Richtlijn Prikkelbaar Darmsyndroom Datum februari 2015 Mariska Litjes

Transcriptie

1 Richtlijn Prikkelbaar Darmsyndroom Datum februari 2015 Mariska Litjes Voedingsstof Aanbeveling Praktisch (Voedingspiramide) Koolhydraten Kh totaal Eliminatie/provocatie hulpmiddel is het FODMAP-dieet. (hulpmiddel: fodmap dieetbrochure NOD) FODMAP is de afkorting van verschillende slecht resorbeerbare koolhydraten die buikklachten kunnen uitlokken. Elke letter staat voor een andere groep: Fermenteerbare Oligosachariden, Disachariden, Monosachariden And Polyolen Suiker Zoet in combinatie met zetmeel is zwaar verteerbaar. Zie het FODMAP-dieet Zoetstoffen Sorbitol, xylitol, manitol veroorzaken opgeblazen gevoel, gasvorming en diaree. Fructose Bij vermoeden klachten op grond van fructose: Stap 1: beperken tot 1 portie fruit per dag Stap 2: fruitsoorten met gunstige glucose/fructose verhouding (bron: darm EHBO) Stap 3: Zie het FODMAP-dieet Nb: alert op gebruik fructosestroop/fructose zoetmiddel in anamnese Vetten Totaal vet V.V M.O.V Omega-3 vetzuren Omega 3 Vetzuren kunnen ontstekingsprocessen en depressieve gevoelens die ontstaan bij PDS verminderen ( PDS verstoord de serotonine aanmaak in de hersenen). Aan te raden: - roomboter/biologische margarine eetlepels koudgeperste olie ( lijnzaad-, koolzaad-, of walnootolie, tarwekiemolie mn: omerga 6) - 2 per week vette vis. - Tip: chiazaad - Suppletievorm: omega olie of capsule (tot 450 mg/dag) 1

2 Eiwitten Aandacht voor verteringsproblematiek en voedselcombinaties t.a.v. suiker, zetmeel, eiwit, vet. (tip: zie darm EHBO voor voorbeeld overzicht lichte/zware voedselcombinaties) Voedingsvezels gram per dag. Extra ophoging vezels zijn niet aan te raden. Let op de soort vezels en opbouw bij verhoging vezel inname. I.v.m. individuele gevoeligheid; voorkeur voor oplosbare vezels (oplosbare vezels (groente, fruit, chiazaad, psylliumvezels) boven onoplosbare vezels (graanproducten, peulvruchten) Tip: week de vezels voor consumptie in vocht Is ADH niet haalbaar: dan inname met gram verhogen (volwassenen), (+5 gram bij kinderen). Langdurig veel lijnzaad, niet bij leverfunctiestoornis en kinderen adviseren. Vocht Minimaal 2 liter drinken voor de afvoer van afvalstoffen en het soepel houden van ontlasting (i.c.m. extra vezels) Ontlasting zie Bristol Scale Stool, zie voetnoot 3 Ayurveda heetwaterkuur, zie voetnoot Voedingsstof Aanbeveling Praktisch Alcohol Alcohol belast de lever. Zwaar belaste lever kan buikklachten verergeren. Eventueel: Diagnostische eliminatie 2 weken geen alcohol. Vitaminen: Retinol activiteit equivalenten (RAE) Vitamine B1 (Thiamine) Vitamine B2 (Riboflavine) Vitamine B3 (Niacine nicotinezuur nicotinamide) Vitamine B5 (Pantotheen Bij relatie PDS/ lactose intolerantie/ koemelkovergevoeligheid aandachtspunt voor inname. 2

3 Voedingsstof Aanbeveling Praktisch zuur) Vitamine B6 (Pyridoxine) Biotine Vitamine B12 (Cobalamine) Foliumzuur Voedingsstof Aanbeveling Praktisch Vitamine C Vitamine D Vitamine E (Tocoferolen) Vitamine K Mineralen/ spoorelementen Calcium Bij relatie PDS/ lactose intolerantie/ koemelkovergevoeligheid aandachtspunt voor inname. Chroom Fluoride Fosfor IJzer basisprotocol Jodium Bij relatie PDS/tarwebeperking/ glutenvrij aandacht voor inname jodiumhoudend zout, zeegroenten (zeekraal, lamsoor) zeewier, schaal- en schelpdieren, 2x per week zeevis. Suppletie bijvoorkeur in goed doseerbaar en gecontroleerde vorm, of vloeibaar (Biotics). Niet doseren boven maximale dagdosering! (aanbevolen 150 mcg) (maximale dagdosering = 600 mcg) Alertheid bij kelp (kan zeer wisselende jodium hoeveelheden bevatten) Kalium Koper Voedingsstof Aanbeveling Praktisch Magnesium Bij kramp in de darmen en/of elders in het lichaam is er mogelijk een tekort aan magnesium. Suppletieadvies: minimaal 300 mg organisch gebonden magnesium per dag Mangaan 3

4 Voedingsstof Aanbeveling Praktisch Molybdeen Natrium basisprotocol Selenium Zink Leefstijl Aanbeveling Praktisch Beweging Let op een goede houding, eventueel hulp zoeken bij een ceasar- of mensendiecktherapeut. Aanreiken goede houding bij het poepen (zie voetnoot 1), voldoende lichaamsbeweging Stressreductie Mogelijke oplossingen zoeken voor distress veroorzakers. Zoeken naar manieren om met stress om te gaan. Tijd maken voor hobby s of juist gaan sporten of bezigheden zoeken. Yoga, Mindfullnes Hypnose (zie voetnoot 2) Eet/leef-gedrag Beperken koolzuurhoudende dranken, niet door rietje drinken, geen maaltijden overslaan, ontbijt = essentieel, regelmatig eet- en leef patroon (ook in weekenden en vakanties), rustig eten, goed kauwen, niet praten tijdens eten, goede eethouding/rechtop, vermijden strakke kleding, vermijden kauwgom, gewichtsreductie indien nodig. Roken afraden Afraden Gebruik aanvullende preparaten/therapieën: Fytotherapie, - bijvoorbeeld pepermuntolie (bij kramp, verminderd de spanning van de sluitspieren in het maagdarmsysteem waardoor de passage door de darmen soepeler verloopt. Capsule niet doorbijten, kan maagklachten veroorzaken. Aanbeveling: 3x daags 0,2-0,4 ml) - of angelica complex Homeopathie, verwijs eventueel naar een homeopaat Gemmotherapie, verwijs eventueel naar een natuurgeneeskundig arts of therapeut Onderzoek naar conditie darmen: - Onderzoek darmflora bij: RP vitamino of ELN (Europees Laboratorium voor Nutriënten) Onderzoek naar voedselovergevoeligheid - Voedselallergie/intolerantie (mn gluten, tarwe, lactose) Ayurveda kijken naar constitutietype, eventueel als aanvullend diagnose hulpmiddel Heetwaterkuur: Kook s ochtends ongeveer 1200 cc bronwater. Na 20 minuten koken giet je de overgebleven liter kokend 4

5 water in een thermoskan. Voeg daar eventueel een stukje gemberwortel of geelwortel (kurkuma) aan toe (1-3 cm naar behoefte). Gedurende de dag drink je telkens slokjes heet water uit de thermoskan. Voor uur opmaken. Heetwaterkuur compleet: 5 dagen volgen, 2 dagen rust, 5 dagen volgen, 2 dagen rust en dan nog een keer 5 dagen volgen. Suppletie advies pre-probiotica - Probiotica (bevordert een gezonde darmflora. Per individu kan het soort en dosering van een probioticum dat helpt verschillen. Heet adviseren van meerdere soorten en stammen (Multi strain, Multi species) probiotica vergroot de kans op succes. - Prebiotica (verhoogt de transportsnelheid door de darmen. Met name oplosbare vezels zijn geschikt bij PDS. Sommige PDS patiënten hebben er baat bij bepaalde prebiotica zoals FOS en GOS (tijdelijk) te vermijden. (Fodmap) aanbeveling: 3x daags 5 g psyllium voor de maaltijd meet een ruime hoeveelheid water.) Belangrijke bron voor praktische informatie en (cliënt) advies: darmehbo, Kathinka Huiskamp, Marieke Lebbink, ISBN fodmap brochure grip op koolhydraten, Kathinka Huiskamp, Marieke Lebbink, Els van den Heuvel, Mirjam Bakker, Mariska Litjes ISBN: ACHTERGROND INFORMATIE Wat is Prikkelbaar Darmsyndroom? Bron: site Prikkelbaar Darmsyndroom Belangenvereniging ( PDS-klachten verschillen van persoon tot persoon. Zelfs bij één persoon kunnen de klachten van dag tot dag verschillen. Perioden met en zonder klachten kunnen elkaar ook afwisselen. Het meest kenmerkende symptoom van Prikkelbare Darm Syndroom is zeurende, krampende of stekende pijn in de buik. Deze kan zeer hevig zijn. Een deel van de PDS-patiënten heeft vooral 's avonds en 's nachts buikpijn, al dan niet gepaard gaande met aandrang. De buikpijn vermindert soms na de stoelgang of het laten van een wind. PDS gaat gepaard met een afwijkend ontlastingspatroon. Een deel van de PDS-patiënten heeft met name last van verstopping (pds-c), anderen hebben vooral last van diarree (pds-c). Een ontlastingspatroon waarbij verstopping en diarree elkaar afwisselen komt ook vaak voor (pds-m of pds -a) Het ontlastingspatroon kan gedurende de dag wijzigen. Plotselinge niet houdbare aandrang komt veel voor. Hiernaast hebben PDS-patiënten vaak andere maagdarmklachten. Veel voorkomend zijn gasvorming, winderigheid, een opgeblazen gevoel, een opgezette buik, zuurbranden, slikklachten, een brok in de keel. Voorbeelden van klachten buiten het maagdarmkanaal zijn vermoeidheid, spierpijn, rugpijn, hoofdpijn, problemen met plassen, onregelmatige menstruatie en pijn bij of na de seksuele gemeenschap. Angst, stress en depressie komt relatief vaak voor bij PDS (NHG-standaard 2006) Diagnose stelling PDS gebeurd aan de hand van Rome III criteria (NHG-standaard). Er moet sprake zijn van recidiverende buikpijn gedurende 3 dagen per maand de afgelopen 3 maanden terwijl de klachten tenminste 6 maanden voor de diagnose zijn begonnen. Twee van de drie criteria moeten van toepassing zijn: A. verminderen/verdwijnen van pijn na ontlasting. B: de klachten worden geassocieerd met verandering in de frequentie van de ontlasting. C: de klachten worden geassocieerd met verandering in de consistentie van de ontlasting. Voetnoot 1 De juiste houding en techniek bij het poepen Ga goed op de wc-bril zitten, niet op het voorste puntje, niet te ver naar achteren en ga vooral niet boven het toilet hangen. Plaats uw billen zo centraal mogelijk op de bril. Zorg dat uw kledingstukken niet in de weg zitten. Uw heupen en knieën horen in een hoek van 90 te staan waarbij u de voeten plat op de grond plaatst. Ga een beetje onderuit zitten (maak uw rug bol) om de anus in een verticale positie te plaatsen. Let er wel goed op dat u niet met de billen door de bril heen zakt, uw heupen dienen onder een hoek van 90 te blijven staan. Doe uw knieën iets uiteen en ontspan de bekkenbodem. Neem uw tijd en wacht op de natuurlijke aandrang. Soms duurt het even voordat u de aandrang voelt, in zo'n geval kunt u uw bekken enkele malen kantelen en rustig via uw buik ademen. Hierdoor wordt de aandrang meestal opgewekt. Bouw vervolgens rustig de druk naar uw anus op: adem licht in en hou de adem even vast, maak vervolgens een bolle buik en zet wat druk op uw anus zodat de kringspier open gaat. Pers vervolgens rustig met de ontlasting mee. Ondanks dat u een sterke aandrang heeft, kan het gebeuren dat er toch geen ontlasting komt. In zo'n geval kunt u het 5

6 beste een kwartiertje actief bewegen en het vervolgens opnieuw het toilet bezoeken. Wat u juist niet moet doen tijdens uw toiletbezoek Sla uw benen niet over elkaar heen tijdens het plassen en/of poepen. Ga nooit achterste voren op het toilet zitten, u kunt dan niet de juiste houding aannemen. Hang of leun niet voorover. Hard persen. Bron: Voetnoot 2- aanvullende therapieën Psychodynamische psychotherapie, cognitieve gedragstherapie en hypnotherapie worden in de literatuur als effectief beschreven (Brandt 2009/ Nice 2010) Hypnose en Hypnotherapie Hypnose of trance is een vorm van sterk geconcentreerde aandacht, terwijl de cliënt diep ontspannen is. Zoals bijvoorbeeld wanneer je dagdroomt of helemaal opgaat in een boek of film. In hypnose richt je je aandacht naar binnen terwijl je tegelijkertijd kunt volgen wat er in je omgeving gebeurt. Hypnotherapie is van oudsher een medisch vak. Zo wordt hypnose onder andere ingezet bij pijnbestrijding en lichamelijke gevolgen van stress. In de huidige vorm van hypnotherapie wordt gewerkt met hypnose en moderne therapeutische gesprekstechnieken. Darmmanagement bij PDS; hypnotherapie bij prikkelbare darmen. In de therapie leert de cliënt trance of hypnose te benutten om de klachten aan te pakken. Met oefeningen waarbij de cliënt zich een pijnlijke buik voorstelt als een warme, zachte buik, terwijl hij/zij heel ontspannen is. Deze gedachtebeelden hebben invloed op de darmwerking. Veel mensen herkennen dit principe uit het volgende voorbeeld: als je alleen maar dénkt aan je lievelingsgerecht, loopt het water al in je mond. Dit vermogen om het lichaam te beïnvloeden met gedachtebeelden is in hypnose nog vele malen groter. Omgekeerd weten we ook hoe negatieve gedachten en emoties ons lichaam beïnvloeden. Bijna iedereen kent wel een aanval van diarree vlak voor een spannende gebeurtenis zoals bijvoorbeeld een examen. Tijdens de therapie leert de cliënt verschillende ademhalings- en ontspanningsoefeningen die bijdragen aan algehele ontspanning en ontspanning in het buikgebied. Bovendien leert hij/zij anders met stressvolle situaties om te gaan. Hierdoor zal de dikke darm minder prikkels te verwerken krijgen, waardoor verkramping en pijn afnemen. Bron: Voetnoot 3 bristol scale stool 6

7 Voetnoot 4 Wees alert op niet-pluis momenten zoals bloedverlies, diarree gedurende meer dan 2 weken, onbedoeld en onverklaarbaar gewichtsverlies, afwijkingen bij buikonderzoek, familiaire inflammatoire darmziekten, wanneer klachten ontstaan na 50 e jaar. Voetnoot 5 Uit onderzoek blijkt dat 50% van de mensen met PDS meer drukpijn ervaren in het colon en eerder een cognitieve disbalans hebben en te reageren op stress, angst, onverwachte veranderingen en sociaal isolement kennen (artikel neuro gastroenterology&motillity 2013) 7