Programmaplan van vluchteling naar Almeerder

Transcriptie

1 Programmaplan van vluchteling naar Almeerder Motto: Blijven betekent meedoen Vluchtelingen met een verblijfsstatus kunnen in Almere zo snel mogelijk aan de slag gaan met het opbouwen van een nieuw bestaan Meij A van der (Annemarieke) Gemeente Almere

2 Voorwoord Almere werkt aan snel laten meedoen van iedereen In onze stad wonen mensen met tal van verschillende achtergronden en persoonlijke levensgeschiedenissen. Als stad zijn wij er trots op dat iedere Almeerder ongeacht zijn of haar herkomst het eigen leven in vrijheid en verbondenheid met anderen mag vormgeven. Wij verwachten van iedereen en dus ook van nieuwe Almeerders, dat zij naar vermogen een bijdrage leveren aan de samenleving. Door zichzelf naar vermogen te ontwikkelen en door in het eigen levensonderhoud te voorzien. Niet overal in de wereld hebben mensen het voorrecht om in veiligheid hun bestaan vorm te geven. Wij kennen allemaal de verhalen en hebben er beelden bij. Vreselijke oorlogen maken dat wij in Nederland meer vluchtelingen opvangen dan in voorgaande jaren. Een deel van deze nieuwe inwoners komt in onze stad wonen, nadat zij een verblijfsvergunning (statushouders) hebben gekregen. Daarbij horen dezelfde rechten en plichten als die voor iedereen gelden. Wat wij verwachten, dat zij zich inspannen om van toegevoegde waarde te zijn voor onze samenleving. Want blijven betekent nou eenmaal ook meedoen. Dat houdt concreet in dat wij zo snel mogelijk het gesprek aangaan over wat mensen met een verblijfsvergunning gaan doen om een nieuw bestaan op te bouwen in Almere. Over hoe zij aan het werk denken te komen, of zij willen ondernemen en hoe zij daarbij verder kunnen participeren. Ook wijst onderzoek uit dat het hebben van werk juist enorm bijdraagt aan integratie en participatie. Om hierbij zo succesvol mogelijk te zijn, zullen wij net als bij andere Almeerders uitgaan van maatwerk. Want ook voor deze nieuwe Almeerders geldt dat niet iedereen hetzelfde is en met hetzelfde het best op weg wordt geholpen. Met deze ambitie maken wij het ons niet gemakkelijk. Uit cijfers blijkt dat een groot deel van de nieuwkomers jaren later helaas nog steeds afhankelijk is van bijstand. Lastig is ook dat in de voorgaande jaren de rijksmiddelen voor inburgering en integratie juist zijn afgebouwd. Wij zullen ons dan ook samen met andere gemeenten via de VNG hard blijven maken richting de rijksoverheid om ons voldoende te voorzien van middelen en voor het aanpassen van belemmerende wet en regelgeving. Gelukkig kunnen wij, als meest nabije overheid, rekenen op de inzet van maatschappelijke partners, ondernemers en zeker ook van particulieren: vrijwilligers en betrokken inwoners. Als gemeente zijn wij dankbaar voor al deze hulp en zien wij het als onze taak om al dit goede werk waar nodig te faciliteren en te vergemakkelijken. Alleen zo bouwen wij met elkaar aan een stad, waar iedereen in vrijheid en veiligheid het eigen leven mag én kan vormgeven. Namens het college, Coördinerend wethouder Froukje de Jonge 1

3 Samenvatting Sinds 2014 is sprake van een flinke toename van het aantal vluchtelingen in Europa, in Nederland en daardoor ook in Almere. In 2015 is het vluchtelingendossier ook heel actueel geworden in Almere. Het is duidelijk dat het een complex en omvangrijk dossier is, wat in de komende jaren actueel zal blijven. In de komende 3 jaar moet Almere rekening houden met een gemiddelde wettelijke taakstelling van 560 statushouders per jaar. Daarnaast zal het azc uitbreiden tot 1400 plekken voor vluchtelingen met een verblijfsstatus en voor vluchtelingen in asielprocedure. Bovendien is het een complex dossier, omdat het raakt aan vrijwel alle taken van de gemeente en de beleidskeuzes direct van invloed zijn op het wel of niet behouden van de solidariteit en het maatschappelijk draagvlak in de stad. Om die reden is samen met een groot aantal organisaties in de stad het programmaplan Van vluchteling naar Almeerder voorbereid. In dit programmaplan zijn de uitgangspunten, ambities en activiteiten beschreven inclusief de bijbehorende noodzakelijke middelen voor Tevens is aangegeven wat beleidsmatig (urgent nieuw beleid) en financieel geregeld moet worden in de programmabegroting We maken ook inzichtelijk waarvoor wij het Rijk nodig hebben. Huidige situatie: Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) is verantwoordelijk voor de opvang van vluchtelingen. Vanaf het moment dat een vluchteling in Nederland binnenkomt, wordt hij opgevangen in een opvanglocatie. De opvang is wettelijk geregeld tot de vluchteling een (tijdelijke) verblijfsvergunning krijgt of wanneer een vergunning is geweigerd, gedurende de tijd die hij heeft gekregen het land te verlaten. Om te mogen werken, moet het COA een tewerkstellingsvergunning afgeven Zo n vergunning wordt pas verstrekt wanneer de asielaanvraag minstens zes maanden in behandeling is. Een andere voorwaarde om te mogen werken is, dat een vluchteling een verklaring van het COA aan de werkgever kan overleggen waarin staat dat uitzetting niet aan de orde is. Een vluchteling mag maximaal 24 weken per jaar werken. De vluchtelingen die een tijdelijke verblijfsvergunning krijgen, de zogenoemde statushouders, worden vanuit de asielzoekerscentra gekoppeld aan een gemeente. De gemeente is dan op basis van artikel 28 van de Huisvestingswet 2014 verantwoordelijk voor het huisvesten van de aan de gemeente toegewezen statushouders. Na vestiging in de woning is de statushouder zelf verantwoordelijk voor zijn integratie. Vanuit het rijk ontvangt de gemeente vanaf euro per volwassen statushouder voor de maatschappelijke begeleiding. In april 2015 hebben de Vrijwilligers en Mantelzorg Centrale Almere (VMCA) en Vluchtelingenwerk Midden-Nederland (VWMN) een samenwerkingsovereenkomst gesloten waarin zij hun kennis en expertise bundelen in de begeleiding van statushouders. Statushouders moeten hun inburgeringsdiploma halen. Hiervoor kunnen zij geld lenen bij de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Demografische gegevens statushouders in Almere: (Zie ook hoofdstuk 1 van het programmaplan). 1. Iets meer (57%) mannen dan vrouwen; 2. Een derde van de statushouders is minderjarig; 3. Bijna de helft (44%) is alleenstaand, wel moet de gemeente rekening houden met nareizigers (gezinshereniging). Per persoon komt er gemiddeld 1 persoon als nareiziger later naar Nederland. De nareizigers tellen mee voor de taakstelling; 4. Tegenwoordig is ongeveer de helft van de statushouders afkomstig uit Syrië. Het opleidingsniveau is vergelijkbaar met het niveau van Nederlanders. Een ander groot deel van de overige helft van de statushouders komt uit Eritrea. Hier is het opleidingsniveau over het algemeen erg laag; 2

4 5. De gezondheid van vluchtelingen is gemiddeld genomen slechter dan die van geboren en getogen Nederlanders. Uit Sociaal Geneeskundig onderzoek (AMC-UVA, Gevlucht-gezond, februari 2013) blijkt ook, dat bij een deel van de vluchtelingen de gezondheid zelfs verder afneemt naarmate ze langer in Nederland verblijven. WRR advies: Slechts één op de drie in Nederland verblijvende statushouders van jaar heeft een betaalde baan en velen van hen zijn duurzaam afhankelijk van een bijstandsuitkering 1. In de vierde policy brief van de wetenschappelijke raad voor regeringsbeleid (WRR) d.d. december 2015 wordt geadviseerd om vanaf het begin van de asielprocedure de doelstelling van integratie een centrale plaats te geven, door: 1. Een secure en snelle asielprocedure, waarin meer aandacht is voor het arbeidspotentieel van statushouders en hun kansen op de Nederlandse arbeidsmarkt; 2. Een aanpak waarin het leren van de taal, het volgen van een opleiding, het verkrijgen van huisvesting en het vinden van werk niet volgtijdelijk, maar op hetzelfde moment plaatsvinden. Statushouders worden op die manier in staat gesteld om zo snel mogelijk een nieuw bestaan op te bouwen in Nederland. Bovendien wordt ook het maatschappelijk draagvlak voor het asielbeleid versterkt. Feiten over statushouders in Almere: (Zie ook hoofdstuk 1 van het programmaplan). Na een verblijf van twee jaar in Nederland heeft een kwart van de statushouders een betaalde baan van meer dan acht uur per week. Na vijf jaar heeft 50 procent van de statushouders een baan. Dit stijgt naar 57 procent na een verblijf van vijftien jaar. Voor Almere geldt dat in de eerste 5 jaar na vestiging gemiddeld 59% van de meerderjarige statushouders een bijstandsuitkering ontvangen. Na 5 jaar is dat gedaald naar gemiddeld 44% (Onderzoek en Statistiek Almere). Bovendien blijkt dat inburgeren binnen 3 jaar een knelpunt is en dat de slagingspercentages zorgelijk zijn (gegevens DUO). Daarom is het van groot belang dat wij het in Almere samen met de partners zodanig organiseren dat de statushouder, na koppeling aan de gemeente, zo snel mogelijk kan starten met inburgeren (inclusief de Nederlandse taal leren), werken en participeren. Niet langer volgtijdelijk de acties in gang zetten, maar gelijktijdig en zo snel mogelijk. Het liefst wanneer de statushouder nog op het asielzoekerscentrum verblijft. In het programmaplan Van vluchteling naar Almeerder wordt per leefgebied (wonen, integratie, participatie, gezondheid, welzijn, sport en onderwijs) op elkaar aansluitende complementaire trajecten aan de statushouder aangeboden, zodat hij gestimuleerd wordt om binnen zijn mogelijkheden zo snel mogelijk een plan te ontwikkelen voor zijn integratie, participatie en economische zelfstandigheid. Uitgangspunten van alle partijen in Almere zijn: Ervoor zorgen dat statushouders op maat begeleid en ondersteund worden zodat zij zo snel mogelijk hun eigen weg kunnen vinden in Almere en van start gaan met hun integratie- en participatieproces; Een statushouder heeft als nieuwe Almeerder dezelfde rechten en plichten; Van statushouders wordt verwacht dat zij - zo vroeg mogelijk in het proces en passend bij hun capaciteiten en achtergrond - starten met het werken aan het opbouwen van een nieuw bestaan (economische onafhankelijkheid); Het maatschappelijk draagvlak en de solidariteit moeten behouden blijven in de stad, daarom worden er voor statushouders dezelfde dingen gedaan als voor andere (nieuwe) Almeerders. De ambities zijn: 1. In 2016 heeft huisvesting van statushouders hoge prioriteit. We willen de achterstand met betrekking tot de taakstelling wegwerken en ervoor zorgen dat Almere vanaf 2017 voldoet aan haar wettelijke taakstelling; 1. Brief van 27 november 2015 van de minister van SZW aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal. Integratie en participatie van vergunninghouders. Kenmerk: , p. 5. 3

5 2. Talenten van leerplichtige statushouders worden optimaal benut. De overgang naar het reguliere onderwijs is goed geborgd en zij krijgen dezelfde kansen en hebben dezelfde verplichtingen als andere Almeerders; 3. De fysieke en psychische gezondheid van statushouders is na 3 jaar verbeterd en men weet wat van belang is voor zichzelf en zijn naaste omgeving om dit duurzaam op peil te houden; 4. Alle statushouders - die zich vanaf 1 januari 2015 hebben gevestigd in Almere zijn na 3 jaar voldoende taalvaardig om te participeren in de samenleving (sociaal en economisch (werk, vrijwilligerswerk, opleiding, etc.)); 5. Extra kwetsbare groepen (zie paragraaf 3.5) - binnen de algemene groep van statushouders - worden tijdig geïdentificeerd en worden indien nodig veiligheid en professionele hulp geboden. Zodat zij zich na verloop van tijd meer geaccepteerd en veilig voelen en in staat zijn om een sociaal netwerk op te bouwen en te kunnen integreren en maatschappelijk participeren in Almere. Acties 2016 per leefgebied: (zie ook hoofdstuk 3 programmaplan) Om de ambities te kunnen waarmaken is het van belang dat de gemeente de statushouder snel in beeld heeft (en houdt) en samen met partners in de stad investeert in een sluitende integratie aanpak op de leefgebieden: wonen, integratie-inburgering-participatie, gezondheid-welzijn-sport en onderwijs. Een integrale en sluitende aanpak is de sleutel tot duurzame integratie, participatie, zelfstandigheid en gezondheid van de statushouder. Van belang hierbij zijn snelheid, maatwerk, op elkaar aansluitende en complementaire trajecten en een intensieve samenwerking tussen de gemeente (klantmanagers en sociale wijkteams), de sociale partners, woningcorporaties, onderwijs en ondernemers. Voorwaarde is dat de basis op orde is en dat de (maatschappelijke) begeleiding zodanig is vormgegeven dat de statushouder gestimuleerd wordt om binnen zijn mogelijkheden aan de slag te gaan. Om zo een nieuw bestaan op te bouwen en te integreren. Acties 2016 (voor acties zie hoofdstuk 3 programmaplan) A. Leefgebied overstijgend: - Organiseren van voldoende incidentele en structurele capaciteit voor inschrijving, registratie en begeleiding van statushouders; - Organiseren van een sluitende integratie keten, integrale intake en assessment om meer efficiency, effectiviteit en maatwerk te genereren; - Realiseren van voldoende (professionele) tolken; randvoorwaarde om een goed beeld te kunnen vormen van de statushouders en maatwerk te kunnen leveren; - Investeren in het ontwikkelen van culturele sensitiviteit bij in- en externe medewerkers zodat zo min mogelijk door onwetendheid vanuit vooroordelen wordt gehandeld en signalen niet tijdig worden opgepikt of onjuist worden geïnterpreteerd. B. Wonen: - Acties gericht op het toevoegen van woningvoorraad; - Acties gericht op transformeren van leegstaand (zorg)vastgoed tot (on)zelfstandige wooneenheden inclusief begeleiding; - Acties gericht op het uitbreiden van het huursegment met particuliere verhuurders. C. Inburgering, werk en participatie: - Collectieve pré- inburgering trajecten starten, bij voorkeur al op het moment dat de - aan Almere gekoppelde - statushouder nog in het azc verblijft; - Maatschappelijke begeleiding doorontwikkelen en uitbreiden met oriëntatie op de maatschappij, rechtswaarden en arbeidsmarkt; - Pilots starten voor leer-werk-trajecten; - Intensieve begeleiding voor bijstandsgerechtigden ook toepasbaar maken voor statushouders. D. Gezondheid, welzijn en sport: - Organiseren van een sluitende aanpak voor statushouders die zorg nodig hebben inclusief een goede overdracht van azc naar Almere en een duidelijk aanspreekpunt in de wijken; - Samen met partners in de stad voorlichtingsmateriaal en bijeenkomsten ook passend en toegankelijk maken voor statushouders; - Activiteiten organiseren waardoor sport- en welzijnsactiviteiten ook zichtbaar en toegankelijk worden voor statushouders; E. Onderwijs: - Zorgdragen voor voldoende lokalen en middelen zodat ondanks de toename van het aantal leerplichtige vluchtelingen in de stad binnen 72 uur na aankomst in Almere Passend Onderwijs verleend kan worden aan leerplichtigen van 4-18 jaar; 4

6 - Onderzoeken mogelijkheden van voor- en vroegschoolse educatie voor 2-4 jarigen met verblijfsstatus in azc, zodat zij na vestiging in Almere meteen kunnen instromen in het reguliere onderwijs; - Pilot starten met het Taalcentrum, waarbij zowel de kinderen als hun ouders taalles krijgen. Financien: Eind april 2016 is het uitwerkingsakkoord Verhoogde Asielinstroom gesloten tussen het Rijk en de VNG. Uitgangspunt blijft ook bij dit akkoord dat de overheden passende en realistische maatregelen treffen, waarbij de kosten voor de maatschappij zo beperkt mogelijk blijven en het draagvlak en de solidariteit in de samenleving wordt behouden en bestendigd. De afspraken in dit uitwerkingsakkoord hebben betrekking op de gevolgen voor gemeenten door de extra toename van statushouders en de druk op gemeenten om de achterstanden uit 2015 weg te werken en de toestroom in 2016 adequaat op te vangen. Hierdoor zullen de financiële gevolgen voor gemeenten vooral in 2016 en 2017 hun beslag krijgen, omdat in deze jaren de meeste statushouders zich vanuit de azc's zich zullen gaan vestigen in de gemeenten. De budgettaire gevolgen van dit akkoord zullen daarom vooral hun beslag krijgen in de jaren 2016 en 2017, waarbij wel geldt dat sommige zaken al in 2015 zijn gaan spelen en anderen een uitloop hebben in Om de inzet van Almere op de duurzame integratie van vluchtelingen ook bij hogere aantallen op peil te kunnen houden, zullen de kosten in de jaren meer toenemen dan tot nu toe geraamd is. Dit komt door het stijgende aantal vluchtelingen, waardoor het aantal statushouders wat aan Almere gekoppeld wordt ook verder zal toenemen. Om de wettelijke basistaken adequaat te kunnen blijven uitvoeren is het van belang dat er voldoende middelen zijn. Voor een deel zal het Rijk Almere compenseren voor de toename van het aantal statushouders dat aan de stad gekoppeld is. Ondanks het uitwerkingsakkoord wat eind april 2016 gesloten is tussen het Rijk en de VNG, is op dit moment nog niet volledig duidelijk wat er aan structurele middelen van het Rijk beschikbaar zullen worden gesteld aan de gemeenten. Bovendien is de looptijd van dit akkoord 2 jaar, waardoor de financiële ramingen vanaf 2018 pm zijn opgenomen. In 2016 zijn er middelen nodig voor onvoorziene, onvermijdbare en onontkoombare kosten, anders is de kans groot dat er - door de snelle toename van het aantal vluchtelingen - knelpunten in de uitvoering van de wettelijke basistaken zullen ontstaan bij de leefgebieden wonen, onderwijs en werk en participatie. Daarnaast is het van belang dat op korte termijn in Almere nieuw beleid wordt ontwikkeld en geïmplementeerd. In dit plan wordt onderscheid gemaakt in wat moet en wat nodig is. Wat moet betreft het wettelijk basispakket, voor zover daar op korte termijn knelpunten in de uitvoering te verwachten zijn. Wat nodig is betreft het nieuwe urgente beleid wat in 2016 en in de jaren daarna ontwikkeld en geïmplementeerd moet worden. De incidentele lasten en baten van het noodzakelijk basispakket zullen bij de Voorjaarsnota worden ingediend. De mogelijke structurele effecten van het basispakket en het urgente nieuwe beleid zullen bij de programmabegroting inzichtelijk worden gemaakt. Uit onderstaande tabel blijkt dat het uitwerkingsakkoord Verhoogde Asielinstroom op totaalniveau per saldo zorgt voor voldoende dekking voor de uitvoering van dit programma. Er zullen daarentegen binnen de leefgebieden beleidskeuzes gemaakt moeten worden om de totale middelen te kunnen toedelen (inclusief actualisatie op basis opgedane ervaringen in 2016). In meerjaren verband zijn de lasten vanaf 2018 pm opgenomen omdat het uitvoeringsakkoord een looptijd van 2 jaar heeft. 5

7 Totaal overzicht baten en lasten basispakket (zie ook paragraaf 6.2) Basispakket (incl. randvoorwaardelijk) Totaal (incidenteel & structureel) Totaal (structureel) Lasten A. Wonen D. Onderwijs E. Werk & Participatie I. Leefgebied overstijgend Totaal Baten GEMEENTEFONDS (septembercirculaire 2015) GEMEENTEFONDS (extra middelen decentralisatie) WONEN - - ONDERWIJS (w.o. bekostiging voortgezet onderwijs) pm pm ONDERWIJS (reserve Onderwijs LeerPakketten) WERK & PARTICIPATIE (toenemend beroep bijstand tabel 3 NJN - BUIG) WERK & PARTICIPATIE (integratie en participatie vergunninghouders) WERK & PARTICIPATIE (ESF-programma re-integratie vluchtelingen) WERK & PARTICIPATIE (taskforce werk en integratie) WERK & PARTICIPATIE (rijksmiddelen bijzondere bijstand - via GF progr.13) LEEFGEBIED OVERSTIJGEND (maatschappelijke begeleiding 1000,- basis via COA) Gemeentelijke bijdrage via gemeentefonds, OAB, BUIG, Re-Integratie, enz. - - Totaal Saldo baten en lasten Saldo Conclusie: Bij een stijgend aantal vluchtelingen is snelle integratie belangrijk voor het behoud van het draagvlak en de solidariteit. Het huidige vluchtelingenbeleid moet daarom worden aangepast aan de huidige tijd, want teveel statushouders spreken na 5 jaar nog geen Nederlands, zijn niet ingeburgerd, niet aan het werk en hebben gezondheidsproblemen. Daarom is het belangrijk dat wij in Almere het zo gaan organiseren dat de statushouder - na koppeling aan de gemeente zo snel mogelijk kan starten met inburgeren, de Nederlandse taal leren, onderwijs volgen en participeren. Waar mogelijk willen wij in Almere hier zelfs al mee aan de slag gaan als de statushouder die aan Almere gekoppeld is - nog in het azc verblijft. 6

8 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Opgave Bestuurlijk kader Doelgroepen en verantwoordelijkheden Uitgangspunten Ambities Leeswijzer Inschrijven, activeren en participeren Inleiding Korte beschrijving huidige situatie Beschrijving gewenste situatie Acties Aanpak leefgebieden Inleiding Basis op orde Wonen Inburgeren Gezondheid, welzijn en sport Onderwijs Werk en Participatie Strategische thema's Landelijke thema s samen met VNG, G4, G Sociale-impact-analyse Figuur 10 Overzicht bestuurlijke tafels Regionale samenwerking Veiligheid Communicatie Organisatie en verantwoording Inleiding Kritische succesfactoren Samenstelling programma organisatie (figuur 11)

9 5.4 Verantwoording bestuurlijke en ambtelijke opdrachtgevers Betrokkenheid partners Betrokkenheid burgers Financiën Inleiding Voorjaarsnota 2016: basispakket statushouders (Wat moet) Programmabegroting: urgent nieuw beleid (Wat nodig is) Bijlagen Feiten en cijfers over statushouders in Almere Beschrijving huidige contactmomenten Projectplan integratie statushouders in Almere Haven (zie ook paragraaf 3.4.3)

10 1. Inleiding 1.1 Aanleiding De komst van vluchtelingen naar Almere is niet nieuw. Sinds begin 2000 is er een asielzoekerscentrum (azc) in Almere en tot 2012 vestigen zich jaarlijks gemiddeld zo'n 200 statushouders in Almere (zie figuur 1). Door de huidige en verwachte hoge aantallen vluchtelingen die asiel aanvragen in Nederland, zal het aantal statushouders in de komende jaren blijven toenemen. Om ervoor te zorgen dat dit niet ten koste gaat van de solidariteit en het draagvlak in Nederland, is het van belang dat deze mensen zich snel thuis voelen, maar ook zo snel mogelijk integreren en participeren in de samenleving. De toename van het aantal vluchtelingen met en zonder verblijfsstatus is ook duidelijk merkbaar in Almere. 1 In de zomer van 2014 heeft het COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers) de gemeente toestemming gevraagd om het asielzoekerscentrum (azc) structureel uit te breiden met 600 plaatsen, tot 1400 in totaal; 2 In het najaar van 2015 heeft het COA bij de gemeente een aanvraag ingediend om op de kavel bestemd voor de uitbreiding van het azc voor de periode van maximaal een jaar noodopvang te realiseren. In de noodopvang zullen vanaf mei 2016 maximaal 480 vluchtelingen opgevangen worden; 3 In 2016 zullen ongeveer 31 alleenstaande minderjarige vreemdelingen met een verblijfsstatus gehuisvest worden in leegstaand vastgoed van Vitree, waar ze ook 24/7 begeleiding zullen krijgen van deze zorginstelling; 4 Sinds 2013 stijgt het aantal statushouders dat volgens de wettelijke taakstelling aan Almere gekoppeld is. Van het totale aantal statushouders in Nederland wordt volgens een landelijke verdeelsleutel 1,16% gekoppeld aan Almere. In 2015 hebben 423 statushouders zich nieuw gevestigd in Almere (zie figuur 1). Sinds 2015 heeft Almere een achterstand opgelopen met het huisvesten van aan Almere gekoppelde statushouders. Ongeveer 181 statushouders (restant taakstelling van 2015) wachten sinds 2015 nog op een woning. Voor de eerste helft van 2016 bedraagt de wettelijke taakstelling 413 ( ). Zie verder hoofdstuk 3, paragraaf wonen Nieuwe statushouders in Almere (ingeschreven in BRP Almere gedurende jaar voorafgaand aan peildatum) Ingeschreven elders in Almere Ingeschreven op AZC Almere Totaal Figuur 1 Bron: Onderzoek en Statistiek Almere 9

11 Feiten over nieuwe instroom statushouders naar Almere (2015): (Zie ook figuur 2 en 3 en bijlage 7.1.). 1. Iets meer (57%) mannen dan vrouwen; 2. Een derde van de statushouders is minderjarig; 3. Bijna de helft (44%) is alleenstaand, wel moet de gemeente rekening houden met nareizigers (gezinshereniging). Per persoon komt er gemiddeld 1 persoon als nareiziger later naar Nederland. De nareizigers tellen mee voor de taakstelling; 4. Tegenwoordig is ongeveer de helft van de statushouders afkomstig uit Syrië. Het opleidingsniveau is vergelijkbaar met het niveau van Nederlanders. Een ander groot deel van de overige helft van de statushouders komt uit Eritrea. Hier is het opleidingsniveau over het algemeen erg laag; 5. In de eerste 5 jaar na vestiging in Almere heeft gemiddeld 59% van de meerderjarige statushouders een bijstandsuitkering of krijgt inkomensondersteuning. Na 5 jaar is dat gedaald naar gemiddeld 44%; 6. Inburgeren binnen 3 jaar is een knelpunt, bovendien zijn de slagingspercentages zorgelijk. Hiervan zijn alleen landelijke cijfers bekend omdat inburgeren valt onder de verantwoordelijkheid van het Rijk (DUO), zie hiervoor figuur 5 in hoofdstuk 3; 7. Ongeveer de helft van het aantal statushouders in Almere verwerft na 5 jaar en na het slagen voor het inburgeringsexamen - het Nederlanderschap (dit is niet verplicht). Figuur 2 10

12 Figuur Opgave De gemeente speelt een cruciale rol bij de begeleiding van statushouders en de toegang tot woonruimte, voorzieningen en werk. Het is van belang dat in de beleidskeuzes zowel rekening wordt gehouden met de behoeften van de statushouder als aandacht is voor het behoud van draagvlak in de stad. Daarom is maatwerk bieden en het snel in beeld krijgen van de statushouder heel belangrijk. Alleen zo kunnen we de statushouder op weg helpen, zodat hij zich na uiterlijk 3 jaar zelf kan redden. Om dit te realiseren is het van belang dat de gemeente nauw samenwerkt met de betrokken sociale partners, woningcorporaties en ondernemers in de stad en maatwerk levert bij de registratie processen en op alle leefgebieden. De 6 leefgebieden die wij onderscheiden zijn: wonen; taal, inburgering en integratie; zorg, welzijn en sport; onderwijs en werk en participatie. De verwachting is dat wij in de komende 3 jaar rekening moeten houden met een wettelijke taakstelling van rond de 560 statushouders per jaar, dat is exclusief nareizigers. (zie figuur 4) Koppeling statushouders 2016 tot 2019 aan Almere Bij instroom landelijk 466 Bij instroom landelijk 582 Bij instroom landelijk Figuur 4 Bron: Onderzoek en Statistiek Almere 11

13 1.3 Bestuurlijk kader 1. Bestuursakkoord Verhoogde Asielinstroom, VNG en Rijk, 27 november In 2016 wordt het akkoord geëvalueerd en zullen in het tweede kwartaal opnieuw concrete afspraken gemaakt worden tussen het Rijk en de VNG; 2. Huisvestingswet, op grond van deze wet zijn Nederlandse gemeenten verplicht om de door het Rijk/IND erkende vluchtelingen te huisvesten, 4 juni 2014 en de Almeerse huisvestingsverordening; 3. Wet inburgering, iedere statushouder is zelf verantwoordelijk voor het volgen van cursussen en het doen van de bijbehorende examens. Staatsexamen NT2 niveau en het examen Kennis van de Nederlandse Maatschappij (KNM), 1 januari 2013 en wijzigingen 1 januari 2014 en in 2015 is daar nog het onderdeel Oriëntatie Nederlandse Arbeidsmarkt (ONA) aan toegevoegd. Het bevat 8 onderwerpen: beroepenoriëntatie, realistisch beroepsbeeld, jouw eigenschappen kennen, beroepskansen, beroepscompetenties verwerven, netwerk opbouwen, werk vinden en werk cultuur; 4. Wet passend onderwijs, wijziging van enkele onderwijswetten vanwege de herziening van de organisatie en financiering van de ondersteuning van leerlingen in het (speciaal) BO, (speciaal) VO en beroepsonderwijs. Schakelklassen vallen onder het passend onderwijs, 11 oktober 2012; 5. Verordening leerlingenvervoer, gemeente Almere. Wordt in Almere ook ingezet voor het vervoer van leerplichtige statushouders naar de schakelklassen in het basis- en voortgezet onderwijs; 6. Daarnaast gelden de algemene wettelijke kaders zoals de Zorgwet, de Participatiewet, de Leerplichtwet en de Vreemdelingenwet. 1.4 Doelgroepen en verantwoordelijkheden Wie is de vluchteling? Vluchtelingen zijn bijzondere migranten. Het is een heterogene groep met verschillende culturen, sociale achtergronden en levensverhalen. Vanaf het moment dat zij in Nederland komen, krijgen zij te maken met dezelfde uitdagingen: wel of niet kunnen blijven, de taal leren, andere normen en waarden en het veelal niet geldig of passend zijn van diploma's en werkervaring. Daarbij komt dat de (onverwachte) migratie vaak geen vrijwillige keuze is, waardoor mensen door omstandigheden zijn losgerukt uit hun vertrouwde omgeving en sociale netwerk. Bovendien worden zij onderweg vaak aan vele gevaren blootgesteld. Op het moment dat zij in Nederland komen, moeten zij hun leven weer opbouwen terwijl hun hele vertrouwde basis ontwricht is. Tegelijkertijd zijn vluchtelingen vaak als geen ander gemotiveerd om een nieuwe toekomst op te bouwen. Hoop en toekomstperspectief stimuleren de creativiteit en eigen kracht en verlichten de zwaarte en druk van het verleden. Het is daarbij van essentieel belang dat zij zich zo snel mogelijk kunnen oriënteren op de samenleving, zodat zij opnieuw een sociaal netwerk kunnen opbouwen. De vluchtelingen zijn gebaat bij hulp die gericht is op een goede start in het nieuwe land. Welke overheid is wanneer verantwoordelijk? (Zie ook figuur 5). 1 Noodopvang; De vluchteling doorloopt een aantal fasen nadat hij geregistreerd is bij één van de aanmeldcentra in Nederland (centrale ontvangstlocatie; COL). Allereerst komt hij terecht in de noodopvang. Dit is het stadium dat vooraf gaat aan de asielprocedure in het azc. Deze vorm van opvang is ontstaan doordat er onvoldoende plekken zijn in de huidige azc's in Nederland. Het COA is verantwoordelijk en zorgt voor bed, bad, brood, zorg en onderwijs aan leerplichtige kinderen. De gemeente moet toestemming verlenen voor een passende tijdelijke locatie. De vluchteling heeft in de noodopvang beperkte vrijheden, geen privacy en verblijft in paviljoens of leegstaand vastgoed (overheidsgebouwen, verzorgings- of verpleeghuizen). Hij heeft vaak weinig bezittingen, kan niet zelfstandig gebruik maken van het openbaar vervoer en (vrijwillige) activiteiten ontplooien. Omdat de IND - door de flinke toename van het aantal vluchtelingen - inmiddels een achterstand heeft opgelopen, verblijft de vluchteling gemiddeld 3-6 maanden in de noodopvang voordat er een plek in de reguliere opvang (azc) is. 2 Azc: In de procesopvanglocatie (POL) start de asielprocedure. Indien de vluchteling een verblijfstatus krijgt of moet starten met een verlengde asielprocedure, stroomt hij door naar het azc. In deze fase zijn de IND en het COA verantwoordelijk. De vluchteling krijgt meer vrijheden en heeft toegang tot de voorzieningen van het azc en krijgt ook leefgeld. De vluchteling mag ook maximaal 24 weken per jaar werken en kan met hulp van vrijwilligers starten met taallessen en het oriënteren op de Nederlandse samenleving. De verlengde asielprocedure duurt gemiddeld zo'n 6-9 maanden. 12

14 Als de vluchteling 6 maanden in het azc woonachtig is, en nog geen verblijfsstatus heeft of nog niet gehuisvest is in een gemeente, wordt hij op het adres van het azc ingeschreven in de BRP van de gemeente waar het azc gevestigd is. 3 Koppeling aan gemeente: Op het moment dat de IND de asielaanvrager formeel erkent als vluchteling, krijgt hij een verblijfsvergunning voor 5 jaar en wordt hij door het COA gekoppeld (toegewezen) aan een gemeente om zich te vestigen. De criteria voor koppeling aan een gemeente zijn: woont er familie in de eerstegraad in de gemeente (ouder versus minderjarig kind), geworteld in de gemeente (vaak in het geval van een gezin met schoolgaande kinderen of door werk >6 maanden en minimaal 20 uur per week) of gezondheidsredenen waardoor de statushouder in de buurt van bepaalde gezondheidszorgvoorzieningen moet wonen of in een aangepaste woning. Werkervaring en opleiding zijn tot op heden geen harde criteria voor koppeling aan een gemeente. De statushouder vestigt zich in de gemeente en kan nu starten met het opbouwen van zijn nieuwe bestaan. Op het moment dat de statushouder gekoppeld is aan de gemeente, zijn wij als lokale overheid verantwoordelijk voor de registratie, huisvesting, toegang tot voorzieningen en maatschappelijke begeleiding van de statushouder (zie verder hoofdstuk 2). 4 Bed, bad en brood: Indien de IND de asielaanvrager niet formeel erkent als vluchteling heeft hij geen recht om in Nederland te blijven. De Dienst Terugkeer en Vertrek (Ministerie van Veiligheid en Justitie) is verantwoordelijk voor de uitvoering van het terugkeerbeleid. Vaak is het zo dat de uitgeprocedeerde asielzoeker niet terug wil of kan naar het land van herkomst. Zij verdwijnen in de illegaliteit of komen op straat te staan. Om te voorkomen dat gemeenten geconfronteerd worden met een flinke toename van het aantal dak- en thuislozen, is als tijdelijke maatregel de bed, bad en brood regeling ingesteld. Momenteel wordt tussen het Rijk en de VNG onderhandeld over een duurzame en humane oplossing. Almere kan maximaal aan 12 mensen bed, bad en brood verstrekken. Het Leger des Heils voert de regeling uit en krijgt per persoon per nacht 30 euro van de gemeente. Figuur 5 Bron: COA 1.5 Uitgangspunten Bij een stijgend aantal vluchtelingen is snelle integratie belangrijk voor het behoud van het draagvlak in de stad. Het huidige vluchtelingenbeleid moet daarom worden aangepast aan de huidige tijd, want teveel statushouders spreken na 5 jaar nog geen Nederlands, zijn niet ingeburgerd en nog niet aan het werk. 13

15 Daarom is het belangrijk dat wij in Almere samen met de partners in de stad het zo gaan organiseren dat de statushouder - na koppeling aan onze gemeente zo snel mogelijk kan starten met inburgeren, de Nederlandse taal leren, onderwijs volgen en participeren. Waar mogelijk willen we hier zelfs al mee aan de slag gaan als de statushouder nog in het azc verblijft. Uitgangspunten hierbij zijn: 1 Ervoor zorgen dat statushouders op maat begeleid en ondersteund worden zodat zij zo snel mogelijk hun eigen weg kunnen vinden in Almere en van start gaan met hun integratie- en participatieproces; 2 Een statushouder heeft als nieuwe Almeerder dezelfde rechten en plichten; 3 Van statushouders wordt verwacht dat zij - zo vroeg mogelijk in het proces en passend bij hun capaciteiten en achtergrond - starten met het werken aan het opbouwen van een nieuw bestaan (economische onafhankelijkheid); 4 Het maatschappelijk draagvlak en de solidariteit moeten behouden blijven in de stad, daarom worden er voor statushouders dezelfde dingen gedaan als voor andere (nieuwe) Almeerders. 1.6 Ambities In dit programmaplan staat de statushouder centraal omdat de gemeente daar primair verantwoordelijk voor is. De vluchteling met en zonder verblijfsstatus maakt onderdeel uit van dit plan, voor zover het in het kader van het activeren, integreren en participeren van de vluchteling gewenst is om al in het azc in Almere te starten met taallessen, oriëntatie op de Nederlandse rechtswaarden en opleidings- en werkervaringstrajecten. Een integrale en sluitende aanpak is de sleutel tot duurzame integratie, participatie, zelfstandigheid en gezondheid van de statushouder. Van belang hierbij zijn maatwerk, op elkaar aansluitende en complementaire trajecten en een intensieve samenwerking. Zowel binnen de gemeente als tussen gemeente, sociale partners, woningcorporaties, onderwijs en ondernemers. Voorwaarde is dat de basis op orde is en multidisciplinair wordt samengewerkt. De begeleiding is zodanig vormgegeven dat de statushouder altijd zelf verantwoordelijk blijft voor zijn eigen integratie en participatie proces. De ambities zijn: 1. In 2016 heeft huisvesting van statushouders hoge prioriteit. We willen de achterstand met betrekking tot de taakstelling wegwerken en vanaf 2017 voldoet Almere jaarlijks aan haar wettelijke taakstelling; 2. Talenten van leerplichtige statushouders worden optimaal benut, de overgang naar het reguliere onderwijs is goed geborgd en zij krijgen dezelfde kansen en hebben dezelfde verplichtingen als andere Almeerders; 3. De fysieke en psychische gezondheid van statushouders is na 3 jaar verbeterd en men weet wat van belang is voor zichzelf en zijn naaste omgeving om dit duurzaam op peil te houden; 4. Alle statushouders - die zich vanaf 1 januari 2015 hebben gevestigd in Almere zijn na 3 jaar voldoende taalvaardig om te participeren in de samenleving (sociaal en economisch (werk, vrijwilligerswerk, opleiding, etc.)); 5. Extra kwetsbare groepen - binnen de algemene groep van statushouders - worden tijdig geïdentificeerd en indien nodig veiligheid en professionele hulp geboden. Zodat zij zich na verloop van tijd meer geaccepteerd en veilig voelen en in staat zijn om een sociaal netwerk op te bouwen en te kunnen integreren en maatschappelijk kunnen participeren in Almere. 1.7 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt het gewenste registratie- en begeleidingsproces beschreven en wordt inzichtelijk wat vooral behouden moet blijven en wat verbetering, versnelling of vernieuwing behoeft om bij de gewenste situatie uit te komen. In hoofdstuk 3 zullen ambities en korte en lange termijn acties per leefgebied beschreven worden. De acties voor 2016 betreffen activiteiten die noodzakelijk en urgent zijn. De acties voor zijn zaken die doorlopen of die wij graag willen realiseren in Almere. In hoofdstuk 4 zullen strategische thema's als lobby, regionale samenwerking en communicatie vertaald worden in concrete speerpunten. In hoofdstuk 5 wordt stilgestaan bij de ambtelijke, bestuurlijke en politieke organisatie aspecten rondom het programma vluchtelingen. Tot slot zullen in hoofdstuk 6 voor zover mogelijk voor 2016 de (extra) kosten inzichtelijk gemaakt en geraamd worden. Deze kosten zijn gerelateerd aan de activiteiten die moeten en nodig zijn in De kosten voor worden meegenomen in de programmabegroting. 14

16 2. Inschrijven, activeren en participeren 2.1 Inleiding Het registratie- en begeleidingsproces van statushouders die gekoppeld zijn aan Almere is niet nieuw. Sinds begin 2000 heeft de gemeente hier veel ervaring mee opgedaan. Maatwerk leveren is al jaren het uitgangspunt, alleen is niet goed inzichtelijk te maken wat het effect is geweest van de inspanningen van de gemeente op de integratie van de statushouder in Almere. Uit diverse landelijke bronnen, maar ook uit het bijstandsgebruik in Almere (zie figuur 3) blijkt dat inburgeren en participeren niet vanzelf gaat en dat taal een zeer belangrijke voorwaarde is voor participatie. Tot op heden was specifiek beleid voor statushouders niet noodzakelijk. Dat kwam omdat er jaarlijks maximaal 200 statushouders aan Almere werden gekoppeld. Inmiddels is dat aantal voor 2016 verdrievoudigd en moeten wij in de komende jaren rekening houden met minimaal een verdubbeling van het aantal statushouders. Om het draagvlak en de solidariteit in de stad te kunnen behouden, is het van belang dat de statushouder zo snel mogelijk op zijn niveau meedoet in de stad (Zie ook hoofdstuk 1). Het is heel belangrijk dat de gemeente inzicht heeft in alle processtappen, de statushouder snel in beeld heeft (en houdt) en aanspreekt op zijn eigen verantwoordelijkheid en samen met partners in de stad investeert in een sluitende integratie-aanpak. In dit hoofdstuk wordt eerst de huidige situatie beschreven. Daarna wordt belicht wat anders moet om bij de gewenste situatie uit te kunnen komen. 2.2 Korte beschrijving huidige situatie Binnen de huidige processen vinden activiteiten van de gemeente en externe partners vooral volgtijdelijk plaats. Nadat bekend is dat iemand zich in Almere zal vestigen (fase 1) regelt de gemeente woonruimte en inkomen (fase 2). De (maatschappelijke) begeleiding van de statushouder start op het moment dat passende woonruimte is gevonden en de aanvraag voor de noodzakelijke inkomensvoorziening in behandeling is genomen. De maatschappelijke begeleiding van de statushouder wordt de eerste 6 maanden verzorgd door een vrijwilliger van Vluchtelingenwerk en daarna nog 3 maanden door een vrijwilliger van de VMCA. Zie voor de verdere beschrijving van de huidige situatie bijlage 7.2. Huidige processtappen statushouders in fasen Fase 1: Koppeling statushouder aan de gemeente Almere; Fase 2: Regelen woonruimte en inkomen; Fase 3: Verhuizing; Fase 4: Integratie in Almeerse samenleving; Fase 5: Naturalisatie (optioneel). 15

17 2.3 Beschrijving gewenste situatie 1. Asielzoeker in AZC Almere Statushouder van uit ander AZC COA + Vluchtelingenwerk 2. Uitvoeren 1e intake: profiel leefgebieden Status verkregen + vestiging in Almere Statushouder 3. Participeren AZC gemeente 15. Warme overdracht door huidige gemeente aa 4. 6 maanden in AZC Statushouder 5. Inschrijven in BRP Multidisciplinair Team 16. Welkom + 1e intake Status verkregen < 6 maanden Multidisciplinair Team 7. Warme overdracht aan vestigingsgemeente vestiging buiten Almere 6. Status verkregen vestiging in Almere Multidisciplinair Team 8. Welkom + 2e intake Statushouder 9. (Voortzetten) Activering/participatie Multidisciplinair Team 10. Start zoeken woning Geschikte woonruimte gevonden Burgerzaken 12. Adreswijziging BRP Statushouder 11. Ondertekening huurcontract Multidisciplinair Team 13. In gang zetten eventuele inkomensregelingen 14. Vervolg reguliere processen Einde proces Figuur 6, samengesteld door DSD afdeling Bedrijfsvoering David Hoog 16

18 Eerste 6 maanden: 1. Asielzoeker komt aan in azc Almere Na een eerste opvang op de centrale ontvangstlocatie (col) en de proces opvanglocatie (pol) wordt de vluchteling opgenomen in het azc op de Engelse Mijl in Almere. Hij krijgt hier informatie over hoe hij kan starten met het leren van de taal en de oriëntatie op de Nederlandse rechtswaarden en hij wordt op weg geholpen om zich te oriënteren op zijn eigen toekomst. 2. Uitvoeren 1 e intake: profiel leefgebieden In combinatie met de start voorinburgering voeren een begeleider van het COA en van Vluchtelingenwerk een 1 e intakegesprek met de vluchteling. Dit gesprek is gericht op activering en participatie. Een profiel wordt opgesteld dat raakt aan de 5 leefgebieden en dit wordt geregistreerd in een cliëntvolgsysteem (CVS)/ app. De gemeente heeft toegang tot dit systeem en/ of de vluchteling kan zijn profiel via de app openstellen voor partners in de stad en regio. Binnen de gemeente wordt samengewerkt in een multidisciplinair team. Dit team bestaat uit specialisten op de verschillende leefgebieden (medewerker burgerzaken, werkmakelaar/ Job coach, klantmanager zorg, inkomensconsulent, medewerker wijkteam, consulent en accounthouder, etc.). Het idee is dat het COA de frontoffice vormt en de gemeente de backoffice. 3. Participeren Op basis van het profiel nodigt een specialist uit het multidisciplinair team de vluchteling uit voor een gesprek. In dit gesprek wordt bekeken hoe de vluchteling gedurende zijn verblijf in het azc zou kunnen participeren middels vrijwilligerswerk of arbeidsmatige dagbesteding. 4. Vanaf 6 maanden in het azc: Taal, inburgeren en werk Wanneer de vluchteling 6 maanden in het azc verblijft, dient hij verplicht te worden ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP) van de gemeente op wiens grondgebied het azc zich bevindt. Hij mag jaarlijks maximaal 24 weken betaald aan het werk (UWV verstrekt een tewerkstellingsvergunning). In geval van vrijwilligerswerk toetst het UWV of de aard van de werkzaamheden valt onder vrijwilligerswerk. 5. Inschrijven BRP De specialist Burgerzaken binnen het multidisciplinair team bezoekt de vluchteling op het azc en regelt de inschrijving op het vestigingsadres Engelse Mijl 6 in Almere. Hiertoe vult de specialist met de vluchteling de daarvoor bestemde formulieren in en maakt kopieën van de benodigde bescheiden. 6. Status verkregen Een mogelijk resultaat van de algemene asielprocedure is de toekenning van een (tijdelijke) verblijfsstatus. Indien iemand de vluchtelingenstatus binnen 6 maanden verblijf in het azc verkrijgt, dient deze statushouder direct te worden ingeschreven in de BRP. Als iemand de status verkrijgt, krijgt hij te horen of hij zich in of buiten gemeente Almere zal vestigen. Daarnaast kan hij gelijktijdig starten met zijn taal en inburgeringscursus, onderwijsprogramma en/ of werkervaring opdoen. Hiervoor heeft de gemeente Almere samen met partners combinatietrajecten ontwikkeld, zodat de statushouder zich kan binden aan Almere. 7. Vestiging buiten Almere: goede overdracht naar vestigingsgemeente Wanneer de statushouder zich niet in de gemeente Almere duurzaam gaat vestigen, zorgt het multidisciplinair team voor een goede overdracht aan de vestigingsgemeente. Met toestemming van de statushouder wordt zijn profiel overgedragen aan de betreffende gemeente en brengt het team de vestigingsgemeente op de hoogte van eventueel lopende trajecten zodat deze zoveel mogelijk gecontinueerd kunnen worden. Na deze overdracht is het proces voor de gemeente Almere afgesloten. 8. Welkom, 2 e intake Wanneer de statushouder zich in Almere vestigt, organiseert het multidisciplinair team een welkomstbijeenkomst. Op deze dag geven leden van dit team voorlichting over het verdere verloop van het integratie proces. Aan de orde komen het vinden van geschikte woonruimte, (verdere) activering/ participatie, het aanvragen van eventueel benodigde inkomensvoorzieningen, inburgering, taalcursussen, beroepenoriëntatie enz. 17

19 Vanuit het uitgangspunt: de statushouder ontwikkelt een plan om zo snel mogelijk geïntegreerd en economische onafhankelijk te zijn. Op die dag vindt ook een 2 e intake en een assessment plaats om te kijken waar hij staat op de participatieladder en om samen met de statushouder te bepalen wat nodig is om hem desgewenst verder op weg te helpen. Een advies op maat wordt opgesteld en dit wordt gedeeld met de leden van het multidisciplinaire team en de direct betrokken partners in de stad. Indien nodig wordt ter ondersteuning een vrijwilliger (bij voorkeur uit de eigen wijk of buurt) gekoppeld aan de statushouder. Dit maatje kan hem wegwijs maken in de wijk, buurt of stad, introduceren bij (sport)verenigingen en wijkbewoners of ondersteunen bij administratieve processen, als taalmaatje fungeren enz. 9. (Continueren) participatie/ activering: actief houden Op basis van het advies worden samen met de statushouder vervolgstappen gezet en/of een nieuw traject opgestart. Wanneer de statushouder tot nu toe nog niet heeft geparticipeerd, verkent het multidisciplinair team samen met de statushouder en partner de mogelijkheden. Zoveel mogelijk worden duale trajecten aangeboden, maar de statushouder blijft zelf verantwoordelijk voor zijn integratieproces. 10. Start zoeken woning Het multidisciplinair team start na koppeling van de statushouder aan Almere zo snel mogelijk met het zoeken naar geschikte woonruimte en de statushouder wordt aangemeld bij WoningNet. Samen met de woningcorporaties en de statushouder wordt bekeken welke woning of woonvorm het best passend is. Naast het reguliere woningaanbod zijn diverse alternatieve woonvormen voorhanden, zoals onzelfstandig wonen met meerdere vluchtelingen in één woning, getransformeerd leegstaand vastgoed, tijdelijke woonvoorzieningen, particuliere huurwoningen, enz. Het kan zijn dat de statushouder op eigen kracht geschikte woonruimte heeft gevonden, bijvoorbeeld via vrienden of familie. Zie verder hoofdstuk 3, paragraaf wonen. 11. Ondertekenen huurcontract Wanneer geschikte woonruimte is gevonden, toetst het multidisciplinair team of de woonruimte aan de criteria/ vereisten voldoet. Bij akkoord wordt een datum voor het tekenen van het huurcontract ingepland en wordt indien gewenst in aanwezigheid van een vrijwilliger de huurovereenkomst en voorschriften doorgenomen. 12. Adreswijziging BRP Op de dag dat het huurcontract wordt ondertekend, neemt de medewerker uit het multidisciplinair team contact op met burgerzaken zodat de adreswijziging in het BRP kan worden doorgevoerd. 13. In gang zetten inkomensregelingen Op de dag dat het huurcontract ondertekend wordt, bespreekt een lid van het multidisciplinair team de financiële situatie door met de statushouder. Indien de woning niet gestoffeerd en gemeubileerd opgeleverd wordt, wordt bekeken of er een lening bij de kredietbank moet worden aangevraagd of dat de statushouder zaken zelf kan bekostigen (eigen middelen of via familie of vrienden). Bovendien wordt bekeken of hij aanspraak kan maken op een volledige of aanvullende uitkering Levensonderhoud. Deze zaken zijn al zoveel mogelijk in kaart gebracht tijdens het 2 e intake gesprek. 14. Vervolg reguliere processen Zodra de statushouder eigen woonruimte heeft en eventuele inkomensvoorzieningen zijn geregeld, wordt hij actief gevolgd in het verdere verloop van zijn integratieproces. Samen met de statushouder wordt bepaald wanneer het proces afgerond kan worden, dit is bij voorkeur uiterlijk binnen 3 jaar. 15. Wanneer een statushouder zich in Almere zal gaan vestigen en in een azc in een andere gemeente verblijft, zorgt de huidige vestigingsgemeente voor een goede overdracht aan Almere. Voor zover in beeld, wordt informatie verschaft over het profiel van statushouder op de verschillende leefgebieden en eventuele activiteiten op het gebied van participatie. 16. Na de overdracht van de huidige vestigingsgemeente aan Almere, bezoekt een lid van het multidisciplinair team de statushouder in het azc van de andere gemeente. De medewerker neemt een intakegesprek af waarbij het profiel, de wensen en mogelijkheden worden besproken. 18

20 Verder geeft de medewerker uitleg over de vervolgprocedures. Op basis van het gesprek wordt een adviesrapportage gemaakt. Direct na het gesprek zet de medewerker uit het multidisciplinair team het zoeken naar een geschikte woonruimte in werking. 2.4 Acties 2016 A. Stappenplan ontwikkelen om van de huidige situatie te komen tot de gewenste situatie (waaronder het gaan werken met assessments, het ontwikkelen van een cliëntvolgsysteem en de werkwijze van het multidisciplinaire team bij de afdeling werk en inkomen); B. Organiseren en implementeren van de maatschappelijke begeleiding nieuwe stijl inclusief de participatieverklaring (zie ook paragraaf 3.3); C. Samen met de locatiemanager van het azc Almere en Vluchtelingenwerk zoeken naar oplossingen om eerder te kunnen starten met het op alle leefgebieden in beeld krijgen en houden van de statushouders en vluchtelingen (waarvan voor 80% zeker is dat zij een verblijfsstatus zullen krijgen) die in het azc Almere verblijven. Zodat hij zo snel mogelijk kan starten met duale trajecten gericht op taal, inburgeren, onderwijs en (vrijwilligers)werk; D. Samen met de locatiemanager van het azc Almere onderzoeken wat nodig is om als gemeente meer invloed te kunnen uitoefenen op het spreidingsbeleid en de toewijzingscriteria van het COA; E. Met de Flevolandse gemeenten die ook een azc hebben, verkennen hoe we kunnen zorgen voor een goede overdracht, wanneer statushouders zich niet vestigen in de gemeente waar zij in het azc verblijven, maar zich wel gaan vestigen in een andere Flevolandse gemeente; F. Organiseren dat de interne capaciteit, processen en ICT systemen op orde zijn, zodat wij in de komende jaren adequaat kunnen inspelen op de toename van het aantal statushouders die aan Almere gekoppeld worden; G. Onderzoeken wat de mogelijkheden van de gemeente zijn om de statushouder financieel tegemoet te komen, zodat hij niet start met schulden of betalingsachterstanden en onderzoeken of wij de statushouder met een goed idee kunnen voorzien van financiële ondersteuning. 19

21 3. Aanpak leefgebieden 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de leefgebieden beschreven en uitgewerkt (ambities en acties). De leefgebieden zijn: wonen, inburgeren, zorg-welzijn-sport, onderwijs en werk en participatie. Rond elk leefgebied zullen aan het begin van het tweede kwartaal van 2016 samen met de direct betrokken partners in de stad projecten van start gaan om de korte termijn acties te gaan realiseren. In dit jaar zullen zowel acties met betrekking tot de basistaken van de gemeente als met betrekking tot urgent nieuw beleid gerealiseerd worden. De basistaken van de gemeente omvatten: uitvoering (inschrijven, registreren en inkomensondersteuning regelen), woonruimte beschikbaar stellen, onderwijs verlenen aan leerplichtigen en maatschappelijk begeleiden. Omdat er nu, maar ook in de komende jaren sprake is van een flinke toename van het aantal statushouders, is het van belang dat wij als gemeente samen met de partners in de stad intensief gaan samenwerken en de eigen kracht (het zelf organiserend vermogen) en verantwoordelijkheid van de statushouder als uitgangspunt nemen. De insteek moet net zoals voor iedere Almeerder niet zorgen voor maar zorgen dat worden. De statushouder is vooral zelf aan zet om te zorgen dat hij zo snel mogelijk op zijn niveau gaat meedoen in de stad, wijk of regio. Daarvoor is het nodig dat de statushouder zo snel mogelijk in beeld is bij de gemeente, zodat hij al tijdens zijn verblijf in het azc kan starten met inburgeren, onderwijs en oriëntatie op de Nederlandse maatschappij en de arbeidsmarkt. Daarom gaan wij mede middels een aantal pilots aan de slag met het organiseren van een sluitende integratie keten inclusief duale trajecten, het optuigen van een integrale intake en assessment, het starten met collectieve (pre-)inburgering trajecten in azc en noodopvang en het organiseren van de nieuwe rol van de gemeente bij de maatschappelijke begeleiding. Bovendien is het van belang dat wij de statushouder blijven volgen, zodat wij kunnen monitoren of de interventies van de gemeente en partners effect sorteren (stijgt de statushouder op de treden van de Participatieladder). In de volgende paragrafen wordt het bovenstaande per leefgebied nader uitgewerkt en geconcretiseerd. De acties beschrijven het wat en hoe voor de korte en langere termijn. De acties zullen verder uitgewerkt worden in de verschillende plannen van aanpak, die voor elk leefgebied door de projectleiders zullen worden opgesteld. 3.2 Basis op orde Inleiding In de afgelopen jaren heeft de gemeente geen concreet beleid geformuleerd voor deze doelgroep. Er werd vooral uitvoering gegeven aan de wettelijke taken. Hierdoor is op dit moment niet goed zichtbaar wie bij de gemeente wat doet, wie de regie heeft en wat wij vooral moeten behouden en continueren op dit dossier. Om de statushouder adequaat op weg te kunnen helpen naar een succesvolle integratie, is het van belang dat op alle leefgebieden de basis op orde is. Dit betekent dat allereerst zowel binnen als buiten het stadhuis geïnvesteerd wordt in het ontwikkelen van een sluitende keten (zie ook hoofdstuk 2), maar ook in de kwaliteit van de professionele en vrijwillige begeleiding en hulpverlening. Het is van belang dat de betrokken partijen goed met elkaar samenwerken, afspraken maken over wie de regie heeft, tijdig doorverwijzen en zorgdragen voor een goede doorstroom naar reguliere welzijn-, onderwijs- en werkvoorzieningen. Om een goed beeld te kunnen vormen van de statushouder is het van belang dat de kennis en deskundigheid van de verschillende disciplines zodanig is dat zij bepaalde signalen kunnen oppikken en inschatten en ook goed kunnen doorvragen (uitstellen van oordelen). Met name zorgaanbieders geven aan dat in de huidige opleidingen en trainingen te weinig aandacht is voor het ontwikkelen van culturele sensitiviteit. Hierdoor worden belangrijke signalen niet of te laat opgepikt en wordt door onwetendheid te vaak te snel vanuit vooroordelen geacteerd. Daarnaast moeten begeleiders en hulpverleners - om een compleet beeld te krijgen van de statushouder in het eerste jaar na vestiging in de stad gebruik kunnen maken van gecertificeerde onafhankelijke tolken. Deze zijn in de afgelopen jaren voor het overgrote deel wegbezuinigd. Tenslotte is het van belang dat wij de statushouder na vestiging in Almere in beeld houden en blijven volgen. Alleen dan kunnen wij monitoren wat de statushouder doet om zo snel mogelijk te participeren en hoe effectief de interventies van de gemeente, partners, onderwijsinstellingen en ondernemers zijn. De centrale vraag hierbij is of de statushouder na maximaal 2 jaar zichtbaar gestegen is op de participatie ladder. 20

22 3.2.2 Ambities A. Op 31 december 2017 is de sluitende integratie aanpak volledig operationeel en geïmplementeerd; B. In 2017 heeft 80% van de betrokkenen in de sluitende integratie keten geïnvesteerd in het agenderen en trainen van culturele sensitiviteit; C. In de loop van 2017 kan iedere direct betrokkene in de sluitende integratie keten de eerste 12 maanden na vestiging van de statushouder in Almere fysiek, telefonisch of digitaal gebruik maken van een gecertificeerde onafhankelijke tolk; D. Vanaf 1 januari 2017 is het integratie en participatie proces van de statushouder te volgen in de systemen van de gemeente Acties 2016 A. Inzichtelijk maken wat georganiseerd en veranderd moet worden om te komen tot een sluitende integratie keten, volgens het principe van 1 gezin, 1 plan en 1 de regie. Samen met de in- en externe partners een start maken met het doorvoeren van de meest urgente veranderingen; B. Inventariseren wat in de integratie keten aan competenties, opleiding en training nodig is en concrete afspraken maken; C. Onderzoeken hoe ernstig het tolkenprobleem is in Almere en op basis daarvan een voorstel inclusief kostenplaatje voorleggen aan het college; D. Organiseren dat de statushouder in de systemen van de gemeente zichtbaar blijft na afronding van de inschrijving en registratie processen. Zodat de statushouder gevolgd kan worden in zijn integratie en participatie proces en de effecten van de interventies van bijvoorbeeld pilots gemonitord en bijgesteld kunnen worden Wonen Inleiding (Zie voor gedetailleerde informatie bijlage 7.3). Dit leefgebied omvat de huisvesting van statushouders. Het huisvesten van statushouders is vanuit de Huisvestingswet de verantwoordelijkheid van de gemeente. Het Rijk bepaalt jaarlijks hoeveel statushouders aan elke gemeente gekoppeld worden, de zogenaamde taakstelling. Afhankelijk van het aantal inwoners van de gemeente worden per gemeente meer of minder statushouders gekoppeld. Aan Almere wordt 1.16% van het totaal aantal statushouders gekoppeld. De ambitie van het gemeentebestuur is er alles aan te doen om eind 2016 de taakstelling te hebben gerealiseerd. Uitgangspunt is dat de huisvesting van statushouders steeds in een mix tot stand moet komen, zodat ook andere Almeerders die op de wachtlijst staan voor een sociale huurwoning goed worden bediend. Om de taakstelling te kunnen halen, zal er werk gemaakt moeten worden van het uitbreiden van de sociale woningvoorraad (extra produceren van betaalbare huurwoningen). Belangrijkste oorzaken van de achterstand - De relatief beperkte voorraad sociale huurwoningen in Almere; - Het gering aandeel kleine sociale huurwoningen, terwijl de meeste statushouders alleenstaand zijn; - Tot nu toe werden alle statushouders zelfstandig gehuisvest ( 1 huishouden per woning) terwijl de sociale woningvoorraad beperkt is. 21

23 Tabel 1: Taakstelling Almere 2016 Taakstelling Toelichting Aantal personen Achterstand 2015 Belangrijkste oorzaken: Gering aantal sociale huurwoningen dat jaarlijks vrijkomt i.c.m. een grote druk op deze sociale voorraad door woningzoekenden, waarvan ongeveer een derde deel een urgentiestatus heeft; Het geringe aandeel kleine sociale huurwoningen dat Almere heeft, terwijl een groot deel van de statushouders alleenstaand is; Haperingen in het huisvestingsproces in e helft vastgesteld door het Rijk e helft 2016 Dit betreft een prognose van de taakstelling voor de 2 e helft van het jaar ±268 2 Totaal 2016 ±681 Het realiseren van de taakstelling 2016 is toebedeeld aan de projectgroep Wonen, dit project valt onder de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO) van de gemeente Almere. Dit is een apart project met een eigen projectorganisatie. Om de taakstelling te kunnen halen, moeten per maand gemiddeld 70 statushouders in Almere gehuisvest worden Ambities A. 100% van de taakstelling behalen in Dit houdt in dat op 31 december 2016 in Almere ±680 statushouders gehuisvest moeten zijn, zonder dat dit heeft geleid tot verdringing op de sociale woningmarkt. Dit betekent dat Almere samen met de woningcorporaties wil realiseren dat er maandelijks minimaal 60 statushouders gehuisvest worden; B. Voor de korte en lange termijn worden samen met de woningcorporaties en maatschappelijke partners prestatieafspraken gemaakt om de tekorten op de sociale woningmarkt terug te dringen Acties 2016 (zie ook tabel 2) A. Bestuurlijke afspraken maken tussen gemeente Almere en woningcorporaties: a. Verbeteringen doorvoeren in het matchingsproces, b. Start pilot onzelfstandige huisvesting. Hierdoor kan een woning voor meerdere alleenstaande statushouders tegelijk worden gebruikt. Als de pilot goed uitpakt wordt deze manier van huisvesten verder uitgerold; c. Inspanning COA om meer gezinnen aan Almere te koppelen, past beter bij de beschikbare woningvoorraad; d. Corporaties nemen maatregelen om het woningaanbod te vergroten, door bijvoorbeeld bestaande woningen uit de verkoop te halen en beschikbaar te stellen B. Extra inzetten op nieuwbouw van goedkope en betaalbare huurwoningen. De nieuwbouw woningen zullen niet alleen voor statushouders beschikbaar komen. Naar verwachting zullen in betaalbare huurwoningen worden opgeleverd; C. Onderzoeken van de mogelijkheden voor het transformeren van leegstaand vastgoed; D. Samen met zorgpartijen organiseren van onzelfstandige huisvesting voor alleenstaande (minderjarige) statushouders in leegstaand zorgvastgoed; E. Afspraken maken met particuliere verhuurders over het beschikbaar stellen van woningen voor statushouders; F. Mogelijkheden onderzoeken voor het transformeren van gemeentelijk vastgoed voor het onzelfstandig huisvesten van statushouders; G. Onderzoeken mogelijkheden voor het aanschaffen en huren van wooncontainers door de gemeente. 2 Schatting op basis van cijfers van het Rijk per

24 Tabel 2: Aantal te huisvesten statushouders per actie in 2016 Overzicht per actie per maand mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Toewijzing door corporaties Groepshuisvesting in leegstaand zorgvastgoed 1) Vitree ) 's Heeren Loo / Villex 32 Afspraken met particuliere verhuurders (Gemeentelijk) vastgoed transformeren Containerwoningen en overig Particulier initiatief Totaal per einde maand Tussenstand per einde maand 90* * tot en met de maand maart gehuisveste aantal statushouders Relaties met andere leefgebieden Directe relatie met de leefgebieden inburgering en werk en participatie en met de registratieprocessen (In)direct betrokkenen Direct betrokkenen: - Extern: Statushouders, COA, woningcorporaties (Ymere, Alliantie, Goede Stede), Flevolandse gemeenten, Vluchtelingenwerk Midden Nederland (VWMN), VMCA; - Intern: DSD (Werk en Inkomen, MO), DSO (Wonen, Programma Bestaande Stad); - Indirect betrokkenen: Opnieuw Thuis/ VNG, Rijk, Provincie, andere gemeenten, marktpartijen, andere (Flevolandse) woningcorporaties Randvoorwaarden - Beleidsaanpassingen intern doorvoeren op het gebied van de woonruimteverdeling en de huisvestingsverordening; - Goede gemeentelijke afstemming rondom woonruimteverdeling tussen beleid en uitvoering van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling en de Dienst Sociaal Domein Risico's - Onvoldoende rendement op basis van gemaakte afspraken met name met de woningcorporaties; - Onvoldoende passende woningen beschikbaar ; - Niet voldoende tijd, menskracht en middelen om de taakstelling te kunnen realiseren; - Partijen die de woningen moeten leveren en het vastgoed moeten transformeren kunnen niet tijdig leveren. 23

25 3.4. Inburgeren Inleiding Voor succesvolle integratie in de Nederlandse samenleving is het voor statushouders van wezenlijk belang om zo snel mogelijk in te burgeren. Voor de Nederlandse samenleving is het van groot belang dat de statushouder succesvol integreert omdat dit tot minder maatschappelijke problemen en kosten leidt. Daarom wil de gemeente samen met partners in de stad zodanige voorwaarden scheppen dat statushouders zo snel mogelijk kunnen starten met het inburgeringstraject, maar ook goed begeleid en in beeld blijven tijdens dit ontwikkeltraject. Bovendien wil de gemeente samen met partners duale trajecten mogelijk maken (zie ook de paragrafen onderwijs en werk en participatie). Met integreren wordt hier bedoeld: het meedoen in de Nederlandse samenleving. Dit gaat enerzijds om het kennen, respecteren en toepassen van de Nederlandse normen en (rechts)waarden. Anderzijds om het kunnen opbouwen en onderhouden van een ondersteunend sociaal netwerk en het op allerlei niveaus actief en zelfredzaam zijn in de maatschappij. Met inburgeren wordt hier bedoeld: de formele inburgering in het kader van de Wet Inburgering en bestaat uit 3 onderdelen: 1. Het leren van de Nederlandse taal; 2. Kennis opdoen van de Nederlandse maatschappij en de rechtswaarden; 3. Oriëntatie op de arbeidsmarkt. Het inburgeringstraject wordt afgesloten met het inburgeringsexamen of het staatsexamen Nederlands als 2 e taal (NT2). De Wet wordt uitgevoerd door de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Het inburgeren is sinds 2013 de verantwoordelijkheid van de inburgeringsplichtige zelf en hij mag voor de kosten van de cursus en het examen een lening sluiten bij DUO. Indien de statushouder binnen 3 jaar slaagt voor het staatsexamen, dan wordt de lening omgezet in een gift. Om als statushouder in aanmerking te kunnen komen voor een permanente verblijfsvergunning moet het inburgeringsexamen zijn behaald. Heeft de statushouder na 5 jaar het examen niet gehaald, dan wordt de tijdelijke verblijfsstatus opnieuw met 5 jaar verlengd. Voor het verkrijgen van de Nederlandse nationaliteit moet de statushouder aantoonbaar ingeburgerd zijn. Omdat de Wet Inburgering in 2013 van kracht is geworden, zal in 2016 voor het eerst duidelijk worden hoeveel statushouders na 3 jaar het staatsexamen hebben behaald. Figuur 7 laat zien dat na 2 jaar een kleine 30% van de statushouders deel heeft genomen aan het inburgeringsexamen en dat 16% van die cursisten geslaagd is voor het examen Inburgering per (%) nieuwkomers nieuwkomers 2014 Figuur 7 Bron: landelijke cijfers DUO 24

26 Ambities A. Vanaf 2016 is 70% van alle hoogopgeleide statushouders (MBO3 niveau, HBO en WO niveau) na maximaal 2 jaar na vestiging in Almere geslaagd voor het inburgeringsexamen en staatsexamen NT2 en is geïntegreerd in de Almeerse samenleving; B. Vanaf 2017 is 60% van de middelbaar opgeleide statushouders (voltooid Basisonderwijs t/m MBO2 niveau) na maximaal 3 jaar na vestiging in Almere met behulp van extra begeleiding en duale trajecten geslaagd voor het examen inburgering en is geïntegreerd in de Almeerse samenleving; C. Vanaf 2017 is 40% van alle niet of laag opgeleide statushouders (analfabeten, een paar jaar Basisonderwijs of zeer gebrekkig onderwijs) na 4 jaar na vestiging in Almere - middels maatjes, duale en alfabetiseringstrajecten en middels een oriëntatie training op de Nederlandse maatschappij - in staat om naar vermogen te participeren in Almere; D. Vanaf 2017 zijn alle niet inburgeringsplichtigen (>65 jaar) in beeld bij de gemeente en kunnen zij zich uiterlijk na 4 jaar na vestiging in Almere verstaanbaar maken in het Nederlands en zijn op de hoogte van de Nederlandse rechtswaarden Acties 2016 A. Inzichtelijk maken hoeveel statushouders in Almere sinds 2013 hebben deelgenomen aan een inburgeringscursus en geslaagd zijn voor het (staats)examen; B. Monitoren van de vorderingen van statushouders die nog met een inburgeringstraject bezig zijn en inzichtelijk maken wat statushouders gaan doen en nodig hebben om in hun eerste jaar van vestiging in Almere te kunnen starten met de inburgering; C. Inventariseren welke activiteiten door de gemeente en lokale partners voor 2013 ontwikkeld zijn op het gebied van taal, alfabetisering en inburgering en bekijken of wij deze kunnen aanpassen aan de huidige tijd en opnieuw kunnen inzetten voor vluchtelingen die nog in het azc verblijven, voor ouderen en voor middelbaar, niet of laag opgeleide statushouders; D. Samen met onderwijsinstellingen, ondernemers, vluchtelingenwerk, VMCA en Humanitas duale trajecten (inburgeren combineren met (vrijwilligers)werk en/ of reguliere opleiding) ontwikkelen (zie verder paragraaf onderwijs en werk en participatie); E. In samenwerking met het azc in Almere en partners collectieve trajecten voor pre-inburgering en oriëntatie op de Nederlandse rechtswaarden starten. Zodat na het verkrijgen van de verblijfstatus het officiële inburgeringstraject effectiever en sneller doorlopen kan worden; F. Positieve resultaten pilot in Almere-Haven gericht op integratie van statushouders verder uitrollen in de stad (zie verder bijlage 7.2 projectplan pilot Almere-Haven); G. Door deelname aan een landelijke pilot en met de behulp van de handreiking Participatieverklaring (Regioplan en ProDemos) een start maken met het organiseren en implementeren van de nieuwe rol van gemeenten bij maatschappelijke begeleiding inclusief de participatieverklaring. En bekijken welke partij wanneer daarin een rol moet spelen en wat er nodig is aan opleiding en training om de begeleiding om te vormen van zorgen voor naar zorgen dat; Acties A. Monitoren, evalueren en implementeren van de acties in 2016; B. Samen met vrijwilligersorganisaties onderzoeken hoe effectief bestaande maatjesprojecten voor statushouders zijn en/ of het toegevoegde waarde heeft om deze uit te breiden. Te denken valt aan de volgende maatjesprojecten: - Maatjes koppelen aan statushouders met of zonder verblijfsstatus die nog in het azc in Almere wonen. Stimuleert het leren van de taal, de oriëntatie op de samenleving en het in contact komen met inwoners van Almere; - Statushouder direct na verhuizing koppelen aan maatjes in de directe woonomgeving (liefst zelfde straat) om de integratie in en het leren kennen van de buurt te bevorderen; - Met medewerking van scholen ouders aan statushouders koppelen die kinderen op dezelfde school hebben; 25

27 - Koppelen van statushouders aan het financiële maatjesproject van Humanitas ter preventie van schuldenproblematiek; - Almeerse kinderen van de dezelfde leeftijd koppelen aan kinderen met een verblijfstatus (bijvoorbeeld bij sportclubs waar kinderen kunnen sporten met ondersteuning van het Jeugdsportfonds) om ze kennis te laten maken met voorzieningen voor kinderen zoals sporten culturele activiteiten van De Schoor; - Maatjes van dezelfde leeftijd werven voor de oudere statushouders (bijvoorbeeld via ANBO), zodat zij ook kansen krijgen om te integreren en om ze kennis te laten maken met (zorg)voorzieningen en netwerken voor ouderen. Zodat isolement en eenzaamheid zoveel mogelijk voorkomen wordt, - Succesvolle, geïntegreerde (voormalige) statushouders werven als maatje voor de statushouder die zich onlangs in Almere gevestigd heeft; C. Aanpak vrijwilligersorganisaties sluitend maken. Niet alle vrijwilligersorganisaties die met statushouders werken zijn op de hoogte van elkaars activiteiten en mogelijkheden. Door de sluitende aanpak kunnen ze elkaar aanvullen en de vrijwilligers gerichter en eerder inzetten; D. Nieuwe statushouders die een woning betrekken in Almere conform de welkomstbijeenkomsten in Almere Buiten - persoonlijk uitnodigen voor de reguliere welkomstbijeenkomsten voor nieuwe inwoners van Almere. Met als doel welkom heten, rond leiden en kennis laten maken met andere nieuwe inwoners van Almere. Deze bijeenkomsten ook gaan opzetten in stadsdelen waar deze nog niet gebruikelijk zijn; E. Verder onderzoeken welke digitale middelen, fora en sociale media op een laagdrempelige manier de statushouder in staat stellen om de taal te leren, zijn sociale netwerk op te bouwen en zich te oriënteren op de Nederlandse maatschappij, arbeidsmarkt en wijk, buurt, stad en regio Relaties met andere leefgebieden A. Directe relatie met Werk en participatie en Onderwijs (duale trajecten); B. Indirecte relatie met Gezondheid, welzijn en sport: fysiek en mentaal welbevinden, voldoende beweging en een gezonde levensstijl zijn belangrijk om goed te kunnen functioneren, eigen regie te voeren en om tegenslagen en stress het hoofd te kunnen bieden. Dit heb je nodig om succesvol te kunnen integreren (In)direct betrokkenen A. Direct betrokkenen: - Extern: Statushouders, vluchtelingen in procedure met grote kans op verblijfsstatus (>80%), COA, DUO, Vluchtelingenwerk, vrijwilligers- en welzijnsorganisaties, gecertificeerde aanbieders van inburgeringscursussen, onderwijsinstellingen (ROC Flevoland, volwasseneducatie), werkgevers en ondernemers; - Intern: DSD (Werk en Inkomen, Leren, Cultuur en Sport, Sociale Wijkteams, Maatschappelijke Ontwikkeling), PBS (Gebiedsteams), DSO (Economische Zaken), SBC (O&S), B. Indirect betrokkenen: andere G32 gemeenten (goede voorbeelden), UWV, brancheverenigingen (ANBO), kerken, moskeeën, verenigingen en wijkcentra/ buurthuizen Randvoorwaarden A. Sluitende aanpak: goede samenwerking tussen de direct betrokkenen en duidelijk zijn wie wanneer de regie heeft; B. Begeleiding en duale trajecten moeten gericht zijn op het stimuleren van de integratie, zelfredzaamheid en participatie van de statushouder Risico's A. Duale trajecten komen niet van de grond omdat de partijen hier geen prioriteit aan (kunnen) geven omdat zij niet voldoende kennis, middelen, tijd en menskracht hebben; 26

28 B. COA kan door landelijk beleid niet meewerken om in het azc in Almere al te starten met taal- en oriëntatie trajecten Gezondheid, welzijn en sport Inleiding Gezondheid heeft veel dimensies: lichamelijk, geestelijk, sociaal-maatschappelijk, dagelijks functioneren, kwaliteit van leven en zingeving. De gezondheid van vluchtelingen is gemiddeld genomen slechter dan die van geboren en getogen Nederlanders. Uit Sociaal Geneeskundig onderzoek (AMC- UVA, Gevlucht-gezond, februari 2013) blijkt ook, dat bij een deel van de vluchtelingen de gezondheid zelfs verder afneemt naarmate ze langer in Nederland verblijven. In tal van onderzoeken worden fysieke en psychische gezondheidsklachten van vluchtelingen aangemerkt als één van de oorzaken waardoor zij na 5 jaar niet geïntegreerd zijn en niet participeren in de samenleving. Een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid is één van de basisvoorwaarden om structureel op eigen benen te kunnen staan. Sport en ontspanning zijn van invloed op ons welbevinden en zorgen voor een grotere weerbaarheid (geestelijk en lichamelijk). Die weerbaarheid is nodig om eigen regie te kunnen voeren, ondernemend en zelfredzaam te zijn. Het zich uitgedaagd voelen om mee te doen - bijvoorbeeld aan activiteiten op het gebied van welzijn, sport en cultuur - maakt dat mensen meer zelfvertrouwen krijgen, beter kunnen incasseren en actief en ondernemend zijn, waardoor zij zich ook sneller thuis voelen. Tenslotte is het ook van belang om aandacht te besteden aan preventie. Door middel van bijvoorbeeld voorlichting over leefstijl en opvoeding kan zorg en verergering van klachten voorkomen worden. De volgende gezondheidsproblemen komen vaker voor bij vluchtelingen dan bij Nederlanders: - Posttraumatische stress stoornis (PTSS), angst en depressie; - Overgewicht; - Chronische aandoeningen als diabetes II, hart- en vaatziekten, luchtwegaandoeningen en hoge bloeddruk. Belangrijke aandachtspunten zijn: seksuele gezondheid, huiselijk geweld, kindermishandeling, geïsoleerd zijn en roken. Het is van groot belang dat professionele en vrijwillige hulpverleners in een vroeg stadium signalen van trauma(verwerking), geweld, intimidatie, uitsluiting en seksueel misbruik waarnemen. Van groot belang is dit bij de extra kwetsbare groepen zoals vrouwen, kinderen en homo s en lesbiennes, omdat zij hier vaker het slachtoffer van zijn en daardoor meer kans hebben op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. Bovendien is het van belang dat de hulpverlening oog heeft voor oudere vluchtelingen (>65 jaar), omdat zij niet inburgeringsplichtig zijn en daardoor grotere kans hebben op eenzaamheid en isolement. Uitgangspunt is dat er een sluitende integratie en zorgketen wordt georganiseerd volgens het principe van 1 gezin, 1 plan, 1 de regie. Waarbij de zorg, begeleiding en activering is gericht op het bevorderen van de draagkracht (ontwikkelen competenties en opbouwen van een sociaal netwerk) en de zelfredzaamheid van de statushouder en niet alleen op het verminderen van zijn fysieke of psychische draaglast Ambities A. Drie jaar na vestiging in Almere is de lichamelijke en geestelijke gezondheid van 60% van de statushouders die professionele hulp nodig hebben verbeterd; B. Een jaar na vestiging in Almere heeft de statushouder inzicht in wat hij zelf kan doen om zijn gezondheidssituatie te verbeteren en op peil te houden; C. Een jaar na vestiging in Almere nemen 20% van de meerderjarige en 40% van de minderjarige statushouders in hun buurt, wijk of stad deel aan sport en welzijn activiteiten die zij zelf uitgekozen hebben; D. Een jaar na vestiging in Almere weet de statushouder van 65 jaar en ouder, waar hij terecht kan voor vragen, hulp en sociaal contact; 27

29 E. Binnen 4 maanden na vestiging in Almere zijn de extra kwetsbare groepen in beeld bij de vrijwillige en professionele hulpverlening en zijn afhankelijk van de ernst (onveiligheid) van de situatie en de klachten passende maatregelen genomen, een coördinerend hulpverlener en multidisciplinair team (bij voorkeur vanuit de sociale wijkteams) gekoppeld aan de statushouder en is een behandelplan opgesteld Acties 2016 Gezondheid en preventie: A. De gemeente (Zorg & Activering en sociale wijkteams) gaat samen met de Zorggroep, GGD en andere zorg- en welzijnspartners in de stad na de inventarisatie van het functioneren van de huidige zorgketen - een sluitende aanpak organiseren voor deze groep en daarbij aansluiten bij de aanpak van de sociale wijkteams, ouder en kind centra en de expertteams; B. Binnen de wijkteams moet een duidelijk aanspreekpunt komen voor statushouders en vrijwilligers en professionals die - in de nulde en eerstelijnszorg - veelvuldig te maken krijgen met multiculturele zorgvragen; C. Goede overdracht borgen tussen azc, sociaal wijkteam en Zorggroep op het moment dat de statushouder met professionele hulp zich in Almere gaat vestigen; D. Manager van de wijkteams samen met de Zorggroep en het COA onderzoeken hoe de goede overdracht goed geborgd kan worden wanneer de statushouder met professionele hulp afkomstig is uit een ander azc in Nederland; E. Inventariseren wat door GGD, Zorggroep, GGZ instellingen en andere zorg- en welzijnsorganisaties aan interculturele voorlichtingsactiviteiten, groepstrainingen en foldermateriaal is ontwikkeld voor deze doelgroep en bekijken of deze met wat aanpassingen opnieuw ingezet kunnen worden. Zorgaanbieders geven aan dat in de loop der jaren op landelijk, regionaal en lokaal niveau al veel ontwikkeld is; F. Wijkteams gaan samen met de GGD, Zorggroep, GGZ instellingen en andere zorg- en welzijnsorganisaties groepstrainingen en voorlichting bijeenkomsten organiseren voor statushouders over het Nederlandse gezondheidszorgsysteem, voorzieningen in de stad, het wijkteam en gezondheid bevorderende thema s (gedragsbeïnvloeding) als gezonde seksualiteit, traumaherkenning, rouwverwerking, voeding, opvoedingsvraagstukken, eenzaamheid, enz. En sluiten hierbij zoveel mogelijk aan bij bestaande groepstrainingen en voorlichtingsbijeenkomsten voor mensen die zich vanuit het buitenland vestigen in Almere. Welzijn, sport en cultuur: G. Monitoren, evalueren en implementeren van de acties in 2016; H. Gemeente gaat samen met Vluchtelingenwerk, VMCA, Humanitas en De Schoor de maatschappelijke begeleiding zodanig organiseren dat naast alle administratieve vraagstukken de statushouder ook zo snel mogelijk aan de slag gaat met zijn integratie en participatie in de wijk, buurt en stad; I. Team sport van de gemeente inventariseert samen met buurtsportcoaches en verenigingen bij de statushouders waar zij qua sport en beweging behoefte aan hebben. Met als doel om de statushouder te informeren over sport- en bewegingsmogelijkheden in zijn buurt, barrières op te sporen en weg te nemen. Zodat statushouders binnen en buiten het azc in Almere meer gaan bewegen en in contact komen met andere inwoners van Almere; J. Maatjes koppelen aan statushouders om ze kennis te laten maken met (sport)verenigingen en in contact te brengen met andere leden; K. Verenigingen zo mogelijk in samenwerking met het Jeugdsportfonds en Jeugdcultuurfonds - motiveren om ledenwerf acties, open dagen en proeflessen ook onder de aandacht te brengen van statushouders binnen en buiten het azc in Almere Acties A. Gemeente, COA en zorgaanbieders implementeren en actualiseren (verbetercyclus) de sluitende aanpak zorg en welzijn volgens het principe 1 gezin, 1 plan en 1 de regie; B. Projecten voor talentontdekking en -ontwikkeling (sport, kunst, cultuur) worden ook toegankelijk gemaakt voor statushouders. 28

30 Relaties met andere leefgebieden Directe relatie met alle 5 de leefgebieden. Fysiek en psychisch welbevinden is nodig om constructief aan de slag te kunnen gaan met taal leren, netwerk opbouwen en de oriëntatie op de samenleving en arbeidsmarkt. Schulden en slechte leef- en woonomstandigheden hebben een negatieve invloed op het lichamelijk en geestelijk welbevinden (In)direct betrokkenen A. Direct betrokkenen: - Extern: Statushouders, vluchtelingen in procedure met grote kans op verblijfstatus (>80%), COA, Vluchtelingenwerk, VMCA, Humanitas, GGD, Zorggroep, De Schoor, I-psy, Pharos, BlijfGroep, Jeugdzorg, - Intern: DSD (Leren, Cultuur en Sport, Sociale Wijkteams, Maatschappelijke Ontwikkeling), PBS (Gebiedsteams), SBC (O&S). B. Indirect betrokkenen: andere G32 gemeenten (goede voorbeelden), kerken, moskeeën, (sport)verenigingen, wijkcentra/ buurthuizen, culturele organisaties en informele netwerken Randvoorwaarden De sociale wijkteams krijgen een prominente rol binnen dit domein. Voor het realiseren van de sluitende zorgketen is het van belang dat geïnvesteerd wordt in opleiding, training en bezettingsgraad van de wijkteams. Zodat zij de regisseursrol adequaat kunnen oppakken. Onderzocht moet worden wat dit budgettair voor consequenties heeft Risico's A. Gezondheid, sport en welzijn krijgen te weinig prioriteit omdat vroege signalering en preventie een grotere doorlooptijd hebben voordat de effecten op de participatieladder en de gemeentelijke budgetten zichtbaar worden. Waardoor vooral wordt geïnvesteerd in wonen, inburgeren, werk en participatie en veiligheid omdat dit direct van invloed is op de solidariteit en het draagvlak in de stad en drukt op de dekkingsgraad van de gemeentelijke budgetten; B. De noodzaak wordt onvoldoende gevoeld bij de externe partners om hier prioriteit aan te geven en in te gaan investeren Onderwijs Inleiding Alle kinderen van 4 tot 18 jaar hebben - volgens het internationaal verdrag van de rechten van het kind - recht op onderwijs vanaf 72 uur na binnenkomst in Nederland. Nieuwkomersonderwijs is onderwijs voor leerlingen van 4 tot en met 18 jaar die nog geen jaar in Nederland wonen en de Nederlandse taal onvoldoende machtig zijn. Deze leerlingen ontvangen in het basisonderwijs in groepen van 10 tot en met 15 leerlingen Nederlandse les in een schakelklas gedurende één jaar. In het voortgezet onderwijs is dit gedurende twee jaar, omdat ook andere vakken gegeven worden. Zodat leerlingen op niveau komen en snel in kunnen stromen in het regulier voortgezet onderwijs. Kinderen op het azc en in de noodopvang krijgen onderwijs op het Taalcentrum vlakbij het azc Almere. Kinderen met een verblijfsstatus krijgen onderwijs op een andere locatie van het Taalcentrum. Zodra hun kennis van het Nederlands voldoende is kunnen ze doorstromen naar het reguliere onderwijs. Kinderen van 4 tot 16 jaar zijn leerplichtig volgens de Leerplichtwet en jarigen zijn Kwalificatie plichtig. Jongeren van 18 tot en met 23 jaar vallen onder de RMC-wet, zij zijn niet kwalificatie plichtig, maar worden wel gemotiveerd om een startkwalificatie te halen. Volwassen vluchtelingen hebben in hun land van herkomst vaak een opleiding gevolgd en/ of werkervaring opgedaan. 29

31 De behaalde diploma s worden in Nederland niet zomaar geaccepteerd en dienen officieel erkend te worden door Nuffic. Vaak zijn er aanvullende opleidingen en stages nodig om in Nederland hun voormalige beroep te kunnen uitoefenen. Het opleidingsniveau van de vluchtelingen - die in het verleden Nederland zijn binnengekomen - laat een wisselend beeld zien (zie ook figuur 8). Inmiddels komen veel Syriërs en Eritreërs naar Europa en Nederland, van beide is nog weinig bekend. Wel is duidelijk dat het opleidings- en ontwikkelingsniveau zeer divers is. Daarom is het van belang dat per statushouder snel inzichtelijk gemaakt wordt wat de achtergrond en opleidingsbehoefte is. Voor de educatie van vluchtelingen is het van belang om van de volgende driedeling uit te gaan: 1. Hoger opgeleid: vluchtelingen die niveau MBO-3 3 en hoger hebben bereikt. Focus op (bij)scholing en stages via het UAF; 2. Middelbaar opgeleid: vluchtelingen met minimaal voltooid basisonderwijs t/m MBO-2. Focus op het verkrijgen van een startkwalificatie; 3. Niet of laagopgeleid: analfabeten en vluchtelingen met enige jaren basisonderwijs. Focus op het leren van de taal in combinatie met maatschappelijke participatie (duale trajecten). Opleidingsniveau en Nederlands diploma 1/3 Nederlanders op HBO/WO niveau 40% Iraniërs, en ook 1/3 Irakezen en Afghanen HBO/WO niveau Afghanen Irakezen Iraniers Somaliers Diploma in Nederland Diploma land van herkomst Geen opleiding Figuur 8 Bron: SING09 (SCP) Ambities A. 80% van de hoogopgeleide statushouders is uiterlijk 12 maanden - na vestiging in Almere - met UAF een passend (bij)scholingstraject gestart en 70% rondt de opleiding met succes af; B. 60% van de middelbaar opgeleide statushouders behaalt binnen 2,5 jaar - na vestiging in Almere - een startkwalificatie (MBO-2 of HAVO/Vwo-diploma); C. 40% van de analfabete en laagopgeleide statushouders neemt binnen een jaar na vestiging in Almere onder begeleiding van gemeente, partners en ondernemers deel aan een meerjarig trajectplan gericht op het leren van de taal en maatschappelijke participatie; 3 Hoger opgeleid wordt hier gekwalificeerd vanaf niveau MBO-3, HBO en WO. Omdat in de praktijk blijkt dat hoger opgeleide statushouders qua opleidingsniveau niet vergelijkbaar zijn met HBO en WO opgeleide Nederlanders. Komt voor dat hun universitaire of beroepsopleiding qua niveau gelijk gesteld is aan MBO in Nederland (bron UAF). Neemt niet weg dat deze mensen zeer goed bemiddelbaar zijn naar de arbeidsmarkt. 30

32 D. Peuters en kleuters die in het azc verblijven, krijgen via de peuterspeelzaal vanaf 2016 ook toegang tot Voor- en Vroegschoolse educatie (VVE); E. Niet kwalificatie plichtigen worden na het in beeld brengen van hun potentieel, perspectief en begeleidingsbehoefte een passend leer-werk-traject aangeboden en gestimuleerd om een startkwalificatie te behalen Acties 2016 A. Verkennen mogelijkheden bij (hogere) onderwijsinstellingen voor (tussentijdse) instroom van hoogopgeleide statushouders; B. Onderzoeken hoe de volwasseneneducatie een bijdrage kan leveren aan het behalen van een startkwalificatie bij niet kwalificatie plichtigen en hierbij indien mogelijk aansluiten bij reeds bestaande initiatieven en activiteiten 4 ; C. Onderzoeken of VVE gekoppeld kan worden aan de peuter en kleuter opvang in het azc. Zodat als deze kinderen 4 jaar zijn, zij in het merendeel van de gevallen direct kunnen instromen in het reguliere onderwijs 5 ; D. Verkennen of er bij het Taalcentrum of in het kader van de VVE een pilot gestart kan worden waarbij zowel de kinderen als de ouders taalles krijgen; E. Gemeente (Leren, Werk en Inkomen) gaat een pilot organiseren met het Taalcentrum, ROC Flevoland en werkgevers om een groep (aantal nader te bepalen) jongvolwassen statushouders - die momenteel geen startkwalificatie, opleiding of werk hebben - zo snel mogelijk te begeleiden naar opleiding, werk of zinvolle dagbesteding Acties A. Monitoren, evalueren en implementeren van de acties in 2016; B. Verkennen of er mogelijkheden zijn om integraal taal onderwijs voor statushouders en Almeerders van 0-80 jaar te ontwikkelen. Hierbij ook aansluiten bij de activiteiten in het kader van laaggeletterdheid, inburgering en werk en participatie; C. Onderzoeken van de mogelijkheden om een soepele overgang te creëren van leerplichtig naar startkwalificatie plichtig onderwijs (18- en 18+). Bijvoorbeeld door het aanbieden van (taal)onderwijs voor meerderjarigen, in combinatie met opleiding en werk. Tevens onderzoeken of dit ook in regionaal verband opgepakt kan worden; D. Onderzoeken van de mogelijkheden om via assessments de kwalificaties en het potentieel (opleiding, kennis, werkervaring en competenties) van statushouders te bepalen. Dit om het erkennen van diploma s in combinatie met werkervaring sneller en beter inzichtelijk te maken. Zie ook hoofdstuk Relaties met andere leefgebieden Directe relatie met Werk en Participatie (ligt in het verlengde van onderwijs). Directe relatie met Taal, inburgering en integratie (duale trajecten en (taal)onderwijs) (In)direct betrokkenen Direct betrokkenen: - Extern: Statushouders, vluchtelingen in procedure met grote kans op verblijfsstatus (>80%) die in azc verblijven, leerplichtige vluchtelingen in de noodopvang, COA, Taalcentrum, Windesheim, ROC Flevoland, UAF, Nuffic, Voortgezet speciaal onderwijs, Passend onderwijs, Startgroepen VVE, Kinderopvang; - Intern: DSD (Leren, Cultuur en Sport, Werk en Inkomen, Maatschappelijke Ontwikkeling), DSO (Economische Zaken), 4 Lelystad is al gestart met het uitwerken van dit idee. 5 Verkennen of er in Almere een pilot gestart kan worden voor Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) in combinatie met 4 dagdelen peuterwerk voor peuters en kleuters in het azc en de noodopvang (hebben geen toegang tot de reguliere voorzieningen). 31

33 Indirect betrokkenen: andere G32 gemeenten (goede voorbeelden), Universiteiten, Lowan (belangenorganisatie onderwijsinstellingen voor nieuwkomers), Expertisecentrum Jonge Kind, DUO, Vluchtelingenwerk, UWV, uitzendbureaus, Vereniging Bedrijfskring Almere (VBA), Inspiratie Inc., werkgevers, ondernemers, organisaties die dagbesteding verzorgen en vrijwilligersorganisaties Randvoorwaarden Omdat er heel veel partijen direct en indirect betrokken zijn bij dit leefgebied en er veel overlap bestaat tussen inburgering, onderwijs en werk en participatie, is het van groot belang dat er op korte termijn geïnvesteerd wordt in het organiseren van een sluitende integratie keten. Voldoende tijd, kennis, geld en menskracht zijn bij de gemeente en de partners om deze sluitende keten te gaan organiseren Risico's Als het volume van leerplichtige kinderen met een taalachterstand verder toeneemt dan verwacht kunnen de problemen bij het Taalcentrum verder oplopen, waardoor - wanneer niet tijdig passende maatregelen worden getroffen het risico bestaat dat zij niet meer aan hun onderwijsverplichtingen kunnen voldoen Werk en Participatie Inleiding Naast psychisch en lichamelijk welbevinden is de over het algemeen slechte positie van statushouders op de Nederlandse arbeidsmarkt een andere belangrijke oorzaak voor het na 5 jaar niet geïntegreerd zijn en niet participeren in de samenleving. Gebleken is dat het voor statushouders moeilijk is om werk te vinden, maar vooral ook om het werk te behouden. Naarmate de werkloosheid of het gebrek aan participatie langer duurt, ervaart een statushouder een gevoel van falen en uitzichtloosheid en heeft hij grote kans om in een sociaal isolement terecht te komen. In figuur 9 is te zien dat in de eerste 5 jaar van verblijf in Almere gemiddeld ongeveer 60% van de statushouders een bijstandsuitkering heeft en dat dit na 5 jaar slechts is gezakt naar ongeveer 45%.. In het verlengde hiervan blijkt uit het SCP rapport van 2013 dat er onder statushouders een grote uitkeringsafhankelijkheid is. Zo heeft 49% van de Somaliërs, 34% van de Irakezen en 24% van de Afghanen een bijstandsuitkering. Bij de totale groep niet-westerse allochtonen en autochtonen is dit respectievelijk 12% en 2%. Het is voor de integratie heel belangrijk dat statushouders die zich in Almere vestigen zo snel mogelijk aan het werk gaan of in elk geval maatschappelijk participeren. Maatschappelijke participatie draagt bij aan persoonlijke ontwikkeling, emancipatie en betrokkenheid en aansluiting bij de omgeving. Voor vluchtelingen die nog geen verblijfsstatus hebben, kan werk of participatie een belangrijke rol spelen bij de voorbereiding op een mogelijk statushouderschap. Bovendien geeft het structuur en regelmaat en doorbreekt het de sleur van het wachten op een besluit van de IND. Om de kansen op werk en maatschappelijke participatie te vergroten is het van groot belang dat de statushouder binnen of buiten het azc Almere snel in beeld komt bij de gemeente, Vluchtelingenwerk, werkgevers en maatschappelijke partners. Via een intake, assessment en/ of app. moet door de statushouder en de intaker een profiel opgesteld worden, zodat de duale en arbeidsmarkt oriëntatie trajecten goed aansluiten bij het opleidingsniveau, de werkervaring en begeleidingsbehoefte van de statushouder. Daarnaast is het van belang dat in Almere de aanbodkant goed in beeld wordt gebracht. 32

34 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Statushouders met bijstand (% volwassenen) naar aantal jaren verblijf in Almere (per jaar van inschrijving) ingeschreven 2007 ingeschreven 2008 ingeschreven 2009 ingeschreven 2010 ingeschreven 2011 ingeschreven 2012 ingeschreven 2013 ingeschreven 2014 ingeschreven 2015 Figuur 9 Bron Onderzoek en Statistiek Almere Ambities A. Van alle hoogopgeleide statushouders (MBO3 niveau, HBO en WO niveau) is 75% na maximaal 3 jaar na vestiging in Almere financieel zelfredzaam en kan structureel in zijn eigen inkomen voorzien; B. Van alle middelbaar opgeleide statushouders (voltooid Basisonderwijs t/m MBO2 niveau) is 60% na maximaal 4 jaar na vestiging in Almere met behulp van extra begeleiding en duale en arbeidsmarkt oriëntatie trajecten financieel zelfredzaam en kan structureel in zijn eigen inkomen voorzien; C. Van alle niet of laag opgeleide statushouders (analfabeten, een paar jaar Basisonderwijs of zeer gebrekkig onderwijs) is 75% na 4 jaar na vestiging in Almere - middels maatjes, duale en oriëntatie trajecten op de arbeidsmarkt in staat om op hun niveau maatschappelijk te participeren in de samenleving; D. Van alle vluchtelingen en statushouders die in het azc verblijven, heeft minimaal 75% twee dagen per week een dagbesteding buiten het azc (vrijwilligers- of regulier werk) Acties 2016 A. Organiseren van een integrale intake inclusief assessment om het potentieel, perspectief en de begeleidingsbehoefte van de statushouder in beeld te brengen; B. Aansluiten bij het landelijke traject van het ministerie van SZW en COA om een app voor statushouders te ontwikkelen zodat statushouders een eigen profiel kunnen aanmaken en hun zichtbaarheid kunnen vergroten voor gemeenten en maatschappelijke partners ; C. Organiseren dat 80% van de statushouders met een Bijstandsuitkering uiterlijk na 6 maanden na vestiging in Almere dezelfde intensieve begeleiding krijgt als de andere bijstandsgerechtigden, ook als ze nog niet formeel ingeburgerd zijn of nog bezig zijn met een inburgeringscursus; D. Pilot starten waarin maximaal 10 goed bemiddelbare statushouders een jaar lang intensief begeleid worden naar een volwaardige baan op hun niveau; E. Pilot starten voor maximaal 20 middelbaar opgeleide statushouders. Het multidisciplinair team brengt met behulp van een assessment meteen in beeld wat het potentieel, perspectief en de begeleidingsbehoefte is van de statushouder. Vervolgens wordt hij direct gekoppeld aan een werkmaatje en gaat minimaal 24 uur per week aan het werk (betaald, vrijwilligerswerk of dagbesteding) 6 ; F. Marktverkenning Almere en regio: samen met UWV en Vereniging Bedrijfskring Almere (VBA) inventariseren wat de groeisectoren (baankansen) in Almere en Flevoland zijn inclusief type functies en vacatures die moeilijk te vervullen zijn. Mogelijkheden die werkgevers zien in beeld 6 Leiden, Zaanstad en Utrecht zijn hier momenteel mee aan het experimenteren 33

35 brengen, met name ook ten aanzien van additioneel werk; G. Bij vrijwilligersbeurzen en werkgeversevents ervoor zorgen dat statushouders direct benaderd en uitgenodigd worden; H. Samen met werkgevers in Almere, de Arbeidsmarkt- en Metropoolregio mogelijkheden van leerwerk-trajecten voor jonge meerderjarige statushouders verkennen. a. Goede voorbeeld van ManPower verder uitrollen en koppelen aan het tolken tekort in Almere. Twintig jonge statushouders hebben op kosten van ManPower een opleiding tot tolk gevolgd, 19 hebben inmiddels werk gevonden; b. Aansluiten bij leer-werk-trajecten van de gemeente in het kader van de Floriade, evenementen, Stichting AAP, Thuiszorg, enz. c. Speciale aandacht besteden aan leer-werk-trajecten voor jonge vrouwen Acties I. Pilots na een jaar evalueren en de ervaringen en leerpunten samen met de partners verwerken in de arbeidsmarktoriëntatie, duale en begeleidingstrajecten; J. Verder uitrollen en implementeren van de acties uit 2016; K. Statushouders in azc Almere middels pre-inburgering en leer-werk-trajecten binden aan Almere en meer invloed krijgen op de koppeling van statushouders aan Almere; L. Leren van best practices van werkgevers en andere gemeenten; M. Ondersteunen ondernemerschap. Mogelijkheden onderzoeken om met behoud van uitkering een opleiding te volgen of een businessplan op te stellen; Relaties met andere leefgebieden Directe relatie met Inburgering en Onderwijs (duale trajecten); Indirecte relatie met Gezondheid, welzijn en sport en wonen (In)direct betrokkenen Direct betrokkenen: - Extern: Statushouders, vluchtelingen in procedure met grote kans op verblijfsstatus (>80%), COA, Vluchtelingenwerk, UWV, uitzendbureaus, Vereniging Bedrijfskring Almere (VBA), Inspiratie Inc., werkgevers, ondernemers, onderwijsinstellingen (ROC Flevoland), werkgevers en ondernemers, organisaties die dagbesteding verzorgen en vrijwilligersorganisaties, - Intern: DSD (Werk en Inkomen, Maatschappelijke Ontwikkeling), DSO (Economische Zaken), Indirect betrokkenen: andere G32 gemeenten (goede voorbeelden) Randvoorwaarden A. Vrijstelling van sollicitatieplicht is noodzakelijk bij leer-werk-trajecten; B. Voldoende kennis, menskracht en middelen bij de afdeling Werk en Inkomen om de ambities voor 2016 mogelijk te kunnen maken; C. Bereidheid van werkgevers, ondernemers en maatschappelijke partners om hier gezamenlijk in op te trekken met de gemeente; D. Mogelijkheden van het COA om tijdig inzichtelijk te maken welke statushouders aan Almere gekoppeld zijn Risico's A. Krijgt niet de prioriteit die het nodig heeft door knellende regelgeving en onvoldoende middelen; B. Onvoldoende geschikte kansen op de arbeidsmarkt en/ of te weinig bereidheid en flexibiliteit bij werkgevers; C. Niet optimale samenwerking met essentiële professionele partners als COA, SZW, UWV, DUO, provincie, regiogemeenten en onderwijsinstellingen; D. Niet optimale samenwerking met en draagvlak in de stad (maatschappelijk middenveld, bewoners); E. Onvoldoende (toegeruste) capaciteit (zowel op beleids-/coördinerend als op uitvoerend niveau); F. Grotere belemmeringen dan verwacht binnen de groep asielzoekers. 34

36 4 Strategische thema's 4.1 Landelijke thema s samen met VNG, G4, G32 Een belangrijke partner voor het vluchtelingendossier is het Rijk. Maar integratie is een lokale aangelegenheid, daarom moeten gemeenten een stevige rol krijgen, zodat zij als regisserende partij een doorgaande opvanglijn kunnen creëren en passende instrumenten ter beschikking hebben. Het Rijk is nodig voor de financiële bijdrage passend bij deze complexe opgave en speelt een belangrijke rol bij de uitwisseling van gegevens over de vluchtelingen en het aanpassen van wet- en regelgeving die snelle integratie in de weg staat. Belangrijk is dat gemeenten zo snel mogelijk maatwerk kunnen bieden aan vluchtelingen, zodat zij bij voorkeur al in het azc kunnen starten met het in beeld brengen van het profiel van de vluchtelingen en samen met het COA en Vluchtelingenwerk een start kunnen maken met het inburgering, integratie en participatie traject. Dit is in het belang van de statushouders en gemeenten, maar is ook goed voor het behoud van het draagvlak en de solidariteit in Nederland. De gemeenten moeten daarom de juiste bevoegdheden, verantwoordelijkheden en middelen krijgen om de vluchtelingen al in een vroeg stadium op weg te kunnen helpen. De eerste stappen zijn nu gezet door de afspraken die gemaakt zijn tussen het Rijk en de VNG in het bestuursakkoord (november 2015) en het uitwerkingsakkoord Verhoogde Asielinstroom (april 2016). Het is van belang dat zowel de VNG als de G4, het G32-Stedennetwerk en betrokken brancheverenigingen in de komende tijd meedenken en er op toezien dat deze zaken nader uitgewerkt en geborgd of bijgesteld worden. Het betreft hier onder andere de volgende zaken: A. Bredere en snellere uitwisseling van profielgegevens van vluchtelingen; B. Meer invloed van lokale overheden op de koppeling van statushouders aan gemeenten; C. Herzien van wet- en regelgeving die een snelle integratie en participatie van statushouders in de weg staat zoals; de Wet inburgering, huidige regelgeving waardoor statushouders meteen starten met schulden en betalingsachterstanden (toeslagen worden vaak pas na 6 maanden na vestiging in de gemeente uitgekeerd). D. De kwaliteit en capaciteit van schakel- en taalklassen E. AMV'ers: middels nog te ontwikkelen protocol (Nidos en VNG) borgen dat er een passend vangnet (huisvesting en begeleiding) is op het moment dat deze statushouders 18 jaar worden. F. Evaluatie van het gemeentelijk versnellingsarrangement G. Het borgen van preventieve activiteiten in het kader van de publieke gezondheid en de jeugdhulp 4.2 Sociale-impact-analyse A. Landelijk via de VNG/ Opnieuw Thuis om inzichtelijk te maken waar mogelijk verdringing zou kunnen optreden door de flinke toename van het aantal vluchtelingen en statushouders in Nederland. Het generieke belang van een sociale impactanalyse is dat de consequenties van bepaalde beleidskeuzes inzichtelijk worden gemaakt. Bijvoorbeeld op het gebied van inburgering, werk, onderwijs en zorg, zodat er tijdig bijgestuurd kan worden. Dit is van belang voor de beeldvorming in Nederland en het behoud van de solidariteit en het draagvlak; B. Lokaal in Almere: PWC heeft een beslissingsmodel voor beleidskeuzes op het vluchtelingendossier ontwikkeld en wil dit valideren. In april heeft PWC een workshop georganiseerd met als doel om middels variabelen onze situatie rondom dit dossier te gaan modelleren zodat inzichtelijk gemaakt wordt welke consequenties onze beleidskeuzes mogelijk kunnen hebben. In deze pilot willen wij zo mogelijk samen met de gemeente Eindhoven optrekken. 35

37 4.3 Figuur 10 Overzicht bestuurlijke tafels Lokaal Gemeente Almere Programma Vluchtelingen Provinciale regietafel inzake opvang vluchtelingen (CdK, Burgemeesters, COA, Veiligheidsregio, Bevolkingszorg) Bestuurlijk overleg sociaal domein regio Flevoland Regionaal Provinciaal wethoudersoverleg huisvesting vergunninghouders (Wethouders RO en gedeputeerden RO) Arbeidsmarktregio (UWVwerkbedrijf) G32 VNG Sociale pijler Wethoudersoverleg VNG commissie Financiën VNG commissie Asiel VNG commissie Onderwijs cultuur en sport Landelijk Themagroep Vergunninghouders Themagroep Werk en participatie Themagroep armoede Themagroep jeugd Netwerk Directeurenoverleg Sociaal Domein (NDSD) 4.4 Regionale samenwerking In Flevoland wordt op verschillende niveaus regionaal samengewerkt. A. De Regietafel onder leiding van de Commissaris van de Koning. Deelnemers zijn de burgemeesters van de Flevolandse gemeenten, COA en de Veiligheidsregio Flevoland. Centraal in dit overleg staan de realisatie van de taakstelling, noodopvang, de koppeling met de landelijke regietafel en veiligheidsvraagstukken; B. Het bestuurlijk regionaal overleg RO onder leiding van gedeputeerde Lodders. Deelnemers zijn de wethouders RO van de Flevolandse gemeenten en het COA. In dit overleg staat het realiseren van de taakstelling centraal en hoe de verschillende gemeenten hierin gezamenlijk zouden kunnen optrekken, kennis delen en samenwerken. Dit overleg wordt ambtelijk ondersteund en voorbereid; C. Het bestuurlijk overleg sociaal domein onder voorzitterschap van de wethouder van Zeewolde. Deelnemers zijn de wethouders Sociaal Domein en hun strategisch adviseurs. De Centrumregeling vormt de basis voor de regionale samenwerking. Dit overleg wordt ambtelijk ondersteund en voorbereid en zo mogelijk kan dit overleg benut worden om voor zover het vluchtelingen dossier overlapt met de sociale dossiers die daar besproken worden integratie onderwerpen regionaal voor te bereiden en te agenderen. 36