Lexicale diversiteit en geografische heterogeniteit in de Limburgse dialecten

Transcriptie

1 Lexicale diversiteit en geografische heterogeniteit in de Limburgse dialecten Karlien Franco Promotoren: Dirk Geeraerts Dirk Speelman Roeland van Hout

2 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen?

3 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen?

4 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen? hoofd

5 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen? hoofd kop

6 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen? hoofd kop 2 verschillende woorden

7 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen? hoofd kop 2 verschillende woorden

8 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen? hoofd kop deukjes 2 verschillende woorden

9 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen? hoofd kop deukjes vingerkotjes 2 verschillende woorden

10 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen? hoofd kop deukjes vingerkotjes knookjes 2 verschillende woorden

11 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen? hoofd kop deukjes vingerkotjes knookjes kinkdraaier 2 verschillende woorden

12 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen? hoofd kop deukjes vingerkotjes knookjes kuiltjes kinkdraaier 2 verschillende woorden

13 waarom bestaan er meer woorden om bepaalde concepten te benoemen? hoofd kop deukjes vingerkotjes knookjes... kuiltjes kinkdraaier 2 verschillende woorden 16 verschillende woorden

14 waarom vertonen bepaalde concepten meer geografische heterogeniteit?

15 waarom vertonen bepaalde concepten meer geografische heterogeniteit?

16 fonologische variatie

17 pilootstudie factoren die de hoeveelheid variatie beïnvloeden: negatief affect gebrek aan saillantie vaagheid (Geeraerts & Speelman 2010, Speelman & Geeraerts 2008)

18 pilootstudie factoren die de hoeveelheid variatie beïnvloeden: negatief affect gebrek aan saillantie vaagheid (Geeraerts & Speelman 2010, Speelman & Geeraerts 2008)

19 pilootstudie factoren die de hoeveelheid variatie beïnvloeden: negatief affect meer variatie voor negatieve concepten vb. spotnamen voor HOOFD vs. neutrale namen voor HOOFD gebrek aan saillantie vaagheid (Geeraerts & Speelman 2010, Speelman & Geeraerts 2008)

20 negatief affect (WLD) spotnamen voor HOOFD aardappel bovenkamer hoofd appel dikkop kop appeltoot façade bakkes hersenpan ballonnetjeskop hoofdschaal bles kersenpit bluts kiebus bolles knikker biegel tets HOOFD

21 pilootstudie factoren die de hoeveelheid variatie beïnvloeden: negatief affect meer variatie voor negatieve concepten vb. spotnamen voor HOOFD vs. neutrale namen voor HOOFD gebrek aan saillantie vaagheid (Geeraerts & Speelman 2010, Speelman & Geeraerts 2008)

22 pilootstudie factoren die de hoeveelheid variatie beïnvloeden: negatief affect meer variatie voor negatieve concepten vb. spotnamen voor HOOFD vs. neutrale namen voor HOOFD gebrek aan saillantie meer variatie bij minder vertrouwde concepten vb. KNOKKELKUILTJES vertoont meer variatie dan HOOFD vaagheid (Geeraerts & Speelman 2010, Speelman & Geeraerts 2008)

23 gebrek aan saillantie (WLD) KNOKKELKUILTJES boelenhandjes kuiltjes hoofd deukjes kussens kop dompels kwabbel kinkdraaier lokje knobbels plooien knokkelkuiltjes putjes knokkels vetkuiltjes knookjes vingerkotjes kotjes vouwen kreukeling vouwtjes HOOFD

24 pilootstudie factoren die de hoeveelheid variatie beïnvloeden: negatief affect meer variatie voor negatieve concepten vb. spotnamen voor HOOFD vs. neutrale namen voor HOOFD gebrek aan saillantie meer variatie bij minder vertrouwde concepten vb. KNOKKELKUILTJES vertoont meer variatie dan HOOFD vaagheid (Geeraerts & Speelman 2010, Speelman & Geeraerts 2008)

25 pilootstudie factoren die de hoeveelheid variatie beïnvloeden: negatief affect meer variatie voor negatieve concepten vb. spotnamen voor HOOFD vs. neutrale namen voor HOOFD gebrek aan saillantie meer variatie bij minder vertrouwde concepten vb. KNOKKELKUILTJES vertoont meer variatie dan HOOFD vaagheid meer variatie voor concepten met vage grenzen vb. INGETOGEN en KALM,BEDAARD: bedaard, kalm, rustig, stil versus DINSDAG en WOENSDAG: geen gedeelde trefwoorden (Geeraerts & Speelman 2010, Speelman & Geeraerts 2008)

26 vaagheid (WLD) INGETOGEN KALM, BEDAARD bedaard niet opvallend bedaard bedeesd onopvallend evenwichtig bescheiden op zijn eigen gemoedelijk charmant ruhig (du.) gemtlich (du.) deftig rustig kaduuk eenvoudig serieus kalm fatsoenlijk simpel koest gemtlich (du.) stemmig ruhig (du.) gewoon stil rustig ingetogen teruggetrokken stil kalm zoet traag modest zoet

27 vaagheid (WLD) DINSDAG dinsdag WOENSDAG woensdag asgoensdag goensdag mittwoch (du.)

28 inhoud 1. hoe stabiel is de invloed van semantische factoren in andere semantische velden? 2. wat is de verhouding tussen lexicale diversiteit en geografische heterogeniteit? 3. de invloed van vertrouwdheid 4. conclusie

29 inhoud 1. hoe stabiel is de invloed van semantische factoren in andere semantische velden? 2. wat is de verhouding tussen lexicale diversiteit en geografische heterogeniteit? 3. de invloed van vertrouwdheid 4. conclusie

30 1. andere semantische velden database Woordenboek van de Limburgse dialecten (WLD) III.1.1, Het menselijk lichaam III.1.4, Karakter en gevoelens III.2.2, Familie en seksualiteit III.4.4, De stoffelijke en abstracte wereld 4 semantische velden

31 1. andere semantische velden database Woordenboek van de Limburgse dialecten (WLD) III.1.1, Het menselijk lichaam III.1.4, Karakter en gevoelens III.2.2, Familie en seksualiteit III.4.4, De stoffelijke en abstracte wereld 4 semantische velden concept lemma locatie... bruidegom jongen Lommel... bruidegom bruidegom Oirlo... bruidegom man Oirlo sterven doodgaan Venray... sterven de hoek omgaan Bree... sterven doodgaan Neer

32 1. andere semantische velden database Woordenboek van de Limburgse dialecten (WLD) III.1.1, Het menselijk lichaam III.1.4, Karakter en gevoelens III.2.2, Familie en seksualiteit III.4.4, De stoffelijke en abstracte wereld 4 semantische velden concept lemma locatie... bruidegom jongen Lommel... bruidegom bruidegom Oirlo... bruidegom man Oirlo sterven doodgaan Venray... concept unieke woorden geogr. heterogeniteit bruidegom sterven hoeveelheid variatie sterven de hoek omgaan Bree... sterven doodgaan Neer

33 1. andere semantische velden methodologisch: replicatie pilootstudie lineaire regressie: wat is de invloed van de drie semantische factoren en van het lexicale veld op de hoeveelheid variatie (= lexicale diversiteit + geografische heterogeniteit)? semantische factoren als variabelen: gebrek aan saillantie vaagheid gevoeligheid voor affect semantisch veld

34 1. andere semantische velden resultaten: bevindingen pilootstudie stabiel in andere semantische velden: alle semantische factoren zijn significant in alle onderzochte semantische velden toch ook verschillen tussen semantische velden: sommige velden vertonen meer variatie dan andere: de stoffelijke & > familie & > het menselijk > karakter & abstracte wereld seksualiteit lichaam gevoelens

35 inhoud 1. hoe stabiel is de invloed van semantische factoren in andere semantische velden? 2. wat is de verhouding tussen lexicale diversiteit en geografische heterogeniteit? 3. de invloed van vertrouwdheid 4. conclusie

36 achtergrond dialectmateriaal is geografisch gestructureerd in welke mate beïnvloedt het feit dat je geografische variatie hebt, de hoeveelheid varianten per concept? blijft de invloed van de semantische factoren behouden als je het geografische signaal in de data uitschakelt?

37 achtergrond dialectmateriaal is geografisch gestructureerd in welke mate beïnvloedt het feit dat je geografische variatie hebt, de hoeveelheid varianten per concept? blijft de invloed van de semantische factoren behouden als je het geografische signaal in de data uitschakelt? testen op twee manieren a. controleren voor geografische signaal in de data: wat is de invloed van semantische factoren op lexicale variatie als je het geografische signaal uitschakelt? b. variatie per locatie: blijft de invloed van semantische factoren behouden als je de lexicale variatie per concept per locatie berekent?

38 a. controleren voor geografische signaal wat is de invloed van semantische factoren op lexicale variatie als je het geografische signaal uitschakelt? data vier afleveringen WLD (cf. 1): III.1.1, Het menselijk lichaam III.1.4, Karakter en gevoelens III.2.2, Familie en seksualiteit III.4.4, De stoffelijke en abstracte wereld methode controleren voor geografische heterogeniteit in lineaire regressie

39 a. controleren voor geografische signaal resultaten per lexicaal veld: invloed semantische factoren (vaagheid, gebrek aan saillantie, affectgevoeligheid) wordt bevestigd verfijning: 1 analyse van vier afleveringen: semantische factoren minder belangrijk verschil in hoeveelheid variatie tussen de kleinere lexicale velden binnen de aflevering heeft veel invloed

40 aflevering het menselijk lichaam karakter en gevoelens familie en seksualiteit de stoffelijke en abstracte wereld lexicaal veld per aflevering lexicale velden de werking van de zintuigen het lichaam en de lichaamsdelen organen en hun functies aanleg en karakter denkvermogen en geheugen gedrag gevoelens afstamming, gezin en verwantschap doop- en geboortefeest het seksuele leven getal en hoeveelheid hemel, lucht en wolken hoedanigheden land en water menselijk leven in het algemeen overlijden en begraven verkeren, verloven en huwen ruimte tijd verhoudingen, verandering, beweging weer en wind

41 lexicaal veld per aflevering

42 b. variatie per locatie blijft de invloed van semantische factoren behouden als je de lexicale variatie per concept per locatie berekent? data cf. 2 + III.3.3, Kerk en geloof III.3.1, Maatschappelijk gedrag, school en onderwijs methode 1. tel per locatie hoeveel verschillende varianten er gemiddeld voorkomen per concept 2. bekijk of de semantische factoren ook invloed hebben op de hoeveelheid lexicale variatie op lokaal niveau

43 b. variatie per locatie voorlopige resultaten meeste concepten slechts 1 of 2 varianten per locatie semantische factoren hebben invloed: concepten met meer varianten per locatie zijn meestal minder saillant, vager en affectgevoelig speelt demografie een rol? altijd minder variatie in kleinere gemeentes het verschil tussen grotere en kleinere gemeentes lijkt het grootst bij begrippen uit de sociale sfeer

44 b. variatie per locatie voorlopige resultaten meeste concepten slechts 1 of 2 varianten per locatie semantische factoren hebben invloed: concepten met meer varianten per locatie zijn meestal minder saillant, vager en affectgevoelig speelt demografie een rol? altijd minder variatie in kleinere gemeentes het verschil tussen grotere en kleinere gemeentes lijkt het grootst bij begrippen uit de sociale sfeer vb. verkering hebben Beesel [klein]: sjans hebben, kennis hebben, vrijen Maastricht [groot]: sjans hebben, kennis hebben, vrijen, frequenteren, liefste hebben, vrijage hebben, vrijen met -

45 inhoud 1. hoe stabiel is de invloed van semantische factoren in andere semantische velden? 2. wat is de verhouding tussen lexicale diversiteit en geografische heterogeniteit? 3. de invloed van vertrouwdheid 4. conclusie

46 3. de invloed van vertrouwdheid hypothese de frequentie waarmee taalgebruikers in het dagelijkse leven in contact komen met concepten beïnvloedt de hoeveelheid variatie die er voorkomt per concept verwachting meer variatie voor concepten die in het dagelijks leven minder dikwijls voorkomen cf. supra: meer variatie bij minder saillante concepten case-study relatie tussen voorkomen van een plant en de hoeveelheid lexicale variatie per plant

47 3. de invloed van vertrouwdheid data linguïstische data: hoofdstuk Flora uit Woordenboeken van de Brabantse, Limburgse en Vlaamse dialecten (WLD, WBD, WVD) referentiële data: frequentie waarmee planten natuurlijk voorkomen uit Atlas van de flora van Vlaanderen en het Brussels Gewest (Van Landuyt et al. 2006) enkel data uit België verwachting: planten die meer voorkomen, vertonen minder lexicale variatie dan minder frequente planten

48 3. de invloed van vertrouwdheid resultaten we vinden minder variatie voor frequentere planten MAAR: het effect is minder sterk dan verwacht ook andere factoren beïnvloeden hoeveel variatie er bestaat voor de namen voor een plant

49 3. de invloed van vertrouwdheid andere factoren nut van een plant vb. linde: niet frequent (25.4%) toch weinig variatie beïnvloedt de bruikbaarheid van het hout de saillantie van de plant? varianten (WLD): linde, lindeboom, hotsboom (1x; eigennaam [Gronsveld]), volgens Philippa et al. ( ) kan het woord linde etymologisch mogelijk in verband gebracht worden met de zachtheid van het hout of de buigzaamheid van de schors vb. klompen, stoppen van wijnvaten, vlechtwerk en banden

50 3. de invloed van vertrouwdheid andere factoren giftigheid van een plant vb. zwarte nachtschade: erg frequent (94.8%) toch veel variatie: WLD: meer dan 30 verschillende woorden namen in verband met giftigheid van de plant: vb. duivelskersen, duivelskrallen, duivelskruid, vergifbolletjes, vergiftigde kersjes

51 4. conclusie semantische factoren beïnvloeden lexicale variatie in het Limburgse dialectgebied (en daarbuiten) 1. die semantische factoren zijn stabiel in verschillende semantische velden 2. de vaagheid en saillantie van een concept beïnvloeden de hoeveelheid lexicale variatie, zelfs als het geografische signaal wordt uitgeschakeld 3. toch mag de omgeving van een taalgebruiker niet vergeten worden: ook de dagelijkse omgang van dialectgebruikers met concepten geeft inzicht in de structuur van de variatie die we vinden in een dialectgebied

52 vragen? suggesties?