INHOUDSOPGAVE. VOORWOORD... v DEEL I. GRONDVOORWAARDEN VOOR ADOPTIE CHRISTOPH CASTELEIN...1 HOOFDSTUK 1. AFBAKENING...3 HOOFDSTUK 2. ALGEMEEN...

Transcriptie

1 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD... v DEEL I. GRONDVOORWAARDEN VOOR ADOPTIE CHRISTOPH CASTELEIN...1 HOOFDSTUK 1. AFBAKENING...3 HOOFDSTUK 2. ALGEMEEN Structuur van de wet Kenmerken van de adoptie...5 A. Adoptie is een instelling...5 B. Adoptie is een instelling op basis van een rechterlijke uitspraak Twee soorten adoptie: gewone adoptie en volle adoptie Het recht om zijn afstamming te kennen...9 HOOFDSTUK 3. GRONDVOORWAARDEN VOOR ADOPTIE Instellingsvoorwaarden...11 A. Wettige redenen hoger belang van dat kind eerbied voor de fundamentele rechten die het kind op grond van het internationaal recht toekomen wettige belangen Voordeel van de adoptandus Wettige redenen Hoger belang van het kind en de fundamentele rechten die het kind op grond van het internationaal recht toekomen Wettige belangen...18 B. Adoptiebekwaamheid en adoptiegeschiktheid Bekwaamheidsvereisten in hoofde van de adoptant...22 A. Adoptant in leven...22 B. Enkelvoudigheid of meervoudigheid van adoptanten Adoptie door één persoon alleen Adoptie door twee echtgenoten van ongelijk geslacht.. 23 xi

2 3. Adoptie door twee samenwonenden van ongelijk geslacht a. De definitie van samenwonen uit artikel 343, 1, b) B.W I. Twee personen van ongelijk geslacht II. Voor zover zij niet door een band van bloedverwantschap of aanverwantschap zijn verbonden die leidt tot een huwelijksverbod waarvoor de Koning geen ontheffing kan verlenen III. Die op permanente wijze samenwonen IV. sedert ten minste drie jaar Die op affectieve wijze samenwonen sedert ten minste drie jaar V. Overspelig samenwonen b. Het begrip samenwonen en de wettelijke samenwoning c. Onduidelijkheid over het begrip samenwonenden (Voorlopig?) geen adoptie door twee personen van gelijk geslacht a. Samen adopteren kan enkel door personen van ongelijk geslacht b. Arrest nr. 134/2003 van het Arbitragehof en zijn gevolgen c. Recente parlementaire initiatieven inzake adoptie door personen van hetzelfde geslacht d. Het advies van de Raad van State e. Arrest nr. 192/2005 van het Arbitragehof en zijn gevolgen f. Slotopmerkingen in verband met adoptie door personen van hetzelfde geslacht C. Leeftijdsvereisten D. Burgerlijke staat Bekwaamheidsvereisten in hoofde van de adoptandus A. Adoptandus in leven B. Leeftijdsvereisten Minimumleeftijd Maximumleeftijd C. Burgerlijke staat Bekwaamheidsvereisten met betrekking tot de verhouding tussen adoptant en adoptandus A. Leeftijdsverschil xii

3 B. Verwantschaps- en aanverwantschapsbeletselen Ouderadoptie...66 a. Verbod inzake ouderadoptie...66 b. Overgangsrecht Adoptie door een adoptieve ouder Adoptie door de (nieuwe) echtgenoot of samenwonende partner van een ouder Adoptie van een echtgenoot of wettelijk samenwonende partner Grootouderadoptie Adoptie van een (half)broer/zus Schoonouderadoptie Opeenvolgende adopties en nieuwe adopties...79 A. Opeenvolgende adopties...79 B. Nieuwe adopties Problematisch onder het oude recht...80 a. Regel...80 b. Voorwaarden Het nieuwe adoptierecht Omzetting van adoptie Toestemming vanwege bepaalde personen...89 A. Vereiste toestemmingen Toestemming van de adoptandus zelf Adoptie van een minderjarige, onbekwaamverklaarde of verlengd minderjarige verklaarde...92 a. Minderjarige, onbekwaamverklaarde of verlengd minderjarige die twee ouders heeft...92 b. Minderjarige, onbekwaamverklaarde of verlengd minderjarige met één ouder...97 c. Minderjarige, onbekwaamverklaarde of verlengd minderjarige die geen ouders heeft...97 I. Toestemming van de voogd...97 II. Toestemming van de toeziende voogd toestemming van een voogd ad hoc Toestemming van de echtgenoot, de wettelijk samenwonende resp. feitelijk samenlevende partner van de adoptant Toestemming van de echtgenoot, de wettelijk samenwonende resp. feitelijk samenlevende partner van de adoptandus Toestemming in geval van een nieuwe adoptie a. De voorafgaande adoptie is een gewone adoptie. 101 b. De voorafgaande adoptie is een volle adoptie xiii

4 6. Toestemming van de adoptant(en) Bijzondere gevallen waar geen toestemming is vereist 104 B. Vormvereisten Vormvereisten in het oude recht a. Nominale adoptie b. Niet-nominale adoptie Vormvereisten sinds de nieuwe adoptiewet a. Persoonlijke verklaring of afzonderlijke akte b. Toch een substituut voor de niet-nominale adoptie C. Intrekking van de toestemming tijdens de procedure D. Weigering van de toestemming Vormvereisten Gedwongen adoptie a. Oud recht b. Nieuw adoptierecht c. Gedwongen adoptie en de mensenrechten DEEL II. DE JURIDISCHE GEVOLGEN VAN DE ADOPTIE FREDERIK SWENNEN HOOFDSTUK I. UITGANGSPUNTEN Algemene situering Uitgangspunt van de gewone adoptie A. In de adoptieve familie B. In de oorspronkelijke familie Uitgangspunt van de volle adoptie A. In de adoptieve familie B. In de oorspronkelijke familie C. De problematiek van de stiefouderadoptie De temporele gevolgen van de adoptie De invloed van de vaststelling van de oorspronkelijke afstamming na de adoptie Kennis van de herkomst HOOFDSTUK II. OVERZICHT VAN DE JURIDISCHE GEVOLGEN Nationaliteit Namen xiv

5 A. Voornaam B. Familienaam Wettelijk stelsel Afwijkingsmogelijkheden bij gewone adoptie Toestemmingen Draagwijdte Adelrecht Ouderlijk gezag A. Regel B. Stiefouderadoptie C. Draagwijdte D. De waakvlam bij gewone adoptie Het recht op persoonlijk contact Huwelijksbeletselen A. Huwelijksbeletselen in de rechte lijn B. Huwelijksbeletselen in de zijlijn Levensonderhoud Erfrecht A. De geadopteerde erfgenaam B. De geadopteerde erflater Registratie- en successierechten Jeugdbeschermingsrecht Strafrecht Sociaal recht DEEL III. DE BEËINDIGING VAN DE ADOPTIE GUNTER MAES HOOFDSTUK I. NIETIGHEID VAN DE ADOPTIE HOOFDSTUK II. OVERLIJDEN VAN DE ADOPTANT(EN) VOOGDIJ HOOFDSTUK III. TERUGPLAATSING ONDER HET OUDERLIJK GEZAG HOOFDSTUK IV. NIEUWE ADOPTIE Inleiding Nieuwe adoptie van een minderjarige xv

6 A. Gevallen waarin nieuwe adoptie van een minderjarige mogelijk is Minderjarige geadopteerde Adoptant(en) Precieze gevallen waarin nieuwe adoptie mogelijk is. 174 a. Grond- en toestemmingsvoorwaarden b. Gronden voor nieuwe adoptie algemeen c. Gronden voor nieuwe adoptie vooroverlijden adoptant, herroeping en herziening d. Gronden voor nieuwe adoptie wegens zeer gewichtige redenen op verzoek van het O.M Nieuwe adoptie: gewone of volle B. Temporele werking van de bestaande en de nieuwe adoptie Gemeenrechtelijke regeling: artikel B.W Gewone adoptie na gewone adoptie wegens herziening of herroeping a. Rechtsgevolgen bij gewone adoptie na herroeping b. Rechtsgevolgen bij gewone adoptie na herziening c. Rechtsgevolgen bij nieuwe gewone adoptie Gewone adoptie na gewone adoptie wegens vooroverlijden van de adoptant(en) Gewone adoptie na gewone adoptie wegens zeer gewichtige redenen Gewone adoptie na volle adoptie a. Rechtsgevolgen na herziening volle adoptie b. Rechtsgevolgen na vooroverlijden volle adoptant(en) of om zeer gewichtige redenen Volle adoptie na herroeping, herziening of vooroverlijden van de adoptant(en) Volle adoptie na vorige adoptie, om zeer gewichtige redenen Nieuwe adoptie: stiefouderadoptie A. Gevallen waarin stiefouderadoptie mogelijk is Persoon van de geadopteerde Stiefouder-adoptant Gevallen waarin stiefouderadoptie mogelijk is a. Gronden voor stiefouderadoptie b. Grond- en toestemmingsvoorwaarden c. Stiefouderadoptie: gewone of volle xvi

7 B. Temporele werking van de bestaande en de stiefouderadoptie Gemeenrechtelijke regeling Gewone adoptie na gewone adoptie bij zeer gewichtige redenen Gewone stiefouderadoptie na volle adoptie, bij vooroverlijden of om zeer gewichtige redenen Volle stiefouderadoptie na volle stiefouderadoptie om zeer gewichtige redenen Gewone of volle adoptie na herroeping Volle stiefouderadoptie na vooroverlijden adoptant HOOFDSTUK V. OMZETTING VAN GEWONE NAAR VOLLE ADOPTIE Omschrijving kwalificatie Grondvoorwaarden Procedure Omzetting tijdens de adoptieprocedure HOOFDSTUK VI. DE VASTSTELLING VAN DE (OORSPRONKELIJKE) AFSTAMMING Vaststelling van de afstamming t.a.v. adoptant(en) A. Omschrijving B. Vaststelling van de oorspronkelijke afstamming C. Gevolgen van de vaststelling van de oorspronkelijke afstamming D. Twee bijzondere gevallen: vaststelling tijdens de adoptieprocedure en vóór het in kracht van gewijsde gaan van het vonnis dat de adoptie uitspreekt E. Adoptie van een buitenhuwelijks kind daterend van vóór de Afstammingswet Vaststelling van de afstamming t.a.v. derden A. Omschrijving rechtsgevolgen B. Twee bijzondere gevallen: vaststelling tijdens de adoptieprocedure en voor het in kracht van gewijsde gaan van het vonnis dat de adoptie uitspreekt xvii

8 HOOFDSTUK VII. HERZIENING VAN DE ADOPTIE Omschrijving Gronden die tot herziening kunnen leiden Vorderingsrecht Gevolgen van de herziening A. Algemeen B. Goede trouw van de adoptant(en) C. Juridisch statuut van de geadopteerde na de herziening Procedure HOOFDSTUK VIII. HERROEPING VAN DE (GEWONE) ADOPTIE Omschrijving A. Algemeen B. Uitsluiting van herroeping van volle adoptie Gronden voor herroeping A. Zeer gewichtige redenen B. Noodzaak van de concrete toestand Vorderingsrecht Gevolgen van de herroeping Procedure HOOFDSTUK IX. SLOTBESCHOUWINGEN DEEL IV. DE BEVOEGDHEID EN DE RECHTSPLEGING INZAKE INTERNE ADOPTIES PATRICK SENAEVE HOOFDSTUK I. SITUERING Bronnen Structuur xviii

9 HOOFDSTUK II. DE PROCEDURE TOT VERWEZENLIJKING VAN EEN BINNENLANDSE ADOPTIE Algemeen Bevoegde rechtbank A. Volstrekte bevoegdheid B. Territoriale bevoegdheid Rechtspleging A. Algemene regel: het totstandkomen van de adoptie op verzoek van de adoptant(en) Inleiding van de vordering Kennisgeving van het verzoekschrift Opdracht van het O.M a. Algemeen b. Advies van vader, moeder, voogd en toeziende voogd c. Geen advies meer van de grootouders d. Advies van de kinderen van de adoptant e. Advies van de kinderen van de geadopteerde f. Geen advies meer van de ex-partner van de adoptant g. Advies van de personen die in de plaats van de ouders het kind hebben opgevoed h. Advies van de personen die geweigerd hebben in de adoptie toe te stemmen i. Beëindiging van de informatieopdracht van het O.M Maatschappelijk onderzoek a. Algemeen b. Minderjarige adoptandus c. Meerderjarige adoptandus d. Termijn Rechtspleging ten gronde a. Oproeping tot kennisneming b. Vaststelling van de zaak c. Verhoor van bepaalde personen d. Vrijwillige tussenkomst e. Onderzoek door de rechtbank f. Wijziging van adoptievorm hangende de procedure g. Advies van het O.M h. Wachttermijn xix

10 i. Uitspraak B. Uitzonderlijk geval: het totstandkomen van de adoptie op verzoek van het O.M C. Rechtsmiddelen Hoger beroep Voorziening in cassatie Geen voorlopige tenuitvoerlegging mogelijk Derdenverzet Herroeping van het gewijsde D. Administratieve formaliteiten Overgangsrecht HOOFDSTUK III. DE PROCEDURE INZAKE HERROEPING VAN DE GEWONE ADOPTIE EN INZAKE DE HERZIENING VAN EEN (GEWONE OF VOLLE) ADOPTIE Bevoegde rechtbank A. De volstrekte bevoegdheid B. Territoriale bevoegdheid Rechtspleging A. Algemeen B. Inleiding van de vordering C. Behandeling van de vordering D. Rechtsmiddelen en administratieve formaliteiten Overgangsrecht DEEL V. DE INCORPORATIE IN HET BELGISCHE RECHT VAN HET HAAGSE VERDRAG VAN 29 MEI 1993 INZAKE DE INTER- NATIONALE SAMENWERKING EN DE BESCHERMING VAN KINDEREN OP HET GEBIED VAN DE INTERLANDE- LIJKE ADOPTIE MICHAEL TRAEST HOOFDSTUK I. INLEIDENDE OPMERKINGEN HOOFDSTUK II. DE KRACHTLIJNEN VAN HET ADOPTIEVERDRAG xx

11 HOOFDSTUK III. DE INCORPORATIE VAN HET HAAGSE ADOPTIEVERDRAG IN DE FEDERALE ADOPTIEWET Inleiding Bijzondere bepalingen van internationaal privaatrecht Regels betreffende de totstandkoming van een adoptie die de interlandelijke overbrenging van een kind veronderstelt A. Inleiding B. Interlandelijke adopties C. De overbrenging van een kind naar België met het oog op adoptie in België De procedure houdende vaststelling van de geschiktheid om te adopteren De eigenlijke overbrenging van het kind naar België De eigenlijke adoptieprocedure na overbrenging van het kind naar België D. De adoptie van een kind met gewone verblijfplaats in België door (een) adoptant(en) met gewone verblijfplaats in een andere Staat E. Beschermingsmaatregelen F. Rechtsmiddelen De uitwerking van buitenlandse beslissingen inzake adoptie in België A. Inleiding B. Adopties beheerst door het Adoptieverdrag C. Adopties die niet zijn beheerst door het Adoptieverdrag. 288 D. Herziening en herroeping van adopties E. De registratie Administratieve formaliteiten HOOFDSTUK IV. BESLUIT DEEL VI. INTERNATIONALE ADOPTIE: ALGEMENE PROBLEMATIEK MARTA PERTEGÁS HOOFDSTUK I. INLEIDING xxi

12 HOOFDSTUK II. WANNEER ZIJN DE IPR-REGELS RELEVANT? HOOFDSTUK III. VAN OUD NAAR NIEUW IPR Overgangsrecht ten aanzien van buitenlandse adopties Overgangsrecht ten aanzien van in België ingestelde adoptieprocedures HOOFDSTUK IV. ERKENNING VAN BUITENLANDSE ADOPTIES De hoofdrol van het Adoptieverdrag van Het subsidiaire karakter van de erkenningsregeling van het WIPR Totstandkoming en omzetting van buitenlandse adoptie De zwarte lijst : weigering van erkenning De grijze zone : erkenning ten voordele van de rechten van het kind? Voorwaardelijke erkenning van buitenlandse adopties Buitenlandse beslissing van herroeping, herziening en nietigverklaring van de adoptie HOOFDSTUK V. INTERNATIONALE BEVOEGDHEID OM EEN INTERLANDELIJKE ADOPTIE UIT TE SPREKEN Exclusieve karakter van artikel 66 WIPR Artikel 66 WIPR en de internrechtelijke bevoegdheidsregels De bevoegdheidscriteria van artikel 66 WIPR Verzoek tot adoptie Omzetting, herroeping of herziening van adoptie HOOFDSTUK VI. TOEPASSELIJK RECHT OP DE INTERLANDELIJKE ADOPTIE Totstandkoming van de adoptie A. Artikel 67 WIPR: (grond)voorwaarden voor adoptie B. Referentiekader: artikel 344, 1 B.W C. Het op de materiële voorwaarden toepasselijke recht Verwijzingsladder Uitzonderingsbepaling: toepassing van Belgisch recht 318 xxii

13 D. Recht toepasselijk op de toestemming Referentiekader: artikel B.W. (juncto art. 358 B.W.) De aanknoping aan het recht van herkomst en het Belgische recht als minimumnorm E. De wijze van totstandkoming van de adoptie Gevolgen van de adoptie Toepasselijk recht op de omzetting, de herroeping en de herziening van de adoptie A. Omzetting B. Herroeping C. Herziening HOOFDSTUK VII. TOT SLOT DEEL VII. DE VOORBEREIDING TOT DE ADOPTIE, DE BEOORDELING VAN DE ADOPTIEGESCHIKTHEID EN DE NAZORG CHRISTINE FAURE HOOFDSTUK I. INLEIDING De situatie vóór 1 september De maatschappelijke verantwoording HOOFDSTUK II. DE NIEUWE VLAAMSE ADOPTIEREGELGEVING HOOFDSTUK III. VOORBEREIDING TOT DE ADOPTIE Doelgroep van de voorbereiding Modaliteiten van de voorbereiding A. Interlandelijke adoptie B. Binnenlandse adoptie Inhoud van de voorbereiding A. Interlandelijke adoptie B. Binnenlandse adoptie xxiii

14 HOOFDSTUK IV. BEOORDELING VAN DE ADOPTIEGESCHIKTHEID Doelgroep Modaliteiten/procedure A. Algemeen B. Interlandelijke adoptie De procedure Maatschappelijk onderzoek door de diensten van de Vlaamse Gemeenschap C. Binnenlandse adoptie Procedure Maatschappelijk onderzoek door de diensten aangewezen door de Vlaamse Gemeenschap Inhoud HOOFDSTUK V. NAZORG Definities Krijtlijnen van de nieuwe regelgeving DEEL VIII. HET VLAAMSE INSTITUTIONELE ADOPTIERECHT FRANK WOUTERS HOOFDSTUK I. SITUERING HOOFDSTUK II. DE ADOPTIEDIENSTEN Definitie Verplichte erkenning Taken van de adoptiediensten A. Taken inzake adoptiebemiddeling (art. 14, 2 decreet). 350 B. Taken inzake eerste nazorg C. Andere verplichtingen De erkenning van de adoptiediensten A. Erkenningsvoorwaarden B. Erkenningsprocedure C. Intrekking of schorsing van de erkenning xxiv

15 5. De kosten van adoptiebemiddeling De subsidiëring van de adoptiediensten De zelfstandige adoptie HOOFDSTUK III. DE VLAAMSE CENTRALE AUTORITEIT Kind en Gezin als Vlaamse Centrale Autoriteit Taken van de Vlaamse Centrale Autoriteit A. Taken vermeld elders in het decreet B. Informatieverstrekking aan adoptanten C. Taken als secretaris van de adoptie D. Taken t.o.v. zelfstandige adoptanten E. Taken in uitvoering van artikel B.W F. Taken in uitvoering van artikel B.W. e.v G. Bewaken van de voortgang van de adoptiedossiers H. Taken t.a.v. andere overheden I. Ondersteuning van de adoptiediensten J. Advisering Vlaamse regering + jaarverslag K. Ontwikkelen of ondersteunen van programma s in de geest van het Haagse Verdrag L. Organisatie van het sectoroverleg HOOFDSTUK IV. DE VLAAMSE ADOPTIEAMBTENAAR Rol en specifieke taken Bewaring van de adoptiedossiers Inzagerecht HOOFDSTUK V. HET STEUNPUNT NAZORG ADOPTIE HOOFDSTUK VI. TREFGROEPEN INZAKE ADOPTIE BIJLAGEN A. VERDRAG INZAKE DE INTERNATIONALE SAMEN- WERKING EN DE BESCHERMING VAN KINDEREN OP HET GEBIED VAN DE INTERLANDELIJKE ADOPTIE, GEDAAN TE DEN HAAG OP 29 MEI xxv

16 B. FEDERALE WETGEVING Burgerlijk Wetboek Gerechtelijk Wetboek Diverse wijzigingen aangebracht door de Wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie Slotbepalingen van de Wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie C. DECREET VAN 15 JULI 2005 TOT REGELING VAN DE INTERLANDELIJKE ADOPTIE VAN KINDEREN xxvi