede Raadhuisstraat Middelbrand restaurant Brand middel Hoofddorp Burg. Jansoniushof Aantreffen vliegtuigbom WO2 Hulpverlening IJmuiden Keizer Wilhelminastraat Loshangende gevelplaten woonzorgcentrum bij zware storm Hulpverlening regio regio Effectwolk door zeer grote brand Amsterdamse havengebied Brand zeer groot Schiphol VOS 4 VOS Schiphol Schipholtunnel Treinbrand (brandje in WC dubbeldekker) Brand klein Beverwijk Lijnderkade Brand brandstoffenhandel/garagebedrijf Brand zeer groot regio stranden Aantreffen onbekend/gevaarlijke stof OGS Schiphol Schipholspoortunnel Automatische brandmelding Brand Loos Hoofddorp Haya van Somerensingel Brand gezinswoning Brand middel Schiphol Schipholspoortunnel Rookontwikkeling trein (Thalys) Brand Hoofddorp Leenderbos Brand trafostation Brand middel Schiphol VOS 2 (may day zakenjet) VOS Schiphol VOS 2 VOS Wijk aan Zee Noorderbad Voorbereiding evt opvang bemanning gestrand zeeschip Hulpverlening Heemskerk Euratomplein Binnenbrand flat met ontruiming Brand middel Boesingheliede Schipholweg Binnenbrand grote loods met auto's Brand groot Schiphol Terminal Bommelding (verwarde man) Hulpverlening Haarlem Van Koolmonoxide in flat met ontruiming OGS Middel Aerdenhout Moerkerkenstraat Boekenroodeweg Zeer grote brand villa Brand zeer groot Regio Haarlem, Santpoort Vreemde chloorachtige lucht OGS Schiphol e.o. Schipholspoortunnel Ontruiming gestrande trein Hulpverlening Haarlem eo Iordensstraat Gas/vreemde lucht Haarlem-Nrd/Velserbroek OGS Haarlem Waarderweg Brand bedrijf Brand zeer groot 16 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 66 van 71

142 GRIP Datum Plaats Locatie Omschrijving incident Classificatie Opmerkingen GRIP Schiphol Handelskade Personenauto van parkeerdek gestort Hulpverlening klein Beverwijk Belgiëlaan Gaslekkage OGS Beverwijk Ringvaart Assistentie milieu (extreme diesellucht met onwelwordingen) OGS Beverwijk Breestraat Gaslekkage OGS Velsen Noord Hoflaan Brand en explosie(s) na schakelfout reserve station Nuon-centrale Brand middel Schiphol Gas/vreemde lucht in vliegtuig OGS Groot Haarlem Heussenstraat Explosief(je) WO2 gevonden bij graafwerkzaamh forensisch Hulpverlening Hoofddorp Henri Didonweg Binnenbrand wonen (meerdere schuren) Brand groot Velsen Hoflaan Brandstoflekkage Nuon-centrale OGS middel Heemskerk Europaplein Brand verzorgingshuis met ontruiming Brand middel Halfweg A200 Ongeval met taxibus ouderen Hulpverlening Hoofddorp Boslaan Bommelding fight&fitnesscentrum Abbenes Sophialaan Gaslek met voertuigbrand, ontruiming woningen Middelbrand Zandvoort Boulevard Paulus Loot Zeeschip met boei in schroef drijft stuurloos richting strand Heemskerk A22 en A9 Meerdere ongevallen door extreme gladheid Hulpverlening Schiphol VOS 3 (Airbus met landingsgestelproblemen, veilig geland) VOS 3 Veilig geland Velsen Noord Corverslaan Zeer grote brand recyclingbedrijf Brand zeer groot Schiphol VOS 3 (toestel veilig geland) VOS 3 Veilig geland Wijk aan Zee gehele plaats Langdurige uitval van gas Hulpverlening Schiphol C-Pier Aantreffen explosief WO2 Hulpverlening Schiphol Vliegtuig met defecte motor (veilig geland) middel Vooralarm groot Veilig geland Velsen Wijkermeerweg Binnenbrand industrie CMF Services Brand groot Velsen Noord Wijkermeerweg Brand wijkcentrum met ontruiming woningen en kinderboerderij Brand zeer groot Schiphol Mogelijke kaping/gijzeling Spaans vliegtuig Hulpverlening Loos IJmuiden Kruisberglaan Brand flatgebouw met ontruiming/opvang omwonenden Middelbrand Haarlem Tingietersweg Brand industrie Brand groot Haarlem Conradkade Brand industrie Brand zeer groot Hoofddorp Willem Brocadesdreef Meerdere werknemers onwel door onbekende stof OGS Schiphol Schipholspoortunnel Brand door werkzaamheden Middelbrand 9 23 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 67 van 71

143 GRIP Datum Plaats Locatie Omschrijving incident Classificatie Opmerkingen GRIP Bloemendaal Bloemendaalseweg Grote brand café/hotel met ontruiming Brand groot Schiphol E-Pier Persoon met wapen gesignaleerd, bleek onderdeel van een oefening Schiphol Folkstoneweg Pakket bij expeditiecentrum met mogelijk explosieven HV-middel Loos Hoofddorp Broekermeerstraat Grote brand autobedrijf met naastgelegen vuurwerlopslag Brand groot Schiphol Plaza Rook uit het plafond in winkel, geen brand Middelbrand Schiphol Plaza Brand in machine in winkel Middelbrand regio Uitval/storing P/C2000 A'dam-A'land/K'land/ZaWa Schiphol Vliegtuig met defecte motor (veilig geland) Vooralarm groot Veilig geland Schiphol Birdstrike Vooralarm groot Veilig geland Schiphol Vliegtuig met rook/vreemde lucht in de cockpit/cabine Vooralarm groot Veilig geland Rijssenhout Werf Brand kerkgebouw door werkzaamheden Brand zeer groot Schiphol Vliegtuig met rook/vreemde lucht in de cockpit Vooralarm groot Veilig geland Schiphol Vliegtuig met rook/vreemde lucht in de cockpit Vooralarm groot Veilig geland Buitenkaag Huigsloterdijk Bijstand VR H-M ivm zeer grote brand (eiland) Kaag Zeer grote brand Geen inzet Schiphol Poelmanweg Cyanidelekkage KLM Milieucentrum OGS Middel Hoofddorp Parellaan Brand groot bedrijfspand Zeer grote brand Haarlem Kleine Houtstraat Brand woning Grote brand IJmuiden Explosief(je) WO2 gevonden in ruim zandzuiger Bleek klein Ijmuiden Trawlerkade Protestactie Greenpeace op boorplatform explosief Haarlem Grote Houtstraat Brand societeit Zeer grote brand Zandvoort Brand strandpaviljoen Grote brand Badhoevedorp Burg. Grote wateroverlast door leidingbreuk Schiphol Amersfoordtlaan Kerosinelekkage Boeing 747 aan de gate Bleek niet GRIPwaardig Schiphol Bataviaweg Brand machine in gebouw KLM E&M Middelbrand Snel onder Schiphol Loevesteinse Aanrijding 2 bussen Middelhulpverlening controle Bleek niet GRIPwaardig Beverwijk Randweg Plantage/Florastraat Dreiging onstabiele bouwkraan, ontruiming woningen Snel GRIP Schiphol Vertrekpassage Brand horeca Middelbrand Bleek niet GRIP Schiphol Terminal Onderzoek brandgerucht Middelbrand waardig Bleek loos/niet Schiphol Vliegtuig met rook in de cockpit Vooralarm groot GRIP-waardig Veilig geland 2 8 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 68 van 71

144 GRIP Datum Plaats Locatie Omschrijving incident Classificatie Opmerkingen GRIP Schiphol Boeing 747 cargo met brandje geweest op bovendek Vooralarm groot Veilig geland Schiphol Vliegtuig met rook in de cockpit Vooralarm groot Geen inzet Schiphol Vliegtuig met uitgevallen motor Vooralarm groot Is naar Duitsland Schiphol Vliegtuig met uitgevallen motor Vooralarm groot Veilig geland Bloemendaal Bos en Duinlaan Grote brand schoolgebouw Grote brand Schiphol Opvang verwanten vliegtuigcrash Oekraine (vlucht vanaf Schiphol) Schiphol Brand in hulpmotor van toestel aan de gate Vooralarm groot Snel onder Schiphol Vermoedelijke ebola-besmetting Bleek loos Schiphol Vooralarm groot Schiphol Mogelijk unsafe landingsgestel Fokker 70 Vooralarm groot Veilig geland Hoofddorp Spaarnepoort Brand verpleegafdeling Spaarneziekenhuis Grote brand Cruquius Bennebroekerdijk Brand 2x industriepand met kans overslag omliggende percelen Zeer grote brand Schiphol Vreemde rook in de cockpit Vooralarm groot Veilig geland 29 (4) Vijfhuizen Grootschalige uitval stroom door brand onderstation Systeemtest!!! Schiphol G-Pier Brandgerucht G-pier Middelbrand Bleek Haarlem Engelandlaan Brand kelder flat met ontruiming bewoners Middelbrand Haarlem Raaks Brand sauna Grote brand Aerdenhout Zandvoorterweg Brand villa met rieten kap Zeer grote brand Schiphol Havenmeesterweg Lekkage ammoniak in koelruimte KLM Catering Middel OGS Schiphol Plaza Rookontwikkeling in winkel Middelbrand Bleek stopcontact Haarlem Briandlaan Brand verzorgingshuis met ontruiming Zeer grote brand Schiphol Expeditiestraat Autobrand Middelbrand Bleek niet GRIP Rijssenhout Aarbergerweg Brand caravanstalling Zeer grote brand waardig Schiphol Rijk Boeingavenau Brand kantoor (dak) Middelbrand IJmuiden Rondweg Brand bedrijfspand Zeer grote brand Schiphol Rijk Tupolevlaan Uitslaande brand bedrijf Zeer grote brand Schiphol Tussenlanding vliegtuig ivm rook/brandlucht in cockpit Vooralarm groot Veilig geland Schiphol Vooralarm groot Veilig geland Schiphol Uitwijk Boeing 737 Transavia Vooralarm groot Veilig geland Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 69 van 71

145 GRIP Datum Plaats Locatie Omschrijving incident Classificatie Opmerkingen GRIP Schiphol Vooralarm groot Veilig geland Vijfhuizen Afstemming ondersteuning gem. H'meer mbt crisisopvang Verder door Schiphol Vooralarm groot Veilig geland Schiphol Vooralarm groot Veilig geland Schiphol Vooralarm groot Veilig geland Velsen Noord Langdurige uitval gas n.a.v. breuk gas- en waterleiding Inzet van meerdere Regio Stroomuitval gehele provincie Zandvoort Flemingstraat Brand begeleid wonen Zeer grote brand Geen inzet COPI Zandvoort Kromboomsveld Ontruiming appartementencomplex vanwege losgewaaid dakdeel Stormschade IJmuiden Zeeweg Brand sportcentrum met overslag naar café Zeer grote brand 1 zwaargewonde IJmuiden Industriestraat Brand loods Zeer grote brand Nieuw-Vennep Marskramer Gaslekkage in seniorencomplex met ontruiming Hoofddorp Station Verdachte tas in Sprinter Bleek loos Beverwijk Creutzberglaan Brand loods agrarisch bedrijf Zeer grote brand Schiphol Vooralarm groot Veilig geland Hoofddorp Station Terrorismedreiging op intercity Brussel-Amsterdam Dienstverlening Geen explosieven Schiphol Busstation Verdachte persoon die dreigt met explosieven Geen explosieven Cruquius Oude Kruisweg Brand loods met hevige rook naar bebouwing Heemstede Zeer grote brand Schiphol Folkstoneweg Verdacht pakket bij expeditiebedrijf Bleek loos Regio Uitval/storing deel telefonie meldkamer Schiphol Brandmelding in bagageruim Boeing 747 KLM Vooralarm groot Bleek loos Haarlem Schalkwijkerstraatweg Brand supermarkt Grote brand Schiphol Vliegtuig (59 personen) naast de landingsbaan Vliegtuigongeval Boesingheliede Schipholweg Brand bedrijf groot Grote brand Schiphol A4 Verkeerschaos na brand in Schipholtunnel Overveen Zeeweg Duinbrand met ontruiming campings Zeer grote brand Schiphol UGS B Voorzorgslanding vliegtuig met motorproblemen Vooralarm groot Veilig geland Hoofddorp Grote Belt Melding CO wooncomplex 8 3 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 70 van 71

146 GRIP Datum Plaats Locatie Omschrijving incident Classificatie Opmerkingen GRIP Schiphol UGS B Voorzorgslanding vliegtuig met motorproblemen Vooralarm groot Veilig geland Beverwijk Hooglandtweg Brand hoogspanningsverdeelstation Tata Steel Zeer grote brand Beverwijk Nijverheidsweg Explosie met vrijkomen radioactiviteit OGS klein Zandvoort Pasteurstraat Dreiging aanslag op woningstichting met ontruiming omgeving Bleek loos Haarlem Edward Jennerstraat Aantreffen explosieven bij technisch onderzoek politie met ontruiming Schiphol Vooralarm groot Veilig geland Schiphol Vooralarm groot Veilig geland Schiphol UGS A Voorzorg medische situatie Bleek onder Lijnden Raasdorperweg Brand meerdere bedrijfsloodsen Zeer grote brand Schiphol Vooralarm groot Veilig geland Grip 2 Schiphol Anchoragelaan Verdacht pakket bij expeditiebedrijf Schiphol Grip 1 Bennebroekerlaan IGBS Middel Bloemendaal Grip 1 Vooralarm groot, mogelijk defect neuswiel Schiphol Grip 1 Kerklaan Grote brand Bloemendaal 22 Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport I Risico-inventarisatie Conceptversie 0.5 Pagina 71 van 71

147 Concept oktober 2018 (versie 0.8)

148 Inhoud 1. Inleiding Totstandkoming risicoanalyse Leeswijzer Toelichting op de methodiek van de risicoanalyse Scenariokeuze en uitwerking Meten van de impact Meten van de waarschijnlijkheid Capaciteitenanalyse Analyse van de scenario s... 8 Scenario 1: Dijkdoorbraak (regionale kering)... 9 Scenario 2: Duinbrand (binnenduin) Scenario 3: Storm en clusterbuien Scenario 4: Brand in ziekenhuis Scenario 5: Tankputbrand Scenario 6: Incident giftige stof Scenario 7: Uitval elektriciteit Scenario 8: Uitval drinkwater Scenario 9: Uitval ICT als gevolg van cyberincident Scenario 10: Luchtvaartongeval Scenario 11: Ongeval op het water Scenario 12: Incident wegtunnel Scenario 13: Incident spoortunnel Scenario 14: Infectieziekte vanuit het buitenland Scenario 15: Ziektegolf Scenario 16: Incident in menigte Scenario 17: Ordeverstoring Scenario 18: Maatschappelijke onrust Scenario 19: Terrorisme Risico-analyse Kennemerland Impactanalyse De scenarioanalyse en het risicodiagram Conclusie risico-analyse Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 2 van 73

149 1. Inleiding 1.1 Totstandkoming risicoanalyse Dit document omvat de wettelijk voorgeschreven risicoanalyse (Wvr, art.15 lid 2) behorend bij het Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland De basis voor de risicoanalyse is de risico-inventarisatie (deelrapport I). Deze inventarisatie heeft geleid tot een selectie van 19 relevante incidenttypen voor Kennemerland. De bij de risico-inventarisatie geselecteerde 19 incidenttypen worden elk vertaald naar scenario s, een meer concrete beschrijving van een incidenttype. Een scenario kan dus als (voor)beeld worden gebruikt voor het gedachte-experiment om impact, waarschijnlijkheid en benodigde capaciteiten te bepalen. De risicoanalyse leidt uiteindelijk tot een risicodiagram waar uit valt af te lezen welke scenario s de grootste impact en waarschijnlijkheid hebben in Kennemerland. Deze meest prioritaire incidenttypen zullen een rol spelen bij het bepalen van het risicogericht beleid van de veiligheidsregio. 1.2 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de methodiek voor de risicoanalyse beschreven. Hoofdstuk 3 beschrijft de 19 scenario s. In hoofdstuk 4 worden tot slot de resultaten van de risicoanalyse samengevat in het risicodiagram. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 3 van 73

150 2. Toelichting op de methodiek van de risicoanalyse 2.1 Scenariokeuze en uitwerking Deze incidenttypen zijn vertaald naar 19 ernstige, maar denkbare en geloofwaardige fictieve scenario s door de multidisciplinaire projectgroep in De scenario s beschrijven zo concreet mogelijk de ontwikkelingen bij een incident. De scenario s kunnen worden gezien als representatief, exemplarisch en maatgevend het incidenttype. Het is zeker niet het enige scenario dat denkbaar is binnen het incidenttype. Het is kortom, een illustratie. Aan de hand van het scenario kan het gedachte-experiment worden gedaan: hoe verloopt het incident en de bestrijding en beheersing ervan? Ook kunnen met behulp van het scenario de mogelijke impact en waarschijnlijkheid en benodigde capaciteiten worden beoordeeld. De scenariobeschrijvingen dienen dus als hulpmiddel. Zij hebben geen enkele voorspellende waarde. Deze aanpak is conform de landelijke Handreiking Regionaal Risicoprofiel. Een scenario wordt in de Handreiking Regionaal Risicoprofiel omschreven als een mogelijk verloop van een incident, of meer precies een verwacht karakteristiek verloop van een incidenttype vanaf de basisoorzaken tot en met de einduitkomst. Een scenariobeschrijving geeft een gestructureerde beschrijving van de gebeurtenissen die consequenties hebben voor de regionale veiligheid, de oorzaak daarvan, de context en de gevolgen. Uitgangspunten voor de scenario s is dat zij ernstig, maar geloofwaardig zijn. Zij moeten immers min of meer maatgevend zijn voor de crisisbeheersingsorganisatie. De scenario s zijn bedoeld als representatief voor een bepaald incidenttype (soms crisistype). Daarom zijn scenario s genoemd naar het incidenttype (en soms crisistype). Voor elk van deze scenario s is een scenario-uitwerking gemaakt die de volgende rubrieken bevat: De context van het incidenttype dat door het scenario wordt gerepresenteerd. De context bestaat uit een beschrijving van kenmerken van het incidenttype, de actoren die een rol spelen bij risicobeheersing en crisisbeheersing. De scenario s zijn beoordeeld op de mogelijke impact en op de waarschijnlijkheid dat een scenario zich voor kan doen. o Impactbeoordelingen zijn op basis van tien criteria bepaald. o Waarschijnlijkheden zijn door de deskundigen geschat. Vaak is daarvoor te weinig incidenthistorie voorhanden om een betrouwbare schatting te kunnen doen. o Elk scenario heeft dus twee scores. Deze scores zijn weergegeven in het risicodiagram van veiligheidsregio Kennemerland (figuur x). Een inventarisatie van de capaciteiten waarover de veiligheidsregio en haar partners beschikken voor risico- en crisisbeheersing. De scenario-uitwerking is schematisch weergegeven in figuur 1. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 4 van 73

151 Figuur 1. Schematische weergave van het zg. vlinderdasmodel waarin verschillende elementen van de scenario-uitwerking zijn weergegeven. 2.2 Meten van de impact Om inzicht te krijgen in de verwachte aard, de omvang en de schaal van de gevolgen van de aanwezige risico s moet een impactbeoordeling worden uitgevoerd. De methode voor impactbeoordeling is gebaseerd op de Nationale Risicobeoordeling, waarbij gekeken wordt naar de bescherming van vitale belangen. In de Handreiking Regionaal Risicoprofiel zijn zes vitale belangen opgenomen en als volgt omschreven. Territoriale veiligheid Het ongestoord functioneren van Nederland als onafhankelijke staat, en specifieker de territoriale integriteit van ons land. De territoriale integriteit is in gevaar bij bijvoorbeeld een dreigende bezetting van het grondgebied van het rijk door een andere mogendheid, maar ook door een terroristische aanslag. Fysieke veiligheid Het ongestoord functioneren van de mens in Nederland en zijn omgeving. Het gaat hier specifiek om de lichamelijke gezondheid en integriteit. De fysieke veiligheid staat bijvoorbeeld onder druk als de volksgezondheid wordt bedreigd door de uitbraak van een epidemie, maar ook bij een grootscheepse dijkdoorbraak of een ongeluk in een chemische fabriek. Economische veiligheid Het ongestoord functioneren van Nederland als een effectieve en efficiënte economie. De economische veiligheid kan bijvoorbeeld aangetast worden als het handelsverkeer met een belangrijke buitenlandse handelspartner uitvalt. Ecologische veiligheid Het ongestoord blijven voortbestaan van de natuurlijke leefomgeving in Nederland. De Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 5 van 73

152 ecologische veiligheid kan in het geding komen door bijvoorbeeld verstoringen in het beheer van het oppervlaktewater, maar ook door klimaatveranderingen. Sociale en politieke stabiliteit Het ongestoorde voortbestaan van een maatschappelijk klimaat waarin groepen mensen goed met elkaar kunnen samenleven binnen de kaders van de democratische rechtstaat en gedeelde kernwaarden. De sociale en politieke stabiliteit kan in het geding zijn als veranderingen optreden in de demografische opbouw van de samenleving (bijvoorbeeld solidariteit tussen generaties), de sociale cohesie en de mate van deelname van de bevolking aan maatschappelijke processen. Veiligheid cultureel erfgoed Het ongestoord blijven voortbestaan van materiële sporen of getuigenissen uit het verleden die de samenleving om redenen van collectieve herinnering en identiteitsbehoud dan wel identiteitsvorming van belang acht om te bewaren, te onderzoeken, te presenteren en over te informeren. De waarde van onvervangbaar cultureel erfgoed voor de samenleving is van een totaal andere orde dan de zuivere handelswaarde. Cultureel erfgoed kan bijvoorbeeld aangetast worden door overstroming, brand, instorting of vernieling. Uitgaande van de vitale belangen zijn in de Landelijke Handreiking tien impactcriteria benoemd om de gevolgen van een incident te beoordelen. In onderstaande tabel zijn deze weergegeven per vitaal belang. Vitale belangen Impactcriterium 1. Territoriale veiligheid 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied 2. Fysieke veiligheid 2.1 Doden 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden 3. Economische veiligheid 3.1 Kosten 4. Ecologische veiligheid 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5. Sociale en politieke 5.1 Verstoring van het dagelijks leven stabiliteit 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 Sociaal psychologische impact 6. Veiligheid cultureel erfgoed 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Tabel 1. Impactcriteria Voor elk van de tien criteria wordt de impact ingedeeld in een van de volgende vijf klassen. Klasse A B C D E Classificatie Beperkt gevolg Aanzienlijk gevolg Ernstig gevolg Zeer ernstig gevolg Catastrofaal gevolg Tabel 2. Klassen impactcriteria Per incident zijn de tien afzonderlijke impactcriteria gescoord en is vervolgens een multicriteria analyse uitgevoerd om een totale impactscore te bepalen. De resultaten van de impactanalyse zijn per scenario in een tabel weergegeven. 2.3 Meten van de waarschijnlijkheid Om de verschillende incidentscenario s te kunnen rangschikken moet niet alleen de impact worden vastgesteld, maar ook de waarschijnlijkheid van het scenario worden beoordeeld. Ook hiervoor is de methodiek uit de Handreiking Regionaal Risicoprofiel gehanteerd, waarbij een tijdshorizon van vijf jaar is aangehouden. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 6 van 73

153 Klasse % waarschijnlijkheid Waarschijnlijkheid A < 0,05 Zeer onwaarschijnlijk B 0,05 0,5 Onwaarschijnlijk C 0,5 5 Mogelijk D 5 50 Waarschijnlijk E Zeer waarschijnlijk Tabel 3. Waarschijnlijkheidsklassen 2.4 Capaciteitenanalyse Voor de verschillende scenario s is ook een capaciteiteninventarisatie gedaan. Hierbij wordt de vraag gesteld: wat kan de veiligheidsregio tegenover deze risico s zetten? Wat moeten wij kunnen en wat hebben we daarbij nodig? Met capaciteiten worden niet alleen de operationele capaciteiten ( de rode, gele en witte auto s ) bedoeld. Het gaat over het gehele operationele, tactische en strategische instrumentarium dat de veiligheidsregio ter beschikking staat. Het begrip capaciteiten wordt gehanteerd voor het totaal van: kennis en methoden (zoals plannen, procedures, opleiden, etc.); mensen; middelen (onder meer materiaal en systemen). Voor een deel zal de regio zelf moeten voorzien in de benodigde capaciteiten, maar voor een deel zal ook een beroep moeten of kunnen worden gedaan op ketenpartners, het bedrijfsleven en op zelfredzaamheid van de inwoners van de regio. Ten overvloede wordt nogmaals benadrukt dat het capaciteiten betreft voor het bestrijden van grote incidenten en (maatschappelijke) crises. Dat betekent dat wij de capaciteiten beschouwen vanaf GRIP 1. Dat is het opschalingsniveau waarbij multidisciplinaire samenwerking noodzakelijk wordt geacht. De capaciteiten voor de basishulpverlening ( dagelijkse zorg ) is een monodisciplinaire verantwoordelijkheid en vallen buiten de scope van dit risicoprofiel. Met beïnvloeden van risico s wordt bedoeld: de mogelijkheden om het ontstaan (de waarschijnlijkheid) en de potentiele impact van een incident of crisis te beperken (risicobeheersing), of als er toch een incident gebeurt of crisis ontstaat de impact hiervan te beperken (incidentbestrijding en crisisbeheersing). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 7 van 73

154 3. Analyse van de scenario s Op basis van de risico-inventarisatie en de geselecteerde crisis- en incidenttypen zijn in dit hoofdstuk 19 scenario s uitgewerkt. Per scenario wordt achtereenvolgens ingegaan op: de scenariobeschrijving (incidentverloop); de risicoanalyse (impact en waarschijnlijkheid); de capaciteiten. Maatschappelijk thema 1. Natuurlijke omgeving 2. Gebouwde omgeving 3. Technologische omgeving Crisistypen Incidenttype / scenario 1.1 Overstromingen 1. Dijkdoorbraak (regionale kering) 1.2 Natuurbranden 2. Duinbrand 1.3 Extreme weersomstandigheden 3. Storm en clusterbuien met hagel 2.1 Branden in kwetsbare objecten 4. Brand in ziekenhuis 3.1 Ongevallen met brandbare / 5. Tankputbrand explosieve stof in open lucht 3.2 Ongevallen met giftige stof in open 6. Incident giftige stof lucht 4. Vitale 4.1 Verstoring energievoorziening 7. Uitval elektriciteit infrastructuur 4.2 Verstoring drinkwatervoorziening 8. Uitval drinkwater en voorzieningen 4.3 Verstoring telecommunicatie en ICT 9. Uitval ICT als gevolg van cyberincident 5. Verkeer en 5.1 Luchtvaartincidenten 10. Luchtvaartincident vervoer 5.2 Incidenten op of onder water 11. Incident op het water 5.3 Verkeersincidenten op land 12. Incident wegtunnel 5.4 Incidenten in tunnels 13. Incident spoortunnel 6. Gezondheid 6.1 Bedreiging volksgezondheid 14. Infectieziekte vanuit het buitenland 6.2 Ziektegolf 15. Ziektegolf 7. Sociaalmaatschappelijk e omgeving Tabel 4. Overzicht uitgewerkte incidenttypen/scenario s 7.1 Paniek in menigten 16. Incident in menigte 7.2 Verstoring openbare orde 17. Ordeverstoring 7.3 Maatschappelijke onrust (sociaalpsychologisch) 18. Maatschappelijke onrust 7.4 Terrorisme 19. Terroristische aanslag Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 8 van 73

155 Scenario 1: Dijkdoorbraak (regionale kering) Voor het incidenttype doorbraak van een regionale kering zijn twee deelscenario s opgenomen. Het eerste scenario betreft een doorbraak nabij de Wijkermeerpolder in het gebied van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Het tweede scenario betreft een doorbraak nabij de Haarlemmermeerpolder in het gebied van het Hoogheemraadschap Rijnland. Scenariobeschrijving - Bres regionale kering Wijkermeerpolder Met het ontstaan van een bres in de kering zal de Wijkermeerpolder vol lopen met water. In dit scenario is gerekend met een waterstand van 0 NAP in het Noordzeekanaal. Het gebied ten oosten van de snelweg A9 kenmerkt zich vooral door agrarische bedrijvigheid. Ten westen van de snelweg A9 bevindt zich een bedrijventerrein en een vernieuwd 380 Kv hoogspanningstation, welke bijdraagt aan de energievoorziening van de Randstad. De mogelijke aantasting van de continuïteit van dit netwerk is een keteneffect van dit scenario. Tussen beide gebieden loopt de snelweg A9 met de Wijkertunnel welke als barrière werkt. De mogelijke aantasting van de continuïteit van deze tunnel is eveneens een keteneffect van dit scenario. Ter hoogte van de Kagerweg loopt een tunnel onder de snelweg A9 welke beide gebieden met elkaar verbindt. De effecten van de doorbraak hebben ook impact op het grondgebied van de Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland. Als er een bres ontstaat in de regionale kering heeft dit gevolgen voor de leefomgeving van bewoners en de economische activiteiten van ondernemers. In het gebied zijn geen objecten waar kwetsbare personen verblijven, wel zullen er minder zelfredzame personen zijn, die hulp behoeven om het gebied te verlaten. Figuur 2. In bovenstaande afbeelding is te zien dat de ingang van de Wijkertunnel onder water komt te staan. Dit is niet correct en komt voort uit een interpretatiefout van het modulatieprogramma, welke gebruikt maakt van de hoogtekaart. Vanwege de ligging van de snelweg ten opzichte van het maaiveld, wordt deze voorzien van een waterdiepte. Het getoonde beeld is de eindsituatie, welke na 20 uur wordt bereikt, zonder dat maatregelen worden getroffen. Na het dichten van de bres, kan gestart worden met het leegpompen van de polder om vervolgens aan te vangen met de herstelwerkzaamheden in het gebied. Scenariobeschrijving - bres regionale kering Haarlemmermeerpolder Door aanhoudende neerslag staat het boezemwater in de ringvaart hoog. Alle pompen van het Hoogheemraadschap van Rijnland draaien. Ter hoogte van de Fokkerweg / Aalsmeerderdijk ontstaat er een bres in de regionale kering aan de Kennemerlandse zijde. Het impactgebied kenmerkt zich hoofdzakelijk als Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 9 van 73

156 gebied waar veel economische activiteiten plaatsvinden. Deze activiteiten zijn voornamelijk georiënteerd in de dienstverlening (verwerking, opslag en overnachten) ten behoeve van Schiphol en daarnaast wordt ook het terrein van de luchthaven Schiphol getroffen. Binnen twee uur staat nabij de bres circa de 60 en 100 cm water. Het Hoogheemraadschap van Rijnland probeert de bres te dichten, maar dit valt echter niet mee. De landingsbanen en de terminals van de Luchthaven Schiphol worden niet getroffen door de bres in de regionale kering. Echter worden de ondersteunende bedrijfsprocessen, die plaatsvinden op het oostelijke gedeelte van het luchthaven terrein wel verstoord door het water. Ook ondervindt het vliegtuigbrandstof depot AFS (Aircraft Fuel Supply) de gevolgen van de doorbraak. De snelwegen A4, A5 en de A9 ondervinden hinder van het water, evenals de woonwijken Graan voor Visch en Hoofddorp-Oost in Hoofddorp en het bedrijventerrein Beukenhorst. Figuur 3. Het getoonde beeld is het eindbeeld na 48 uur. Het Hoogheemraadschap Rijnland heeft 4 dagen voorbereidingstijd nodig om vervolgens 28 dagen nodig te hebben om de polder droog te malen. Hierna kan gestart worden met de herstelwerkzaamheden in het gebied. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 10 van 73

157 Verwacht Bovengrens Ondergrens Risicoanalyse - impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Het grondgebied is voor een langere periode aangetast. De duur van deze periode is afhankelijk van de locatie van de bres en het gebruik van het gebied hierachter. Er zal meer schade en herstel nodig zijn in dichtbevolkte en gebouwde gebieden ten opzichte van dun bevolkte buitengebieden. De periode dat het overstroomde gebied niet te gebruiken is wordt geschat op 1 tot 4 weken. Wanneer de omvang ter grootte van een wijk of dorp is (max. 4 km2) is impact A. Bij grotere omvang en gemeentelijk (4 40 km2) wordt het B. Wanneer het gebied langer dan een maand onbruikbaar is, is de score C. 2.1 Doden Het aantal doden en ernstig gewonden is afhankelijk van de ernst van het scenario. Er kunnen dodelijke slachtoffers vallen, met name op locaties waar hoge stijgsnelheden en stroomsnelheden optreden en locaties waar mensen niet geëvacueerd zijn. Aantal doden: A: 1; B: 2-4; C: Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) Zoals hierboven beschreven aantal gewonden: A: 1; B: 2-4; C: 4-16 Verwacht dat er 4000 getroffen zullen zijn. Het herstel van de primaire levensbehoefte zal 1 tot 4 weken in beslag nemen. In eerste instantie zullen er provisorische oplossingen getroffen worden om vervolgens op de langere termijn de structurele voorzieningen te herstellen. Ook de bevoorrading in de gebieden zal moeizaam zijn. 3.1 Kosten De kosten door schade aan het gebied en het wegvallen van economische activiteiten kunnen enorm zijn. Dit is sterk afhankelijk van de locatie, de schaalgrootte van de overstroming, bevolkings- en bebouwingsdichtheid en de verstoring van de economische activiteiten. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven C: < 200 miljoen; D < 2 miljard In de gekozen scenario s worden geen officiële natuurgebieden getroffen. Het is wel denkbaar dat door een overstroming lokale flora en fauna getroffen worden. De verstoring van het dagelijks leven treft maximaal personen en treft meer dan 1 indicator. Daarmee duurt de verstoring 1 week tot 1 maand. Dit mede gelet op wat de verstoring doet op de bedrijfsprocessen B C A B C A B C A C C B C D C A A A C D C Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 11 van 73

158 Verwacht Bovengrens Ondergrens Impactcriterium Toelichting 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 Sociaal psychologische impact 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed rondom Schiphol. Na de doorbraak zal in de publieke opinie het openbaar bestuur in zijn breedste context verweten worden dat dit incident heeft kunnen plaatsvinden en treft daarmee het functioneren van het openbaar bestuur. Daarnaast zal het in de eerste uren de openbare orde en veiligheid aantasten. Afhankelijk van de schaalgrootte kunnen vitale sectoren aangetast worden, die vervolgens een aantasting hebben op de openbare orde en veiligheid. Er zal sprake zijn van 1 indicator. Na de doorbraak zullen mensen angstig zijn en veel vragen hebben. Mensen die zijn geëvacueerd wonen tijdelijk ergens anders, kunnen niet meer naar hun werk en moeten elders naar school. Daarbij voelen mensen zich onveilig (niet alleen in het getroffen gebied maar ook elders in het land). Materieel cultureel erfgoed in de overstromingsgebieden kan worden aangetast. Hierbij kan worden gedacht aan monumentale, archeologische of cultuurlandschappelijke waarden, zoals de stelling van Amsterdam. B B B C C B A A A De totale impact van het scenario wordt ingeschat als ernstig en vooral bepaald door lichamelijk lijden, kosten, verstoring van het dagelijks leven en de sociaal psychologische impact. Risicoanalyse - waarschijnlijkheid Voor het beschreven scenario doorbraak van een regionale kering komt men uit op waarschijnlijkheidsklasse B, onwaarschijnlijk (0,05-0,5% kans in de komende vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte De taken van de waterbeheerders omvatten o.a. het waterkering beheer, het waterkwantiteits- en peilbeheer en het waterkwaliteitsbeheer. De waterbeheerders doen dit onder andere door dijken, duinen en kades te onderhouden en te versterken als dat nodig is. In Kennemerland zijn 3 waterbeheerders actief: Hoogheemraadschap Rijnland. Het beheersgebied van het hoogheemraadschap Rijnland ligt in het westen van Nederland, globaal tussen de steden Den Haag, Haarlem, Amsterdam en Gouda. Een van de grootste en ook diepste polders is de Haarlemmermeerpolder, waar het maaiveld op plaatsen 4 tot 5 meter onder zeeniveau ligt. Rijkswaterstaat Noord-Holland is waterbeheerder van het Noordzeekanaal (Dijktraject 44). Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Het gebied van hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier omvat het gebied ten noorden van het Noordzeekanaal inclusief Texel. Risicobeheersing en crisisbeheersing Risicobeheersing is een van de taken van Rijkswaterstaat (Noordzee en Noordzeekanaal) en de waterschappen (waterstaatstaken in het gebied van het waterschap). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 12 van 73

159 Crisisbeheersing ligt bij een (dreigende) overstroming in eerste instantie bij de waterbeheerders (Rijkswaterstaat en de waterschappen). Zij zijn verantwoordelijk voor de goede zorg voor de waterstaatswerken. Afhankelijk van de aard en de omvang van de overstroming vindt afstemming plaats met de betrokken gemeenten, de veiligheidsregio s, de collega-waterschappen en de overige crisispartners. Bij de vorming van een regionaal beleidsteam heeft de voorzitter van elke direct betrokken waterbeheerder zitting in het regionaal beleidsteam (art. 39 WVR). De wijze van afstemming en coördinatie is vastgelegd in interregionale coördinatieplannen: voor het gebied ten noorden van het Noordzeekanaal (dijktrajecten 12/13) en voor het gebied ten zuiden van het Noordzeekanaal (dijktraject 14/15/44). Een doorbraak van een regionale kering heeft effect op het achtergelegen gebied. Door noodmaatregelen te treffen worden de effecten hiervan geminimaliseerd. Na de crisisfase gaat men over in de nafase. In deze fase wordt het ondergelopen gebied leeggepompt en kan de schade worden opgenomen. Het herstel van gebied is naast een langdurig proces in tijd ook een proces waar vele partijen bij betrokken zijn. Beïnvloedingsmogelijkheden Het reduceren en minimaliseren van een (dreigende) overstroming en de effecten daarvan gebeurt middels het concept meerlaagse veiligheid, waarin drie lagen voor de veiligheid zorgen, zoals omschreven in het Nationaal Waterplan. De eerste laag is het voorkomen van een (dreigende) overstroming door het gebied te voorzien van sterkte dijken en waterkeringen. De waterbeheerders voeren aan de hand van normeringen controles uit om de condities van de dijktrajecten en waterkeringen te monitoren en waar nodig onderhoud uit te voeren om daarmee de waarschijnlijkheid te reduceren. De tweede laag spitst zich vooral toe op de locatiekeuze en inrichtingsvraagstukken van gebieden. Een duurzame en zorgvuldige ruimtelijke adaptatie door provincies, gemeenten en waterbeheerders kan slachtoffers en schade bij een eventuele overstroming beperken. Laag drie is de feitelijke crisisbeheersing, waarbij de voorbereiding een bijdrage levert om effectief te handelen bij een (dreigende) overstroming. Het strategische project Water en Evacuatie brengt waterbeheerders en veiligheidsregio s bij elkaar om hier gezamenlijk in op te trekken. Het project heeft hiervoor handreikingen opgesteld, welke de komende jaren gezamenlijk worden uitgewerkt. Daarmee krijgt het strategische project Water en Evacuatie een vervolg. Positief gevolg hiervan is de nauwe samenwerking tussen de waterschappen en de veiligheidsregio in de preparatieve fase op het gebied van planvorming en de uitwisseling van informatie, zoals hieronder nader toegelicht. Bij een (dreigende) doorbraak is de uitwisseling en duiding van informatie tussen de waterbeheerder en de veiligheidsregio noodzakelijk. De duiding van de informatie geeft inzicht in de impact van een (dreigende) doorbraak en de mogelijkheden om deze impact te minimaliseren. In de opgestelde coördinatieplannen is de coördinatie beschreven evenals hoe de betrokken partijen informatie met elkaar uitwisselen en hoe het informatiemanagement hierop is vormgegeven. De ontwikkelingen op het gebied van geografische informatie nemen een belangrijke positie in als het gaat om de uitwisseling van informatie. Waterbeheerders zijn in staat om modellen te maken over de verwachte waterstanden in het getroffen gebied. Door deze waterstanden te koppelen met informatie van de veiligheidsregio over kwetsbare objecten, beschikbare wegen en vitale infrastructuur, ontstaat inzicht in de gevolgen/impact van een overstroming. Dit maakt het mogelijk om in de preparatieve fase planvorming op te stellen als het gaat om het bieden van een handelingsperspectief voor burgers, de wijze van evacuatie voor de verschillende gebieden en het uitwisselen van informatie tussen de verschillende belanghebbenden. Resultaten van bovengenoemde ontwikkelingen komen tot uiting in het aangeboden (M)OTO programma. De vorm en de inhoud zijn afhankelijk van de leerdoelen van de tactische of strategische crisisteams. Een elektronische leeromgeving kan benut worden voor het uitdiepen van de kennis over de coördinatieplannen en de impact van bepaalde gebieden. Het sluitstuk hiervan uit zich in een (inter)regionale oefening met verschillende crisisteams. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 13 van 73

160 Scenario 2: Duinbrand (binnenduin) Scenariobeschrijving Er woedt een natuurbrand in het binnenduingebied tussen de gemeente Bloemendaal en gemeente Zandvoort. De brand legt in enkele dagen 400 ha (4 km 2 ) duingebied in de as. De brandbestrijding is moeilijk vanwege de forse wind. Door de rookontwikkeling moet een woonwijk inclusief een verzorgingshuis worden geëvacueerd. Begin gebeurtenis Op een zomerse dag ontstaat brand in een caravan op een camping in de duinen. De brand breidt zich snel uit en slaat over naar het naastgelegen duingebied. Het is al enige weken droog en er staat een krachtige zuidwestelijke wind. Het uitbreidingsrisico staat daarom geclassificeerd als hoog. Hierdoor wordt direct een groter potentieel gealarmeerd bestaande uit drie tankautospuiten, enkele verkenningsvoertuigen en watertankwagens. Eerste kwartier De slechte bereikbaarheid en begaanbaarheid van het gebied en de geringe beschikbaarheid van bluswater spelen de hulpverleners parten. De begroeiing is vaak erg dicht, waardoor de grootte van de standaard brandweervoertuigen (zoals de tankautospuiten en watertankwagens) ook een probleem is. Er kan alleen worden geblust vanaf wegen die begaanbaar zijn voor brandweervoertuigen. Het duurt enige tijd voor de brandweer ter plaatse is en een eerste inzet kan doen. Er is een flinke rookontwikkeling. De brandweer alarmeert meerdere pelotons en tevens specialistisch materieel uit de regio (terreinvaardige voertuigen). Watertransport gebeurt door pendelen van tankautospuiten en watertankwagens. Figuur 4. Beginsituatie Eerste uur Ondanks de brandweerinzet breidt de brand uit door de stevige wind. De activiteiten van brandweer, politie (mobiliteit en afzetten), natuurbeheerders worden gecoördineerd door het COPI. Bij het bepalen van de bestrijdingstactiek is er aandacht voor vitale objecten zoals de drinkwaterbedrijven en voor kwetsbare objecten in het gebied. In dit stadium zal de bestrijdingstactiek vooral offensief zijn, dus gericht op het doven door vuurzwepen en blussen van de brand. De politiehelikopter ondersteunt de brandbestrijding door (infrarood) camerabeelden naar het COPI te sturen. De gebiedsbeheerders (boswachters) spelen een belangrijke rol bij het bepalen van de bestrijdingstactiek vanwege hun kennis van het gebied. De boswachters (met 4x4- voertuigen) kunnen een belangrijke rol vervullen bij de begidsing en vervoer van brandweerpersoneel. Meer dan twintig hectare staat in brand. Opschaling naar GRIP 2. Door de aangelegde natuurbrug kan de brand gemakkelijk het spoor en de weg oversteken. Inzet van de brandweer om overslag te voorkomen mislukt. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 14 van 73

161 Recreanten en strandbezoekers moeten het gebied verlaten via een andere weg dan ze gekomen zijn. Strandopgangen zijn afgesloten en zij moeten kilometers lopen om bij hun auto te komen. Het verkeer dat zich verplaatst over de smalle wegen vanaf de parkeerplaatsen hindert de hulpverleners de brand te bereiken. Ook de Zeeweg wordt afgesloten ten behoeve van de hulpverlening. Hierdoor ontstaat een verkeersinfarct in Zandvoort en over de Zandvoortselaan richting Haarlem. De treinverbinding tussen Zandvoort en Haarlem (Amsterdam) komt stil te liggen als gevolg van de brand, waardoor de passagiers met bussen vervoerd moeten worden. Figuur 5. Ontwikkeling eerste uur Eerste dag De brand breidt uit tot meer dan 100 hectare. De brand bereikt het binnenduin en er ontstaat hier en daar ook kroonvuur. Aflossing en bijstand is nodig. Die kan worden geleverd door andere veiligheidsregio s en door defensie (o.m. door blushelikopters). De tactiek wordt verlegd van offensief naar defensief, waarbij materieel en personeel zodanig staan opgesteld dat de brand langs grendellijnen gestopt kan worden. Op deze manier kunnen vitale en kwetsbare objecten en gebieden worden gespaard. Bijstand en aflossing moeten goed georganiseerd gebeuren. De voertuigen worden in het gebied gelaten en enkel het personeel wordt afgelost. Dit geeft complexe situaties voor de interregionale bijstand. Binnen enkele uren zal de brand enkele woonwijken, waarin o.m. een verzorgingshuis en campings is gelegen, bereiken. Uit voorzorg worden deze ontruimd. Er moet opvang voor deze bewoners worden georganiseerd. Er is noodwetgeving nodig voor het getroffen en bedreigde gebied. Opschaling naar GRIP 3. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 15 van 73

162 Verwacht Bovengrens Ondergren s Figuur 6. Ontwikkeling eerste dag Herstelfase Door inzet van de hulpdiensten is de bedreigde woonwijk behouden gebleven. Blussen, nablussen en nacontrole duren nog enkele dagen. Na 5 dagen komt het sein brandmeester. Er is bijna 400 hectare duin en bos getroffen. Het herstel van de vegetatie kan enkele jaren in beslag nemen. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Een gebied van ten hoogste 400 ha (4 km2) kan 2 tot 6 dagen niet worden gebruikt. (Ook bij 1 tot 4 weken blijft het oordeel A) A A A 2.1 Doden n.v.t Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) Er zijn wel enkele tientallen mensen die zich melden met ademhalingsklachten. Zij ondervinden geen blijvende klachten n.v.t Kosten Schade in alle categorieën: materiele; gezondheid; financiële; bestrijdingskosten en herstel. Inschatting kosten < 20 miljoen (A). Bij meer dan 20 miljoen wordt het B. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) Het Noordhollands Duinreservaat, het Nationaal Park Zuid-Kennemerland en de Amsterdamse Waterleidingduinen behoren tot Natura 2000, waardoor een indeling daarvoor geldt in categorie C. Alle gebieden zijn aangemerkt als onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Vanwege dit laatste komen we in categorie A B A B C B Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 16 van 73

163 Verwacht Bovengrens Ondergren s Impactcriterium Toelichting B wanneer een oppervlakte van minder dan 3% (416 ha) van de EHS betrokken is, en in categorie C wanneer het om meer dan die oppervlakte gaat. Het getroffen gebied zal zich herstellen in de jaren na de brand. Er is geen sprake van functionele aantasting van het gebied. 5.1 Verstoring van het dagelijks leven Er zijn getroffenen en vele betrokkenen. De drinkwaterproductie kan problemen ondervinden doordat installaties (bv. pompgebouwen en stuwen) door brand zijn getroffen. Een ander probleem kan ontstaan door ongewenste stoffen en roet door de brand. De infiltratie- en winkanalen zijn open. Door een monitoringsprogramma zal de consequentie voor de kwaliteit van het water gevolgd worden. De verwachting is dat dit niet zal leiden tot stopzetten van de drinkwaterproductie. Duinen worden gebruikt voor recreatie. De brand brengt veel ongerustheid met zich mee onder bewoners; vooral als sprake is van brandstichting. 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur A A A n.v.t. - A Sociaal psychologische impact Er is sprake van 3 indicatoren: perceptie, verwachtingspatroon en handelingsperspectief 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Denk aan enkele historische landgoederen zoals Elswout of Koningshof (Overveen) en daar zit o.a. een bunker met een filmarchief. Hier ligt nationale film en televisiegeschiedenis opgeslagen. Ook staan er diverse monumentale gebouwen. A A A De totale impact van het scenario wordt ingeschat als beperkt en is vooral bepaald door de kosten, verstoring van het dagelijks leven en sociaal psychologische impact. Risicoanalyse - waarschijnlijkheid De incidenthistorie in Kennemerland en die in de buurregio Noord-Holland Noord geven aanleiding tot een inschaling voor de waarschijnlijkheidsklasse op het grensvlak van de categorieën B en C. Dit betekent dat het scenario ingeschat wordt op het grensvlak van mogelijk en waarschijnlijk (2,5 10% kans in de komende vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte (specifiek voor het scenario) Naast de reguliere inzet van de hulpdiensten (afhankelijk van de omvang van het incident, die eventueel met ondersteuning vanuit buurregio s kan toenemen tot maximaal opgeschaalde inzet) is voor dit scenario ook inbreng gewenst van: Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 17 van 73

164 Defensie: conform de catalogus civiel- militaire samenwerking o.a. door de inzet van een helikopter met bucket. Geen gegarandeerde capaciteit. Natuurbeheerder: boswachters i.v.m. gebiedskennis en eventueel medewerker als liaison Hoogheemraadschap: als liaison Waterleidingbedrijf (Waternet / PWN): als liaison Gemeenten Prorail Beïnvloedingsmogelijkheden De mogelijkheden om de waarschijnlijkheid te beïnvloeden liggen vooral op het gebied van risicocommunicatie richting bewoners en recreanten dat kan bijdragen aan het voorkomen of snel(ler) signaleren van natuurbrand. Mogelijkheden om de natuurbrand beheersbaar te houden: Niet toepassen van bepaalde vegetatietypen Optimaliseren van de bereikbaarheid van natuurgebieden De risico-index natuurbrand is in het gehele gebied in kaart gebracht waardoor ook inzichtelijk is gemaakt welke deelgebieden meer kans opleveren voor een onbeheersbare natuurbrand aanwezigheid van goede bluswatervoorzieningen Toepassen van het Natuurbrand verspreidingsmodel 1, implementatie zal in 2018 plaats vinden Publiekscommunicatie ten tijde van droogte. 1 Het model is de afgelopen jaren ontwikkeld in samenwerking met een aantal veiligheidsregio's, Efectis Nederland en Geodan. Het Natuurbrandverspreidingsmodel is een simulatiemodel dat een betrouwbare en real time prognose geeft van de uitbreiding in de tijd van een natuurbrand. Het kan ingezet worden voor verschillende soorten vegetatie, terreinkenmerken en weersomstandigheden. Het model is enerzijds geschikt voor gebruik in de voorbereidende fase, zoals voor risicoanalyse en gebiedsgerichte aanpak. Anderzijds kan het ingezet worden bij een natuurbrand. Het model dient dan ter ondersteuning van de tactische en strategische besluitvorming. Sinds 2013 is het model een aantal keren succesvol toegepast, zoals bij de brand op de Groote Heide in Leende en de brand in Nationaal Park De Hoge Veluwe. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 18 van 73

165 Verwacht Bovengrens Ondergrens Scenario 3: Storm en clusterbuien Scenariobeschrijving Het scenario is gebaseerd op de storm van Deze zware storm veroorzaakte relatief veel slachtoffers (17) en veel ontwrichting van de samenleving. Tijdens de avondspits kwam het verkeer in het gehele land stil te liggen. De zeer zware stormen van 1990 en 1999 laten zien dat de schade groot kan zijn, er enkele tientallen slachtoffers kunnen vallen en de samenleving zowel tijdens de storm als langere tijd na de storm wordt getroffen. Begin gebeurtenis en eerste kwartier In september wordt Nederland getroffen door een flinke zuidwesterstorm met zware windstoten (meer dan 100 km/uur). Kennemerland heeft daarbij ook nog eens te maken met zware regenbuien met hagel. De afgelopen tijd heeft het al flink geregend, de grond is vrijwel overal verzadigd. In de gemeenten Velsen, Haarlem en Haarlemmermeer (Hoofddorp) valt binnen een paar uur een extreme hoeveelheid neerslag waardoor de afwateringssystemen het water niet meer voldoende kunnen afvoeren. Getroffen en bezorgde burgers bellen de hulpdiensten om hulp en willen weten wat zij de komende uren het beste kunnen doen om te voorkomen dat het water hun huizen gaat binnenstromen. De brandweer rukt uit om kelders leeg te pompen en omgewaaide bomen of afgebroken takken op te ruimen. Eerste 4 24 uur Burgers in vrijwel de hele regio krijgen te maken met kelders die onder water komen te staan en omgewaaide bomen die in tuinen en op auto s vallen. Straten komen onder water te staan. De grote hoeveelheden water zorgen voor verkeersoverlast, zowel voor automobilisten als fietsers. Opdrijvende putdeksels leiden tot enkele verraderlijk verborgen gaten in de bestrating, een aantal fietsers raakt lichtgewond, wanneer zij ten val komen terwijl zij door het water fietsen. Tunnels lopen vol, waardoor verkeer moet uitwijken via andere routes. Tijdens de storm is vooral het weg- en railvervoer kwetsbaar; tijdens het hoogtepunt van de storm komt het transport stil te liggen. Blikseminslag veroorzaakt op het spoor voor kapotte bovenleidingen. Schiphol vliegt nog enige tijd beperkt, maar komt toch enige uren stil te liggen, waardoor veel reizigers vertragingen oplopen. Doordat wegen blank komen te staan, zijn bepaalde gebieden niet of slecht bereikbaar, waardoor personen die niet zelfredzaam zijn of afhankelijk zijn van medische hulp, niet meer geholpen kunnen worden. In een enkel geval komt rioolwater naar boven in huizen. Enkele gebouwen en huizen met platte daken dreigen te bezwijken, doordat deze de druk van het water niet aankunnen. Herstelfase Na de storm zal het enige uren duren voordat de wegen en spoorwegen weer vrij zijn van omgewaaide bomen en storingen aan de elektriciteitsvoorziening zijn hersteld. De ervaring van zelfs zeer zware stormen in Nederland laat zien dat dit eerder een kwestie is van uren dan van dagen. Cruciale infrastructuur zoals Schiphol, openbaar vervoer (trein) en scheepvaart kunnen kort na de storm weer normaal functioneren. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Lokaal en <2-6 dagen A A Doden B: 2-4 doden, vooral als gevolg van ongelukken met omwaaiende bomen en de gevolgen daarvan. 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken B:2-4 C: 4-16 B B - B B B Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 19 van 73

166 Verwacht Bovengrens Ondergrens Impactcriterium Toelichting 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) Minder zelfredzame mensen. Mantelzorg en zorg aan huis vallen (gedeeltelijke) weg. B B A 3.1 Kosten B: 2 tot 20 miljoen materiële schade, ook aan gezondheidsschade, financiële schade en bestrijding- en herstelkosten. Schade aan wegen, spoor en mogelijk het elektriciteitsnet. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) B C B A B A 5.1 Verstoring van het dagelijks leven A: <4000 getroffenen, 1-2 dagen B C A B: < getroffenen, 1-2 dagen C: > getroffenen, 1-2 dagen 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur n.v.t. A A Sociaal psychologische impact A A Aantasting van cultureel erfgoed n.v.t. A A - Totaalscore De totale impact van het scenario wordt geschat op aanzienlijk en wordt vooral bepaald door doden en gewonden, kosten en de verstoring van het dagelijks leven. Risicoanalyse waarschijnlijkheid Op basis van de incidenthistorie wordt de waarschijnlijkheid van het voorbeeldscenario geschat in klasse D: waarschijnlijk. Ongeveer 5-10% in de komende vijf jaar. Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte hulpverleningsdiensten (brandweer, GHOR, politie) vooral betrokken bij de incidentbestrijding als gevolg van deze weersomstandigheden (bijv. het leegpompen van ondergelopen gebouwen en wegen). (vaar)wegbeheerders zoals de provincie (provinciale wegen), gemeenten en Rijkswaterstaat (vaarwegen en rijkswegen) Schiphol Prorail (spoorwegen) Centraal Nautisch Beheer (Havenbedrijf Amsterdam) voor het nautisch verkeer over het Noordzeekanaal De zorginstanties, zoals verzorgingstehuizen KNMI gemeenten waterschappen vitale sectoren (netbeheerders energie, drinkwater, ICT etc.) Beïnvloedingsmogelijkheden De structurele oorzaken van extreem weer kunnen niet of amper worden beïnvloed. Ten aanzien van klimaatverandering kunnen (mondiaal) wel afspraken worden gemaakt om temperatuurstijging door uitstoot kooldioxide af te remmen, zoals bij de UN klimaatconferentie in Parijs (2015). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 20 van 73

167 De kwetsbaarheid voor de gevolgen kan worden verminderd door preventie en preparatie. Enkele belangrijke capaciteiten zijn: Risicocommunicatie: het weeralarm is een waarschuwing die het KNMI uitgeeft wanneer in Nederland een extreme weersituatie dreigt te ontstaan. Van een 'extreme situatie' is sprake als weersomstandigheden het openbare leven dreigen te ontwrichten of wanneer er levensgevaarlijke omstandigheden dreigen. Ook worden bij het weeralarm handelingsperspectieven gegeven. Qua capaciteit noemen we in dit kader ook de zoutloketten, waarbij er afspraken zijn over de inkoop, opslag en het delen van zoutvoorraden voor/tussen verschillende overheden. Bij de voorbereiding op grote evenementen worden de mogelijke gevolgen van extreem weer meegenomen. Die bestaat vooral uit afspraken onder welke voorwaarde het evenement wordt stopgezet door de organisator. Gemeenten: klimaatstresstesten en klimaatadaptatie. Kwetsbaarheden in kaart brengen en beleid aanpassen. Respons en nazorg De veiligheidsregio s (brandweer, GHOR), politie Planvorming voor extreme weersomstandigheden: o De VRK heeft geen (regionaal) mobiliteitsplan bij extreme weersomstandigheden. Elke gemeente heeft een eigen strooiplan (met prioriteiten), maar geen regionaal overzicht/prioritering. Regionale prioriteit te bepalen op mobiliteit, paraatheid en kwetsbare objecten (veiligheid en gezondheid, zoals ziekenhuizen, brandweerkazernes, politiebureaus, nutsbedrijven). o Vitale sectoren hebben maatregelen getroffen om bij uitval van elektriciteit op noodstroom te kunnen blijven draaien. o Voor de opvang van gedupeerden/slachtoffers zijn de generieke capaciteiten, zoals het calamiteitenhospitaal beschikbaar. De schade door weersextremen is over het algemeen verzekerbaar. Indien dit niet het geval is, kan een beroep worden gedaan op de Wet Tegemoetkoming Schade bij rampen (WTS). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 21 van 73

168 Scenario 4: Brand in ziekenhuis Scenariobeschrijving Er ontstaat brand in de vleugel van het ziekenhuis waar de afdeling hartbewaking is gevestigd. De brand breidt zich uit naar andere delen van het ziekenhuis. Eerste kwartier De afdeling hartbewaking wordt gedeeltelijk verbouwd, terwijl de rest van de afdeling gewoon operationeel is. Er liggen op het in gebruik zijnde deel van de afdeling een twintigtal patiënten, die intensieve verzorging nodig hebben. Het grootste deel van de patiënten ligt aan hartbewakingsapparatuur en kan niet zelfstandig de afdeling verlaten. Het is een dinsdagmiddag. Er is brand ontstaan door onvoorzichtig werken met lasapparatuur. Tijdens de bouwwerkzaamheden is de automatische brandmeldinstallatie tijdelijk buiten werking gesteld. De werklieden waren met lunchpauze. De brand werd hierdoor niet direct opgemerkt en is verhevigd. De brandwerende deuren staan open, vanwege het veelvuldig heen en weer lopen met bouwmaterialen en sluiten niet doordat de brandmeldinstallatie tijdelijk buiten werking is. Hierdoor heeft de brand en rook zich snel verspreid naar de naast gelegen ruimte. De rook bedreigt het gedeelte met de patiëntenkamers. Het gaat om een brand die niet direct door de aanwezige BHV-ers geblust kan worden. Vanwege de mogelijke branduitbreiding en hevige rookontwikkeling is ontruiming van de patiëntenkamers van de hartbewaking noodzakelijk. De brandwerendheid van de aangrenzende ruimtes en patiëntenkamers is 30 minuten. Als de brand niet binnen 30 minuten wordt bestreden kunnen ook andere compartimenten van de afdeling hartbewaking bedreigd worden door de brand. Eerste uur Een kwartier na het ontstaan wordt de brand ontdekt en wordt Brandweer Kennemerland gealarmeerd. Op het moment dat de brand is ontdekt, begint de verpleging met het ontruimen van de meest bedreigde patiëntenkamers. Bezoekers moeten met spoed de afdeling verlaten. De deuren van de overige kamers worden gesloten om de rook tegen te houden. De brandweer arriveert binnen de normtijd. De BHV-organisatie vangt de brandweer goed op en stuurt hen door naar de juiste locatie in het ziekenhuis. De politie is aanwezig om eventueel ondersteuning te bieden. De brandweer heeft grote moeite om de brand onder controle te krijgen. De brand is overgeslagen naar andere delen van het ziekenhuis. De brandweer geeft opdracht om een groter deel van het ziekenhuis te ontruimen. De ontruimde patiënten worden tijdelijk in andere delen van het ziekenhuis ondergebracht. De ontruimde bezoekers worden opgevangen in een speciale ruimte. Eerste 4 uur Nadat de brandweer heeft opgeschaald lukt het om de brand onder controle te krijgen. Het getroffen gebouwdeel wordt geventileerd om de rook te verwijderen. Zodra het nablussen is gestopt en de getroffen ruimten zijn gecontroleerd vertrekt de brandweer en kan de schade worden opgenomen. Er is brandschade, rookschade en waterschade, ontstaan op het door de brand aangetaste gebouwdeel. De patiëntenkamers zijn deels ontruimd. Sommige kamers hebben rookschade geleden en zijn voorlopig onbruikbaar. Hierdoor kunnen niet alle verplaatste patiënten terug naar de afdeling hartbewaking. Voor de patiënten die niet naar de afdeling terug kunnen, wordt vervangende huisvesting georganiseerd in andere ziekenhuizen. Er worden ambulances besteld voor hun vervoer. De patiënten en de bezoekers worden geïnformeerd. Eerste 24 uur De crisisorganisatie gaat over in een projectorganisatie van het getroffen ziekenhuis. De oorzaak van de brand wordt bepaald. Er vindt een eerste inspectie plaats van de schade. Acute werkzaamheden aan het gebouw en aan de technische installaties worden, indien nodig, uitgevoerd. De organisatorische consequenties van de brand voor het functioneren van de afdeling hartbewaking worden geïnventariseerd. Maatregelen worden genomen om de afdeling zo goed mogelijk te laten functioneren. Herstelfase Opname definitieve schade en afhandeling door verzekeringsmaatschappijen. Herstelwerkzaamheden aan het gebouw en de technische installaties worden uitgevoerd. Er kan discussie ontstaan over de aanpak van incidentbestrijding, de bouwvoorschriften, de vergunningverlening en de controle hierop. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 22 van 73

169 Verwacht Bovengrens Ondergrens Risicoanalyse - impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied 2.1 Doden A: 1 dode B: 2-4 doden 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) Wijk, dorp, max 4 km 2 en 1 tot 6 maanden herstel van het incidentgebied B: 2-4 C: 4-16 B B A B B A B C B n.v.t Kosten B: 2 tot 20 miljoen De kosten van de grote brand zijn minder dan 20 miljoen. De grootste kostenposten betreffen het herstel van bouwkundige en installatie technische schade en vervanging van kostbare apparatuur. Tevens is er financiële schade voor de instelling wegens inkomstenderving. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur B B B n.v.t A: < 400 getroffenen, 1-2 dagen B: < getroffenen, 1-2 dagen Er is 1 indicator van toepassing: het incident leidt er toe dat de getroffen afdeling enige weken gedeeltelijk buiten gebruik is en dat er vervangende behandel- en verpleegruimte gezocht moet worden. Voornamelijk de (wachtlijst) patiënten en het personeel van het getroffen deel van het ziekenhuis zullen te maken krijgen met een verstoring van hun dagelijks leven. Dit zijn minder dan 400 personen. A B A n.v.t Sociaal psychologische impact B: 1 significante categorie, gradatie gemiddeld B B B 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore n.v.t De totale impact van het scenario wordt geschat op aanzienlijk. Risicoanalyse waarschijnlijkheid De waarschijnlijkheid van het voorbeeldscenario wordt geschat op waarschijnlijkheidsklasse B - C.: onwaarschijnlijk mogelijk (0,1-2,5% kans in de komende vijf jaar). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 23 van 73

170 Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte hulpverleningsdiensten (Brandweer Kennemerland, GHOR, politie) wegbeheerders, zoals de provincie (provinciale wegen), gemeenten en Rijkswaterstaat (rijkswegen) betrokken ziekenhuis en haar ketenpartners gemeenten Deze actoren zijn alle in beeld bij het incidentscenario en hebben alle planvorming. Beïnvloedingsmogelijkheden Beïnvloedingsmogelijkheden van dit crisistype zijn zeer divers. Deze variëren van een goede voorbereiding van de eigen organisatie tot specifieke inzetplannen bij de hulpverleners. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 24 van 73

171 Scenario 5: Tankputbrand Scenariobeschrijving Het scenario omschrijft een tankputbrand bij Aircraft Fuel Supply B.V. (AFS) bij Schiphol. De wind staat richting het terminalgebouw van de luchthaven Schiphol. Het scenario is ontleend aan het rampenbestrijdingsplan AFS, onderdeel van het Crisisbestrijdingsplan Schiphol (CBP-S). AFS verzorgt de opslag en verpomping van vliegtuigbrandstof en het betanken van vliegtuigen op de luchthaven Schiphol. Vanwege de hoeveelheden kerosine valt het bedrijf onder het Besluit Risico s Zware Ongevallen (Brzo). Het bedrijf is door de overheid aangewezen als bedrijfsbrandweerplichtig. Brandweer Schiphol treedt op als bedrijfsbrandweer. De veiligheidsregio heeft een rampbestrijdingsplan voor de site opgesteld. AFS en de opslagbedrijven in het Amsterdamse Westelijk Havengebied werken samen met de Brandweer Kennemerland, Amsterdam-Amstelland en Schiphol bij de bestrijding van grote vloeistofbranden. Deze publiekprivate samenwerking heet Amsterdam Ymond Mutual Aid (AYMA). Bij deze samenwerking zijn de bedrijven verantwoordelijk voor het materieel en de specialistische expertise, en de brandweerkorpsen voor de expertise en menskracht voor de bediening daarvan Begin gebeurtenis Door het falen van één van de opslagtank, gelegen op het Rijk-I depot, stroomt de volledige inhoud van één tank kerosine binnen tien minuten uit in de tankput. Door ontsteking van de brandstof ontstaat een brand met de volgende kenmerken: Brandend oppervlak van 4540 m2 Bronsterkte van de uitstroming is ca kg/s Verbrandingssnelheid van 315 kg/s Brandduur van ca. 5 uur Reactieproducten van de brand zijn CO2, CO, H2O en roet. Afhankelijk van de intensiteit van de brand en de meteo-omstandigheden, zal de wolk naar verwachting ruim boven het leefniveau overtrekken. De maximale afstand die, bij de gemodelleerde omstandigheden, de overschrijding van de AGW voor CO zal bereiken, bedraagt ca. 16 km. Figuur 7. Maximale afstand pluim (o.b.v. CO), 16 km, wind staat richting Schiphol terminal. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 25 van 73

172 Eerste kwartier De alarmering is gestart met de melding brand op AFS, die binnenkomt bij de controlekamer van AFS (melding noodstopsignalering, handbrandmelding of via intercominstallatie). Daarna vindt doormelding plaats naar het RC Schiphol en van daaruit naar het MICK. De bedrijfsbrandweer zet binnen 6 minuten in op het voorkomen van verdere escalatie en het koelen van de omgeving. De CVO (Commissie van Overleg) is gestart en behandelt de operationele processen op de luchthaven. Het bedrijf AFS start conform het bedrijfsnoodplan maatregelen milieuzorg en sluit aan bij het gemeentelijke proces milieuzorg. Alarmering van bestuur en processen: GRIP 3 Zeer grote brand / inzet AYMA Eerste uur De brand heeft zich inmiddels ontwikkeld tot een volledige tankputbrand. De inzet van de brandbestrijding richt zich op het voorkomen van brandoverslag naar andere opslagtanks als gevolg van de warmtestraling. De warmtestraling wordt gevoeld tot op enkele honderden meters (200 meter). De overlast van de rook kan tot enkele tientallen kilometers (afhankelijk van de weersomstandigheden) worden ervaren. Brandweerkazerne Schiphol-Rijk ligt tussen de 1 en de 3 kw/m2 contour. Buiten de inrichting kan de rookontwikkeling het vliegverkeer hinderen, wat zal leiden tot het stilleggen van het vliegverkeer op de landingsbanen die hiervan hinder ondervinden. Daarnaast kan de rook bij omliggende bedrijven, bebouwing en terminals van Schiphol tot overlast en ontruiming leiden. De kerosineleverantie aan hydranten en fuelplein komt stil te liggen. Figuur 8. Warmtecontouren tankputbrand (paars incl. vlammenfront). 10 kw/m2 (rood), 3 kw/m2 (oranje), 1 kw/m2 (geel). Eerste dag De voorbereidingen ten behoeve van de blussing van de tankput zijn in volle gang. Alvorens de blussing te kunnen aanvangen, dient de totale benodigde hoeveelheid schuimvormend middel (svm) beschikbaar te zijn. Binnen vier uur zijn de middelen geregeld conform de samenwerkingsovereenkomst AYMA. Ook dient de benodigde hoeveelheid bluswater geborgd te zijn. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 26 van 73

173 Verwacht Bovengrens Ondergrens De brandweerinzet is tweeledig: Koeling omliggende tanks/installaties om uitbreiding van de brand te voorkomen; Blussing van het brandend tankputoppervlak. Aandachtspunten zijn: Tijdig wegpompen van het bluswater ter voorkoming van overstroming van de tankput; Gevolgen voor de doorgang van het vliegverkeer op de luchthaven; Een ernstige calamiteit bij AFS zal zeer waarschijnlijk gevolgen hebben voor de hoeveelheid beschikbare kerosine voor de luchthaven. Herstelfase Voor de herstelfase geldt dat de plaats van het incident wordt vrijgegeven door de brandweer, middels het sein veilig. Dit gebeurt in afstemming met de Kmar in verband met eventueel forensisch onderzoek. De CVO handelt conform het bedrijfsnoodplan met als doel het herstel van de bedrijfsprocessen. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Een klein gebied (max. 4 km 2 ) is enkele dagen (2 tot 6) onbruikbaar door rookontwikkeling en schade. 2.1 Doden Enkele werknemers (2-4) zullen waarschijnlijk direct dodelijk gewond raken. 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) Er zullen, anders dan de werknemers, geen slachtoffers vallen. Een aantal reizigers (<400) zal noodgedwongen in een hotel moeten overnachten alvorens verder te kunnen reizen. 3.1 Kosten Materiele schade aan de installaties, financiële schade als gevolg van de verstoring van het vliegverkeer en bestrijdingskosten worden samen geschat op minder dan 20 miljoen. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) Aantasting van het milieu in algemene zin door depositie van roetdeeltjes en andere verbrandingsproducten. 5.1 Verstoring van het dagelijks leven Reizigers: C: < getroffenen gedurende 3 dagen tot 1 week D: > getroffenen gedurende 3 dagen tot 1 week 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur Vragen over veiligheid van het bedrijf en de handhaving van de vergunningen. 5.3 Sociaal psychologische impact Twee indicatoren van toepassing: verwachtingspatroon en handelingsperspectief. Eindgradatie is gemiddeld. A A A B B B A A A B B B A A A C D C A A A A A A 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed n.v.t Totaalscore De totale impact van het scenario wordt geschat op aanzienlijk en wordt mede bepaald door de verstoring van de dagelijkse gang van de Schipholprocessen. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 27 van 73

174 Risicoanalyse - waarschijnlijkheid De waarschijnlijkheid van dit incidentscenario wordt geschat in waarschijnlijkheidsklasse B - C.: onwaarschijnlijk tot mogelijk (0,1-1% kans per vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte Naast de reguliere inzet vanuit de hulpdiensten is specifiek voor het bestrijden van een brand op een olieterminal een samenwerking ontstaan. Amsterdam Mutual Aid System, kortweg AMAS, het betreft hier een samenwerkingsproject van een aantal oliemaatschappijen en opslagterminals in het Amsterdamse havengebied en op Schiphol ten aanzien van brandbestrijding bij grote calamiteiten. Om dit materiaal effectief in te kunnen zetten en voldoende mankracht beschikbaar te hebben voor het systeem, is een samenwerkingsverband (publiek private samenwerking) met de brandweerkorpsen in de regio Amsterdam Amstelland opgericht onder de naam AYMA (Amsterdam Ymond Mutual Aid). Doel van AYMA is om materieel en mankracht beschikbaar te hebben. Samen bundelen deze partijen hun krachten ten aanzien van brandbestrijding bij grote tank- en tankputbranden in de AYMA samenwerking. Beïnvloedingsmogelijkheden De mogelijkheden om de waarschijnlijkheid ten positieve te beïnvloeden liggen vooral op het gebied van een veilige bedrijfsvoering en het toepassen van preventieve voorzieningen. Mocht het scenario zich alsnog voordoen, dan kan het verloop van het incident gunstig worden beïnvloed door de inzet van specialisten (AYMA). De effecten van de risico s zijn te beperken door het creëren van risicobewustzijn en bieden van handelingsperspectieven aan burgers. De VRK is in samenwerking met een aantal partners recent gestart met een project Risicocommunicatie. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 28 van 73

175 Scenario 6: Incident giftige stof Scenariobeschrijving Het scenario omschrijft een incident met een giftige stof bij Tata Steel. Tata Steel produceert hoogwaardig staal. Het bedrijfsterrein is ongeveer 750 ha groot. Overdag zijn bijna personen aanwezig op het terrein, s nachts bijna Vanwege de soort en hoeveelheden van diverse gevaarlijke stoffen valt het bedrijf onder het Besluit Risico s Zware Ongevallen (Brzo, 2015). Het bedrijf is door de overheid aangewezen als bedrijfsbrandweerplichtig. De veiligheidsregio heeft een rampbestrijdingsplan voor de site opgesteld. Tata Steel beschikt over een eigen bedrijfsnoodplan (basisregeling, noodplannen en aanvalsplannen). Deze zijn afgestemd op de plannen van de veiligheidsregio. De hoogovens bij Tata Steel vormen het hart van het productieproces, hier wordt van de grondstoffen ruwijzer geproduceerd. In de andere installaties wordt het ruwijzer omgezet tot staal dat vervolgens wordt bewerkt tot gewenst eindproduct voor de klanten. Op het terrein zijn 2 hoogovens, Hoogoven 6 en Hoogoven 7, in de zuidwest hoek van het terrein. Bij het Hoogovenproces is een van de bijproducten hoogovengas, dit wordt gebruikt als stookgas in andere installatie bij Tata en Nuon. De Hoogovengasleiding loopt door de gemeente Velsen. Hoogovengas bestaat uit o.a. koolmonoxide: CO (25-30%) en stikstof: N2 (60%). CO (koolmonoxide), de stof met de belangrijkste gevaarsaspecten is een kleurloos en geurloos gas. Het scenario is een leidingbreuk hoogovengas bij Tata Steel. De wind staat richting Beverwijk en Heemskerk (ZW-wind). Het scenario is ontleend aan het rampenbestrijdingsplan Tata Steel. Begin gebeurtenis (eerste kwartier) Door veroudering faalt de expansiebalg op een hoogte van 11 meter in de hoogovengasleiding nabij de Nuoncentrale. Als gevolg van deze breuk stroomt er Hoogovengas uit de leiding. Een toxische wolk van Hoogovengas verspreidt zich tot voorbij de terreingrens. Zowel in de directe nabijheid van de breuk, als buiten de terreingrens, kunnen er doden en gewonden vallen. Het incident heeft zich in het eerste kwartier al voor een groot deel ontwikkeld. De toxische wolk zal zich onder invloed van de wind verplaatsen tot voorbij de terreingrens. De uitstroom van de giftige wolk heeft de volgende kenmerken: Uitstroom in 30 minuten Vrijkomen van circa m3 hoogovengas De levensbedreigende (LBW) concentraties zijn op 1.400m aanwezig Slachtoffers in het effectgebied Effecten op processen bij installaties binnen het effectgebied Afhankelijk van de grootte van de uitstroomopening en de meteo-omstandigheden, zal de wolk naar verwachting opmengen met de lucht en op leefniveau overtrekken. De maximale afstand die, bij de gemodelleerde omstandigheden, de overschrijding van de AGW voor CO zal bereiken, bedraagt ca. 8 km. Eerste half uur Het incident zal verder escaleren en de effectcontour bereikt zijn maximale effectconcentratie. Levensbedreigende (LBW) concentraties zijn op meter aanwezig. In korte tijd zullen zullen er ook buiten de terreingrens levensbedreigende (letale) concentraties aanwezig zijn. Het aantal mogelijke slachtoffers is sterk afhankelijk van de heersende windrichting. Het is belangrijk om in een zo vroeg mogelijk stadium de directe omgeving te informeren over de toxische wolk door middel van NL-Alert en de WAS-palen. Over een afstand van circa 3300 meter wordt de levensbedreigende waarde (LBW) overschreden. Alarmering van bestuur en processen: GRIP 4 Zeer groot IBGS Inzet meetplanorganisatie Inzet WAS-palen en NL-Alert Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 29 van 73

176 Verwacht Bovengrens Ondergrens Figuur 9. Voorbeeld van een effectwolk na ca. 30 minuten, AGW in blauw, LBW in donkerblauw NB: ook afhankelijk van de daadwerkelijke locatie van de scheur in verband met de leidinglengte van 3 km. Herstelfase (na het eerste half uur) De emissie is beëindigd doordat de leiding is leeggestroomd of ingeblokt. De concentratie CO zal afnemen, door de wind vindt opmenging plaats waardoor geen concentraties boven de levensbedreigende waarde (LBW) meer aanwezig zijn. Of er nog sprake is van een alarmeringsgrenswaarde (AGW) zal door meetploegen moeten worden geverifieerd. Voor CO is geen voorlichtingsrichtingwaarde (VRW) vastgesteld, deze kan dus ook niet worden geverifieerd. Medewerkers van Tata die mogelijk in een omgeving werken waar CO vrijkomt hebben een persoonlijke COmeter bij zich. Zij zullen een verhoging van CO kunnen waarnemen en andere aanwezigen alarmeren. Met name bevolkingszorg zal een rol spelen: communicatie over de toedracht van het incident en de mogelijke gezondheidsschade op langere termijn (bij koolmonoxide: geen). Er zal worden onderzocht of de vergunningen in orde zijn en goed worden nageleefd. De incidentbestrijding en crisisbeheersing zullen worden onderzocht en geëvalueerd. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Het effectgebied is gedurende een half uur tot een uur niet te betreden. A A A 2.1 Doden Er zullen 4 tot 16 personen direct overlijden. C C+ C 2.2 Ernstig gewonden en Er zullen 4 tot 16 gewonden zijn. C C+ C Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 30 van 73

177 Verwacht Bovengrens Ondergrens Impactcriterium Toelichting chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) n.v.t Kosten Materiele schade aan de installaties, financiële, gezondheid- en bestrijdingskosten worden samen geschat op minder dan 20 miljoen. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 Sociaal psychologische impact 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore B C B n.v.t Inwoners: B: <4.000 getroffenen gedurende 1-2 dagen C: < getroffenen gedurende 1-2 dagen Vragen over veiligheid van het bedrijf en de handhaving van de vergunningen. Drie indicatoren van toepassing: perceptie, verwachtingspatroon en handelingsperspectief. Eindgradatie is hoog. B C B B C B C D B De totale impact van het scenario wordt geschat op ernstig en wordt vooral bepaald door doden en gewonden en de sociaal psychologische impact. Risicoanalyse waarschijnlijkheid De waarschijnlijkheid van dit incidentscenario wordt geschat in waarschijnlijkheidsklasse B C. Dit betekent dat het scenario ingeschat wordt als onwaarschijnlijk tot mogelijk (0,1 1% kans per vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte De functionele bestuurlijke verantwoordelijkheid voor crisisbeheersing rond incidenten met gevaarlijke stoffen ligt bij de minister van Infrastructuur en Milieu. Ondanks, of misschien juist wel dankzij het relatief hoge veiligheidsniveau in de chemische industrie kent Nederland een relatief hoge regeldichtheid, zeker ook in internationaal vergelijkend perspectief. Ook wat betreft toezicht geldt hier een hoge standaard (zowel overheid als auditors). Die hoge standaard is mede te danken aan de inspanningen van de industrie zelf: denk hierbij aan afstemming tussen publieke en bedrijfsbrandweren en de ketenverantwoordelijkheid (let in de keten niet alleen op je eigen processen, maar ook op die van de directe partners in de keten). Regio s met een omvangrijk chemisch cluster hebben specifieke calamiteitenplannen voor ongevallen bij chemische bedrijven. In Kennemerland zijn beperkt omvangrijke clusters in de IJmond en op Schiphol. Bij de bestrijding van chemische incidenten gaat het veelal om snelle uitwisseling van specifieke informatie over de producten en de expertise rond benodigde maatregelen en mogelijke gevaren en gevolgen voor mens en milieu. In veel gevallen is dit een extra aspect bij de reguliere bestrijding van een brand. Om de reguliere hulpdiensten (en met name de brandweer die hierin het voortouw heeft) toe te rusten en te faciliteren is er vanuit de Rijksoverheid een aantal specifieke capaciteiten geïmplementeerd. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 31 van 73

178 Binnen de Veiligheidsregio Kennemerland zijn er enkele functionarissen met specifieke deskundigheid die ingezet kan worden ter bestrijding van de gevolgen van chemische incident. Bij de brandweer is dat de Adviseur Gevaarlijke Stoffen (AGS). Bij de GHOR is dat de Gezondheidskundig adviseur Gevaarlijke Stoffen (GAGS). Daarnaast beschikt de brandweer over meetploegen om in de omgeving van het chemische incident metingen te verrichten m.b.t. concentraties van de vrijgekomen chemische stof in de omgeving. Zeker bij de complexere chemische incidenten kan landelijk georganiseerde publieke expertise worden ingeschakeld zoals het Landelijk Informatiecentrum Ongevallen Gevaarlijke Stoffen (LIOGS) en de MilieuOngevallendienst (MOD) van het RIVM. Daarnaast kan brede expertise worden ingezet via het CET Milieu en Drinkwater. Hierin werkt het RIVM samen met andere kennisinstituten, die gespecialiseerde kennis en deskundigheid in huis hebben over gevaarlijke stoffen en hun effecten op de volksgezondheid, het milieu, de landbouw en de voedselketen. De CBRN school van defensie (chemisch, biologisch, Radiologisch, nucleair) kan als gevolg van intensivering van de civiel militaire samenwerking bijdragen aan de respons op chemische calamiteiten. Naast de capaciteiten vanuit de overheid hebben risicovolle bedrijven ook de verplichting tot het organiseren van eigen responscapaciteit, veelal in de vorm van een bedrijfsbrandweer. Tata Steel heeft twee eigen hulpdiensten welke intern de hulpverleningstaken uitoefenen, waarmee de hulpdiensten van de regio belast zijn. Dit zijn de bedrijfsbrandweer van Tata en de Dienst BedrijfsBeveiliging (DBB). In 2013 heeft Brandweer Nederland de bestaande wijze van ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen (OGS) vernieuwd naar Incidentbestrijding Gevaarlijke Stoffen (IBGS). De regio s van NoordWest-4 hebben met elkaar afgesproken om met diverse specialistische taken, waaronder incidentbestrijding gevaarlijke stoffen, intensief te gaan samenwerken. Dit heeft erin geresulteerd dat sinds 2014 een gezamenlijk specialistisch IBGS-peloton operationeel inzetbaar is binnen NoordWest-4. Beïnvloedingsmogelijkheden De mogelijkheden om de waarschijnlijkheid ten positieve te beïnvloeden liggen vooral op het gebied van preventieve voorzieningen. Ook bij de overheid wordt de maatschappelijke druk gevoeld om de risico s van bedrijven die werken met gevaarlijke stoffen zo klein mogelijk te maken. Dit leidt tot andersoortige inspecties zoals systeemtoezicht, risicogericht toezicht, en meer onaangekondigde inspecties en het geven van meer zichtbaarheid aan de inspectieresultaten. Omwille van het verhogen van de kwaliteit van de uitvoeringstaken van de overheid bij milieuvergunningplichtige bedrijven heeft de centralisatie plaatsgevonden van de Regionale Uitvoerings-Diensten (RUD s). Ook voor de Veiligheidsregio s heeft omwille van de kwaliteitsverhoging een centralisatie van met name de Brzo-taken plaatsgevonden waarmee zes zogenaamde Brzo-RUD s zijn ontstaan. Deze zes vervullen voor meerdere Veiligheidsregio s een centrale rol in de vergunningverlening, toezicht en handhaving voor de meest risicovolle bedrijven. Voor Kennemerland is dat de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. Vanuit Brzo-regelgeving is een tendens gaande naar meer aandacht voor crisis-en risicocommunicatie. De effecten van de risico s zijn te beperken door het creëren van risicobewustzijn en bieden van handelingsperspectieven aan burgers. De VRK is recent gestart met een project Risicocommunicatie dat hierbij aansluit. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 32 van 73

179 Scenario 7: Uitval elektriciteit Het hieronder beschreven scenario, stroomuitval door brand in een onderstation, is niet locatiegebonden en kan overal in de regio voorkomen. De oorzaak en de omvang en tijdsduur van het incident zijn mede bepalend voor de impact. Het scenario gaat uit van een langdurige (48 uur durende) regionale black-out als gevolg van brand in een onderstation. Scenariobeschrijving Begin gebeurtenis Door onbekende oorzaak breekt brand uit in een 150 kv/50 kv/10 kv onderstation. Als gevolg hiervan valt de stroom uit bij huishoudens (> personen). Ook de 65 bedrijven uit het bedrijvenpark in de nabije omgeving hebben geen stroom. Eerste uren De brandweer vindt het in eerste instantie niet verantwoord om te blussen. Nadat de netbeheerder volgens procedure de stroom in het station heeft afgeschakeld (op afstand of ter plaatse) en geaard, kan worden gestart met de blussing. Ook kan gekozen worden voor het gecontroleerd laten uitbranden. De netbeheerder doet haar uiterste best om de uitval te herstellen, maar heeft daar veel moeite mee. Bij de huishoudens vallen koeling, centrale verwarming en eventuele medische apparatuur uit. Bij de meldkamer komen veel brand- en inbraakmeldingen binnen als gevolg van de stroomstoring. Op enkele plaatsen raken mensen in liften ingesloten en moeten door de brandweer worden bevrijd. Hydrofoorpompen in flatgebouwen functioneren niet meer en daardoor is vanaf de 3e etage geen drinkwater beschikbaar. Telecommasten raken overbelast en blijven afhankelijk van het soort noodvoorziening maximaal 4 uur werken. Hulpdiensten moeten prioriteren. De meeste onderdelen van kwetsbare objecten (zoals ziekenhuizen) en de vitale infrastructuur blijven door functioneren door middel van noodstroomvoorzieningen. Ervaring wijst echter uit dat in sommige gevallen deze voorziening niet functioneert of vrij snel storing vertoont. Door het uitvallen van verkeerskundige installaties (zoals stoplichten, bruggen, verkeersgeleiding en matrixborden) ontstaat er een verkeerschaos. Treinverkeer kan uitvallen. De crisisorganisatie van de veiligheidsregio schaalt minimaal op tot GRIP 3. Eerste dag In een iets later stadium vallen telefonie en ICT voorzieningen uit. Elektronisch betalingsverkeer is niet meer mogelijk. Beveiligingsinstallaties in winkels werken niet meer. Winkels moeten daardoor sluiten. Ook scholen besluiten tot sluiting. De brandweer is extra alert in het getroffen gebied, vooral op het bedrijventerrein waar brand- en rookmelders niet meer kunnen zorgen voor een tijdige alarmering. De getroffenen maken er het beste van en helpen elkaar zoveel mogelijk. Instellingen en organisaties zijn zelf verantwoordelijk voor het voorzien in noodstroomaggregaten. Netbeheerders beschikken over een aantal noodstroomaggregaten met grote capaciteit, maar zij gaan niet over de toewijzing van deze aggregaten. Wel kunnen zij bemiddelen tussen leveranciers en veiligheidsregio. De veiligheidsregio / bestuur bepaalt de prioriteiten bij toewijzing ten aanzien van het inzetten en aansluiten van beschikbare noodstroomaggregaten. Herstel Door complicaties duurt het 48 uur voordat het netwerk weer is 'opgebouwd'. Gemeenten verwerken eventuele schadeclaims. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 33 van 73

180 Verwacht Bovengrens Ondergren s Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Een regionale impact gedurende 2-6 dagen. Op meerdere delen binnen de regio valt grondgebied niet meer te gebruiken gedurende 48 uur (bijv. door uitval veiligheidsvoorzieningen). 2.1 Doden Hierbij wordt er van uitgegaan dat de noodstroom bij ziekenhuizen werkt en dat de uitval alleen op kleine groepen mensen van toepassing is (bijvoorbeeld in verzorgingstehuizen en minder zelfredzamen die thuis afhankelijk zijn van stroom, bijv. voor nierdialyse). Deze moeten wel binnen korte tijd ergens anders worden ondergebracht. Wanneer de bereikbaarheid en beschikbaarheid van het noodnummer 112 in het geding komt, kan dit wellicht ook tot enkele doden lijden, 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) Hierbij wordt er van uitgegaan dat de noodstroom bij ziekenhuizen werkt en dat de uitval alleen op kleine groepen mensen van toepassing is (bijvoorbeeld in verzorgingstehuizen). Deze moeten wel binnen korte tijd ergens anders worden ondergebracht. Er zal ongemak zijn: denk bijvoorbeeld aan uitval centrale verwarming en aan voedselopslag in huis. Hierbij gaat het (maximaal) om meer dan 4000 en minder dan personen gedurende 2-6 dagen (C). Impact scoort A of B terwijl hier C staat? B C B - A - - A - A B A Het ongemak zal in een winterperiode met koude groter zijn door de uitval van de centrale verwarming dan in de zomerperiode. In hogere gebouwen zal vanaf de 3e etage geen drinkwater beschikbaar zijn, door het uitvallen van de hydrofoor (opvoerpomp) 3.1 Kosten Er is vooral sprake van schade in financiële zin. Dat is 1 indicator, waarbij de kosten geschat worden op 2-20 miljoen. Er kan volgens de deskundigen sprake zijn van grote keteneffecten en daarom is er kans op een verhoging van de financiële gevolgen. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven B C B n.v.t Ernstige verstoring. De tijdsduur van het verloop van het geschetste scenario is 1-2 dagen, en meer dan inwoners worden getroffen. Echter meer dan drie van de vijf categorieën die worden genoemd in de Handreiking (alle vijf, alleen uitval openbaar vervoer gedeeltelijk) gelden, daarom hogere score. D D C Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 34 van 73

181 Verwacht Bovengrens Ondergren s Impactcriterium Toelichting 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 Sociaal psychologische impact 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore Gemeentebesturen kunnen (gedeeltelijk) nalatigheid verweten worden. Er is mogelijk sprake van aantasting van de openbare veiligheid (denk hierbij aan inbraak, brandmeldingen etc.). Hulpdiensten kan worden verweten niet goed te functioneren. Ziekenhuizen waarbij de noodstroom niet goed functioneert. De indicatoren angst en 'verwachtingspatroon' scoren hier. Denk hierbij aan de opslag van kostbare (papieren) archieven of kunst. Deze worden doorgaans onder redelijk strikte klimatologische condities opgeslagen. Of denk ook aan de uitval van beveiliging van musea. - A - C C A De totale impact van het scenario wordt geschat op ernstig en wordt vooral bepaald door kosten, verstoring van het dagelijks leven en de sociaal-psychologische impact. Risicoanalyse waarschijnlijkheid De kans op een omvangrijke uitval van energievoorzieningen in een groter gebied wordt in de VRK geschat op eens per 10 jaar. Deze schatting is gebaseerd op de incidenthistorie: de ervaringscijfers voor dit gebied. Dat is een kans van 50 % per 5 jaar. De kans dat deze uitval ook daadwerkelijk leidt tot ernstige gevolgen, waarbij o.a. wordt gedacht aan de uitval van medische apparatuur in de thuiszorg bijvoorbeeld, wordt geschat in 20 % van de gevallen, gegeven een energie-uitval. Dit leidt tot een kans op een ernstig gevolg van de energie-uitval van 20% van de gevallen: P (kans) = 0,2*50 % = 10% per 5 jaar. Dit leidt tot een indeling in de klasse D: waarschijnlijk. Dit stemt overeen met de Nationaal Veiligheidsprofiel. Capaciteiten: Continuïteit van de samenleving Bedrijven, veiligheidsregio s en ministeries werken al geruime tijd aan de bescherming van vitale infrastructuur, ook vanuit de invalshoek rampenbestrijding en crisisbeheersing. Daarom hebben veiligheidsregio s convenanten afgesloten met vitale sectoren, bijvoorbeeld drinkwatermaatschappijen. Vanuit de strategische agenda van het Veiligheidsberaad en het Ministerie V&J werd in 2015 het project Continuïteit van de samenleving gestart. Daarin werd een landelijk netwerk onder begeleiding van een regie- en stuurgroep gevormd wat na het project vanaf 2017 structureel wordt voortgezet. Dit netwerk bouwt voort op de convenanten door de bestuurlijke ambities te vertalen naar de uitvoeringspraktijk en daar de interregionale samenwerking een impuls te geven. Het landelijk netwerk stimuleert interregionale netwerken waarin die samenwerking in de praktijk tot uiting komt in de onderlinge relaties en in concrete afspraken over de verbetering van de samenwerking. De interregionale netwerken bestaan uit functionarissen die in de praktijk ook met elkaar moeten afstemmen en organiseren. Vaak zijn dit interregionale netwerken van enkele veiligheidsregio s en meerdere vitale partners. De functionarissen werken op de grens van binnen en buiten en vertegenwoordigen hun organisatie in het samenwerkingsproces. Bij bedrijven zijn vaak business continuity managers of -adviseurs of liaisons. Bij veiligheidsregio s en Politie vaak project- of programmamanagers, adviseurs en accounthouders. Het Veiligheidsbureau Kennemerland nam al in 2014 het initiatief om zo n interregionaal netwerk te vormen met de vitale partners, de politie en de Veiligheidsregio s Noord-Holland Noord en Zaanstreek-Waterland. Dit Netwerk Vitale Veiligheid Noord-Holland was tijdens het project Continuïteit van de samenleving een Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 35 van 73

182 praktijkvoorbeeld. Het netwerk richt zich niet alleen op de interregionale, intersectorale en integrale afstemming van de uitvoering van de afspraken uit de convenanten, maar ook met vitale partners waarmee geen convenant bestaat, zoals ICT/telecom. Relevant is ook het onderscheid in de zg. algemene keten en verschillende functionele ketens. Rampenbestrijding en handhaving van de openbare orde vormen tezamen de algemene keten. Kenmerkend daarvoor is dat het algemene bevolkingszorg betreft. Daarentegen wordt in een functionele keten één specifiek terrein bestreken, zoals elektriciteit, sociale zekerheid, financieel verkeer, voedselveiligheid of een milieucomponent als bodem. Functionele ketens sluiten wanneer nodig is als externe partij aan bij de crisisorganisatie. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 36 van 73

183 Verwacht Bovengrens Ondergrens Scenario 8: Uitval drinkwater Scenariobeschrijving Begin gebeurtenis Tijdens heiwerkzaamheden is een transportleiding geraakt en beschadigd. Met grote kracht stroomt een grote hoeveelheid drinkwater uit deze drinkwaterleiding. De omliggende grond wordt snel zeer drassig. De druk in de aangesloten transportleidingen daalt. Uit vele aansluitingen komt geen drinkwater meer. Eerste uur Binnen een half uur na het ontstaan van de schade zijn medewerkers van het drinkwaterbedrijf ter plaatste. De schade wordt opgenomen en er wordt een plan gemaakt om de schade te herstellen. Geschat wordt dat het herstel minimaal 24 uren en maximaal 48 uren zal duren. Dit betekent dat vele aansluitingen gedurende minimaal 24 uren geen drinkwater uit de kraan zullen krijgen. Er is dan geen drinkwater beschikbaar voor het doorspoelen van het toilet, het wassen van handen en het lichaam, het bereiden van eten, de afwas, de huishoudelijke en bedrijfsmatige schoonmaak, de was, het verzorgen van planten en dieren, enzovoorts. De betrokken gemeenten nemen in overleg met het drinkwaterbedrijf het besluit tot het inrichten van distributiepunten voor nooddrinkwater (de drinkwaterbedrijven zijn verplicht na 24 uur nooddrinkwater te leveren). Het drinkwaterbedrijf, de GGD en gemeenten inventariseren tevens welke wijken, instellingen en bedrijven behoefte zullen hebben aan de toelevering van water voor sanitair gebruik en maken een plan voor de distributie. Waar nodig laat de gemeente mobiele toileteenheden plaatsen waar mensen hun sanitaire behoefte in kunnen doen of deponeren. Dit is nodig vanwege de hygiëne en om verstopping van toiletten en de rioleringen te voorkomen. Deze mobiele wc s worden bijvoorbeeld geplaatst bij scholen, openbare gebouwen en op straat in de getroffen wijken. Voor de brandweer betekent de uitval van drinkwater dat er geen bluswater uit de brandkranen komt die in het getroffen gebied op de waterleiding zijn aangesloten. De brandweerposten worden geïnformeerd en bereiden zich voor op secundaire en tertiaire waterwinning (gebruik van open water) bij een inzet in het getroffen gebied. De brandweer beschikt over eigen watertankwagens voor bluswerkzaamheden die paraat worden gezet voor een eventuele inzet in het getroffen gebied. Indien er geen drinkwater beschikbaar is voor het vullen van de watertankwagens, zullen ze in noodgevallen gevuld worden vanuit open water. Het drinkwaterbedrijf (PWN of Waternet) neemt zitting in het operationeel team en het beleidsteam van de veiligheidsregio. Het drinkwaterbedrijf en GGD informeren in gezamenlijk overleg de kwetsbare klanten (ziekenhuizen, verpleeghuizen, kinderdagverblijven en gevangenissen) via de telefoon. Het drinkwaterbedrijf en de betrokken burgemeesters maken gebruik van de inzet van sociale media als Twitter en Burgernet. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Het incident heeft geen gevolgen voor de integriteit van het grondgebied. De regio blijft volledige zeggenschap houden over het gebied Doden Geen dodelijke slachtoffers Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) Geen ernstig gewonden of chronisch zieken Er is gebrek aan drinkwater en water voor sanitair gebruik gedurende maximaal 2 B C B Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 37 van 73

184 Verwacht Bovengrens Ondergrens Impactcriterium Toelichting dagen voor mensen. Er wordt binnen 24 uren voldoende nooddrinkwater verstrekt. 3.1 Kosten De economische schade (herstelkosten en financiële schade van bedrijven en instellingen) wordt geschat op minder dan 2 miljoen (A). Bij meer dan 2 miljoen en minder dan 20 miljoen wordt het categorie A. Hier wordt B bedoeld denk ik A B A 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) n.v.t Verstoring van het dagelijks leven De ongeveer getroffen huishoudens, instellingen en bedrijven krijgen met een verstoring van hun dagelijks leven te maken, vooral vanwege een te kort aan water voor sanitair gebruik. Het betreft bijvoorbeeld ziekenhuizen, scholen, kinderdagverblijven, zorginstellingen, zwembaden, veehouderijen, tuinderijen 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur Het incident tast het functioneren van (lokale/regionale) overheden niet aan. B B A Sociaal psychologische impact n.v.t Aantasting van cultureel erfgoed n.v.t Totaalscore De totale impact van het scenario wordt geschat op beperkt en wordt vooral bepaald door x. Risicoanalyse waarschijnlijkheid De waarschijnlijkheid van het scenario wordt ingeschat in waarschijnlijkheidsklasse B: onwaarschijnlijk (0,05-0,5% kans per 5 jaar). Dit hangt samen met het feit dat het systeem van water produceren en transporteren redundant is. Er zal drinkwater worden aangevoerd vanuit andere productiegebieden. Dit betekent dat een uitval van meer dan 24 uur op grotere schaal niet snel zal voorkomen. Capaciteiten Zie onder scenario 7, Uitval elektriciteit Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 38 van 73

185 Verwacht Bovengrens Ondergrens Scenario 9: Uitval ICT als gevolg van cyberincident Hieronder wordt een (fictief) scenario voor een cyberincident uitgewerkt. Het is zeker niet het enige scenario dat denkbaar is. Er is niet gekozen voor een DDos-aanval of ransomware, omdat bij deze scenario s de toedracht al vrij snel bekend is. Het gaat bij het uitgewerkte scenario over onbetrouwbaarheid van digitale systemen, waarbij er lange tijd onzekerheid is over: kunnen wij onze informatie nog vertrouwen, is er nu wel of niet boze opzet in het spel? Scenariobeschrijving Dit scenario kan zich afspelen bij publieke en private organisaties. Denk bij publieke organisaties aan gemeenten, verkeersdiensten, waterschappen etc. Denk bij private organisaties aan vitale sectoren (energie, ICT, drinkwater), maar ook aan grote ondernemingen binnen de regio zoals Schiphol en Tata Steel. Op een doordeweekse dag merken medewerkers van een van bovengenoemde organisaties dat de computers traag werken. Het systeem geeft meerdere foutmeldingen. IT-specialisten geven aan dat zij geen onregelmatigheden kunnen vinden en kunnen de meldingen van de medewerkers niet verklaren. Het probleem wordt steeds groter. Er komen steeds meer foutmeldingen. Monitoringssystemen geven onwaarschijnlijke waarden, bestanden worden niet meer gevonden. Is het eigen systeem nog wel betrouwbaar? Deze situatie duurt ongeveer twee dagen. Vragen die zich in deze periode aandienen: Welke respons? Is er een plan? Moet het hele digitale systeem in quarantaine of een deel? Wat is de impact? Welke sectoren zijn ook getroffen? Welke processen in de keten ondervinden hiervan hinder? Gaan we dit incident delen met vergelijkbare sectoren? Schakelen we over van digitaal naar analoog (is dat mogelijk)? Welke zijn de meest vitale processen? Bij ransomware: gaan we betalen? Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Wanneer buitenlandse mogendheden (Rusland, China) of terroristen de politiek of opinie in Nederland willen manipuleren moet dat worden gezien als een inbreuk op de integriteit van de Nederlandse staat. A A Doden door uitval 112 B B Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) door uitval elektriciteit B B - door uitval van een of meer vitale sector(en) B B A 3.1 Kosten Afhankelijk van de getroffen sector(en) en de omvang en duur: enkele honderdduizenden tot tientallen miljoenen. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven C C A n.v.t., afhankelijk welke sector getroffen is à 2 dagen, meer dan getroffenen. Door uitval van een of meer vitale sector(en) C C A 5.2 Aantasting van positie van het Wanneer veiligheidsregio s/politie worden getroffen B A C Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 39 van 73

186 Verwacht Bovengrens Ondergrens Impactcriterium Toelichting lokale en regionale openbaar bestuur geldt zeker één indicator (aantasting van de openbare orde en veiligheid) door uitval hulpverlening en crisisbeheersing. Wanneer andere overheidsdiensten zoals gemeenten worden getroffen geldt ook nog: aantasting van het functioneren van het openbaar bestuur en aantasting van het functioneren van het financiële stelsel. 5.3 Sociaal psychologische impact Realiseren van de afhankelijkheid en kwetsbaarheid. Drie indicatoren: perceptie, verwachtingspatroon en handelingsperspectief. C C B 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed n.v.t Totaalscore De totale impact van het scenario wordt geschat op ernstig en wordt vooral bepaald door kosten, lichamelijk lijden (mogelijk bij uitval vitale sector) en verstoring van het dagelijks leven. Risicoanalyse waarschijnlijkheid Op basis van de incidenthistorie (zie ook NCSC, CERT, Wikipedia) wordt de waarschijnlijkheid van het voorbeeldscenario geschat in klasse D: waarschijnlijk (10-25% kans in de komende vijf jaar) met als ondergrens mogelijk en als bovengrens zeer waarschijnlijk. Capaciteitenanalyse Het is van belang dat de veiligheidsregio voldoende redundantie heeft in haar processen en dat dit scenario wordt uitgewerkt in haar bedrijfscontinuïteitsplan. Het ligt voor de hand dat proactief of responsief afgestemd moet worden tussen een aantal partijen. Deze partijen zijn bijv. (afhankelijk van het incident): De veiligheidsregio s (meldkamer, brandweer, GHOR), Politie, KMAR, NCSC (CERT), gemeenten (IBD), Schiphol, Prorail (spoorwegen), Tata steel, Rijkswaterstaat, waterschappen, etc. Betrokken (vitale) sectoren (o.a. energie sector, gas- en elektriciteitsnetbeheerder Liander, drinkwater telecom, transportsector) Verzekeraars? Omdat de veiligheidsregio s geen vitale sector vormen en ook geen onderdeel zijn van de rijksoverheid, kunnen zij geen volwaardig beroep doen op het NCSC als Computer Emergency Response Team (CERT). Veiligheidsregio s zijn als vorm van verlengd bestuur ook niet zelf aangesloten op de Informatiebeveiligingsdienst (IBD) van de gemeenten. Dit is de CERT voor gemeenten. Dit geldt ook voor het delen van informatie en het geven van alerts (zoals dit gebeurt in een Information Sharing and Analysis Centre (ISAC). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 40 van 73

187 Scenario 10: Luchtvaartongeval Scenariobeschrijving Begin gebeurtenis Bij het passeren van een baankruising botst een landende Boeing 747 met 500 passagiers aan boord op een gesleepte Boeing 747 met 2 werknemers aan boord. Het landende vliegtuig schuift nog ongeveer 1 km door over de baan, laat een spoor van onderdelen en brandstof achter en vliegt in brand. Het gesleepte vliegtuig komt tot stilstand. Te verwachten beeld Als gevolg van een luchtvaartongeval moeten doden en gewonden verwacht worden. Bij een gecrasht vliegtuig met 500 passagiers is het uitgangspunt voor het slachtofferbeeld: 124 doden en 76 ernstig gewonden, 112 gewonden en 188 licht gewonden. Er zijn ca mensen voor wie opvang geregeld moet worden en ongeveer bellers die informatie willen. Bij een vliegtuigongeval waarbij het vliegtuig direct tot stilstand komt, bestaan de verwondingen veelal uit hoog energetisch letsel (hoog energetisch trauma; HET). Bij een brand zijn er vooral klachten aan de luchtwegen en brandwonden. Het vliegverkeer wordt tijdelijk stilgelegd en nabijgelegen bedrijven ondervinden hinder van het ongeval in de vorm van economische schade (kosten). Schiphol is een object van nationaal belang. Bij het incident zullen vele hulpverleningseenheden betrokken zijn. Eerste kwartier De luchthavenbrandweer (Brandweer Schiphol) is snel ter plaatse en blust de brand. Een groot deel van de inzittenden, meer of minder gewond, slaagt erin het vliegtuig zelf, of met hulp van medepassagiers, te verlaten. Aan boord bevinden zich beknelde, gewonde en overleden passagiers. Brandweer Schiphol start met het creëren van vluchtroutes en het helpen van niet-zelfredzame inzittenden. De eerst aankomende eenheden van brandweer Schiphol, ambulancedienst (Airport Medical Services) en KMar starten de onderlinge coördinatie, waarna de hulpverlening wordt opgestart. De veiligheidsregio schaalt direct op, alarmeert (regionale) hulpdiensten en crisisteams en neemt de leiding en coördinatie op zich. Het vliegverkeer is tijdelijk stilgelegd. Eerste uur Gewonde personen worden verzameld en vervoerd naar de gewondenverzamelplaats, of krijgen een eerste behandeling ter plaatse. De brandweer richt zich op het bevrijden van de gewonde personen in het vliegtuig. Ogenschijnlijk lichtgewonden en ongedeerden worden vervoerd naar een opvang-/verzorglocatie. Het HETprotocol (mogelijk hoog energetisch trauma bij inzittenden) treedt in werking. De afhalers in de terminal willen informatie. Ook beginnen mensen te bellen voor informatie over hun verwanten. Het proces SIS met het Verwantencontactnummer wordt opgestart. Er is grote mediaaandacht. Eerste 4 uur Alle gewonden zijn uit het toestel bevrijd. Een aantal inzittenden is met hun relaties herenigd, maar wordt dringend verzocht zich te laten zien in het ziekenhuis en daarnaartoe vervoerd. De overige, gewonde, inzittenden zijn naar ziekenhuizen overgebracht. Het identificatieproces van overleden slachtoffers wordt gestart. Er is een voorlopige passagierslijst en lijst met slachtoffers. Een aantal relaties in Nederland kan worden geïnformeerd. De ambassades van de landen van herkomst van buitenlandse passagiers zijn door de gemeente op de hoogte gesteld van de verblijfplaats en toestand van een aantal van hun landgenoten. Er wordt overleg gepleegd over repatriëring. Het onderzoek naar de oorzaak van de crash is gestart door de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Het vliegverkeer is weer opgestart en de verkeerssituatie rond Schiphol is genormaliseerd. De crisis trekt wereldwijde media-aandacht. Eerste 24 uur en herstelfase Alle overlevende inzittenden zijn met hun relaties herenigd. Buitenlandse slachtoffers worden na de identificatie gerepatrieerd. In het kader van verificatie en validatie van passagiers- en slachtoffergegevens wordt gewerkt conform het Nationaal Crisisplan Luchtvaartongevallen (NCP-L). Het identificatieproces loopt nog door, evenals het onderzoek naar de oorzaak van het ongeval. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 41 van 73

188 Verwacht Bovengrens Ondergrens Er wordt een herdenkingsdienst gehouden voor de naaste familie van de overledenen en voor de overlevenden. Het proces Nafase, met een plan van aanpak, wordt opgestart en de coördinatie hiervan wordt door de regionale crisisorganisatie overgedragen aan de gemeente Haarlemmermeer. Na afloop van de onderzoeken op de crisislocatie wordt het gebied opgeruimd, vrijgegeven en weer in gebruik genomen. De resten van het vliegtuig worden naar een hangar gebracht. De Inspectie Openbare Orde en Veiligheid onderzoekt hoe de crisisbeheersing heeft plaatsgevonden. Het verloop van de bestrijding en de multidisciplinaire samenwerking bij de bestrijding van het incident wordt primair met een intern onderzoek en vervolgens met een extern (onafhankelijk) onderzoek geëvalueerd. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Tijdsverloop 1 dag, grondgebied kan waarschijnlijk zeer snel weer in gebruik genomen worden en is in vele gevallen particulier grondgebied (Schiphol terrein) Doden 124 doden D D D 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 76 x T1, 112 x T2 (ca. 200 gewonden, energetisch letsel en brandwonden), 188 T3 slachtoffers. Ongeveer 500 getroffenen, ongeveer 1000 mensen moeten worden opgevangen, ook familie. Er wordt vanwege de goede voorbereiding snelle opvang en hulp geboden. D D D Kosten Alle indicatoren zijn van toepassing. De VRK houdt zich aan landelijk uitgewerkte versie waarin wordt aangegeven dat de kosten van het vliegtuig alleen al enorm zijn en waar de kosten ook op C worden gescoord. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur Er zijn in de nabijheid van Schiphol geen natuurgebieden en geen broedgebieden van weidevogels aanwezig. Discussiepunt: de beschrijving van het scenario gaat uit van een ongeval op de landingsbaan. Het incidenttype kan echter ook nabij de landingsbaan, dus buiten Schipholgebied plaatsvinden. De score is dus afhankelijk van de plaats van het ongeval. Maar gezien de meest waarschijnlijke ongevalslocaties (luchthaventerrein of in het verlengde van start- of landingsbanen, vooral open terrein), zal de verstoring van het dagelijks leven nihil zijn. En vooral gaan over files en te laat op het werk aanwezig kunnen zijn. Bij een snelle aanpak zoals geschetst is de kans op gevolgen voor het dagelijkse bestuur nihil. C C C Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 42 van 73

189 Verwacht Bovengrens Ondergrens Impactcriterium Toelichting 5.3 Sociaal psychologische impact Er is 1 indicator van toepassing: de mate van gevoelde verwijtbaarheid (tekortschieten) van relevante bedrijven en (overheids)instanties bij het ontstaan van het incident dan wel het optreden van ongewenste gevolgen ervan (relatie met preventie). 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore De sociaal psychologische impact (woede en angst) van omwonenden neemt toe bij incidenten. Er wordt van een adequate hulpverlening uitgegaan. De aard/oorzaak van het risico en de mate van dreiging of gevaar zijn bekend/niet onzeker. Er is geen sprake van boosaardige invloed of kwetsbare groepen die onevenredig worden getroffen. Daarom is het oordeel D i.p.v. E. B B B n.v.t De impact van het scenario wordt vooral bepaald door het aantal slachtoffers (gewonden en doden), de kosten en de sociaal-psychologische impact. In het Nationaal Veiligheidsprofiel 2016 wordt de impact omschreven als: impact reikt van beperkt tot zeer ernstig en op onderdelen catastrofaal (p. 93). Risicoanalyse waarschijnlijkheid Kwantitatieve waarschijnlijkheid Bij het bepalen van de kwantitatieve waarschijnlijkheid wordt gerekend met de volgende gegevens over passagiersvliegtuigen. Voor regionale en (inter)nationale luchthavens (brandrisicoklasse 3 t/m 10) is de kans op een ongeval ongeveer 1 ongeval per 2,5 miljoen vliegbewegingen (alleen de ongevallen van EASA operators). Dit betekent in het geval van Schiphol met ongeveer vliegbewegingen per jaar, een theoretische kans van ongeveer 1 ongeval per 5 per jaar. Voor vrachtvliegtuigen is deze kans voor vliegtuigen met straalaandrijving 8 keer groter en voor vliegtuigen met propellers 4 keer groter. Dit zou leiden tot een indeling in klasse E: zeer waarschijnlijk. Ingeschatte waarschijnlijkheid De waarschijnlijkheid van dit scenario wordt ingeschat in waarschijnlijkheidsklasse C D. Dit betekent dat het scenario ingeschat wordt als Mogelijk tot waarschijnlijk (0,5-50% kans per vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte Luchthavenbrandweer en Brandweer Kennemerland GHOR/AMS KMAR Politie Eenheid Noord-Holland Politie landelijke Eenheid Schiphol organisatie (CVO) De benodigde capaciteit is verder uitgewerkt in het Crisisbestrijdingsplan Schiphol, scenario runway incursion CBP-S versie 2.3 (vastgesteld 14 dec 2017, in werking 3 april 2018). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 43 van 73

190 Beïnvloedingsmogelijkheden De mogelijkheden om de waarschijnlijkheid ten positieve te beïnvloeden liggen vooral op het gebied van preventieve maatregelen (op het gebied van vliegveiligheid, zoals: materiaal, controles, procedures, geoefendheid) en de infrastructuur van de luchthaven (indeling en samenhang start- en landingsbanen). Mocht het scenario zich alsnog voordoen, dan kan het verloop van het incident gunstig worden beïnvloed door de zeer snelle, goed voorbereide, grootschalige en specialistische inzet van de hulpdiensten. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 44 van 73

191 Scenario 11: Ongeval op het water Het hieronder uitgewerkte (fictieve) scenario dient als representatief voorbeeld voor het gehele incidenttype. Het is zeker niet het enige scenario dat denkbaar is! Het hieronder beschreven scenario met een passagiersschip met verminderd zelfredzame personen kan ook gebeuren op andere typen schepen, zoals veerpont of een groot cruiseschip (1500 passagiers). Over het Noordzeekanaal 2 vindt veel personenvervoer plaats, zowel beroepsmatig als recreatief (cruiseschepen, pleziervaartuigen, ponten, de Connexxion draagvleugelboot). Het scenario mens in nood kan vele vormen aannemen: man overboord of vermist, schip in nood, watersporter in problemen, gewond of bekneld persoon, ziekte aan boord, neergestort vliegtuig, problemen met ijs, of anderszins noodzaak tot directe medische hulp. In alle gevallen gaat het erom de slachtoffers van het schip naar de wal (ziekenhuis) te brengen. Feitelijk is iedereen bij een dergelijk incident, vanwege het open water, watertemperatuur en stroming etc., als verminderd zelfredzaam aan te merken. De impact is vergelijkbaar met de impact van een vliegtuigcrash, of een grote brand met slachtoffers. In deze scenario-analyse worden geen ongevallen met gevaarlijke stoffen (lading) meegenomen. Deze vallen onder het thema technologische omgeving, te weten ongevallen met brandbare, explosieve of giftige stoffen. Scenariobeschrijving Op het Noordzeekanaal breekt brand uit op een binnenvaartpassagiersschip met ongeveer 80 minder zelfredzame mensen. Door de brand in de machinekamer loopt het schip uit het roer en komt in aanvaring met een zeevrachtschip (containers). Een aantal passagiers raakt door de aanvaring te water. Tevens ontstaat een scheur in het passagiersschip waardoor het water maakt. Eén of meerdere compartimenten vullen zich, waardoor het schip slagzij krijgt. Dit is voor de redding een complicerende factor. Het vaartuig komt dieper in het water te liggen en het risico bestaat dat het uiteindelijk zinkt. Eerste kwartier De eerste melding komt binnen bij het Verkeersleidingcentrum voor de haven (VLCIJmuiden), het incident wordt doorgemeld aan de meldkamer (MICK). Het VLCIJmuiden regelt het scheepvaartverkeer in en om het incidentgebied. Tevens fungeert het VLCIJmuiden als liaison tussen de meldkamer (het MICK) en de hulpvaartuigen. In overleg met het MICK inventariseert en coördineert het VLCIJmuiden de eerste inzet van de beschikbare vaartuigen. Onder andere komen de KLPD te water, de patrouilleboten van Haven Amsterdam en de hulpdiensten van de veiligheidsregio ter plaatse. In het COPI moeten afspraken worden gemaakt over samenwerking tussen deze diensten bij de evacuatie van de passagiers en de brandbestrijding. Het gaat daarbij om o.m. taakverdeling, inzet personeel, middelen en materieel, opstap- en aanlandingsplaatsen. Eerste uur In het COPI moet een risicoafweging worden gemaakt tussen evacuatie en het aan boord laten van de opvarenden. Er moet worden bepaald waar, hoe en onder welke randvoorwaarden het vaartuig veilig afgemeerd kan worden. Er wordt besloten tot evacuatie. Na een uur zijn de meeste passagiers in veiligheid gebracht, echter de brand is nog niet onder controle. De patrouilleboten van Haven Amsterdam hebben bergingspompen aan boord en enkelen hebben daarnaast ook nog (grote) bluscapaciteit. Patrouilleboten kunnen ook omgevingskoeling (koeling van de romp en omgeving van de brand) doen. Ook kunnen zij het incidentschip stabiliseren (er voor zorgen dat het niet zinkt). Eerste 4 uur De brand is geblust. De drie passagiers die te water zijn geraakt, zijn verdronken en geborgen. Twaalf passagiers hebben zware longschade opgelopen. Gedurende deze redding en incidentbestrijding is het scheepvaartverkeer op het NZK stilgelegd. 2 Zie ook Deelrapport I, hoofdstuk 9: Risico-hotspot Noordzeekanaal. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 45 van 73

192 Verwacht Bovengrens Ondergrens Herstelfase Berging van het schip Justitieel onderzoek Onderzoeksraad voor Veiligheid Risicoanalyse - impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied 2.1 Doden 2-4 doden (direct overlijden) Afhankelijk van situatie en weersomstandigheden 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken n.v.t x T1 gewonden en 5 x T2. Het is een bijzondere groep personen (verminderd zelfredzaam). B B B C C C 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) n.v.t. het incident is daarvoor te kortdurend 3.1 Kosten De kosten van materiële schade, gezondheidsschade van bestrijding en berging/opruimen zijn meegewogen. De stremming van de doorvaart van het NZK heeft economische gevolgen. Zij worden hoger dan 2 miljoen en lager dan 20 ingeschat (de volgende categorie, C, zou minder dan 200 miljoen zijn). 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur Er zou een hoeveelheid brandstof (gasolie) in het water terecht kunnen komen. Dit heeft geen verstrekkende gevolgen. Het scheepvaartverkeer zal enige uren (gedeeltelijk) geblokkeerd zijn. Meerdere bevoegde gezagen hebben taken en verantwoordelijkheden. 5.3 Sociaal psychologische impact Het gaat om een kwetsbare groep (verminderd zelfredzaam). Het is niet ondenkbaar dat de hulpdiensten traag optreden wordt verweten (maximaal 2 categorieën). Er ontstaat maatschappelijke onrust over onder andere de schuldvraag. 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore B B B A A - A B A n.v.t De totale impact van het scenario wordt geschat op aanzienlijk en wordt vooral bepaald door doden, ernstig gewonden en chronisch zieken, kosten en de sociaal-psychologische impact. De impact is vergelijkbaar met de impact van een vliegtuigcrash of een grote brand met slachtoffers. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 46 van 73

193 Risicoanalyse waarschijnlijkheid De waarschijnlijkheid wordt geschat in waarschijnlijkheidsklasse B maximaal C (laag): onwaarschijnlijk en ten hoogste als mogelijk (0,1% - 1% in de komende vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte Het beheer van het Noordzeekanaal is in handen van verschillende diensten: Centraal Nautisch Beheer (CNB, Haven Amsterdam, Nautische sector) voor het nautisch verkeersmanagement. Het CNB is voor het nautisch beheer van het NZK gemandateerd door de gemeenten en Rijkswaterstaat; Rijkswaterstaat (RWS) voor het beheer van de waterkwantiteit/peilbeheer, de waterkwaliteit en de waterkering over het sluizencomplex. Voor calamiteiten op het Noordzeekanaal is het incidentbestrijdingsplan Noordzeekanaal (2010) opgesteld. Beïnvloedingsmogelijkheden Hulpverlening te water De coördinatie tussen nautische diensten en de hulpverleningsdiensten moet optimaal zijn. Een kritische factor is de communicatie tussen de nautische diensten en de hulpverleningsdiensten. De nautische diensten beschikken niet over C2000. Een probleem bij waterincidenten is de bereikbaarheid van het object en de personen die te water zijn geraakt of dreigen te raken. De snelle beschikbaarheid van watertransport van en naar de incidentlocatie is een andere kritische factor. De brandweer Kennemerland beschikt over 2 duikteams. Brandweer en ambulancedienst werken bij incidenten op het water samen met o.a. reddingsbrigades en KNRM. De beschikbare capaciteit van de veiligheidsregio is niet berekend op grote aantallen drenkelingen, maar wordt beoordeeld als proportioneel ten opzichte van het risico. De incidentbestrijding op het water kent per definitie beperkingen (hogere opkomsttijden voor specialistische teams, bereikbaarheid, diepte en uitgestrektheid van het water etc.). Een Search-And-Rescue-actie (SAR) kan worden gecoördineerd vanuit het Kustwachtcentrum, vanuit de GMK of vanuit een verkeerspost. De ingezette eenheden, waaronder die van Defensie, opereren onder de afgesproken Leiding en Coördinatie. Nationale Reddingsvloot Bij overstromingen kan de Reddingsbrigade worden ingezet voor evacuatie en hulpverlening. Reddingsbrigade Nederland heeft hiervoor een formele taak t.a.v. evacuatie en hulpverlening bij overstromingsrampen, waarvoor zij met het ministerie van Veiligheid en Justitie en het Nationaal Rampenfonds een overeenkomst heeft gesloten. Hiervoor heeft Reddingsbrigade Nederland over het gehele land 75 continu parate en 15 reserve reddingseenheden gestationeerd, speciaal ontworpen voor het varen in ondergelopen gebieden en evacuatie doeleinden, de Nationale Reddingsvloot. Naast inzet bij overstromingen zijn dezelfde eenheden inzetbaar voor dagelijkse toezichts- en hulpverleningstaken en inzet bij lokale en regionale incidenten. Planvorming Voor hulpverlening, incidentbestrijding en crisisbeheersing op het Noordzeekanaal is het Incidentbestrijdingsplan Noordzeekanaal (2015) opgesteld. Dit plan is geschoeid op leest van het Handboek Incidentbestrijding op het Water (IFV, 2015). In opdracht van het directeurenoverleg veiligheid Noordzeekanaalgebied is het Risicobeeld en Capaciteitenanalyse Noordzeekanaalgebied gemaakt. Dit is een interregionaal onderzoek naar de risico s op en rond het Noordzeekanaal en de capaciteiten voor hulpverlening en crisisbeheersing. Het rapport is mede de basis geweest voor de Strategische Agenda Veiligheid Noordzeekanaalgebied. Strategische agenda Sinds 2013 hebben de directeuren van de drie veiligheidsregio s (VRAA, VRK, VRZW), de Omgevingsdienst NZK, Havenbedrijf Amsterdam/Centraal Nautisch Beheer, Rijkswaterstaat, Politie (Eenheid Noord Holland en Eenheid Amsterdam Amstelland) zich verenigd in het Directeurenoverleg Noordzeekanaal (DOVN). Het DOVN zet in voor een veilig en integer Noordzeekanaalgebied. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 47 van 73

194 De strategische agenda van het DOVN rust op drie pijlers: 1. de crisisbeheersing is goed op elkaar afgestemd; 2. de veiligheidsrisico s zijn en blijven in beeld; 3. veiligheidsvraagstukken worden gemeenschappelijk en integraal aangepakt. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 48 van 73

195 Scenario 12: Incident wegtunnel Scenariobeschrijving Bij het ongeval zijn meerdere auto s en een tankwagen met benzine betrokken. Er breekt brand uit en de tankwagen met benzine wordt aangestraald. Eerste kwartier Op een mooie zomerse maandagochtend krijgt een auto in de Schipholtunnel richting Amsterdam een klapband. De auto gaat slingeren, waardoor hij een tankwagen met benzine raakt en beide verongelukken. Enkele andere achteropkomende auto s rijden in op de auto en de tankwagen. Hierdoor zijn er dodelijke slachtoffers te betreuren. In een van de voertuigen ontstaat brand. In drie auto s zitten personen bekneld. Zij zijn ernstig gewond (T1/T2). De voertuigen blokkeren de doorgang en achter het incident ontstaat een file, waarin zich enkele vrachtwagens en een bus met toeristen bevinden. Enkelen stappen uit om de slachtoffers te redden. Eén van hen tracht de brand te blussen met in de tunnel aanwezige blusmiddelen. Anderen verlaten hun voertuig en vluchten door de middentunnelkanaal (die onder overdruk staat, dus rookvrij blijft). Een aantal automobilisten probeert de auto te keren om de tunnel te verlaten. De rook gaat met de rijrichting mee door de werking van het in de tunnelbuis aanwezige ventilatiesysteem. Beide tunnelbuizen zijn gesloten door slagbomen en de toevoerwegen zijn afgekruist, zodat Brandweer Kennemerland vanuit de ondersteunende buis een verkenning kan uitvoeren. Bij het aanrijden van de hulpdiensten en de verkenning vanuit de ondersteunende tunnelbuis is een goede afstemming nodig met de verkeerscentrale van RWS (Verkeerscentrale Noord West Nederland, de Wijde Blik). De brandweer is binnen een kwartier ter plaatse en zal blussing starten en grijpreddingen toepassen indien noodzakelijk. Eerste uur eerste 4 uur Na alarmering zijn de hulpdiensten snel ter plaatse. De brandweer ondersteunt de evacuatie, blust de brand, bevrijdt de beknelde slachtoffers en draagt deze over aan de ambulancedienst. Daarnaast moeten licht gewonde slachtoffers en ongedeerde betrokkenen worden opgevangen en verzorgd. Door de afsluiting van de beide tunnelbuizen en de toevoerwegen ontstaan er al snel lange files. Verkeer tracht via omrijroutes toch op de bestemming aan te komen. Gevolg hiervan is dat door het ontstaan van files het wegennet dichtslibt. Dit heeft grote gevolgen voor het verkeer in Nederland. Ook de stroom van meer dan reizigers van en naar Schiphol komt in de problemen, doordat (een groot deel) van de reizigers en de crew niet meer van en naar Schiphol kunnen komen. De continuïteit van de luchthaven komt in gevaar. Ook het transport van goederen over het wegennet van en naar Schiphol loopt ernstige vertraging op. Alleen de verbinding van Schiphol met het achterland via het spoor is nog mogelijk. Echter de capaciteit is hierop niet berekend. Herstel Na het incident blijft de tunnel nog enkele dagen/weken gesloten in verband met opruim- en reparatiewerkzaamheden. Doordat er slechts één tunnelbuis beschikbaar is ondervindt het verkeer ernstige verkeershinder. Reizigers naar Schiphol worden geadviseerd op tijd van huis te vertrekken. ProRail zet extra treinen in. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 49 van 73

196 Verwacht Bovengrens Ondergrens Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Wijk, dorp, max 4 km 2 en 1 tot 6 maanden B B B 2.1 Doden B: 2-4 doden, als gevolg van het ongeluk B B B 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) B:2-4 C: 4-16 T1 plus T2. 10 X T3. Getroffen 20 a 30, betrokken 75 personen C C B n.v.t Kosten C: 20 tot 200 miljoen C C B B: 2 tot 20 miljoen materiële schade, ook aan gezondheidsschade, financiële schade en bestrijding- en herstelkosten. Schade aan wegen, tunnel en de voorzieningen. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) n.v.t Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur B: < getroffenen, 1-2 dagen C: > getroffenen, 1-2 dagen 2 indicatoren, 3 dagen tot 1 week. 5.3 Sociaal psychologische impact B: < getroffenen, 1-2 dagen C: > getroffenen, 1-2 dagen 2 indicatoren, 3 dagen tot 1 week 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore C C B n.v.t C C B n.v.t De totale impact van het scenario wordt geschat op ernstig en wordt vooral bepaald door het aantal doden en gewonden, de kosten, verstoring van het dagelijks leven en de sociaal-psychologische impact. Risicoanalyse waarschijnlijkheid De waarschijnlijkheid van het scenario wordt ingeschat in klasse D. Dit betekent dat het scenario ingeschat wordt als waarschijnlijk (10-25% kans in de komende vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte De capaciteitsbehoefte voor de incidentbestrijding is conform de reguliere inzetprotocollen van de meldkamer. Echter bij langdurige stremming en ernstige gevolgen voor onder meer Schiphol zal de Veiligheidsregio in samenwerking met de ketenpartners moeten bekijken in hoeverre de stremming en de effecten daarvan te minimaliseren zijn. De maatschappelijke behoefte om de stremming te verhelpen versus de noodzakelijkheid van veiligheidsprocedures, herstelwerkzaamheden en (her)keuring van de getroffen tunnel staan haaks op elkaar. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 50 van 73

197 Beïnvloedingsmogelijkheden De beïnvloeding zal primair liggen in de aanpak van het incident waarbij alle betrokken partijen dienen te beseffen wat de effecten zijn van een tunnelstremming. Daarbij vormt de (crisis)communicatie van de overheid een sterk beïnvloedingsmiddel. Namelijk door snel een communicatieplan te activeren kan de druk op files worden verminderd waarbij het van belang is dat er direct helder, duidelijk wordt gecommuniceerd door alle betrokken ketenpartners waarbij de burger goed weet waar hij/zij aan toe is. Hierbij valt te denken aan: Stimuleren van alternatieve routes; snelheid van de hulpverlening om de brand in de tunnel te tunnel blussen (binnen 60 minuten i.v.m. de norm van de constructie eisen) waardoor de herstelfase uiteindelijk sneller zal verlopen. Ondersteunende buis zo snel mogelijk weer in dienst nemen als die voor de incidentbestrijding niet meer nodig is. alternatieve wijze van transport stimuleren; weergeven van de extra reistijd ten gevolge van de stremming; snelle inzet van extra openbaar vervoer; Elke tunnel heeft een calamiteitenplan en wordt met de hulpdiensten beoefend De vraag is of voldoende hulpverleners worden geoefend voor dit soort incidenten. Ook voor de omleiding van verkeer zijn regelscenario s vanuit het Regionaal Tactisch Team (RWS en alle overige wegbeheerders); T.b.v. van incidenten met een effect op Schiphol en andersom is een Mobiliteitsplan opgesteld; Er zijn landelijke protocollen voor dreiging in/op tunnels in Nederland en RWS is aangesloten op het Atb Tunnels en Waterkeringen (wat straks valt onder het Stelsel van Bewaken & Beveiligen). Beïnvloedingsmogelijkheden secundair Verscherpen van de regel- en wetgeving rondom de aanleg en onderhoudt van tunnels in het algemeen. Automatische blusvoorzieningen. Er zijn automatische blusvoorzieningen aanwezig. Blusleiding wordt op werkdruk gezet, Er zijn slangenhaspels aanwezig etc. Alternatieve (reserve) tunnels en/of ondersteunende buizen voor de hulpverlening aanleggen. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 51 van 73

198 Scenario 13: Incident spoortunnel Scenariobeschrijving Terwijl een trein in de Schipholspoortunnel rijdt, wordt door passagiers een brand ontdekt. De noodrem wordt geactiveerd en de trein stopt in de tunnel. In de trein zitten op dat moment 800 passagiers. Eerste kwartier De conducteurs reageren op het gebruik van de noodrem en ontdekken dat er brand is uitgebroken in het treinstel. Via het omroepsysteem wordt reizigers gevraagd de trein te verlaten via de deuren. Brandmeldingen komen via ProRail en via 112 binnen bij de meldkamer (MICK). De hulpdiensten gaan naar, de in de buurt van de brandende trein, gelegen nooduitgangen (boven- en benedenwinds) en het station onder Schiphol Plaza. Passagiers verlaten de trein en lopen de tunnel in op zoek naar een nooduitgang. De brand ontwikkelt zich relatief langzaam door de brandvertragende materialen die onder meer in het interieur zijn gebruikt. Na een kwartier staat toch het gehele treinstel in brand en is er sprake van een uitslaande brand. Dit leidt tot behoorlijke rookontwikkeling. De meeste passagiers hebben reeds de nooduitgangen bereikt. Een aantal minder valide passagiers kan de trein niet tijdig verlaten. Enkele tientallen passagiers uit het brandende treinstel hebben last van ademhalingsmoeilijkheden. Ook komen enkele vluchtende passagiers ten val bij het verlaten van de trein en worden mensen onder de voet gelopen. Er is sprake van grote onrust onder de passagiers van de trein. Het treinverkeer is stilgelegd. De overige hulpdiensten hebben de plaats van het incident bereikt. Brandweer doet een verkenning en brengt nog enkele passagiers in veiligheid. Eerste uur Enkele passagiers die zich nog in of nabij de trein bevinden, zijn overleden. Enkele tientallen passagiers die via de nooduitgangen de tunnelbuis zijn ontvlucht, kampen met ademhalingsproblemen. Ook zijn er mensen met verwondingen (wonden, breuken). Enkele passagiers zijn via een nooduitgang op het landingsterrein van Schiphol (Air-side) terecht gekomen. De opvang van passagiers is gestart. De hulpdiensten moeten hier extra op inzetten. Er is grote media-aandacht en er komen veel verzoeken om informatie binnen. Het treinverkeer van en naar station Schiphol Airport is stilgelegd. Passagiers kunnen vanaf Schiphol niet per trein worden vervoerd. Dit leidt tot grote drukte op Schiphol Plaza en verstoring van de Schiphol processen. Ook in Amsterdam en Leiden stranden vele reizigers. Rond Schiphol ontstaat er een chaotische verkeerssituatie. De brand is ondertussen onder controle. Eerste dag De brand is geblust. De gewonden en zij die aangeven dit te willen, worden geregistreerd. De dodelijke slachtoffers zijn geborgen. Met de identificatie van de slachtoffers is een begin gemaakt. De incident buis is buiten dienst. Er is daardoor beperkt treinverkeer van en naar Schiphol mogelijk. Rond Schiphol is er nog steeds sprake van een chaotische verkeerssituatie. Er is internationale media-aandacht voor het incident. Het onderzoek naar de oorzaak van het incident loopt. De Schiphol processen worden geleidelijk opgestart. De problematische aan- en afvoer van passagiers leidt wel tot ernstige vertragingen. Herstelfase De hulpdiensten zijn volledig afgeschaald. Het onderzoek naar de oorzaak van het incident loopt door. Na afloop van het onderzoek op de locatie van het incident, worden de wrakstukken afgevoerd. Dit kan enkele dagen duren. Het spoor en de tunnelbuis worden gerepareerd. Zodra de reparatiewerkzaamheden zijn afgerond, komt het treinverkeer weer op gang. De tunnelbuis is gedurende enkele dagen niet bruikbaar. Dit is sterk afhankelijk van de schade aan de constructie. Voor het transport van passagiers en werknemers van en naar Schiphol worden bussen ingezet. Het identificatieproces is afgerond. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 52 van 73

199 Verwacht Bovengrens Ondergrens Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Wijk, dorp, max 4 km 2 en 2 tot 6 dagen Een groot deel van de Schipholspoortunnel is niet bruikbaar voor een aantal dagen. A A A 2.1 Doden C: 4-6 doden, vooral als gevolg van het ongeluk. C C C 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) C hoog: x T1 en 14 x T2-slachtoffers gezamenlijk. Enkele tientallen T3 gewonden 3. Vervoerders zetten waarschijnlijk snel vervangend vervoer in om reizigers op plaats van bestemming te krijgen. Registratie kost waarschijnlijk wel tijd. C C C Kosten B: 2 tot 20 miljoen C C B C: 20 tot 200 miljoen materiële schade, ook aan gezondheidsschade, financiële schade en bestrijding- en herstelkosten. Schade aan de trein, tunnel en de voorzieningen. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) n.v.t Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur C: > getroffenen, 1-2 dagen De tijdsduur van het verloop van het geschetste scenario is drie dagen tot een week. Er worden veel mensen geraakt vanwege het feit dat Schiphol een belangrijke transportschakel is (minimaal mensen). Het gemiddeld aantal treinreizigers per dag dat Schiphol verwerkt is mensen woon-werk; dit is dus exclusief luchtreizigers. C - - n.v.t Sociaal psychologische impact C: 1 significante categorie, gradatie hoog D: 2 significante categorieën, gradatie hoog 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore D D C n.v.t Het slachtofferbeeld is gebaseerd op de Calamiteitenmatrix-HSL (Project Railplan, scenario B3 ofwel TIS 2.4). Dit betreft aantallen slachtoffers, die volgens de Calamiteitenmatrix optreden bij een treinstel met 400 reizigers. Het scenario betreft 800 reizigers. Toch worden de waarden van een treinstel met 400 reizigers aangehouden, omdat uitgegaan wordt van een grote mate van zelfredzaamheid en een snelle detectie van en interventie bij brand. De brandpreventieve eisen in de HSL-tunnel (15 minuten veilig leefklimaat om mensen voldoende ontsnappingstijd te geven) zijn anders dan die destijds aan de Schipholspoortunnel zijn gesteld. Daar tegenover staat het hoger aantal nooduitgangen in de Schipholspoortunnel. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 53 van 73

200 De totale impact van het scenario wordt geschat op ernstig en wordt vooral bepaald door het aantal doden en gewonde, de kosten, de verstoring van het dagelijks leven en de sociaal-psycholische impact. Risicoanalyse waarschijnlijkheid De kans op een incident wordt geschat op 1 keer per 10 jaar, dus 50% per 5 jaar (de scope van de analyse). De kans dat dit incident ook escaleert tot een omvang zoals omschreven in het scenario wordt geschat op 10% (er van uitgaand dat er sprake is van een beperkt aantal reizigers in de trein met een verminderde zelfredzaamheid). Dit geeft 5% 5jaar kans op een ernstige afloop. De waarschijnlijkheid van het scenario wordt ingeschat in klasse C: mogelijk. Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte De belangrijkste actoren bij een incident in een tunnel: hulpverleningsdiensten (Brandweer, GHOR, Politie en KMar); wegbeheerders, zoals de Provincie Noord-Holland (provinciale wegen) gemeenten Rijkswaterstaat (vaarwegen en rijkswegen); Schiphol (extra drukte); ProRail (spoorwegen). Deze actoren zijn allen in beeld bij scenario s voor incidenten in tunnels en hebben allen planvorming voor dit incidenttype. Beïnvloedingsmogelijkheden Beïnvloedingsmogelijkheden van dit crisistype zijn er niet of nauwelijks. Door stedelijke verdichting, economische groei in combinatie met ongunstige weersomstandigheden maken de kans groter op een incidenttype als beschreven. Preventie en preparatie De structurele oorzaken van dit incidenttype kunnen niet weggenomen worden. Wel kan de kwetsbaarheid voor de gevolgen worden verminderd door preventie en preparatie. Enkele belangrijke elementen zijn: o Communicatie in de vorm van een waarschuwing die NS reizigers uitgeeft wanneer in de regio ernstige verkeershinder is of dreigt te ontstaan; o Weeralarm; de waarschuwing die het KNMI uitgeeft wanneer er een extreme weersituatie dreigt te ontstaan. Van een 'extreme situatie' is sprake als weersomstandigheden het openbare leven dreigen te ontwrichten of wanneer er levensgevaarlijke omstandigheden dreigen. Ook worden bij het weeralarm handelingsperspectieven gegeven. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 54 van 73

201 Verwacht Bovengrens Ondergrens Scenario 14: Infectieziekte vanuit het buitenland Scenariobeschrijving In was een uitbraak van het Ebola-virus in Centraal Afrika. Deze staat model voor dit scenario. Deze uitbraak leidde in Kennemerland tot een verhoogde alertheid op Luchthaven Schiphol. Passagiers van vluchten die uit het betrokken gebied kwamen werden extra gecontroleerd. Aan de gates werd informatie verspreid wat te doen bij bepaalde klachten. Voor ambulancediensten en SEH zijn protocollen ontwikkeld hoe om te gaan met eventueel besmette personen. Middelen ter bescherming zijn aangeschaft. Ziekenhuizen zijn voorbereid op ontvangst en behandeling van eventueel besmette personen. N.B. Gekozen is voor een scenario met Ebola omdat dit, als een van de vormen van virale hemorragische koorts, behoort tot de groep A-ziekten. Deze ziekten hebben een zeer hoge mortaliteit, vaak gecombineerd met beperkte behandelingsmogelijkheden. Naast de virale hemorragische koortsen maken de volgende ziekten deel uit van deze groep: MERS, Polio, Pokken en SARS. Ondanks dat de uitbraak van Ebola enigszins onder controle lijkt, is deze nog steeds actueel. Ook MERS en SARS kunnen nog steeds de kop op steken. De impact is vergelijkbaar met die van Ebola. Kritische momenten Tijdige vaststelling en melding van een verdenking is essentieel. Door de dan te nemen maatregelen (monitoring, quarantaine, isolatie) kan verdere verspreiding worden voorkomen. Bij vaststelling van een dergelijke ziekte dienen snel geneeskundige maatregelen te worden genomen (isolatie, medicatie). Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied n.v.t Doden Mortaliteit 30% B B B 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) In geval van besmetting D D D n.v.t Kosten Voor betrokken instanties D D D 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur n.v.t Wel betrokken vanwege verantwoordelijkheid Wet publieke gezondheid (WPG); Directeur GGD, burgemeester en minister B B B C C C 5.3 Sociaal psychologische impact Maatschappelijke onrust D D C 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore n.v.t De totale impact van het scenario wordt geschat op zeer ernstig en wordt vooral bepaald door de ernstige gevolgen in geval van besmetting, de kosten en de sociaal psychologische impact. De impact op de zorg is in Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 55 van 73

202 omvang (aantallen slachtoffers) niet groot maar de zorg is wel intensief. De maatschappelijke onrust kan snel oplopen als er alleen nog maar verdenkingen zijn of zelfs als er uiteindelijk niets vast gesteld wordt. Risicoanalyse waarschijnlijkheid Het risico is zeer waarschijnlijk maar onvoorspelbaar. Uit de weinige gegevens in deze regio kan de kans op verdenking van Ebola op ééns per 2 jaar geschat worden, de kans op een daadwerkelijke ziektegeval ongeveer ééns in de 10 jaar. Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte Planvorming conform WPG (zowel voor Schiphol als regio) is gereed, wordt beoefend en regelmatig bijgesteld. Operationele maatregelen met betrekking tot vervoer, isolatie en behandeling zijn voorbereid. Bij grotere aantallen slachtoffers is noodcapaciteit beschikbaar (Calamiteitenhospitaal Utrecht). Ambulance Amsterdam beschikt over specifiek getraind personeel en specifieke materialen voor transport van patiënten met zeer besmettelijke ziekten. Beïnvloedingsmogelijkheden Met name beperking van maatschappelijke onrust vergt grote bestuurlijke aandacht en communicatie. Hiervoor zal de landelijke koers onder leiding van de minister van Volksgezondheid gevolgd worden, waarbij de regio uitvoerend en ondersteunend werkt. Inhoudelijke adviezen zullen door RIVM en LCI gegeven worden. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 56 van 73

203 Scenario 15: Ziektegolf Scenariobeschrijving Het milde scenario gaat uit van het gebruik van virale middelen (nadat de griep is geconstateerd) en het ernstige scenario gaat uit van het niet gebruiken van dergelijke middelen. Tabel 1 geeft een overzicht van de gevolgen van beide scenario s. Een scenario waar gevaccineerd wordt, wordt buiten beschouwing gelaten. Figuur 10. tabel met weergave van mogelijke gevolgen van een pandemie De specifieke kenmerken van de Veiligheidsregio Kennemerland die van impact zijn op het verloop van deze scenario s zijn: de Mainports Schiphol en het Noordzeekanaal als grote potentiële besmettingshaarden en het dichtbevolkte (stedelijke) gebied. Een griepepidemie in Nederland kondigt zich vaak aan door toename van geregistreerde besmettingen in de wereld (pandemie). Van een epidemie wordt gesproken als er meer dan 50 mensen per inwoners ziek zijn. Het piekmoment van het milde scenario ligt rond de tiende week en het piekmoment van het ernstige scenario ligt rond de zesde week. Het aantal besmette (en minder of meer zieke) inwoners kan (in een ernstig scenario) oplopen tot 80% van de bevolking gedurende de griepgolf: ongeveer mensen. Hiervan kan naar schatting 5% ziekenhuisopname met deels intensieve zorgnodig hebben: ongeveer mensen. De mortaliteit is 1%, ongeveer mensen. Buiten de ernstig zieke mensen met complicaties zullen de meeste mensen na een week weer voldoende opgeknapt zijn Bij de ontwikkeling van de griepgolf in de regio nemen de behoeften vanuit de samenleving toe. Belangrijke aandachtspunten vanuit het perspectief van geneeskundige zorg en primaire levensbehoeften zijn: Verandering in vraag naar geneeskundige producten en diensten. Hieronder kan worden verstaan: o toename zelfzorgbehoefte, bijvoorbeeld medicatie, hygiënemiddelen en toename vraag naar kennis en advies; o toename huisartsen, ziekenhuis (met name Intensive care) en thuiszorg; o toename psychosociale hulpvragen als gevolg van sterfte in de directe omgeving; o toename van angst, spanning, onrust, protest, geweld. Burgers zijn bang voor besmetting en doen een beroep op schaarse geneeskundige hulp, waardoor zorgtoewijzing (wie wel en wie niet) tot deze emoties leidt; o afname van beschikbare hulpverleners door ziekte en (mantelzorg-) belasting. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 57 van 73

204 Verwacht Bovengrens Ondergrens Verandering in vraag naar primaire levensbehoeften: o toename in vraag naar (levens)middelen aan huis; o toename in vraag naar houdbare voeding en zelfzorgartikelen (schaarste door hamstergedrag, productieproblemen en logistieke problemen); o toename in vraag naar energie, drinkwater en communicatiemiddelen (ICT) in woningen; o toename in vraag naar opvang en verzorging van zieken, dak- en thuislozen; o afname van beschikbare hulpverleners door ziekte en (mantelzorg-) belasting. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Wegens besmettingsgevaar kunnen enkele gebouwen en diensten zijn gesloten A A A 2.1 Doden Mild: D / Ernstig: E (zie tabel) D E D 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) Zie tabel D E D Mild/Ernstig: C Tijdsduur 1-4 weken, aantal personen <4000. Denk hierbij aan alleenstaanden of mensen die zichzelf niet kunnen redden. C C C 3.1 Kosten In de landelijke bevindingen omtrent D D D kosten wordt aangegeven dat het Bruto Binnenlands Product terugvalt met 5,3%. VRK is economisch gezien een belangrijke regio en daarom moet minimaal worden aangesloten bij de landelijke score D. 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) n.v.t Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur Mild /Ernstig: D/E In beide scenario's is sprake van een groot aantal zieken, waaronder een groot aandeel uitval van mensen in hun dagelijks leven. Productie in een aantal bedrijven kan ook gewoon doorgaan. Uitval duurt vaak minder dan een week en daarom D in plaats van E. Wat merken we nu feitelijk op bestuurlijk niveau? Het beleid wordt ook veelal landelijk uitgezet en regionaal alleen maar uitgevoerd. Maar er is wel mogelijk een aantasting van de OOV gedurende weken of maanden in beide scenario s. 5.3 Sociaal psychologische impact Mild: B. Ernstig: C. Verwachtingspatroon en handelingsperspectief t.o.v. mild is D E D C C C C C B Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 58 van 73

205 Verwacht Bovengrens Ondergrens Impactcriterium Toelichting 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore anders. n.v.t De totale impact van het scenario wordt geschat op zeer ernstig en wordt vooral bepaald door het aantal zieken en doden, de kosten, de verstoring van het dagelijks leven Risicoanalyse waarschijnlijkheid De kans op een pandemie (wereldwijd) is 20% per 5 jaar (bron: RIVM en WHO). Deze kans kan worden beïnvloed door de kans op een epidemie (landelijk), maar er zijn op dit moment geen cijfers beschikbaar over de gezamenlijke kans (pandemie en epidemie) en daarom wordt uitgegaan van de cijfers over pandemieën.. Dus 20% per 5 jaar. De kans op het ernstige scenario is lager dan op het milde scenario, vanwege het feit dat er bij vele virussen virale middelen ter beschikking staan, die het optreden van het beschreven ernstige scenario kunnen voorkomen. Alleen bij resistente virussen zullen de beschikbare virale middelen niet effectief zijn en zal het ernstige scenario optreden. Geschat wordt dat in 25% van de gevallen de virale middelen een virus niet kunnen bestrijden. Dit betekent dat de kans op een ziektegolf in het ernstige scenario ongeveer 5% per 5 jaar is. Dit leidt in het ernstige scenario tot een indeling in waarschijnlijkheidsklasse C: mogelijk. Dit leidt in het milde scenario tot een indeling in waarschijnlijkheidsklasse D: waarschijnlijk bij een waarschijnlijkheid van 15% per 5 jaar. Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte Grotere behoefte aan zorg: er zal een groot beroep gedaan worden op huisartsen en thuiszorg, met name door de kwetsbare groepen. Daarnaast zal een groot beroep worden gedaan op intensieve klinische zorg, afhankelijk van de complicaties en de getroffen groepen. Er zal grote behoefte ontstaan aan vaccins, virusremmers en andere medicatie voor bijkomende complicaties (anti-biotica). Beïnvloedingsmogelijkheden De zorgsector is voorbereid op capaciteitsproblematiek door middel van Rampenplannen voor diverse sectoren. IZB heeft draaiboeken hoe om te gaan met pandemieën en massavaccinaties. Deze worden door de betreffende instellingen zelf in werking gesteld indien zij de behoefte hieraan signaleren. De DPG kan (o.a. middels de GHOR) hier een coördinerende rol in spelen. Landelijk zal door het Ministerie van VWS en diverse instituten (RIVM/ LCI) richting worden gegeven aan bestrijding van het virus (o.a. antivirale middelen). Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 59 van 73

206 Verwacht Bovengrens Ondergrens Scenario 16: Incident in menigte Scenariobeschrijving Er is een evenement aan de gang in een natuurgebied, dat vooraf een vergunning heeft verkregen. Het evenement is integraal voorbereid en er is sprake van een professionele organisatie. Het terrein is slecht toegankelijk voor hulpverleners, waarbij er wel vooraf aangewezen calamiteitenroutes zijn aangewezen. Begin gebeurtenis Het evenement is volop aan de gang en er zijn ongeveer mensen aanwezig en verdeeld over diverse area en podia alsmede andere onderdelen. Op het hoofdpodium speelt op dat moment de hoofd-act en er zijn ongeveer mensen voor het podium aanwezig. Door kortsluiting ontstaat er brand in een versterker en daardoor vat ook het decormateriaal aan de achterzijde van het podium vlam en breidt de brand zich uit. Door de brand ontstaat er een flinke rookontwikkeling. Het publiek denkt dat de rook bij het optreden hoort en blijft staan kijken. Eerste kwartier Doordat de brand een omslagpunt bereikt (flash-over) slaan de vlammen snel om zich heen. De hitte die vrij komt wordt steeds groter en er is al snel sprake van een zeer grote stralingswarmte richting het publiek. De mensen direct voor het podium willen weg, maar kunnen dit niet door de massa achter hen. De mensen proberen aan de hitte te ontkomen en bewegen naar achteren. Deze beweging veroorzaakt een golfbeweging door het publiek en sommige bezoekers dreigen te worden verdrukt. De massa achteraan heeft niet goed door wat er zich bij het podium afspeelt en blijft staan kijken. Een deel van de mensen blijft staan om alles te kunnen filmen. Gevolg is dat mensen brandwonden oplopen, rook inhaleren en verdrukt worden. De band is opgehouden met optreden en verzoekt het publiek om bij het podium weg te gaan en ruimte te maken. Eerste uur De organisatie legt het optreden van het evenement stil en communiceert met de bezoekers. De hulpverleningsdiensten slaan alarm en schalen op via de GRIP-procedure. Er zijn veel mensen gewond geraakt. Eerste 4 uur De hulpverlening is massaal op gang gekomen, maar wordt bemoeilijkt door de ligging van het evenement en de massa bezoekers, die deels gedesoriënteerd en deels vanuit sensatie in de weg lopen. Eerste 24 uur Alle slachtoffers zijn vervoerd naar een ziekenhuis. Er wordt geïnventariseerd hoeveel slachtoffers er zijn. Er is veel media aandacht. Herstelfase De sociaal-psychologische impact kan groot zijn. Dat betekent dat ook de herstelfase heel intensief kan zijn, met name voor Bevolkingszorg en de betrokken gemeente. Denk daarbij aan stille tochten, begrafenissen maar ook politieke onrust. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Nvt Doden C C 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken C D Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 60 van 73

207 Verwacht Bovengrens Ondergrens Impactcriterium Toelichting 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) n.v.t Kosten n.v.t Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur n.v.t n.v.t Effect kan weken duren i.v.m. schuldvraag 5.3 Sociaal psychologische impact 1 significante categorie, perceptie. verwachtingen, handelingsperspectief? 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore n.v.t B B C C De totale impact van het scenario wordt geschat op aanzienlijk en wordt vooral bepaald door het aantal gewonden en doden, en daarnaast door de aantasting van het lokaal bestuur (schuldvraag) en de sociaalpsychologische impact.. Risicoanalyse waarschijnlijkheid De waarschijnlijkheid van het scenario wordt ingeschat in waarschijnlijkheidsklasse C: mogelijk (2,5 5% kans in de komende vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte De behoefte voor capaciteit komt tot uitdrukking vooraf gaande aan het incident binnen de vergunningverlening, preparatie en uitvoering van het evenement. Daarnaast is er sprake van capaciteitsbehoefte tijdens het incident. Dit laatste zal afhankelijk zijn van de aard van het incident en het mogelijke aantal slachtoffers. De inzet zal vaak groots zijn en vergt veel coördinatie binnen de hulpverleningsdiensten. Er zal opgeschaald worden via de GRIP-regeling. De maatschappelijke behoefte om grote evenementen te kunnen bezoeken, het commerciële belang van de organisaties en de overheidsverantwoordelijkheid voor de algehele veiligheid staan vaak haaks op elkaar. Beïnvloedingsmogelijkheden De regionale multidisciplinaire voorbereiding van evenementen kan worden versterkt. De veiligheid is gediend bij een goede samenwerking tussen de organisatie, gemeente, politie en de veiligheidsregio (veiligheid en gezondheid. Voorafgaand aan het evenement moet er binnen het vergunningentraject goed bekeken worden welke risico s er zijn, wat toelaatbaar is en welke randvoorwaarden er aan de organisatie gesteld dienen te worden. Strenge kwaliteitsnormen dienen via integraal toezicht te worden gecontroleerd voorafgaand aan het evenement. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 61 van 73

208 Verwacht Bovengrens Ondergrens Scenario 17: Ordeverstoring Scenariobeschrijving Begin gebeurtenis De media roept jongeren op om naar een bepaalde woonwijk te komen. Het doel is om gemeenschappelijk onvrede te uitten over het feit dat een evenement voor jongeren in het lokale buurthuis is afgelast door de burgemeester. De jongeren geven hier massaal gehoor aan en roepen elkaar via social media op om naar de woonwijk te komen. De burgemeester wordt uitgedaagd om zijn gezicht te laten zien. Een bepaalde groep jongeren ziet deze bijeenkomst als een gedegen aangelegenheid om tegen de overheid te gaan strijden. Deze jongeren verzamelen zich in het geheim en begeven zich ondertussen onder de overige massaal opgekomen jongeren. De media aandacht neemt toe en er worden veel beledigingen aan het adres van de burgemeester geuit via social media. De sfeer wordt grimmiger. Eerste kwartier De jongeren komen ineens in actie en steken het buurthuis in brand. De aanwezige politieagenten zijn met te weinig om direct in te kunnen grijpen. De brandweer wordt gewaarschuwd. De massa jongeren staan rond het buurthuis te joelen en maken beelden voor op social media. Eerste uur De brandweer arriveert maar wordt tijdens het uitstappen belaagd en bekogeld met stenen en flessen. De politieagenten trachten de brandweerlieden te ontzetten. Dit lukt nauwelijks. De aanval van de jongeren is goed voorbereid. Onder de hulpverleners vallen gewonden. De hulpverleners trekken zich noodgedwongen terug. Eerste 4 uur De politie schaalt op en stuurt de mobiele eenheid naar de wijk. De woonwijk is niet meer bereikbaar voor hulpverleners vanwege het gevaar dat zij lopen door de agressieve jongeren. De meldkamer krijgt meldingen van burgers die onwel zijn geworden. Ook worden er woningen geplunderd. Eerste 24 uur De orde wordt uiteindelijk weer hersteld in de woonwijk. Rellende jongeren worden opgepakt. Het buurthuis is compleet afgebrand. De hulpverlening in de woonwijk kan weer worden gegarandeerd. De woonwijk is afgesloten door de politie en alleen bereikbaar voor directe bewoners van de wijk. De Burgemeester bezoekt de woonwijk. Herstelfase Het blijft nog lang onrustig in de woonwijk. De buurtbewoners zijn angstig en hebben veel vragen. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied Woonwijk, lokaal A A 2.1 Doden n.v.t Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) Hulpverleners waardoor extra aantasting van gezag en onveiligheidsgevoel n.v.t Kosten Onder de 2 miljoen B B 4.1 Langdurige aantasting van n.v.t. B B Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 62 van 73

209 Verwacht Bovengrens Ondergrens Impactcriterium Toelichting milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 1 a 2 dagen effectief A A 3 indicatoren tijdsduur weken C C 5.3 Sociaal psychologische impact Gemiddeld en beperkt gebied B B 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore n.v.t De totale impact van het scenario wordt geschat op aanzienlijk en wordt vooral bepaald door de (mogelijke) aantasting van het lokaal bestuur en de sociaal-psychologische impact. Risicoanalyse waarschijnlijkheid De waarschijnlijkheid van het scenario wordt ingeschat in waarschijnlijkheidsklasse D. Dit betekent dat het scenario ingeschat wordt als waarschijnlijk (10-25% kans in de komende vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte Grootschalige ordeverstoringen vragen veel capaciteit van de politie en andere hulpdiensten (ambulance, brandweer) en gemeente. De inzet kan echter in gevaarkomen indien er sprake is van geweld tegen hulpverleners. Beïnvloedingsmogelijkheden Strenge wetgeving voor geweld tegen hulpverleners Protocol geweld tegen hulpverleners Coördinatie en afstemming van inzet van hulpverleners bij optreden in relgebieden / oud & nieuw. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 63 van 73

210 Verwacht Bovengrens Ondergrens Scenario 18: Maatschappelijke onrust Scenariobeschrijving Als trigger-incident dienst in dit scenario een grootschalig misbruik van jonge kinderen door een begeleider op een kinderdagverblijf. Dit trigger incident is aanleiding voor maatschappelijke onrust. Kritische momenten Informeren betrokkenen (ouders) moet gebeuren voor publiciteit gegeven wordt Beschikbaarheid hulpverlening (deskundig en geïnformeerd over de gebeurtenis) Losbarsten publiciteit Justitieel onderzoek, getuigenverklaringen moeten afleggen Registratie betrokkenen voor contact en langdurige follow-up Overgang naar nafase, inbedding in reguliere processen van hulpverlening. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied n.v.t Doden n.v.t Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) n.v.t Psycho-somatische klachten C D A 3.1 Kosten Ziektekosten (psychisch en fysiek) D B D 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur n.v.t Hoog in acute fase, later minder maar sterk individueel bepaald (relatie met 2.3) C D B Gevoelige zaak, groot afbreukrisico D D C 5.3 Sociaal psychologische impact Grote en langdurige impact (relatie met 2.3 en 5.1) 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore E E C n.v.t De totale impact van het scenario wordt geschat op zeer ernstig en wordt vooral bepaald door de kosten, verstoring van het dagelijks leven en de sociaal psychologische impact. Risicoanalyse waarschijnlijkheid Zedenzaken komen met grote regelmaat voor, al dan niet in combinatie met andere criminele uitingen (moord). Een zedenzaak met een omvang als het Hofnarretje is zeldzamer, maar zaken waarbij één, meerdere of zelfs enkele tientallen kinderen betrokken zijn, bijvoorbeeld bij een sportclub, komen regelmatig voor. De waarschijnlijkheid van het scenario voor een grote zaak wordt ingeschat in waarschijnlijkheidsklasse B en voor Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 64 van 73

211 een kleinere zaak in klasse D. Dit betekent dat het scenario ingeschat wordt in klasse C, mogelijk (0,5 5% kans in de komende vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte Er is in de eerste fase grote behoefte aan ondersteuning vanuit psycho-sociale hoek zoals van bijvoorbeeld de GGD (jeugdzorg), GGZ, Maatschappelijk werk, Slachtofferhulp. Trajecten kunnen hevig en langdurig zijn. Ook is veel capaciteit benodigd voor onderzoek door Politie en Justitie. Mogelijk moet de politie handhavend optreden bij ordeverstoring (woning verdachte, demonstraties). Gemeenten en/of veiligheidsregio hebben capaciteit nodig voor registratie, zaalcapaciteit, protestbijeenkomst, rol burgemeester en communicatieafstemming. Vooral de communicatie over de zaak vergt veel capaciteit vanwege nauwkeurige afstemming, veelheid aan betrokkenen, privacy van zowel verdachte(n) als slachtoffers, grote media-aandacht. Van de burgemeester, leiding van politie en justitie zullen persoonlijk grote inspanningen nodig zijn zowel richting slachtoffers (burgervaderrol) als richting media en bevolking. In de nafase speelt de gemeente een rol in de monitoring van de groep direct betrokkenen. De hulpverlening wordt daarna ingebed in het reguliere proces van instellingen. Beïnvloedingsmogelijkheden Op voorhand zijn afspraken gemaakt over hoe te handelen in dergelijke zaken. Er wordt één procesleider/casemanager aangesteld (GGD) die alle betrokken instanties bij elkaar brengt. Zo nodig wordt door de gemeente, GHOR en andere partijen een actiecentrum ingericht ter ondersteuning. Indien nodig kan opgeschaald worden door GGD en GGZ, mogelijk ook bestuurlijk en door politie (SGBO). Of directe opschaling via GRIP nodig is, kan in onderling overleg bepaald worden. Belangrijk is een zeer zorgvuldige communicatie: steeds in de eerste plaats naar betrokkenen en slachtoffers. Afstemming van woordvoering en slagvaardig reageren op social media is vereist. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 65 van 73

212 Scenario 19: Terrorisme Dit is de analyse van het crisistype terrorisme uit het maatschappelijk thema sociaal-maatschappelijke omgeving. Het scenario Meervoudige aanslag uit het Nationaal Veiligheidsprofiel is gekozen als maatgevend scenario voor dit regionaal risicoprofiel, omdat dit naar aanleiding van de aanslagen in Brussel van 2016 herkenbaar is voor de regio Kennemerland: een aanslag op de nationale luchthaven met een vervolg op een trein- of metrostation in de nabij gelegen grote (hoofd)stad. Voor het Nationaal Veiligheidsprofiel 2016 is het worst case scenario opgesteld Meervoudige aanslag, waarin tegelijkertijd een groot vliegveld en treinstation in het midden van het land, beide belangrijke verkeersknooppunten, aangevallen worden door terroristen die daarbij zowel automatische geweren als explosieven met radiologisch materiaal gebruiken. Bovendien weet een deel van de aanslagplegers te ontkomen. Het hieronder beschreven scenario (terroristische) aanslag op de luchthaven Schiphol, lijkt locatiegebonden, maar kan feitelijk in elke publieke ruimte plaatsvinden. Scenariobeschrijving Begin gebeurtenis Er wordt een aanslag gepleegd met behulp van automatische geweren en explosieven op meerdere plaatsen in het voor publiek toegankelijke deel op Schiphol (vertrek- en aankomsthal en plaza). Niet veel later vindt er een tweede aanslag plaats in het metrostation bij Amsterdam Centraal. Er ontstaan grote schades aan de gebouwen. De ruiten van de gebouwen in de omgeving sneuvelen. Mensen in de directe omgeving van de explosies overlijden. Een groot aantal mensen loopt verwondingen op als gevolg van de explosies. De straal waarin slachtoffers vallen en de schade aan de omgeving is groot. Eerste uren De hulpverleningsdiensten worden gealarmeerd. De meldkamer van de Koninklijke Marechaussee kwalificeert het incident met de kwalificatie aanslag. Er wordt door de veiligheidsregio eerst opgeschaald naar de volledige crisisorganisatie (GRIP 3), vervolgens in overleg met de Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland voor de interregionale afstemming naar GRIP 5. Veel mensen verlaten op Schiphol in paniek de terminal, waardoor er ongecontroleerde mensenstromen ontstaan van de terminal naar de omgeving. Er zijn ontruimingsberichten om de zelfredzaamheid te bevorderen. De BHV-organisatie van de luchthaven ontruimt, in samenwerking met de Koninklijke Marechaussee, het voor publiek toegankelijke deel van de terminal en eventueel andere getroffen gebouwen. Het is niet duidelijk of de constructie van de terminal is aangetast. Dit kan de redding en hulpverlening vertragen. Er wordt begonnen met hulpverlening door de brandweer en ambulancediensten. De mogelijkheid bestaat dat nog meer explosieven tot ontploffing worden gebracht, daarom onderzoekt de KMar de rest van het gebouw en de omgeving. Het calamiteitenteam van de luchthaven komt bijeen en neemt de eerste coördinerende maatregelen ten aanzien van de luchthavenprocessen. Het vliegverkeer wordt zo nodig stilgelegd. De omgeving van de explosies wordt afgesloten voor publiek. Op Schiphol geldt o.a. een verscherpte toegangs- en identiteitscontrole van personen, goederen en / of voertuigen. Tevens wordt er verscherpt preventief gefouilleerd en verscherpt cameratoezicht gehouden. De op de luchthaven aanwezige mensen willen informatie. Ook beginnen mensen te bellen voor informatie over hun verwanten. Rondom Schiphol wordt getracht, door middel van een verkeerscirculatieplan, een verkeerchaos te voorkomen. Er is grote internationale media-aandacht. Dit incident vraagt veel van de hulpverleners (fysiek en psychisch). Back-up en aflossingsschema s moeten reeds in de eerste uren worden opgestart. Eerste dag Er is een voorlopige lijst van slachtoffers. De zelfredzamen en lichtgewonden zijn met hun relaties voor zover aanwezig op Schiphol herenigd. Er wordt op diverse plekken voor opvang gezorgd voor niet zelfredzame mensen. De (zwaar-)gewonde slachtoffers worden vervoerd naar ziekenhuizen. De overleden slachtoffers worden voor identificatie overgebracht naar het mortuarium en/of een andere voorbereide locatie. Het Slachtoffer Informatie Systeem voor het informeren van verwanten van slachtoffers is in werking gesteld en verwanten worden over hun naasten geïnformeerd. Relevante ambassades zijn gealarmeerd. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 66 van 73

213 Verwacht Bovengrens Ondergrens De KMar stelt een sporenonderzoek in op de plaats van het delict en het justitieel onderzoek is in volle gang. Bouwkundige experts worden ter plaatse gevraagd voor expertise rondom de constructie van het getroffen gebied. De niet beschadigde gebieden van de terminal worden afgescheiden van de getroffen gebieden. Luchthavenprocessen worden waar mogelijk herstart. Dit incident vraagt veel inzet van de hulpdiensten, backup/ aflossingsschema s worden opgestart. Het nazorg-traject voor eigen personeel wordt voor alle diensten opgestart. Herstel Het vliegverkeer wordt weer opgestart (indien dit eerder was stilgelegd). De verkeerssituatie rond Schiphol wordt genormaliseerd. Er is meer grip op de mobiliteitsknelpunten doordat het proces staat en er goed gecommuniceerd wordt. De maatschappij en de bedrijven dragen hun aandeel bij in de oplossingen t.a.v. de mobiliteitsknelpunten. Het SIS proces blijft toegepast worden met als doel de verwanten van slachtoffers in Nederland te informeren. De ambassades zijn door het ministerie van Buitenlandse Zaken op de hoogte gesteld over de toestand van hun landgenoten. Er wordt overleg gepleegd over repatriëring met hulp van het Ministerie van buitenlandse zaken en ambassades. Het justitieel onderzoek is in volle gang. Vanuit het proces opsporing komen de verdachten in beeld. De maatschappij moet doorlopend geïnformeerd worden en de internationale media aandacht is groot. De kosten voor de luchthaven en de overheid nemen per dag toe. Risicoanalyse impact Impactcriterium Toelichting 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied 2.1 Doden Aantal doden: 50 D D 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) Aantal gewonden: T1 150, T2 150, T3 200 n.v.t Kosten D D 4.1 Langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 Verstoring van het dagelijks leven 5.2 Aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur n.v.t Sociaal psychologische impact D D 6.1 Aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore n.v.t C D D C C D D C De totale impact van het scenario wordt geschat op zeer ernstig en wordt vooral bepaald door aantasting integriteit grondgebied, het aantal gewonden en doden, de kosten, verstoring van het dagelijks leven en de sociaal-psychologische impact. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 67 van 73

214 Risicoanalyse waarschijnlijkheid De waarschijnlijkheid van het scenario wordt ingeschat in waarschijnlijkheidsklasse D. Dit betekent dat het scenario ingeschat wordt als waarschijnlijk (25-50% kans in de komende vijf jaar). Capaciteitenanalyse Capaciteitsbehoefte Hoewel verantwoordelijkheden voor (delen) van de capaciteiten die de weerbaarheid tegen extremisme en terrorisme kunnen verhogen bij verschillende departementen en instituten zijn belegd, kunnen de volgende sleutelspelers worden aangemerkt: het Ministerie van Justitie en Veiligheid (preventiebeleid en coördinatie in tijden van crises); het Ministerie van SZW (vergroten weerbaarheid, preventie radicalisering, contacten met sleutelfiguren, aanbieden van kennis) Ministerie van Buitenlandse Zaken (internationale samenwerking) de AIVD (monitoren van groeperingen en bewegingen) Ministerie van Defensie (Inzet KMar op burgerluchtvaart luchthavens en militaire bijstand) Ministerie Economische zaken en klimaat Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat gemeenten (anti-radicaliseringsprogramma s) politie (monitoring, opsporing, respons) OM (opsporing, vervolging) Op lokaal en regionaal niveau vindt terrorismebestrijding plaats in samenwerkingsverbanden van onder andere gemeenten, politie, OM en zorginstellingen. Met betrekking tot terrorismegevolgbestrijding wordt samengewerkt met de politie en voor Schiphol met de Koninklijke Marechaussee. Afwegingspunt is inzet defensie (buiten KMar, dus militaire bijstand). Met name Driehoek zal dit goed moeten overwegen. Factoren: NTM/opkomsttijd, (evt. extra) bevoegdheden militairen, presentie Defensie in de samenleving, wie wordt de aanvrager (BM (MB HOOV) of Politie (MB SHRO). Beïnvloedingsmogelijkheden Pro-actie, preventie en preparatie Integrale samenwerking ter voorkoming van terrorisme via de aanpak van CTER (Contra Terrorisme, Extremisme en Radicalisering), waarbij onderscheid wordt gemaakt in: 1. Contra terrorisme: intelligence positie van de Politie, KMar en AIVD en het Stelsel van Bewaken & Beveiligen (inclusief drieging van terrorisme); 2. Extremisme: de voorbereiding en uitvoering op het vlak van Extreem geweld (via integraal samenwerken binnen OTO) en Terrorismegevolgbestrijding door de veiligheidsregio (via MOTO); 3. Radicalisering (landelijk programma OM, Gemeenten en politie). (Beleids-) maatregelen tegen extremisme, terrorisme en het voorkomen van maatschappelijke ontwrichting Per 1 jan gaat de Verklaring omtrent gedrag (VOG) weigering uitgebreid worden van 4 jaar naar 20 jaar. Deze VOG is een bijzondere weigeringsgrond waardoor infiltranten met een terroristische motief minder makkelijk / snel in dienst kunnen treden bij een burgerluchthaven, beveiliging of overheid. Nationale Contraterrorisme Strategie Monitoren van groeperingen en bewegingen lone wolfs Netwerken onderhouden en samenwerken met sleutelfiguren Beveiligingsmaatregelingen nemen (ter bescherming van personen en objecten) Vergroten weerbaarheid en preventie radicalisering Verbeteren opsporen van aanwezigheid en/of het vervoer van explosieven, wapens en onderdelen inclusief up to date blijven nieuwste ontwikkelingen/ werkwijzen. Bieden handelingsperspectieven door middel van risicocommunicatie (website vrk.nl) Maken en onderhouden van afspraken en aandachtspunten voor first responders en operationeel leidinggevenden, zowel monodisciplinair als multidisciplinair Ontwikkelen van communicatieboodschappen voor communicatieadviseurs Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 68 van 73

215 Staatsnoodrecht en kernkabinet. Juridisch gaan de lijnen anders lopen en komt er een doorzettingsmacht bij Terrorisme kijken wat de slagkracht van de overheid vergroot. Rekening houden met eventuele bestuurlijke ondermijning i.v.m. met alle grenzen en gezagen. De integrale samenwerking voor de veiligheid op het gebied van terrorisme (veerkracht); De intelligence positie en informatie-uitwisseling binnen de overheid. Tijdig delen van informatie tussen overheid en partners voor Awareness en betrokkenheid. Aandacht voor dit risico bij specifieke situaties/objecten zoals de luchthaven Schiphol, vitale infrastructuur en evenementen Specifiek t.b.v. Schiphol is er een integrale werkgroep opgericht genaamd: Landside security die zich bezig houdt met proactieve beveiligingsmaatregelen in de fysieke infra-structuur volgens de principes van prevention through environmental design. Daarnaast wordt er bekeken welke infrastructurele maatregelen er genomen dienen te worden voor de bestaande bouw en de toekomstige bouw van de luchthaven. Repressie en nazorg Beperken van de gevolgen van een dreiging of aanslag (crisismanagement) Onder controle brengen en houden van geweldsdaden (interventie) Flexibel kunnen opzetten en/of snel kunnen herstellen van schade aan cruciale infrastructuur om zo weer snel de primaire processen op te kunnen starten. Gevolgbestrijding: herstellen van economische- en infrastructuur, herstel vertrouwen in overheid, reizen via openbaarvervoer en luchtvaart, herstel van openbare orde Toepassen van internationale lessons learned Snelheid van handelen binnen de integrale samenwerking Snelle en adequate (Crisis)communicatie van de overheid Downsizen van (maatschappelijke) onrust door het tijdig wegnemen van triggers aan de hand van (crisis)communicatie en begrijpelijk optreden van de overheid. Hierbij valt ook te denken aan het faciliteren of ondersteunen van een manifestatie, demonstratie of stille tocht. Voorbereiding op langdurig uitval en nazorg hulpverleners Voorbereiding op en aanschaf van de juiste middelen en hoeveelheden die benodigd zijn. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 69 van 73

216 4. Risico-analyse Kennemerland 4.1 Impactanalyse In onderstaand diagram is voor elk scenario te zien hoeveel elk impactcriterium bijdraagt aan de totale impactscore. Figuur 11. Impactbeoordeling en de bijdrage van elk impactcriterium Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 70 van 73

217 4.2 De scenarioanalyse en het risicodiagram De analyse van de scenario s op impact en waarschijnlijkheid kan weergegeven worden in een zogenaamd risicodiagram. Op de verticale as van dit diagram is de impact van een scenario weergegeven. De maximale waarde van deze as is gelijk aan een scenario dat op alle criteria een E scoort en dus een totale impactscore heeft die als catastrofaal kan worden aangemerkt. Op de horizontale as van het diagram is de waarschijnlijkheid uitgezet (maximale waarde: zeer waarschijnlijk). Het risicodiagram maakt inzichtelijk welke scenario s een hoge impact hebben op de verschillende vitale belangen en een hoge waarschijnlijkheid van daadwerkelijk optreden kennen. Figuur 12. Het risicodiagram Om het diagram nader te duiden hebben we de scenario s ingedeeld in vier clusters. Cluster 1 De meest prominente plaats in het risicodiagram hebben de negen scenario s met een impact die wordt ingeschat als zeer ernstig of ernstig. De geschatte waarschijnlijkheid varieert van mogelijk tot zeer waarschijnlijk. Het betreft hier: Aanslag (terrorisme) Maatschappelijke onrust (a.g.v. trigger incident) Ziektegolf (griep ernstig) Besmettelijke ziekte uit het buitenland (crisitype bedreiging volksgezondheid) Incident treinverkeer (spoortunnel) Incident wegverkeer (wegtunnel) Uitval elektriciteit Uitval ICT (Cyberincident) Incident giftige stof ligt beide op de grens van mogelijk en onwaarschijnlijk. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 71 van 73

218 Duiding Twee scenario s spelen zich vooral in het sociaal-maatschappelijk veld. Twee scenario s zijn verbonden aan gezondheid. Niet alleen het aantal zieken en doden, maar ook de verstoring van het dagelijks leven (ziektegolf) of de sociaal psychologische impact scoren (bedreiging volksgezondheid) vrij hoog. Twee van deze scenario s zijn gerelateerd aan (fysieke) infrastructuur c.q. de vervoersmodaliteiten binnen de regio, namelijk incident treinverkeer (spoortunnel), incident wegverkeer (wegtunnel) en luchtvaartongeval. De hoge impact hangt samen met het feit dat de regio gelegen is in de Randstedelijke agglomeratie en beschikt over een intensief gebruik van de infrastructuur. Twee scenario s betreffen verstoring van vitale infrastructuur, namelijk uitval elektriciteit en uitval ICT (door cyber). Bij deze scenario s scoren de impactcriteria primaire levensbehoeften, verstoring dagelijks leven en kosten nogal hoog. Verschil met RRP 2012: Incident extreem weer was: twee weken extreme koude, nu clusterbuien met hagel en windstoten. Is uit top 6 verdwenen doordat nieuwe scenario minder lang duurt (48 uur) en de verstoring van het dagelijks leven minder zal zijn. Bij deze prominente scenario s wordt de impact niet alleen bepaald door het aantal mogelijke doden en gewonden, maar voor een groot deel door de kosten (hulpverlening, reparatie, langdurige ziekte etc.), de verstoring van het dagelijks leven en de sociaal-psychologische impact. In enkele gevallen ontstaat bestuurlijk afbreukrisico (lokaal, regionaal). Dit is het geval wanneer de risicobeheersing of crisisbeheersing in het publieke oordeel te kort heeft geschoten. Cluster 2 Het betreft hier scenario s met ernstige tot aanzienlijke impact en waarschijnlijkheid onwaarschijnlijk Luchtvaartincident Dijkdoorbraak Incident giftige stof Duiding Bij dijkdoorbraak wordt de impact bepaald door de verstoring van het dagelijks leven, het mogelijke gebrek aan primaire levensbehoeften en de sociaal psychologische impact. Bij een incident met giftige stof is behalve het aantal mogelijke doden en gewonden ook de sociaalpsychologisch impact relatief hoog. Cluster 3 Scenario s met aanzienlijke impact en waarschijnlijkheid mogelijk tot waarschijnlijk. Het betreft hier de scenario s: Storm en clusterbuien met hagel Incident in menigte (evenement) Verstoring openbare orde (geweld tegen hulpverleners) Incident brandbare vloeistof (tankput) Brand in complex gebouw Incident op het water Duiding Storm en clusterbuien leiden niet alleen tot gewonden en verstoring van het dagelijks leven, maar ook tot gebrek aan primaire levensbehoeften (bijv. voor mensen die afhankelijk zijn van thuiszorg) en hoge kosten (schade en herstel). Bij de scenario s incident in menigte en verstoring openbare orde zijn de thema s veiligheid en orde zeer met elkaar verweven. Bij de risicobeheersing en crisisbeheersing kunnen bestuurlijke dilemma s ontstaan waarover naderhand verantwoording moet worden afgelegd door de burgemeester aan de raad. Incident brandbare vloeistof (tankput), brand in complex gebouw en incident op het water zijn meer klassieke incidenten waarbij de impact vooral wordt veroorzaakt door het mogelijk aantal doden en gewonden. Bij de tankputbrand kan flinke verstoring van het dagelijks leven ontstaan door de langdurige rookproductie van de brand. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 72 van 73

219 Cluster 4 Scenario s met een impactscore beperkt en met de waarschijnlijkheid van mogelijk of onwaarschijnlijk. Een brand binnenduingebied Uitval drinkwater Duiding De hoge waarschijnlijkheid van het incidenttype duin- en bosbrand hangt samen met de grootte van het gebied en de lange periodes van droogte van de afgelopen jaren (een klimatologisch verschijnsel dat zich naar verwachting in de toekomst voort zal zetten). Een langdurige uitval van drinkwater langer dan 48 uur wordt onwaarschijnlijk geacht. Verschil met RRP 2012: Besmettelijkheidgevaar buitenland. in 2012 scoorde dit scenario onwaarschijnlijk en aanzienlijk. Clusterbuien crisistype 7.3: maatschappelijke onrust als gevolg van trigger-incident, is door Kennemerland toegevoegd. Het gaat hierbij om incidenten waarbij de sociaal-psychologische impact nog zwaarder weegt dan het onderliggende trigger-incident Het crisistype terroristische aanslag is toegevoegd aan het RRP Conclusie risico-analyse Bij de prominente scenario s (cluster 1) wordt de impact niet alleen bepaald door het aantal mogelijke doden en gewonden, maar voor een groot deel ook door de kosten (hulpverlening, reparatie, langdurige ziekte etc.), de verstoring van het dagelijks leven en de sociaal-psychologische impact. In enkele gevallen ontstaat bestuurlijk afbreukrisico (lokaal, regionaal). Dit laatste is het geval wanneer de risicobeheersing of crisisbeheersing in het publieke oordeel te kort heeft geschoten. Door de grote afhankelijkheid van fysieke en digitale infrastructuren is de impact van een verstoring daarvan evenredig groot. Continuïteit van de samenleving: richt je op het voorkomen en beperken van verstoringen van de vitale belangen van de samenleving t.w. territoriale veiligheid, fysieke veiligheid, economische veiligheid, ecologische veiligheid, sociale en politieke stabiliteit. Dat betekent zowel bij risicobeheersing als crisisbeheersing een verbreding van de blik van de veiligheidsregio. Regionaal Risicoprofiel Veiligheidsregio Kennemerland 2018 Deelrapport 2 Risico-analyse Versie 0.8 Pagina 73 van 73

220 BELEIDSPLAN RISICO- EN CRISISBEHEERSING SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR VASTGESTELD DOOR HET ALGEMEEN BESTUUR VAN VRK, SEPTEMBER 2018

221 Kerngegevens Naam: Veiligheidsregio Kennemerland Bezoekadres: Zijlweg CK Haarlem Postadres: Postbus GM Haarlem Telefoon: Website: Dagelijks bestuur: Dhr. J. Wienen, burgemeester gemeente Haarlem Dhr. O. Hoes, waarnemend burgemeester Haarlemmermeer, (plaatsvervangend voorzitter) Dhr. F.C. Dales, burgemeester gemeente Velsen Dhr. Q. Rijke, wethouder volksgezondheid gemeente Heemskerk Dhr. G.J. Bluijs, wethouder volksgezondheid gemeente Zandvoort Dit plan is tot stand gekomen met medewerking van: Veiligheidsbureau Kennemerland Brandweer Kennemerland GGD/GHOR Kennemerland Meld- Informatie- en Coördinatiecentrum Kennemerland Bevolkingszorg Kennemerland OOV gemeenten regio Kennemerland Nationale Politie Eenheid Noord-Holland Koninklijke Marechaussee District Schiphol Defensie Regionaal Militair Commando West/Midden 2

222 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR Inhoudsopgave 1. Voorwoord 4 2. Samenvatting 5 3. Inleiding 6 4. Bouwstenen voor het beleid 8 Actueel regionaal risicoprofiel 8 Risicobeeld 8 Bevindingen 9 Terugblik 9 Staat van de Rampenbestrijding en kwaliteitsverbetering 10 Strategische agenda van het Veiligheidsberaad Wat gaan we doen? 11 Ambitie 1: Risico s beperken 11 Ambitie 2: Wendbare en robuuste crisisorganisatie 13 Ambitie 3: Beschikbare informatie delen 20 Ambitie 4: Maatschappelijke weerbaarheid versterken 21 Ambitie 5: Platform voor samenwerking Bijlagen 28 Bijlage 1: Wettelijke bepalingen en de uitvoering daarvan 28 Bijlage 2: Overzicht prestaties en beoogde effecten 29 Bijlage 3: Multidisciplinaire samenwerking: wie is wie 31 Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

223 1. Voorwoord Samen weerbaar & wendbaar is de titel van dit beleidsplan, dat de komende jaren de koers van de Veiligheidsregio Kennemerland (VRK) op het gebied van risicobeheersing, crisisbeheersing en rampenbestrijding bepaalt. De nadruk ligt voor mij op het woord samen: samenwerking is voor de crisisbeheersing de belangrijkste pijler. In onze ambitie werken de partijen in de veiligheidsregio steeds intensiever samen met andere veiligheidsregio s, met publieke en private instellingen en uiteraard met onze inwoners. Weerbaarheid is de komende jaren een belangrijk thema. In een weerbare samenleving reageert ieder naar vermogen op de uitdagingen die zich aandienen. Bij incidenten blijken veel mensen - soms met wat adviezen vooraf - prima zelf met de situatie om te kunnen gaan. Sterker nog: veel inwoners, instellingen en bedrijven zijn graag bereid om de hulpdiensten te versterken als de nood aan de man is. De VRK gaat met dit gegeven de komende jaren proactief aan de slag. Op deze manier kunnen hulpverleners zich specifiek richten op de meest kwetsbare personen en objecten in onze samenleving en wordt de capaciteit van de overheid effectief ingezet. Tot slot streven we naar een crisisorganisatie die niet alleen robuust is, maar ook wendbaar. Zo kunnen we flexibel opereren bij nieuwe vormen van crises. Onze omgeving is immers constant in verandering en organisaties en netwerken zijn steeds sterker met elkaar verbonden. De partijen in de VRK willen daarom de komende periode werken aan wendbaarheid, zonder daarbij in te leveren op de continuïteit. De generieke processen en vaardigheden vormen een stevige basis waarop de crisisorganisatie zich flexibel kan aanpassen aan omstandigheden. Onno Hoes, Voorzitter 4

224 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR 2. Samenvatting Een kerntaak van de Veiligheidsregio Kennemerland (VRK) is het verbinden van de partners in veiligheid en gezondheid. Het beleidsplan risico- en crisisbeheersing geeft richting aan de verdere ontwikkeling van de multidisciplinaire samenwerking op het gebied van risicobeheersing, crisisbeheersing en rampenbestrijding in de regio Kennemerland. Dit beleid is gebaseerd op het regionale risicoprofiel. Het plan is opgesteld door de brandweer, GGD/GHOR, gemeenten, politie, KMar, meldkamer en Defensie (zie bijlage 3). In dit beleidsplan zijn de volgende ambities richtinggevend: Risico s beperken: Voorkomen is beter dan genezen. De VRK zet actief in op het voorkomen en beperken van risico s voor de veiligheid en gezondheid. De betrokken partijen brengen met een risicoanalyse gezamenlijk in kaart hoe risico s kunnen worden gereduceerd. De Omgevingswet biedt andere mogelijkheden voor de VRK om aan de voorkant van het proces te sturen op het beperken van risico s voor veiligheid en gezondheid. Wendbare en robuuste crisisorganisatie: Wanneer de generieke crisisorganisatie flexibel kan opereren, kan zij de effecten van dreigingen, incidenten, rampen en crises beperken. Daarom investeert de VRK in een wendbare en vakbekwame crisisorganisatie. Bovendien bereidt de VRK zich voor op scenario s die de continuïteit van de crisisorganisatie bedreigen. Tot slot krijgt het proces van crisiscommunicatie extra aandacht, omdat adequate crisiscommunicatie helpt de maatschappelijke impact van een incident te duiden, beheersen en te beperken. Beschikbare informatie delen: We leven in een informatierijke samenleving. Analyse en duiding van deze informatie zijn waardevol. Dit helpt namelijk incidenten eerder aan te zien komen, risico s beter in te schatten en sneller en adequater op te treden bij crises. Daarom is het nodig dat de crisispartners inzetten op het ontsluiten en ordenen van beschikbare data en deze duiden en delen waar nodig. Maatschappelijke weerbaarheid versterken: Bij risicocommunicatie moet de VRK de boodschap meenemen dat de professionele hulpverlening niet in alle gevallen toereikend zal zijn, zeker niet in de eerste momenten van een groot incident. Dan wordt een beroep gedaan op de weerbaarheid van de samenleving: de vaardigheid om naar ieders vermogen op uitdagingen te reageren. Daarom is het nodig dat de hulpdiensten met bewoners in gesprek gaan over wat mensen zelf kunnen doen. De hulpdiensten kunnen zich dan meer richten op kwetsbare personen en objecten. Door effectieve risicocommunicatie kunnen mensen in Kennemerland zich beter voorbereiden op eventuele risico s. Daarmee kunnen zij de impact van een incident beperken. Platform voor samenwerking: Tijdens een daadwerkelijke crisis is het kennen van de juiste mensen soms belangrijker dan zelf de kennis in huis hebben. Het onderhouden en uitbreiden van een netwerk van samenwerkingspartners op het gebied van veiligheid en gezondheid vraagt een blijvende investering van de VRK. Bij samenwerking gaat het ook om het afstemmen van - bovenregionale - werkprocessen met andere partners en veiligheidsregio s. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

225 3. Inleiding Doelstelling beleidsplan De Veiligheidsregio Kennemerland (VRK) zet met dit plan de koers uit voor de belangrijkste strategische ambities en doelen op het gebied van risicobeheersing, crisisbeheersing en rampenbestrijding voor de komende vier jaar. Het geeft richting aan de samenwerking tussen de regionale partners in dit domein. Risicobeheersing: het voorkomen van onveilige situaties en omstandigheden en het beperken en beheersen van risico s. Van controle op en advies over bouwvoorschriften en gebruiksvoorschriften tot het geven van voorlichting. Crisisbeheersing: bij een crisis wordt een vitaal belang van de samenleving bedreigd of aangetast: territoriaal, economisch, ecologisch, fysiek of sociaal/politiek. Crisisbeheersing is het geheel van maatregelen en voorzieningen voor het voorkomen van, het voorbereiden op en het beperken van de gevolgen van een crisis. Rampenbestrijding: bij een ramp wordt het leven en de gezondheid van veel personen, milieu of grote materiële belangen geschaad of bedreigd, én is een gecoördineerde inzet van verschillende disciplines vereist. Een ramp betreft één specifiek vitaal belang, namelijk fysieke veiligheid. Rampenbestrijding is het geheel van maatregelen en voorzieningen voor het voorkomen van, het voorbereiden op en het beperken van de gevolgen van een ramp. De scope Dit beleidsplan gaat over het werkterrein van risicobeheersing, crisisbeheersing en rampenbestrijding. Uit oogpunt van de leesbaarheid worden crisisbeheersing en rampenbestrijding in dit document kortweg crisisbeheersing genoemd. Samenhang Zoals in onze planning en controlcyclus is vastgesteld, vindt de uitwerking van de hierna beschreven ambities en doelen plaats in de programmabegroting en de onderliggende werkplannen. Zo is het bovendien mogelijk een link te leggen naar prioriteiten die voortvloeien uit integrale veiligheidsplannen van gemeenten, voor zover die aansluiten op de ambities en doelen van dit plan. In de bestuursrapportages en jaarverslagen van de VRK wordt de voortgang gerapporteerd. Dit beleidsplan vormt samen met het regionaal risicoprofiel en het crisisplan een belangrijk bestuurlijk instrument om richting te geven aan de crisisbeheersing. Het regionaal risicoprofiel brengt de belangrijkste risico s in de regio in kaart, het beleidsplan geeft aan hoe de VRK daarmee omgaat en het crisisplan beschrijft hoe de VRK een ramp of crisis bestrijdt wanneer deze zich tóch voordoet. Deze drie planvormen zijn wettelijk verplicht. Het onderstaande schema geeft weer hoe de verschillende plannen zich tot elkaar verhouden. = wettelijk voorgeschreven Landelijk doelstellingen Wet- en regelgeving Prestatie-eisen REGIONAAL RISICOPROFIEL Integraal meerjaren beleidsplan Politie NH Wat zijn vervolgens onze gemeenschappelijke ambities t.a.v. het reduceren van risico s en managen van crises? BELEIDSPLAN RISICO- EN CRISISBEHEERSING Dekkingsplan Brandweer Wat bedreigt ons? Hoe erg is het? Wat doen we er al aan? BELEIDSPLAN MULTI DISIPLINAIR OPLEIDEN, TRAINEN EN OEFENEN Beleid(splannen) partners (o.a. CBP-Schiphol en RBP Tata Steel) Zijn we er klaar voor? CRISISPLAN Deelplannen Operationele plannen en procedures partners Rampenbestrijdingsplannen Incidentbestrijdingsplannen Multidisiplinaire Scenariokaarten Convenanten politie/kmar en OM Convenanten RWS, waterschappen e.d. (dijkringen) Convenanten vitale sectoren 6

226 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR Veiligheidsregio Kennemerland (VRK) De opdracht van de VRK is gebaseerd op wet- en regelgeving, zoals vastgelegd in de Gemeenschappelijke Regeling Veiligheidsregio Kennemerland. De VRK behartigt de gemeentelijke belangen op het gebied van veiligheid en gezondheid door: uitvoering te geven aan de Wet veiligheidsregio s; uitvoering te geven aan de Wet publieke gezondheid; als overlegplatform te fungeren voor onderwerpen op het gebied van veiligheid, politie, brandweerzorg, gezondheidszorg, maatschappelijke zorg en jeugdgezondheidszorg voor zover het de Gemeenschappelijke Regeling betreft; uitvoering te geven aan andere opgedragen gemeentelijke taken op het terrein van veiligheid, brandweerzorg en gezondheidszorg, maatschappelijke zorg en jeugdgezondheidszorg. De term veiligheidsregio kent drie verschillende betekenissen, namelijk de veiligheidsregio als: Organisatie: bestaande uit: brandweer, GGD/GHOR, meldkamer, veiligheidsbureau en facilitair bedrijf. De burgemeesters en portefeuillehouders volksgezondheid in de regio vormen samen het bestuur van de VRK. Multidisciplinair samenwerkingsverband voor crisisbeheersing en rampenbestrijding. Dit betreft de voorbereiding en inzet van verschillende crisispartners in een opgeschaalde situatie. Die partners zijn brandweer, GGD/GHOR, gemeenten/ bevolkingszorg, politie, meldkamer en andere betrokkenen, zoals KMar en defensie; in dit beleidsplan gemakshalve de hulpdiensten genoemd. Het bestuur van de veiligheidsregio (burgemeesters) bepaalt het beleid voor dit samenwerkingsverband. Netwerkorganisatie van tientallen partijen die een rol spelen bij openbare orde, veiligheid en publieke gezondheid. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

227 4. Bouwstenen voor het beleid Dit hoofdstuk beschrijft de belangrijkste bouwstenen voor de ambities in de beleidsperiode Deze bouwstenen komen uit het geactualiseerde risicoprofiel van Kennemerland ( ) en de terugblik op de afgelopen beleidsperiode. Actueel regionaal risicoprofiel Elke veiligheidsregio moet beschikken over een risicoprofiel dat inzicht biedt in de actuele veiligheids- en gezondheidsrisico s in de regio. Het volledige risicoprofiel van Kennemerland bestaat uit het risicobeeld, de risicoanalyse en de capaciteitenanalyse. Hieronder volgt een korte samenvatting van het beeld en de relevante bevindingen, die een belangrijke basis voor dit beleidsplan vormen. Risicobeeld De regio kenmerkt zich door een veelheid aan risico s en een grote diversiteit daarvan. Daarbij zijn de gebieden Schiphol en het Noordzeekanaal (inclusief Tata Steel) als hotspots aan te merken: in deze gebieden is een clustering van verschillende typen risico s. In Kennemerland wordt intensief gewoond, gewerkt en gerecreëerd. De regio is afhankelijk van een goede fysieke en vitale infrastructuur. Dat maakt de regio kwetsbaar voor uitval van: fysieke infrastructuur: verkeer, vervoer, Schiphol, Noordzeekanaal, weg- en treinverbindingen en -tunnels; vitale infrastructuur: elektriciteit, gas, drinkwater, ICT-voorziening. Veel risico s in de regio Kennemerland kunnen een impact hebben ver buiten de regio, zoals bij overstromingen, natuurbranden, uitval vitale infrastructuur, ziektegolf en maatschappelijke onrust. Dit brengt een eigen dynamiek met zich mee, waarbij interregionale en nationale samenwerking van belang is. De regio is dichtbevolkt, kent een gemêleerde bevolkingssamenstelling en er worden veel grote evenementen georganiseerd. Sociaal-maatschappelijke veiligheid is daarom een belangrijk thema. INCIDENT IN MENIGTE AANSLAG ZIEKTEGOLF DIJKDOORBRAAK INFECTIEZIEKTE UIT HET BUITENLAND BRAND BINNENDUINGEBIED UITVAL ELEKTRICITEIT BRAND IN COMPLEX GEBOUW INCIDENT WEGVERKEER INCIDENT BRANDBARE VLOEISTOF LUCHTVAARTINCIDENT UITVAL ICT ORDEVERSTORING INCIDENT GIFTIGE STOF INCIDENT TREINVERKEER INCIDENT OP HET WATER UITVAL DRINKWATER STORM EN CLUSTERBUIEN MET HAGEL MAATSCHAPPELIJKE ONRUST Onderzochte scenario s voor het regionaal risicoprofiel

228 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR Bevindingen Zorg voor een wendbare crisisbeheersingsorganisatie In de basis is de crisisbeheersingsorganisatie op orde en zijn de capaciteiten proportioneel voor een reeks van scenario s. Gezien de maatschappelijke ontwikkelingen en de daarmee gepaard gaande moderne crises, moet de organisatie niet alleen robuust zijn, maar ook wendbaar. Wanneer de generieke crisisorganisatie flexibel kan opereren, kan zij een scala aan risico s, dreigingen, incidenten, rampen en crises het hoofd bieden. Blijf inzetten op de continuïteit van de crisisorganisatie Bij een deel van de risico s die de regio bedreigen komt ook de continuïteit van de primaire hulpverlening door VRK (meldkamer, brandweer- en ambulancezorg) onder druk te staan. Dit geldt bijvoorbeeld bij uitval elektriciteit, uitval ICT, cyberincident, een overstroming, extreme weersomstandigheden en een ziektegolf. De maatregelen voor het borgen van de continuïteit van de crisisorganisatie worden verstevigd, zodat de crisisorganisatie ook in deze scenario s robuust blijft. Zet in op verdere ontwikkeling van het informatiemanagement De crisisbeheersing wordt versterkt door data te ontsluiten en deze met een geografisch informatiesysteem beschikbaar te stellen voor de crisisteams. Het informatiemanagement moet zich ook richten op het in kaart brengen van minder zelfredzame personen en kwetsbare objecten en het in kaart brengen van knelpunten bij uitval van vitale infrastructuren. Tot slot is het belangrijk om het risicoprofiel actueel en dynamisch te houden. Zet in op versterking van de weerbaarheid van de samenleving Bij risicocommunicatie moet de VRK de boodschap meenemen dat de professionele hulpverlening niet in alle gevallen toereikend zal zijn, zeker niet in de eerste momenten van een groot incident. Op dergelijke momenten wordt een beroep gedaan op de weerbaarheid van de samenleving: de vaardigheid om naar ieders vermogen op uitdagingen te reageren. Daarom is het nodig dat de hulpdiensten met de burgers in gesprek gaan over risico s, over wat de overheidsorganisaties kunnen doen, en wat de burgers zelf kunnen doen om de hulpdiensten te ondersteunen. Blijf investeren in de rol van de veiligheidsregio als netwerkorganisatie De veiligheidsregio heeft de afgelopen jaren gebouwd aan een netwerk van partners in veiligheid en gezondheid. Deze samenwerking versterkt de risico- en crisisbeheersing. Het uitbreiden en onderhouden van dit netwerk vraagt regie. Daarnaast geldt: tijdens een daadwerkelijke crisis is het kennen van de juiste mensen soms belangrijker dan zelf de kennis in huis hebben. De veiligheidsregio moet daarom blijven investeren in de samenwerking met partners. Terugblik In de periode is de basis gelegd voor een crisisorganisatie die goed in staat is de risico s in Kennemerland het hoofd te bieden. Het Rijk heeft toen extra middelen aan de regio verstrekt, zodat Kennemerland in staat werd gesteld de crisisbeheersing op een goed niveau te brengen, passend bij het hoge risicoprofiel. Ook de resultaten van de Staat van de Rampenbestrijding (2016) en de landelijke strategische thema s zijn bouwstenen voor het nieuwe beleid. Terugblik beleidsplan In de beleidsperiode zijn goede resultaten geboekt op onderstaande vier doelstellingen, waardoor de crisisbeheersing in Kennemerland verder is versterkt. 1: Bevorderen van zelfredzaamheid De VRK heeft een regionale aanpak opgesteld voor risicocommunicatie: dit is de communicatie over een incident, ramp of crisis die zich voor kan doen, en de handelingsperspectieven voor de inwoners. Op de vernieuwde VRK-website is nu praktische informatie opgenomen onder kopjes als Bereid je goed voor op brand in huis of Bereid je goed voor op een uitbraak van een infectieziekte. De komende vier jaar wordt deze risicocommunicatie-aanpak verder uitgewerkt samen met crisispartners en met de inwoners van Kennemerland. 2: Professionalisering van de crisisorganisatie Een professionele crisisorganisatie vereist dat de hulpdiensten en betrokken partners de monodisciplinaire crisisprocessen op orde hebben en effectief multidisciplinair samenwerken. De Inspectie Justitie en Veiligheid oordeelde in 2016 dat de operationele prestaties in Kennemerland in de basis op orde zijn. De VRK heeft in de afgelopen periode de meeste aanbevelingen uit dit inspectierapport gerealiseerd. In de diverse opleidingsactiviteiten is bovendien Team Resource Management (TRM) geïntroduceerd ter versterking van het functioneren van de crisisteams. 3: Versterken van samenwerking Het Veiligheidsberaad drong in het rapport Eenheid in verscheidenheid aan op verbetering van de bovenregionale samenwerking en de aansluiting tussen Rijk en veiligheidsregio s. De afgelopen beleidsperiode heeft de VRK op tal van thema s intensief samengewerkt met andere veiligheidsregio s en met andere partijen. De Inspectie Justitie en Veiligheid oordeelde in 2016 positief over de wijze waarop de VRK samenwerkt met andere partijen. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

229 4: Bevorderen van informatie-uitwisseling Door informatie beter te ontsluiten, wordt efficiënter en effectiever samengewerkt, zowel intern bij de VRK, als extern met ketenpartners. Op het vlak van informatie-uitwisseling is de VRK een pilot gestart om tijdens een evenement of bij een dreigende situatie, zoals een langdurige droogteperiode, proactief actuele informatie met elkaar te delen. Het actuele beeld wordt gedeeld met relevante partners (gemeenten, buurregio s, waterschappen). Dit bevordert het proces van beeldvorming, oordeelsvorming en besluitvorming in een crisisteam op het moment dat het daar op aan komt. De VRK heeft ook een reeks maatregelen genomen om informatie te beveiligen, onder andere door de inzet van middelen, procedures en gedragsregels. Staat van de Rampenbestrijding en kwaliteitsverbetering De Inspectie Justitie en Veiligheid toetst elke drie jaar de veiligheidsregio in de Staat van de Rampenbestrijding. In 2016 heeft de Inspectie geconcludeerd dat in Kennemerland de (interregionale) samenwerking met de netwerkpartners op niveau is. De operationele prestaties, de kwaliteitszorg en het evalueren van incidenten zijn in de basis op orde. De samenhang tussen de plannen en het inzicht in de vakbekwaamheid van de multidisciplinaire functionarissen zijn voor verbetering vatbaar. De meeste aanbevelingen uit het toetsingskader zijn inmiddels gerealiseerd. De regio zet het monitoren en verbeteren van de crisisorganisatie voort in de komende jaren. De veiligheidsregio heeft de kwaliteit van haar dienstverlening laten toetsen. De organisatie is in 2018 ISO-gecertificeerd. Dit betekent dat de organisatie bewezen heeft in staat te zijn om de door het bestuur geformuleerde doelstellingen te behalen en te voldoen aan de eisen die aan de organisatie worden gesteld. Strategische agenda van het Veiligheidsberaad Het Veiligheidsberaad heeft de afgelopen jaren samen met het ministerie van Justitie en Veiligheid gewerkt aan een aantal thema s. Twee thema s in het bijzonder vragen ook de komende jaren de aandacht van de VRK: Wateroverlast: de VRK heeft geparticipeerd in de interregionale impactanalyse voor extreme wateroverlast en overstromingen ten noorden van het Noordzeekanaal. De volgende stap is het uitwerken van maatregelen om de impact van een overstroming te beperken. Continuïteit van de samenleving: de stabiliteit van de samenleving is kwetsbaar wanneer internet, elektriciteit en drinkwater niet beschikbaar zijn. In Noord-Holland heeft de VRK een netwerk van vitale partners opgezet om de samenwerking te versterken. Het netwerk bestaat uit organisaties op het gebied van energie, waterbeheer, drinkwater, transport en openbare orde en veiligheid. Dit thema blijft ook de komende beleidsperiode relevant. Tot slot: het Veiligheidsberaad heeft medio 2018 een viertal thema s benoemd: taak- en rolopvatting veiligheidsregio s in relatie tot de evaluatie van de Wet veiligheidsregio s; kansen en bedreigingen in een informatie- en datagestuurde maatschappij; gezamenlijke aanpak bij ongekende crises, inclusief het thema weerbaarheid; vrijwilligheid; hierbij gaat het niet alleen over de brandweer - vrijwilligers, maar ook over de vrijwilligers bij andere hulpdiensten en burgerparticipatie. Ook deze thema s zijn meegenomen in dit beleidsplan risicoen crisisbeheersing

230 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR 5. Wat gaan we doen? De focus van de VRK is in de afgelopen jaren verbreed van klassieke rampenbestrijding naar moderne crisisbeheersing, waarbij meer aandacht is voor de voorbereiding op alle denkbare risico s en een flexibele respons. Nederland krijgt mogelijk steeds meer te maken met crisissituaties met een brede maatschappelijke impact, denk aan: uitval van vitale infrastructuur, extreem geweld, cyberdreigingen en de conflicten tussen bevolkingsgroepen. Omdat een crisis meestal onvoorspelbaar verloopt, worden flexibiliteit, samenwerking en informatie-uitwisseling steeds relevanter. Dat maakt dat we samen met de crisispartners in de regio de focus leggen op samen weerbaar & wendbaar. Ambitie 1: Risico s beperken Voorkomen is beter dan genezen. Voor het overgrote deel van de veiligheidsrisico s bestaan regels en maatregelen om deze risico s te voorkomen, dan wel te beperken. Daarbovenop wil de VRK veilig en gezond gedrag bevorderen en het veiligheidsbewustzijn bij inwoners verhogen. Echter, risico s veranderen voortdurend en veel risico s zijn niet tot nul te reduceren. Met partners risico s reduceren Er valt winst te behalen door de crisisbeheersing goed te laten aansluiten op de risicobeheersing. Risicogericht werken impliceert dat alle betrokken partijen verantwoordelijkheid nemen en zich inspannen om beïnvloedbare risico s te verkleinen. Per situatie wordt op basis van een risicoanalyse door meerdere partijen in samenhang ingezet op het verkleinen van risico s, in plaats van een aanpak waarbij ieder voor zich de regels volgt. Denk aan een bedrijventerrein waar gevaarlijke stoffen zijn opgeslagen of aan een gezondheidsrisico. Naast een hoger risicobeheersingsniveau levert deze aanpak een betere balans op tussen bijvoorbeeld bedrijfseconomische belangen, ruimtelijke ordening en veiligheidsbelangen. Focus50 als voorbeeld De Focus50 is een gezamenlijk initiatief van een aantal organisaties in het Noordzeekanaalgebied om de risico s in dit gebied te beperken. Het doel is om de regelgerichte manier van werken om te buigen naar een risicogerichte samenwerking. Dit doet de VRK door de samenwerking en kennisdeling tussen partijen te stimuleren aan de hand van 50 concrete risico s: de Focus50. Daardoor kunnen organisaties hun krachten bundelen door te focussen op de belangrijkste risico s. Daarnaast wordt door deelname aan het project een stevig netwerk gebouwd, dat bovendien in de warme fase tijdens een incident of crisis kan worden ingezet. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

231 Afstemming op de Omgevingswet De inwerkingtreding van de nieuwe Omgevingswet is voorzien in Deze wet bundelt de meeste regelgeving op het gebied van ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water. Daardoor worden in overleg met alle betrokkenen meerdere belangen gewogen: niet alleen milieu, volkshuisvesting en economie, maar ook de belangen op het gebied van fysieke veiligheid en gezondheid. Fysieke veiligheid en gezondheid verdienen een belangrijke plaats in de Omgevingsvisie en het Omgevingsplan van de gemeenten. Voor de VRK biedt de Omgevingswet kansen om bij ruimtelijke ontwikkelingen aan de tekentafel haar kennis en expertise in te brengen over risicogericht werken en crisisbeheersing. Bijvoorbeeld meedenken over bluswatervoorzieningen, aanrijdroutes voor de hulpdiensten en het stimuleren van een gezonde en veilige leefomgeving door ruimtelijke ordening. De advisering aan de voorkant is voor alle partijen effectiever en efficiënter dan een reactie geven op het eindresultaat. De werkwijzen en uitgangspunten voor risico- en crisisbeheersing, gezondheid, brandveiligheid, industriële veiligheid en externe veiligheid moeten met elkaar in verband worden gebracht. De veiligheidsregio gaat de samenwerking met de Omgevingsdiensten versterken, zodat de partijen tot één integraal leefomgevingsadvies aan gemeenten komen. Dit advies gaat over gezondheid, veiligheid en milieu. Zo maakt de VRK in een vroeg stadium voor bestuurders en andere betrokkenen inzichtelijk welke risico s en kansen samenhangen met de te maken keuzes. De komst van de wet vraagt om een andere manier van werken. Er zal meer accent komen op het adviesproces aan de voorkant en er zullen mogelijk nieuwe rollen ontstaan rond de Omgevingsvisie en het Omgevingsplan, bijvoorbeeld de rol van case-coördinator. De VRK bereidt zich de komende beleidsperiode voor op de nieuwe werkwijze en rollen. Ambitie 1: Beperken van risico s Prestaties Met partners risico s reduceren De veiligheidsregio neemt deel aan projecten op het gebied van risicogericht werken. Beoogde effecten De veiligheidsregio levert haar bijdrage aan het voorkomen of beperken van risico s aan de voorkant van de veiligheidsketen. Afstemming op de Omgevingswet Vroegtijdig aansluiten bij het opstellen van de omgevingsvisie en daarmee risicogerichtheid bevorderen. Risico s aan de voorkant inzichtelijk maken in een integraal leefomgevingsadvies aan gemeenten. De VRK bereidt zich voor op de nieuwe werkwijze en rollen. 12

232 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR Ambitie 2: Wendbare en robuuste crisisorganisatie In Kennemerland is er een verscheidenheid aan dreigingen en incidenten die kunnen leiden tot maatschappelijke ontwrichting en die de crisisorganisatie onder druk kunnen zetten. De VRK heeft een brede maatschappelijke scope en werkt de komende jaren samen met gemeenten, hulpdiensten en overige samenwerkingspartners aan het handhaven en optimaliseren van de operationele prestaties. Een wendbare, vakbekwame en robuuste crisisorganisatie is beter in staat een crisis op te vangen die zich niet volgens voorspelbare patronen afspeelt, zoals terreurdreiging of maatschappelijke onrust. Wendbare crisisorganisatie De VRK gaat zich meer richten op het beperken van maatschappelijke onrust die kan uitmonden in een crises. Door het gebruik van sociale media organiseren mensen zich sneller. Daardoor komen maatschappelijke crises vaker voor en ontwikkelen zij zich sneller. Voor de VRK is het belangrijk om, ongeacht de aanleiding, flexibel te zijn in het inschakelen van diverse netwerken in de samenleving. Om adequaat een dergelijke crisis te monitoren en te pareren, kunnen bestuurders en crisispartners andere netwerken inschakelen. GGD Kennemerland heeft veel expertise en een netwerk opgebouwd voor de psychosociale hulpverlening bij incidenten en inzet bij (dreigende) maatschappelijke onrust. Denk aan de inzet van de GGD bij een zedenzaak met het risico op maatschappelijke onrust, geweldsincidenten in de openbare ruimte en opvang, ondersteuning en verwijzing die is geboden aan betrokkenen na het incident met MH17. De ervaringen van de GGD zijn bruikbaar om op voort te bouwen in de rest van de crisisorganisatie. De kwaliteit van de VRK is om, gelet op de achtergronden van een incident, flexibel te zijn bij het inschakelen van diverse netwerken in de samenleving. Ook politie en gemeente beschikken over netwerken die aangeboord kunnen worden. In de komende periode worden deze mogelijkheden verder verkend, en wordt onderzocht hoe de verbindingen tussen de klassieke hulpdiensten en de relevante netwerken tijdens crisis snel tot stand komen. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

233 Dennis Tax Adviseur Operationele Voorbereiding bij Brandweer Kennemerland Procedure Waarschuwen bevolking Veiligheid van inwoners staat voorop 14

234 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR Bij een incident moeten omwonenden direct op de hoogte zijn. Zowel van de oorzaak als de mogelijke gevolgen. En daarin ligt een taak voor crisispartners. We mogen absoluut geen verwarring zaaien. Door eenduidige communicatie hebben we de impact van een incident sneller onder controle. Vanuit zijn rol als adviseur is Dennis betrokken bij de procedure Waarschuwen bevolking. Voorheen deed de brandweer dit zelfstandig. Maar sinds de komst van NL-alert kunnen mensen specifieker geïnformeerd worden. Daardoor groeide de noodzaak om deze procedure met alle crisispartners samen op te pakken. De boodschap die wordt uitgedragen moet eenduidig, helder en feitelijk juist zijn. Of het nu gaat om communicatie vanuit de politie, de Veiligheidsregio of de brandweer. De veiligheid van inwoners staat altijd voorop. Ook in de omgeving van risicobedrijven. Daarop hebben wij de rampbestrijdingsplannen aangepast. Omwonenden worden eerst gealarmeerd, daarna de crisispartners. Waarom? Bij een mogelijke uitstoot van gevaarlijke stoffen telt iedere seconde. Omwonenden moeten in dat geval direct gewaarschuwd worden, nog voordat de hulpdiensten arriveren, omdat de effecten van een dergelijke uitstoot levensbedreigend kunnen zijn. Procedure Waarschuwen bevolking gaat niet alleen over crisiscommunicatie tijdens een incident. Vooraf informeren van inwoners is minstens zo belangrijk. Omwonenden van risicobedrijven moeten op de hoogte kunnen zijn van mogelijke incidenten. Ook daar ben ik als Adviseur Operationele voorbereiding nauw bij betrokken. Ik maak een inschatting van de mogelijke effecten van een incident op de (directe) omgeving. Mijn advies wordt vervolgens meegenomen bij de ontwikkeling van de strategie hoe we inwoners alarmeren in een bepaalde situatie. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

235 Maatschappelijke onrust: negatieve emoties en gevoelens van de bevolking, zoals angst, boosheid, ontevredenheid, verdriet, teleurstelling, paniek, walging, gelatenheid/apathie. Het betreft de bevolking als geheel, dus naast de direct getroffenen ook burgers die het incident of proces via media of anderszins ervaren. Voorbeelden van situaties met maatschappelijke onrust die tot crisis kunnen leiden Illegale of ongeplande evenementen: onaangekondigde demonstraties, herdenkingen en spontane feesten. In de huidige samenleving vinden steeds vaker ongeplande, grootschalige bijeenkomsten plaats. Door het gebruik van sociale media lukt het organisatoren om in korte tijd veel mensen te mobiliseren, soms voor een onschuldige actie (zoals een flashmob), maar op andere momenten voor een feest met mogelijk grote gevolgen voor de openbare orde. Polarisatie: de vorming van tegenstellingen tussen etnische en religieuze groepen die tot spanningen of incidenten leiden. Maar ook tegenstellingen tussen bijvoorbeeld allochtoon-autochtoon, jong-oud, dorps-/stadskernen en omliggende buitengebieden, bewoners-overheid en gematigd-orthodox kunnen tot spanningen leiden. Deze vorm van maatschappelijke crisis komt niet altijd voort uit een feitelijke of aanwijsbare gebeurtenis. Vaak gaat het om kwesties die al langer spelen. Zedenzaken: variërend van een in een wijk terugkerende zedendelinquent tot misbruik en ontucht met jonge kinderen. Of het nu gaat om feiten of vermoedens, zedenzaken leiden vaak tot maatschappelijke onrust. Personen met verward gedrag: het aantal incidenten met personen met verward gedrag op straat lijkt de laatste jaren gestegen. Veel van deze personen met verward gedrag hebben te maken met verschillende beperkingen (verstandelijk beperkt, dementie) en verschillende problemen (verslaving, schulden, dakloosheid, illegaliteit). Met hun gedrag kunnen zij een (acuut) gevaar vormen voor zich zelf en hun omgeving. Vakbekwame crisisorganisatie De komende jaren investeert de VRK verder in de vakbekwaamheid van de crisisfunctionarissen. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen monodisciplinair vakbekwaam (eigen taak goed uitvoeren binnen de eigen organisatie) en multidisciplinair vakbekwaam (optreden in de multidisciplinaire crisisteams). Van belang is dat crisisfunctionarissen gecoördineerd kunnen improviseren. Daarvoor is een stevige basis nodig, zodat zij met zelfvertrouwen in een crisissituatie handelen en reageren op wat zich aandient. In het opleidingsprogramma is enerzijds aandacht voor vaardigheden (wat de crisisfunctionaris nodig heeft om goed te kunnen opereren) en anderzijds voor houding en gedrag (de meer menselijke kant van crisisbeheersing; Team Resource Management, human factors en persoonlijk leiderschap). Tot slot wordt de vakbekwaamheid van de crisisfunctionarissen beter geregistreerd en gemonitord. Dit is bedoeld om de kwaliteit van het opleidingsprogramma te monitoren, borgen en te verbeteren, en om goed inzicht te hebben in de operationele prestaties van de crisisorganisatie. De uitgangspunten voor vakbekwaamheid en de monitoring hiervan, staan benoemd in het beleidsplan Multidisciplinair Opleiden Trainen Oefenen (MOTO). Continuïteit van de crisisorganisatie De crisisorganisatie is zodanig ingericht dat alle noodzakelijke functionarissen daadwerkelijk inzetbaar zijn op de momenten dat het erop aan komt. Om ook door de jaren heen over de juiste crisisfunctionarissen te beschikken en de paraatheid op niveau te houden, hanteert de VRK een strategisch personeelsplan voor de crisisorganisatie. Bij een aantal risico s dat de regio bedreigt, kan de continuïteit van de primaire dienstverlening door de VRK onder druk komen te staan. Denk aan de impact op de paraatheid van de crisisorganisatie bij uitval van elektriciteit of ICT, maar ook: een overstroming, cyberincident, extreme weersomstandigheden en een ziektegolf. De VRK heeft een Continuïteitsplan opgesteld dat voorziet in de continuïteit van 16

236 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR de incidentbestrijding en crisisbeheersing bij de uitval van ICT en/of elektriciteit. De VRK gaat de scope van het huidige Continuïteitsplan verbreden naar andere risico s zoals hiervoor genoemd. Doorontwikkeling crisiscommunicatie De communicatie bij een groot incident, ramp of crisis moet actueel, snel en betrouwbaar zijn. Crisiscommunicatie, een gemeentelijke taak, helpt de maatschappelijke impact van een incident te beheersen en te beperken. Het is een belangrijk instrument om van de responsfase naar de herstelfase te komen. Het doel van crisiscommunicatie is om inwoners snel en feitelijk juist te informeren over een ramp of crisis, het verloop van de crisis, de gevolgen en handelingsperspectieven. Eenduidigheid van de communicatieboodschap is daarbij van groot belang, ongeacht welke crisispartner het bericht uitzendt. Het proces crisiscommunicatie is dus multidisciplinair van aard. Crisiscommunicatie wordt integraal ingericht, zodat partners sneller schakelen en meer gecoördineerd vorm en inhoud geven aan de crisiscommunicatie. De organisatie van crisiscommunicatie is momenteel gekoppeld aan het opschalingsniveau (GRIP-niveau). Maar het GRIP-niveau heeft niet per definitie een directe relatie met de maatschappelijke impact van een situatie en de communicatiebehoefte. Zo kunnen (sociale) mediagebeurtenissen een crisis op zich zijn, waarbij adequate communicatie nodig is voor het beheersen van de impact van het incident. Daarom werkt de VRK aan een meer flexibele inzet van de crisiscommunicatie-organisatie die aansluit op de benodigde impactbeheersing. Extra aandacht voor het meldkamerproces De meldkamer speelt een belangrijke rol in het goed laten functioneren van de multidisciplinaire crisisorganisatie. De meldkamer alarmeert de hulpdiensten en coördineert de inzet van de diensten in het eerste fase van een crisis, totdat de operationele leiding ter plaatse het commando overneemt. Begin 2019 gaat de meldkamer Noord-Holland opereren vanuit Haarlem. De meldkamer Noord-Holland is een samenvoeging van de gemeenschappelijke meldkamers van de regio s Noord-Holland Noord, Zaanstreek-Waterland en Kennemerland, het operationeel centrum van de Nationale politie-eenheid Noord-Holland en een deel van het operationeel centrum van de Koninklijke Marechaussee. Deze samenvoeging heeft mede als doel het meldkamerproces robuust vorm te geven en sneller gezamenlijk te reageren in geval van een ramp of crisis. De meldkamer heeft een belangrijke taak in het waarschuwen en informeren van de bevolking bij (de dreiging van) een noodsituatie. De ontwikkelingen rondom waarschuwingsmiddelen zoals NL- Alert vragen een andere rol van de meldkamer in het proces crisiscommunicatie. Naast het snel waarschuwen en instrueren van de bevolking, krijgt het verstrekken van betrouwbare, gevalideerde informatie prioriteit. Deze ontwikkelingen maken dat de crisispartners de komende beleidsperiode extra aandacht hebben voor de relatie met en de positie van de meldkamer tijdens een crisis. Het gaat onder andere om het zorgvuldig inrichten van de processen: Melden & Alarmeren, Op- en Afschalen, Leiding & Coördinatie en Informatiemanagement. Ambitie 2: Wendbare en robuuste crisisorganisatie Prestaties Wendbare en vakbekwame crisisorganisatie De crisisorganisatie opereert wendbaar in geval van dreigingen, rampen en crises. Beoogde effecten De veiligheidsregio levert haar bijdrage aan het voorkomen of beperken van risico s aan de voorkant van de veiligheidsketen. Vakbekwame crisisorganisatie De crisisorganisatie is (aantoonbaar) goed opgeleid, vakbekwaam en permanent getraind. Continuïteit van de crisisorganisatie De VRK is voorbereid op diverse soorten verstoringen die de continuïteit van de dienstverlening kunnen bedreigen. Doorontwikkeling crisiscommunicatie In de gezamenlijke aanpak van hulpdiensten, gemeenten en partners staat eenduidige informatieverstrekking aan de inwoners centraal. Het proces crisiscommunicatie wordt zodanig ingericht dat flexibel ingespeeld wordt op wat nodig is om de impact van incidenten te beheersen, ook zonder GRIP. Extra aandacht voor het meldkamerproces De multidisciplinaire processen voor crisisbeheersing worden waar nodig opnieuw ingericht. Een robuuste crisisorganisatie. Snelle, actuele en betrouwbare informatie en eenduidige handelingsperspectieven voor getroffenen, betrokkenen, media en andere geïnteresseerden. De meldkamer is aangesloten op de hoofdstructuur van de crisisbeheersingsorganisatie. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

237 Marjolein van Pel Adviseur crisiscommunicatie Van sirenes naar NL-Alert Geen tijd te verliezen, en toch de juiste afwegingen maken 18

238 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR Direct informatie bij een noodsituatie. Dát is NL-Alert. Inmiddels zijn steeds meer mensen vertrouwd met deze slogan. En ontvangen steeds meer mensen de alarmberichten op hun mobiele telefoon. Een waarschuwing via NL-Alert is een efficiënte en effectieve manier om mensen in een bepaald gebied te waarschuwen. Het tekstbericht geeft immers meteen gerichte informatie. Maar een NL-Alert komt ook heftig binnen. Alleen al door de indringende alarmerende toon van de boodschap. Marjolein van Pel richt zich vanuit haar rol als adviseur crisiscommunicatie op de strategische inzet van NL-Alert. Als zich een ernstige situatie voordoet, wil je de omgeving zo snel en uitgebreid mogelijk waarschuwen. Tegelijkertijd wil je de situatie niet groter of ernstiger doen lijken dan deze is. Dat is iedere keer de afweging die we maken bij de inzet van crisiscommunicatiemiddelen. NL-Alert bestaat naast het bekende luchtalarm. De boodschap van dat alarmsysteem is echter standaard, en de sirene wordt binnenshuis vaak niet gehoord. Doordat een NL-Alert persoonlijk binnenkomt, is de impact veel groter. De mensen die beslissen over het wel of niet versturen van een NL-Alert bij een ernstig incident moeten zich dus bewust zijn van de lading van het middel. Daar willen we de komende tijd aandacht aan besteden; NL-Alert nóg beter en bewuster inzetten. NL-Alert werd in 2012 landelijk geïntroduceerd. Het alarmsysteem is sindsdien doorontwikkeld en het bereik wordt steeds groter. Ook de bereidheid om een NL-Alert door te sturen aan vrienden of collega s groeit. Natuurlijk valt er nog veel te verbeteren: Praktische zaken, zoals een kaart van het verzendgebied kunnen delen. Of het aanbieden van alerts in verschillende talen. Landelijk wordt ook gekeken naar aanvullende informatievoorziening. Niet iedereen heeft tenslotte een mobiele telefoon. En je wilt ook deze mensen, vaak ouderen of kwetsbare groepen, kunnen bereiken. Dat zou kunnen met informatieborden in de openbare ruimte, of door ook het vaste telefoonnetwerk in te zetten. Zo is het NCTV samen met de veiligheidsregio s voortdurend bezig met optimaliseren. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

239 Ambitie 3: Beschikbare informatie delen We leven in een informatierijke samenleving. De hoeveelheid beschikbare data is de afgelopen jaren exponentieel gestegen. Deze gegevens kunnen door analyse en duiding waardevol zijn, omdat zij helpen om incidenten eerder aan te zien komen, risico s beter in te schatten en sneller en adequater op te treden. Met de huidige ICTmogelijkheden om informatie toegankelijk te maken en te verspreiden, worden de vaardigheden van crisisfunctionarissen om hier adequaat mee om te gaan steeds belangrijker. De digitalisering heeft invloed op de communicatie tussen overheid, burgers en bedrijven. Inwoners en bedrijven beschikken vaak sneller over informatie dan de hulpdiensten. Daarnaast kan nepnieuws de gemoederen lange tijd bezig houden en moeilijk te neutraliseren zijn. Het is belangrijk om bij risico- en crisisbeheersing gebruik te maken van beschikbare informatie van individuen, netwerken en samenwerkende organisaties. Daarom is het nodig dat de VRK inzet op het ordenen van beschikbare data, duiden en delen waar nodig. Netcentrisch werken: is een manier van werken, waarbij alle betrokken teams en organisaties snel informatie - online - met elkaar delen. Om het voor iedereen overzichtelijk te houden, wordt de informatie continu samengevat: dit noemen we het situatiebeeld. Door netcentrisch te werken gaat iedereen voortdurend uit van hetzelfde situatiebeeld. Hierdoor nemen de verschillende teams en organisaties sneller en doelgerichter besluiten om incidenten, rampen en crises af te handelen. Om de informatie tussen alle teams en organisaties op een overzichtelijke manier te delen, wordt er gebruikgemaakt van een afgeschermde website: het Landelijk Crisis Management Systeem (LCMS). De VRK heeft de netcentrische werkwijze enkele jaren geleden geïmplementeerd, en geleidelijk sluiten andere partners aan op de werkwijze, zoals KMar, Schiphol en vitale partners. De netcentrische werkwijze wordt nu vooral tijdens een crisis ingezet, in de warme fase. Er valt winst te behalen door ook in de voorbereiding daarop, in de koude fase, informatie netcentrisch te delen met de crisispartners. Het verzamelen van relevante beschikbare informatie helpt de VRK om voorbereid te zijn op een crisis, en om sneller een actueel beeld in het crisisteam beschikbaar te hebben. De VRK bouwt aan een kernregistratie van objecten in de regio. Alle informatie, plannen en crisisplannen over een object worden gebundeld en kunnen met de kaart opgevraagd worden. Dit heeft als voordeel dat tijdens een ramp of crisis voorbereide informatie snel beschikbaar is en daarmee tijd wordt gewonnen. Naast informatie uit het regionaal risicoprofiel kan de regio informatie uit openbare en niet-openbare bronnen gebruiken en bijvoorbeeld: inzicht krijgen in minder zelfredzame personen en objecten; inzicht krijgen in knelpunten bij uitval vitale infrastructuren; het risicoprofiel actueel houden door deze te koppelen aan actuele risico-informatie. Het ontsluiten van beschikbare informatie voor de crisisbeheersing krijgt in de komende tijd meer vorm en inhoud. Daarbij wordt rekening gehouden met aspecten zoals vertrouwelijkheid en kosten-baten. Ambitie 3: Beschikbare informatie delen Prestaties Informatiedeling wordt de norm De bij de crisispartners aanwezige informatie over veiligheid en gezondheid is zo veel mogelijk beschikbaar voor de crisisorganisatie. De voorbereide en actuele informatie is zo veel mogelijk toegankelijk voor crisisfunctionarissen en alle betrokken partners in de crisisorganisatie. Beoogde effecten De crisisorganisatie maakt optimaal gebruik van data om risico s en dreigingen te herkennen, te voorspellen en het operationeel optreden te ondersteunen. 20

240 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR Ambitie 4: Maatschappelijke weerbaarheid versterken In een weerbare samenleving reageert een ieder (overheid, bedrijven, inwoners) naar vermogen op de dreigende of uitdagende situaties die zich voordoen. Daarom spelen inwoners en bedrijven in Kennemerland een essentiële rol bij het beheersen van risico s. Bij incidenten blijken veel bedrijven en bewoners prima zelf met de situatie om te kunnen gaan, eventueel geholpen met een paar adviezen. Sterker nog, veel inwoners en organisaties zijn graag bereid om de hulpdiensten te versterken als de nood aan de man is. En wanneer inwoners en bedrijven zelf preventieve maatregelen nemen, wordt de kans op een incident verkleind. Gebruikmaken van redzaamheid en burgerhulp Uit ervaring en onderzoek blijkt dat mensen die ter plaatse zijn bij rampen en crises, te hulp schieten voordat de hulpdiensten zijn gearriveerd. De VRK gaat meer rekening houden met en gebruik maken van de hulp uit de samenleving, spontaan of op verzoek. Dit wordt burgerhulp genoemd. Op deze manier kunnen hulpverleners zich meer richten op kwetsbare personen en objecten en wordt de operationele capaciteit van de hulpdiensten effectief ingezet bij crisisbeheersing. De VRK integreert het thema burgerhulp in de onderwijsactiviteiten en planvorming, zodat hulpverleners zich beter bewust zijn van de mogelijkheid om gebruik te maken van de beschikbare capaciteit. Een wendbare crisisorganisatie gaat flexibel om met (ongeorganiseerde) hulp van inwoners en bedrijven. Ook onderzoekt de VRK hoe bij het evalueren van incidenten, betrokken organisaties en bewoners kunnen worden bevraagd over hoe er is omgegaan met de geboden hulp. Gezamenlijke aanpak risicocommunicatie Met effectieve risicocommunicatie gaat de VRK de maatschappelijke weerbaarheid in Kennemerland vergroten. Risicocommunicatie is de informatie aan inwoners over een incident, ramp of crisis die zich voor kan doen, en biedt hen tips of handelingsperspectieven. Het doel van risicocommunicatie is de effecten van bepaalde risico s beperken door het creëren van risicobewustzijn bij de inwoners. De veiligheidsregio wil transparant zijn over de gevaren en risico s waaraan inwoners kunnen worden blootgesteld en daarbij inspelen op de actualiteit. Het is informatie over de maatregelen die de overheid neemt om die risico s te beperken en informatie over wat de hulpverleningsdiensten doen als er zich toch een incident voordoet. Hieruit volgt wat mensen zelf op kunnen pakken. De VRK en de gemeenten werken bij risicocommunicatie nauw samen, omdat gemeenten dicht bij hun bewoners staan. De hulpdiensten en gemeenten hebben in de Gezamenlijke aanpak risicocommunicatie VRK hun doelen en activiteiten vastgelegd. Hierdoor wordt de kennis, ervaring en inzet van alle betrokken partijen gebruikt en wordt de herkenbaarheid vergroot. De VRK ontwikkelt deze aanpak de komende jaren verder door, sámen met bedrijven, maatschappelijke instellingen en uiteraard de bewoners. Bij crisiscommunicatie is er daadwerkelijk sprake van een incident, ramp of crisis. Het doel is om bewoners snel en feitelijk juist te informeren over de oorzaak, het verloop van het incident, de gevolgen en handelingsperspectieven die op dat moment aan de orde zijn. Doeltreffende risicocommunicatie helpt de effectiviteit van crisiscommunicatie te vergroten: de koude fase helpt de warme fase. De VRK versterkt de crisisbeheersing door de boodschappen en middelen van risicocommunicatie en crisiscommunicatie beter op elkaar aan te laten sluiten. Ambitie 4: Versterken van maatschappelijke weerbaarheid Prestaties Gebruikmaken van redzaamheid en burgerhulp Onderzoeken hoe de hulpverlening beter kan worden afgestemd op hulp uit de samenleving. Burgerhulp wordt opgenomen als thema bij onderwijsactiviteiten. Bij evaluatie van incidenten, rampen en crises wordt ook het aspect burgerhulp meegenomen. Gezamenlijke aanpak risicocommunicatie De hulpdiensten, gemeenten en partners werken samen en stemmen risico communicatie-activiteiten op elkaar af. Inspelen op en aansluiten bij de informatiebehoefte van mensen. Ontwikkelingen en actualiteiten uit de samenleving geven richting aan de activiteiten. Inwoners worden optimaal geïnformeerd: communiceren over risico s die zich kunnen voordoen in de woon-, werk- en leefomgeving en het bieden van handelingsperspectieven. Beoogde effecten De hulpverlening kan gerichter worden ingezet op verminderd zelfredzamen. De impact van een incident wordt beperkt, doordat het risicobewustzijn van mensen is verhoogd en doordat handelingsperspectieven zijn aangereikt. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

241 Petra Metzelaar Beleidsmedewerker Crisisbeheersing GHOR en trainer Zorgen voor elkaar Levens redden zonder medische voorkennis 22

242 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR De aanslag op de marathon in Boston staat iedereen nog scherp op het netvlies. De belangrijkste doodsoorzaak? Levensbedreigende bloedingen. En te weinig mensen die wisten wat ze moesten doen. Het was de directe aanleiding voor het ontwikkelen van de cursus Stop de bloeding red een leven. Petra is projectleider en trainer van deze cursus in de regio Kennemerland. En boven alles een zeer bevlogen ambassadeur. Als het aan haar ligt, doet iedere inwoner van Kennemerland deze cursus. Het is de afgelopen jaren onrustig in Europa. Met de aanslagen in Parijs en Zaventem kwam terrorismegevolgbestrijding op de agenda bij de samenwerkende geneeskundige organisaties in de regio Kennemerland. Voorlichting van inwoners is natuurlijk belangrijk. Maar het is nog beter als we mensen kunnen leren hoe ze zélf kunnen handelen bij ernstige verwondingen. Denk ook aan een verkeersongeval. Of een ongeluk op je werk. Een slachtoffer kan binnen drie tot vijf minuten doodbloeden. Vaak is er dan nog geen ambulance. Maar omstanders zijn er bijna altijd! Petra heeft vanuit haar rol als beleidsmedewerker Crisisbeheersing een groot netwerk en veel contact met zorginstellingen als hulpdiensten en ziekenhuizen. Zo kwam ze ook in aanraking met Leo Geeraedts, traumachirurg bij VU Medisch Centrum. Zijn missie? Zoveel mogelijk mensen de technieken aanleren om levensbedreigende bloedingen te kunnen stoppen. Hij vroeg de GHOR-bureaus om de cursus aan te gaan bieden. Petra zorgde dat Stop de bloeding opgenomen werd in het programma van GGD Kennemerland en deed zelf in het VU de opleiding tot trainer. Het zijn eenvoudige handelingen en je hebt geen medische voorkennis nodig. Maar je kunt er wél levens mee redden. Net als bij een reanimatie. We leren mensen de bloeding te stelpen door druk uit te oefenen op de wond. En hoe ze bij anderen én zichzelf een tourniquet kunnen aanleggen. Net als in het leger. Je weet nooit hoe je zult handelen in een noodsituatie. Maar ik weet zeker dat het helpt als je weet wat je moet doen. In de toekomst zou Petra de cursus liefst uitbreiden naar algemene levensreddend handelen. Dat is wat haar betreft een logische volgende stap. Op dit moment steekt ze veel energie in het onder de aandacht brengen van Stop de bloeding red een leven. Ze herinnert zich een cursist van 90 jaar. Zijn dochter had een ongeluk gehad. Gelukkig liep het goed af, maar hij realiseerde zich dat hij niet had geweten wat te doen. Daar was hij van geschrokken. Toen hij de advertentie voor de cursus zag schreef hij zich meteen in. Dat zou iedereen moeten doen. Want daar gaat het om. Dat we elkaar kunnen helpen als het nodig is! Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

243 Ambitie 5: Platform voor samenwerking De veiligheidsregio heeft de afgelopen jaren gebouwd aan een breed netwerk van partners op het gebied van veiligheid en gezondheid. Deze samenwerking versterkt de risico- en crisisbeheersing. Het onderhouden en uitbreiden van dit netwerk vraagt regie. Daarnaast geldt: tijdens een daadwerkelijke crisis is het kennen van de juiste mensen soms belangrijker dan zelf de kennis in huis hebben. De samenleving wordt steeds meer een netwerksamenleving. De veiligheidsregio blijft daarom investeren in de samenwerking met partners. Blijvend versterken van het samenwerkingsplatform In de komende beleidsperiode benut de VRK kansen om de samenwerking met andere overheidsdiensten, inwoners en bedrijven verder uit te bouwen. Activiteiten om de samenwerking met de beheerders van de vitale infrastructuur te bevorderen staan continu op de agenda. Binnen het netwerk van crisispartners vervult de VRK een regiefunctie en biedt zij een platform om de samenwerking met partners vorm te geven. Omdat de VRK de partners goed kent, kan zij in uiteenlopende crisissituaties het bestuur adviseren welke partners daarbij een (leidende) rol kunnen vervullen. De VRK wil ook het samen leren van incidenten waar meerdere organisaties bij betrokken zijn stimuleren en faciliteren. Op verschillende thema s blijft de VRK haar specifieke kennis en informatie delen met landelijke instituten, partners en andere regio s, zoals op het thema luchtvaartongevallen. Veiligheidsregio en Defensie Defensie is een belangrijke partner voor de VRK. De basisgedachte van de samenwerking is dat, capaciteiten van Defensie beschikbaar worden gesteld in de koude en warme fase, op basis van wederkerigheid en afspraken aan de voorkant. Er is een regionaal militair operationeel adviseur werkzaam in het team van het Veiligheidsbureau en deze is onder meer betrokken bij de multidisciplinaire planvorming en MOTO. Indien nodig nemen militaire adviseurs in de warme fase deel aan het operationeel team en het beleidsteam. De komende jaren gaat Defensie steeds meer met andere partners samenwerken, waaronder de beheerders van de vitale infrastructuren. Defensie ziet de veiligheidsregio als belangrijke regisseur in het regionale risico- en crisisbeheersingsnetwerk. De wederzijdse intentie is om in verschillende projecten de samenwerking te versterken. 24

244 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR Uniformering werkprocessen Het risicoprofiel van de regio Kennemerland kent enkele risico s die een grote impact kunnen hebben ver buiten de regio. En omgekeerd zijn er risico s buiten Kennemerland die zich over de regiogrens heen uitstrekken, bijvoorbeeld vanuit het Westelijk Havengebied Amsterdam. Bij bovenregionale crises gaat kostbare tijd verloren als veiligheidsregio s elkaars taal niet spreken en verschillende procedures hanteren. Om het delen van kennis, het verlenen van bijstand en het bovenregionaal samenwerken te stimuleren en te vereenvoudigen, stemt de VRK multidisciplinaire werkwijzen af met de buurregio s. De uniforme werkwijzen, bijvoorbeeld op het gebied van bevolkingszorg, maken uitwisseling mét en bijstand voor en door de buurregio s makkelijker. Dit is nodig in periodes van onderbezetting of bij een langdurige inzet. Daarnaast vereenvoudigt een uniforme werkwijze de samenwerking met landelijk of bovenregionaal georganiseerde partners zoals politie, Rijkswaterstaat en straks de meldkamer. Een voorbeeld is de intensieve samenwerking voor risicoen crisisbeheersingsmaatregelen met partijen rondom het Noordzeekanaalgebied en Schiphol. Ook samenwerking tussen partijen in het Coördinatieplan Dijkring , en samenwerking met veiligheidsregio s met een luchthaven zijn voorbeelden. De komende periode onderzoekt de VRK met welke concrete initiatieven voor samenwerking en uniformering de risico- en crisisbeheersing kan worden versterkt. Ambitie 5: Platform voor samenwerking Prestaties Blijvend versterken van het samenwerkingsplatform Daar waar nodig vervult de VRK een regiefunctie en biedt een platform om samenwerking met partners vorm te geven. Ook het samen leren van incidenten krijgt aandacht. Intensiveren van de samenwerking en samenwerkingsafspraken met (crisis)partners borgen. In uiteenlopende situaties het bestuur adviseren welke partners een (leidende) rol kunnen vervullen. Kennis en informatie delen met landelijke instituten, partners en andere regio s. Uniformering van de werkprocessen crisisbeheersing Realisatie van uniforme planvorming en werkwijzen. Beoogde effecten Sneller de-escalerend optreden tijdens een ramp of crisis. Interregionale inzet van expertise en capaciteiten voor een effectieve crisisbeheersing. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing

245 Mieke Al Ambassadeur Brandveilig Leven Ieder jaar nieuwe batterijen Voorlichting is van levensbelang 26

246 SAMEN WEERBAAR & WENDBAAR Als ambassadeur Brandveilig Wonen bezoekt ze namens de brandweer mensen die maat schappelijk ondersteund worden. Meestal 75-plussers, maar ook jongere mensen met een beperking. Ze controleert de rookmelder, loopt een rondje door het huis en geeft advies. Ouderen blijven langer thuis wonen. Brandveiligheid? Daar weten ze weinig over. Als er al een rookmelder hangt, dan doet die het vaak niet. Batterijen verwisselen is lastig voor oudere mensen, dan moeten ze een trapje op. Maar hij is nooit afgegaan, dus het zal wel goed zijn. Dat hoor ik vaak. Ze zijn onder de indruk als ik als vrouw een nieuwe rookmelder ophang. Kunt u dat wel? Ja, natuurlijk kan ik dat. Mieke probeert echt het belang van veiligheid aan te kaarten. Mensen hebben vaak geen idee van de gevaren. Ze schrikken als ik praat over kortsluiting door een waterkoker. Of te veel zware apparaten in een stekkerdoos. Bij blikseminslag kan het misgaan in de meterkast. Daar horen dus geen stofdoeken, wanten en mutsen te liggen. Spuitbussen ook niet, trouwens. Natuurlijk kan ik alleen maar adviseren, maar gelukkig nemen ouderen vaak wel hun verantwoordelijkheid. Als ik merk dat iemand Alzheimer heeft, probeer ik een familielid erbij te betrekken. Anders vergeten ze dat ik ben geweest. Ze gaat ook met bewoners in gesprek over bijvoorbeeld obstakels in huis. Veel ouderen hebben een val-alarm, maar dat ligt dan in de kast. Terwijl ze hem ook aan hun kleding kunnen spelden. Ik probeer mensen op hun gemak te stellen, maar ze óók een beetje wakker te schudden. In het geval van brand staat het huis vol rook. Je ziet dan niets meer. Daarom vertel ik standaard dat bewoners hun sleutel blind moeten kunnen pakken. En, ook heel belangrijk; gebruik geen traplift bij brand! Gewoon op uw billen de trap af, zeg ik dan. En in een portiek: achterstevoren. Dan ziet u wat er boven u gebeurt. Als adviseur is ze ook luisterend oor. Zeker als ouderen hun partner zijn verloren. In dat geval heeft ze aan een uur niet genoeg. Vaak duurt een bezoek zo n anderhalf uur. Geen probleem, haast maakt ze nooit: Dan ben je niet geschikt voor dit werk. Ik zie mijn rol niet alleen als ambassadeur Brandveilig Leven. Ik ben net zo goed ambassadeur voor sociaal leven. Ouderen vinden het gezellig. Je krijgt een kopje koffie, alsof je visite bent. Soms treft ze situaties aan die om meer zorg vragen. Woningen die tot aan het plafond gevuld zijn met spullen, omdat mensen het moeilijk vinden om spullen weg te doen. Dan weet ik niet eens waar ik moet zitten. Dat is echt onveilig. Mensen uit de buurt bieden soms wel aan te helpen met opruimen, maar alle hulp wordt geweigerd. Het wantrouwen is groot. Daar heb ik respect voor, maar ik geef het wel door aan mijn team manager. Of het sociaal wijkteam. Die pakken het dan op. Ik ben er misschien wel voor de brandveiligheid, maar dit soort dingen horen er ook bij. Beleidsplan Risico- en Crisisbeheersing