PERSONENRECHT IN KORT BESTEK

Transcriptie

1 PERSONENRECHT IN KORT BESTEK

2

3 Nr. 3 PERSONENRECHT IN KORT BESTEK Frederik Swennen 3de herziene uitgave 2008 Antwerpen Oxford

4 RECHT IN KORT BESTEK Nr. 1 Nr. 2 Nr. 3 Nr. 4 Alain Verbeke, Belgisch erfrecht in kort bestek, 2002, eerste uitgave, 2003, tweede herziene uitgave Alain Verbeke, Bijzondere overeenkomsten in kort bestek, 2004, eerste uitgave, Bernard Tilleman en Alain Verbeke, 2005, tweede herziene uitgave, 2006, derde herziene uitgave, Alain Verbeke, Nicolas Carette, Nele Hoekx en Kristof Vanhove, 2007, vierde herziene uitgave Frederik Swennen, Personenrecht in kort bestek, 2005, eerste uitgave, 2007, tweede herziene uitgave, 2008, derde herziene uitgave Frederik Swennen, Gezins- en familierecht in kort bestek, 2005, eerste uitgave, Familierecht in kort bestek, 2007, tweede herziene uitgave, 2008, derde herziene uitgave Nr. 5 Bart De Smet, Jeugdbeschermingsrecht in kort bestek, 2005 Nr. 6 Yves Montangie (ed.), Mededingingsrecht in kort bestek, 2006 Nr. 7 Jan Wouters, Internationaal recht in kort bestek, 2006 Nr. 8 Vincent Sagaert, Bernard Tilleman en Alain Verbeke, Vermogensrecht in kort bestek. Goederen- en bijzondere overeenkomstenrecht, 2007 Personenrecht in kort bestek Frederik Swennen 2008 Frederik Swennen en Antwerpen Oxford ISBN D/2008/7849/16 NUR 822 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

5 WOORD VOORAF Dit boek verschijnt in de reeks Recht in kort bestek. Het concept van die reeks is: de niet-gespecialiseerde jurist op beknopte, inzichtelijke en praktijkrelevante wijze een analyse bieden van de krachtlijnen van een bepaald vakgebied. De student valt als niet-gespecialiseerde jurist in wording binnen de doelgroep van de reeks. Dit boek vormt dan ook de helft van de cursus voor het opleidingsonderdeel Personen- en Familierecht dat ik doceer aan de studenten van het 1ste en het 3de bachelorjaar van de Universiteit Antwerpen. De inhoud van dit boek strekt ertoe de lezer aan te zetten tot de zelfstandige beoefening van de wetenschap. Hiertoe tracht ik in eerste instantie kennis bij te brengen van (de vindplaats van) de technische regels van het personenrecht en de structuur ervan. Ik tracht er ook de aard, betekenis en gevolgen van te duiden. Op die manier kan inzicht worden verworven in de aard en de samenhang (of onsamenhangendheid) van de regels. Met die kennis van wet en wetmatigheid kan de lezer vervolgens zelf verder. De materie wordt in kort bestek behandeld, dit is met name zonder uitgebreid voetnotenapparaat en bibliografie. De lezer krijgt wel de nodige verwijzingen mee naar de basiswerken in het vakgebied en naar nuttige publicaties over bijzondere onderdelen. In voetnoot wordt enkel verwezen naar de belangrijkste arresten van de hoogste internationale en nationale gerechtshoven. Ik ben in het personen- en familierecht opgevoed door mijn voorganger Fons Heyvaert, mede aan de hand van diens Personen- en gezinsrecht ont(k)leed (laatste uitgave bij Kluwer, 2002). Die opvoeding blijkt uit de navolgende tekst. Bovendien heeft Fons Heyvaert de eerste versie van het manuscript grondig nagelezen en van waardevolle opmerkingen voorzien. Daarvoor dank ik hem bijzonder. v

6

7 WOORD VOORAF BIJ DE EERSTE UITGAVE Mijn academische medewerker Gunter Maes heeft geholpen bij de verzameling van de bibliografische verwijzingen. Deze zijn, met het voetnotenapparaat, deskundig op punt gesteld door de uitgever bij, Kris Moeremans. Hij heeft, zoals steeds, tijd noch moeite gespaard om snel een mooie en voor de studenten van belang goedkope uitgave te verzorgen. Prof. dr. Frederik Swennen 10 juni 2005 vii

8

9 WOORD VOORAF BIJ DE TWEEDE UITGAVE Het recht, zeker het personen- en familierecht, is voordurend in beweging. Het rustig kabbelende beekje dat het vakgebied lang was, is veranderd in een woelige zee. Voor deze tweede uitgave is de tekst van het boek dan ook geheel herwerkt. De stof is systematisch bijgehouden tot 1 november Voor belangrijke leerstukken is in de mate van het mogelijke nog rekening gehouden met wijzigingen na die datum, bv. met de Wet houdende diverse bepalingen van eindjaar Voor de verzameling van het meeste nieuwe bronnenmateriaal heb ik voor deze uitgave een beroep kunnen doen op mijn assistente Annelore Huygens. Mijn assistente Riki Heps heeft tijdig voor gecoördineerde versies van de belangrijkste gewijzigde wetteksten kunnen zorgen; geen sinecure met wetgeving die gefaseerd, met opeenvolgende reparaties, tot stand komt. Ik nodig de lezer van dit boek graag uit om mij met opmerkingen, vragen en suggesties te contacteren. Prof. dr. Frederik Swennen Sinterklaasdag 2006 ix

10

11 WOORD VOORAF BIJ DE DERDE UITGAVE Tijdens het laatste parlementaire jaar van de 51ste legislatuur heeft de Paarse Regering in het vooruitzicht van een verkiezingsnederlaag een rist wetswijzigingen doorgevoerd, onder meer in ethisch geladen materies zoals het personen- en familierecht. De woelige zee van het vakgebied is daarom ontaard in een ware storm. De tekst van het boek is voor de derde uitgave dan ook opnieuw geheel herwerkt in het licht van onder meer de volgende wetswijzigingen in het personenrecht: Wet 4 mei 2007 tot wijziging van artikel 249, 1, tweede lid van het Wetboek van registratie-, hypotheek- en griffierechten wat betreft de rechten verbonden aan een voornaamswijziging, B.S. 15 mei Wet 9 mei 2007 tot wijziging van sommige bepalingen van het Burgerlijk Wetboek teneinde het bewijs van de staat van de personen te vergemakkelijken bij gebreke aan een akte van de burgerlijke stand, B.S. 15 juni Wet 9 mei 2007 tot wijziging van diverse bepalingen betreffende de afwezigheid en de gerechtelijke verklaring van overlijden, B.S. 21 juni Wet 10 mei 2007 tot wijziging van sommige bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek betreffende de afwezigheid en de gerechtelijke verklaring van het overlijden, B.S. 21 juni Wet 10 mei 2007 betreffende de transseksualiteit, B.S. 11 juli Wet 15 mei 2007 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek en het Gerechtelijk Wetboek met betrekking tot de verbetering van de akten van de burgerlijke stand voor materiële misslagen, B.S. 12 juli Wet 15 mei 2007 tot wijziging van art. 57 van het Burgerlijk Wetboek, inzake de vermelding van het geslacht van kinderen van wie het geslacht onduidelijk is, B.S. 12 juli Wet 6 juli 2007 betreffende de medische begeleide voortplanting en de bestemming van de overtallige embryo s en de gameten, B.S. 17 juli Ook werden de meest relevante arresten van de hoogste internationale en nationale rechtscolleges verwerkt en is uit de overvloedige rechtsleer een zinvolle selectie gemaakt. Er zijn twee nieuwigheden ten opzichte van de tweede uitgave. Op de eerste plaats blijft de rechtspleging in personen- en familierechtelijke materies voortaan buiten xi

12 Personenrecht in kort bestek beschouwing om binnen de perken van het kort bestek te kunnen blijven. Ik hoop op een Familiaal procesrecht in kort bestek op korte termijn. Op de tweede plaats ging meer aandacht naar beleidsmatige of rechtstechnische discussiepunten, die kort worden gesitueerd om tijdens de colleges te worden uitgediept. De documentatie voor deze derde uitgave werd mee verzameld door Annelore Huygens, aspirant FWO-Vlaanderen en door mijn assistente Riki Heps. Mijn academische medewerkster Elisabeth Alofs nam het nazicht van de drukproef voor haar rekening. Ik dank hen daarvoor hartelijk. Deze derde uitgave werd in tijden van moeilijke regeringsonderhandelingen en sterke verklaringen over het voortbestaan van ons land op gepaste wijze afgesloten op 15 november Opmerkingen, vragen en suggesties blijven welkom via Prof. dr. Frederik Swennen Koningsdag 2007 xii

13 INHOUD WOORD VOORAF v HOOFDSTUK I. INLEIDING EN PLAN Plan Samenhang met familierecht Hefboomfunctie De relativiteit van het recht De rechtsbronnen HOOFDSTUK II. HET BESTAAN VAN DE PERSOON II.1. Wie is persoon? Rechtsperoonlijkheid/rechtssubjectiviteit Natuurlijke personen en rechtspersonen in de enge zin Rechtssubjecten en rechtsobjecten II.2. Vanaf wanneer is iemand persoon? Beginselen De infans conceptus-regel en verder II.3. Tot wanneer is iemand persoon? Overlijden Gerechtelijke verklaring van overlijden (art ) Afwezigheid (art ) HOOFDSTUK III. DE STAAT VAN DE PERSOON III.1. De staat Rechtsbegrippen Invulling Kenmerken Bedenkingen III.2. De vorderingen van staat Begrip Kenmerken III.3. Het bezit van staat Begrip Functies xiii

14 Inhoud HOOFDSTUK IV. DE IDENTIFICATIE VAN DE PERSOON IV.1. Inleiding IV.2. Namen De familienaam Begrip Eerste verkrijging Latere wijzigingen Voornaam Begrip Eerste verkrijging Latere wijzigingen Aard en kenmerken van familie- en voornaam Buitengewone namen IV.3. Woonplaats en verblijfplaats Woonplaats Gewone woonplaats Bijzondere woonplaatsen Verblijfplaats Gewone verblijfplaats Bijzondere verblijfplaatsen IV.4. Geslacht Situering Eerste toekenning Latere wijziging Verbetering akte van de burgerlijke stand Wijziging van het geslacht HOOFDSTUK V. REGISTRATIE EN PUBLICITEIT V.1. Situering V.2. Burgerlijke stand V.3. Bevolkingsregisters V.4. Rijksregister V.5. Identiteitsdocumenten V.6. Belgisch Staatsblad V.7. Dagbladen V.8. Bedenkingen HOOFDSTUK VI. DE PERSOONLIJKHEIDSRECHTEN VI.1. Situering VI.2. Kenmerken xiv

15 Inhoud VI.3. Overzicht De fysieke persoonlijkheid De individualiteit van de persoon De psychische en morele integriteit Persoonlijkheidsbelangen als lid van een familie De processuele persoonlijkheidsrechten HOOFDSTUK VII. DE NATIONALITEIT VII.1. Situering VII.2. Kenmerken van het Belgische nationaliteitsrecht VII.3. De algemene bepalingen van het W.B.N VII.4. Toekenning van de Belgische nationaliteit Op basis van de afstamming: ius sanguinis Op basis van de geboorte in België: ius soli VII.5. Verkrijging van de Belgische nationaliteit Verklaringen op grond van een recht Nationaliteitsverklaring Nationaliteitskeuze Verkrijging van de nationaliteit door de vreemde echtgenoot van een Belg Verkrijging op basis van het bezit van staat van Belg Herkrijging Procedure De naturalisatie VII.6. Het verlies van de Belgische nationaliteit Op grond van een vrijwillige handeling Op grond van een rechtsfeit Op grond van vervallenverklaring HOOFDSTUK VIII. DWANGOPNEMING VAN GEESTESZIEKEN VIII.1. Situering VIII.2. Persoonlijk toepassingsgebied van de wet VIII.3. Materiële toepassingsvoorwaarden Geestesziekte Gevaar Causaal verband tussen geestesziekte en gevaar De toestand moet de opneming vereisen Geen andere geschikte behandeling VIII.4. Maatregelen Behandeling in een ziekenhuis Observatieperiode xv

16 Inhoud Verder verblijf Nazorg Verpleging in een gezin Waarborgen VIII.5. Dwangbehandeling? VIII.6. De bekwaamheid van de opgenomen geesteszieke HOOFDSTUK IX. ONBEKWAAMHEID EN BEWIND: INLEIDING IX.1. Onbekwaamheid Situering Onbekwaamheid versus ongeschiktheid Wettelijke grondslag Doelstelling Draagwijdte Gevolgen: slaan en zalven Slaan Zalven IX.2. Bewind Begrip Samenhang tussen onbekwaamheid en bewind Bevoegdhedenverdeling Bewindsdoel Verboden handelingen Controle op bewindvoerders HOOFDSTUK X. RECHTSONBEKWAMEN X.1. Situering X.2. Absolute onbekwaamheden X.3. Relatieve onbekwaamheden HOOFDSTUK XI. MINDERJARIGEN XI.1. Inleiding XI.2. Niet-ontvoogde minderjarigen Slaan: het bestraffende aspect Regels Uitzonderingen Proceshandelingen Zalven: het ondersteunende aspect: inleiding Ouderlijk bewind Dubbele hoedanigheid Wie is bewindvoerder? xvi

17 Inhoud Bevoegdhedenverdeling Waarborgen Voogdij A. Ontstaan en einde van de voogdij Ontstaan Einde B. De voogdijorganen Vrederechter Voogd Toeziend voogd Kenmerken van de opdrachten van voogd en toeziend voogd Gronden van onbekwaamheid, uitsluiting en ontzetting Andere voogdijorganen C. Werking van de voogdij Dringende maatregelen Boedelbeschrijving Basisbeschikking Werking over de persoon Werking over de goederen Conflict tussen voogd(en) en pupil D. Controle van de voogdijorganen E. Het einde van de voogdij(opdracht): de voogdijrekening Andere vormen van voogdij XI.3. Ontvoogding Wie kan worden ontvoogd? Slaan: het bestraffende aspect Met betrekking tot de persoon Met betrekking tot de goederen Zalven: het ondersteunende aspect Intrekking van de ontvoogding HOOFDSTUK XII. ONBEKWAME EN BESCHERMDE MEERDERJARIGEN XII.1.Inleiding XII.2. Ongeschiktheid Slaan: het bestraffende aspect Bij leven Na overlijden Zalven: het ondersteunende aspect XII.3. Gerechtelijke onbekwaamverklaring Criterium xvii

18 Inhoud 3.2. Publiciteit Aanvang en einde Slaan: het bestraffende aspect Zalven: het ondersteunende aspect XII.4. Toevoeging van een gerechtelijke raadsman Criterium Publiciteit Aanvang en einde Slaan: het bestraffende aspect Zalven: het ondersteunende aspect XII.5. Verklaring in staat van verlengde minderjarigheid Criterium Publiciteit Aanvang en einde Slaan: het bestraffende aspect Zalven: het ondersteunende aspect XII.6. Voorlopig bewind Criterium Publiciteit Aanvang en einde Slaan: het bestraffende aspect Zalven: het ondersteunende aspect A. Organisatie van het voorlopig bewind Vrederechter Voorlopig bewindvoerder De vertrouwenspersoon Andere bewindsorganen B. Werking C. Controle op de voorlopig bewindvoerder XII.7. Internering XII.8. Gerechtelijk bewind Criterium Publiciteit Aanvang en einde Het ondersteunende aspect A. Organisatie van het gerechtelijke bewind Vrederechter Gerechtelijke bewindvoerder Andere bewindsorganen B. Werking C. Controle op de gerechtelijke bewindvoerder xviii