ADVIES van de Provinciale Raad voor de Volksgezondheid Limburg over de toekomstige ziekenhuiszorg in Limburg

Transcriptie

1 21 mei 2010 ADVIES van de Provinciale Raad voor de Volksgezondheid Limburg over de toekomstige ziekenhuiszorg in Limburg De Provinciale Raad voor de Volkgezondheid Limburg (PRV) is gevraagd een advies uit te brengen over de toekomstige ziekenhuiszorg in Limburg. Bij het opstellen van dit advies heeft de Raad zich gebaseerd op het visiedocument ziekenhuiszorg, dat op verzoek van de PRV is opgesteld door Twynstra Gudde, en op vijf essays die door onafhankelijke experts op uitnodiging van de PRV zijn geschreven. De precieze aard en omvang van toekomstige ziekenhuiszorg is onvoorspelbaar In de achtergrondstudie bij het visiedocument worden de factoren benoemd en globaal beschreven die mogelijk van invloed zijn op de vraag naar toekomstige ziekenhuiszorg. Daaruit komt naar voren dat het aantal factoren dat de (toekomstige) zorg beïnvloedt erg groot is, dat factoren elkaar beïnvloeden, en dat hun impact op de zorgvraag niet altijd goed voorspelbaar is. Daarbij komt dat sommige prognoses over toekomstige ontwikkelingen multi-interpretabel zijn en zich dus slecht lenen voor toekomstverkenningen. Dat maakt dat de precieze omvang van de vraag naar toekomstige ziekenhuiszorg moeilijk te beantwoorden is. Dit neemt echter niet weg dat er een aantal belangrijke ontwikkelingen zijn te benoemen waarmee bij de inrichting van de ziekenhuiszorg rekening moet worden gehouden. Kwaliteit van zorg heeft hoge prioriteit De eisen die worden gesteld aan kwaliteit van zorg en verrichtingen zullen steeds hoger worden. Op basis van de aanname dat kwaliteit toeneemt naarmate zorgverleners (zoals medisch specialisten) bepaalde handelingen vaker verrichten, zullen voorwaarden worden gesteld aan het minimale aantal verrichtingen (zoals operaties) of functies (zoals intensive care) op jaarbasis. De hiervoor gehanteerde criteria door de Inspectie voor de Gezondheidszorg zullen er toe leiden dat ziekenhuizen een aantal van deze verrichtingen of functies (zoals verloskunde of intensive care) op den duur niet meer zullen mogen uitvoeren. Concentratie en differentiatie zijn noodzakelijk De Raad is van mening dat concentratie en differentiatie onontkoombaar zijn. Met concentratie wordt bedoeld dat bepaalde verrichtingen nog slechts in een beperkt aantal ziekenhuizen zullen worden uitgevoerd. Daarbij kan worden gedacht aan oncologie, spoedeisende hulp, kindergeneeskunde, radiologie en subspecialisaties van grote vakken. Daarnaast gaat het echter ook om concentratie van ondersteunende diensten en - 1 -

2 laboratoria. Naast verhoging van efficiëntie kan hiermee een enorme kostenbesparing van publieke middelen worden gerealiseerd. Behoud van ziekenhuislocaties Concentratie van ziekenhuiszorg zal eveneens leiden tot differentiatie: ziekenhuizen zullen zich meer van elkaar gaan onderscheiden dan nu het geval is. Concentratie van zorg betekent niet per se het verlies van ziekenhuislocaties. Naar de mening van de Raad kunnen de huidige zes ziekenhuislocaties in Limburg worden gehandhaafd, maar dienen ze heringericht te worden op basis van concentratie en differentiatie. Organisatorisch zou daarbij kunnen worden gedacht aan twee netwerkorganisaties, respectievelijk bestaande uit de drie ziekenhuizen in Noord en Midden Limburg en de drie ziekenhuizen in Zuid Limburg. Deze netwerkorganisaties zouden niet noodzakelijk exclusieve samenwerkingsverbanden hoeven te vormen. De Raad wil benadrukken dat het ziekenhuizen ook in de voorgestelde constructie vrij staat op specifieke onderwerpen of functies samenwerking te zoeken met andere partners. Academische functie is noodzakelijk maar kwetsbaar Het academisch ziekenhuis in Maastricht (azm/mumc+) vervult de academische functie voor de hele provincie Limburg. Het belang daarvan wordt door alle Limburgse ziekenhuizen en de zorgverzekeraars onderschreven. Tegelijkertijd signaleert de Raad dat de samenwerking tussen het azm/mumc+ en de andere Limburgse ziekenhuizen niet optimaal is en dat er ook op nationaal niveau discussies worden gevoerd over de academische functie. De Raad constateert ook dat het uitoefenen van de academische functie zich niet altijd goed verhoudt met concurrentie op de markt voor ziekenhuiszorg. Dit leidt de Raad af uit de meningen van onafhankelijke experts en het visiedocument ziekenhuiszorg. De Raad is bezorgd, maar ziet ook duidelijke kansen de academische functie in Limburg te behouden en te versterken. Naar de mening van de Raad is een zekere spreiding van academische functies over andere Limburgse ziekenhuizen (Medical Schools), vanuit een centrale rol van het azm/mumc+, daarbij een zeer kansrijke en sterke variant. In aanvulling daarop zou het azm/mumc+ meer focus aan moeten brengen op de plus (+) in haar naamgeving en daarmee op de academische functies in relatie tot de ketenzorg, waaronder de huisartsen- en ouderenzorg. Voor het behoud en de optimalisering van de academische functie in Limburg is het in ieder geval belangrijk dat alle betrokken bestuurders hun verantwoordelijkheid nemen en spoedig in overleg treden met elkaar om te komen tot concrete afspraken over academische functies, topklinische- en basiszorg. De Raad roept de bestuurders en toezichthouders van azm/mumc+ en de overige Limburgse ziekenhuizen op dit proces snel en voortvarend te entameren. Veranderingen gaan niet vanzelf Uit het visiedocument leidt de Raad af dat de noodzaak voor de hierboven beschreven veranderingen in de ziekenhuiszorg door zowel de bestuurders van de Limburgse ziekenhuizen als de zorgverzekeraars wordt onderschreven. De Raad stelt echter tegelijkertijd vast dat dit nog niet is vertaald in concrete acties en besluiten

3 De Raad is er onvoldoende van overtuigd dat deze noodzakelijke veranderingen in de nabije toekomst vanzelf zullen plaatsvinden. Naar de mening van de Raad hebben recente ervaringen in andere sectoren van de gezondheidszorg, zoals in de GGZ, en in de ziekenhuiszorg laten zien dat vrijwel alleen crisissituaties, zoals (dreigende) faillissementen, de aanzet geven tot noodzakelijke veranderingen. De onlangs aangekondigde mogelijke samenwerking tussen Orbis en Atrium MC op het terrein van verschillende ondersteunende diensten is daar volgens de Raad een voorbeeld van. De door de bestuurders van genoemde instellingen geschetste mogelijke veranderingen zijn noodzakelijk en worden volledig door de Raad onderschreven. De kans dat deze veranderingen zich ook zullen voordoen zonder een crisissituatie acht de Raad echter klein. Zorgverzekeraars moeten de regie nemen De Raad is daarom van mening dat er naar een constructieve variant van crisis moet worden gezocht, waarmee de voor de ziekenhuiszorg noodzakelijke veranderingen in gang gezet zullen worden. De Raad vind dat partijen die de ziekenhuiszorg financieren - de banken en zorgverzekeraars - een sleutelrol vervullen in zo n constructieve variant. De Raad is van mening dat de zorgverzekeraars, als belangenbehartiger van de patiënt, de regie in dit proces horen te nemen en noodzakelijke veranderingen kunnen en moeten afdwingen. In dit door de Raad aanbevolen scenario past uitdrukkelijk geen financiële betrokkenheid bij de ziekenhuiszorg door de Provincie Limburg. Complex veranderingsproces De noodzakelijke veranderingsprocessen zijn complex. Dit komt onder andere doordat keuzes voor concentratie van specialisaties en functies de uitvoer van andere functies beïnvloeden en hiermee samenhangen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de beschikbaarheid van nazorg op een intensive care na een maag-slokdarm operatie. Naast een duidelijke regie en overleg tussen ziekenhuisbestuurders vergt het tot stand komen van de noodzakelijke veranderingen de duidelijke inbreng van medisch specialisten. Ook zij moeten doordrongen zijn van de noodzaak tot verandering. Op kleine schaal zijn al voorbeelden van best practices waarbij maatschappen ziekenhuisoverstijgend werken dan wel over de muren van het ziekenhuis samenwerken met ketenpartners. Volgens de Raad zijn dit noodzakelijke ontwikkelingen die verder gestimuleerd moeten worden. Het ziekenhuis is een belangrijk maar slechts één onderdeel van het zorgnetwerk Het onderhavige advies is gericht op de toekomstige ziekenhuiszorg. De Raad benadrukt dat het ziekenhuis een belangrijk onderdeel vormt van het zorgnetwerk. Tegelijk vormt het slechts één onderdeel binnen de zorgketen, waarvan verder onder andere huisartsen, verpleeghuizen, verzorgingshuizen, thuiszorg en revalidatiecentra deel uitmaken. Vanwege de veranderende zorgvraag (door de toename van chronische ziekten en multimorbiditeit) en veroudering dient er een goede afstemming plaats te vinden tussen partners in het zorgnetwerk. Er moet daarom worden geïnvesteerd in goede samenwerking tussen ziekenhuizen, huisartsen en de sector verpleeghuiszorg, verzorgingshuiszorg en thuiszorg

4 Een illustratie van een reeds in Limburg bestaande best practice binnen de zorgketen of het zorgnetwerk is de planning van orthopedische operaties op basis van beschikbaarheid van herstelbedden in het verpleeghuis vier dagen na de betreffende operaties (in plaats van beschikbaarheid van ziekenhuisbedden). De Raad is van mening dat op dit terrein nog veel winst is te behalen in het kader van efficiëntie en doelmatigheid van zorg. In dit verband verwijst de Raad ook naar de recente discussienota Zorg voor je gezondheid! van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ). Cliëntgerichte zorg: ook in het ziekenhuis Vanuit (Limburgse) cliëntenorganisaties wordt sterk aangedrongen op cliëntgerichte ziekenhuiszorg. Naar de mening van de Raad hebben cliënten baat bij concentratie van zorg, aangezien dit de beste garantie biedt voor kwalitatief goede zorg. Met cliëntgerichte zorg doelen cliënten echter ook op coördinatie en continuïteit van zorg. In de specialistische ziekenhuiszorg zijn deze vaak gebrekkig en is er vaak geen sprake van integrale zorg op het moment dat cliënten meerdere medisch specialisten bezoeken. De Raad is van mening dat ziekenhuizen en maatschappen een belangrijke rol hebben in het organiseren van cliëntvriendelijke integrale zorg. Deze is momenteel niet optimaal en dient verbeterd te worden. De Raad ziet daarin kansen door toepassing van innovatie met algemene specialisaties zoals de geriatrie en de geriatrische verpleegkunde. Daarbij is de samenwerking met de huisartsen, verpleeghuiszorg, thuiszorg en herstelzorg zeer belangrijk. De rol van de provinciale en gemeentelijke overheden In tegenstelling tot de rijksoverheid hebben de provinciale en gemeentelijke overheden geen sturende rol in het financieren en organiseren van ziekenhuiszorg. Het past de provinciale en gemeentelijke overheden om terughoudend te zijn in het (financieel) ondersteunen van ziekenhuizen. De Raad vindt het belangrijk om dit nogmaals te benadrukken. Dat neemt echter niet weg dat de Raad belangrijke rollen voor de provinciale en gemeentelijke overheden ziet die samenhangen met het aanbod aan ziekenhuiszorg. Voorbeelden daarvan zijn de organisatie van de keten- of netwerkzorg. Gemeentelijke overheden kunnen de ontwikkeling daarvan stimuleren door het aandragen van locaties en huisvestiging van eerstelijns centra en de provinciale overheid kan de bereikbaarheid van zorglocaties optimaliseren. Tot slot ziet de Raad een belangrijke gezamenlijke taak voor de provinciale en gemeentelijke bestuurders en overheden weggelegd. Naar de mening van de Raad kunnen de genoemde overheden hun burgers actief informeren over het belang en de noodzaak van de ontwikkelingen in de ziekenhuiszorg zoals die in het onderhavige advies zijn beschreven. Naar de mening van de Raad is dit ook een taak voor individuele politici in gemeenteraden en provinciale staten. De beeldvorming over ziekenhuiszorg is bij de meeste burgers immers gedateerd; het (toekomstige) ziekenhuis is geen gebouw met bedden meer waar alle denkbare operatieve ingrepen worden uitgevoerd. Concentratie en spreiding van ziekenhuisfuncties zijn essentieel voor kwalitatief hoogwaardige patiëntenzorg en daarmee in het belang van de burger

5 Marsroute Het advies van de Provinciale Raad voor de Volksgezondheid benadrukt de noodzaak voor verandering in de ziekenhuiszorg, waarmee veel publieke middelen kunnen worden bespaard en de kwaliteit van patiëntenzorg kan worden verbeterd. De Raad is erg verheugd te vernemen dat ziekenhuisbestuurders en zorgverzekeraars dit onderschrijven. Zoals eerder in dit advies uitgelegd, bestaat echter het risico dat dit committment niet (automatisch) in daden zal worden omgezet. Zeker als de regie voor verandering ontbreekt. De Raad roept de Provincie Limburg daarom op het noodzakelijke proces tot verandering van de ziekenhuiszorg, vanuit haar publieke rol en namens de Limburgse burgers, te monitoren en de betrokken partijen, en met name ziekenhuisbestuurders en zorgverzekeraars, regelmatig te bevragen op de voortgang van het veranderingsproces. Namens de Provinciale Raad voor de Volksgezondheid Limburg, Prof. dr. W.N.J. Groot Voorzitter Prof. dr. J.PH. Hamers Secretaris - 5 -